Tibetçe Hangi Dil Ailesindendir

kaynağı değiştir]

Tibet-Birman dilleri, Çin dilleri dışında kalan tüm Çin-Tibet dillerini tanımlar, ancak bu diller arasında 40'ı aşkın farklı grup bulunmaktadır ve terim herhangi bir akrabalık ilişkisi belirtmemektedir. Lolo-Birman, Tibet ve Karen dilleri, Çin dillerinden sonra Çin-Tibet dilleri içerisindeki en büyük alt grupları oluşturmaktadır. Tibetçe, Dzongka, Birmanca, Lolo, Moso, Şan ve Karence bu yüzeysel sınıflandırma içerisinde en çok konuşulan dillerdendir.

Ayrıca bakınız[değiştir

YERYÜZÜNDEKİ DİLLER

YERYÜZÜNDEKİ DİLLER ve
TÜRKÇENİN DÜNYA DİLLERİ ARASINDAKİ YERİ


Her milletin, her kavmin kendine göre bir anlaşma sistemi olduğu
gerçeğinden yola çıkarak dünyada ne kadar kavim varsa o kadar dil
vardır, diyebiliriz. Nitekim bugün ölü olan dillerle birlikte
yeryüzünde yaklaşık olarak üç bin civarında dilin varlığından

bahsedilmektedir. Ancak nüfus itibariyle yüz milyondan fazla kişi
tarafından konuşulan dilleri saymak istersek bu sayının parmakla
sayılabilecek kadar azalacağı görülecektir.
Dilin nasıl doğduğu ve konuşmanın nasıl ortaya çıktığı
konusunda dil bilimciler tarafından birtakım teoriler ortaya
atılmıştır. Bunlardan bazılarına göre konuşma, insanın
tabiattaki sesleri taklidinden ortaya çıkmıştır. Bazılarına
göre ise bütün dünya dilleri tek kaynaktan doğmuştur. Bu ve bunun

gibi teorilerin her birinin kendine göre bazı mantıklı gerekçeleri

olmakla birlikte dil araştırmaları için gerekli olan metinlerden en

eski yazılı belgelerin günümüzden ancak yıl kadar öncesine
ait olması, ilk insanların ise bundan binlerce, belki de milyonlarca
yıl önce yaşamış olmaları, dillerin doğuşu hakkında kesin bir
yargıya varılamayacağını gösteriyor.
Yeryüzündeki diller söz dizimi, zaman, yapı, canlı olma - ölü
olma, kaynak olma ve türeme, edebî dil, konuşma dili gibi çeşitli
prensiplere göre sınıflandırılmaktadır. Biz burada dilleri yapı
ve köken akrabalığına göre sınıflandırma geleneğine uyarak iki

başlık altında inceleyeceğiz:

A. YAPILARINA GÖRE DİLLER
Dünya dilleri, dili oluşturan kelimelerin, eklerin, bu eklerin
kuruluş ve işleyişleri gibi yapı bakımından gösterdikleri
benzerliklerine göre üç gruba ayrılır:
1. Tek heceli diller
Bu gruptaki dillerde kelimeler, bir heceden oluşmaktadır. Cümleyi
meydana getiren kelimeler, ek almazlar ve şekil değişikliğine
uğramazlar. Bu dillerde kelimenin görevi cümle içindeki
sırasından ve vurgusundan anlaşıldığı için çok zengin bir
vurgu ve tonlama sistemi vardır. Kelime çeşitleri özel seslerle
ayırt edilmediği için aynı kelime yerine göre hem isim, hem
sıfat, hem fiil, hem edat olabilmektedir. Çince ve Tibetçe bu
grubun tipik dillerindendir. Bazı Himalaya ve Afrika dilleriyle
Endenozya dilleri ve Vietnam dili de bu gruba dâhil edilir.
Bu dillerde “birleşik kelimeleri oluşturan kelimeler bile biri
birinden ayrı yazılır: Vo yav kan şu. Çince bu cümle kelime
kelime şöyle çevrilebilir: Ben istemek bakmak kitap. Bu cümleyi
Türkçe olarak söyleyecek olursak şöyle düzenleriz: Ben kitap
okumak istiyorum. Dien sı ci: Elektrik görme cihaz. Bu üç kelimeden

kurulmuş söz, televizyon anlamındadır.”
2. Eklemeli diller
Bu gruptaki dillerde tek veya çok heceli kelime kökleriyle ekler
vardır. Bu dillerde, kelime köklerinden yeni kelimeler türetilirken
veya kelimelerin geçici durumları yapılırken kelime köklerine
ekler getirilir. Türetme veya çekim sırasında kökte bir değişme
olmaz. Köklerle ekler birbirinden kolaylıkla ayrılabilir. Anlam ve
görev değişikliği yapan ekler kelime sonuna getirildiği gibi
kelime başına getirilen ekler de vardır. Türkçemiz bu grubun en
belirgin örneğidir. Dilimizde ön ekler olmadığı hâlde kelime
sonuna getirilen eklerde bir zenginlik ve çeşitlilik vardır. (Bu
ekler yapı bilgisi bölümünde etraflıca anlatılacaktır.) Bu
özelliğiyle dilimiz, sondan eklemeli bir dildir. Moğolca, Mançuca,
Tunguzca, Macarca, Fince ve Samoyetçe bu grupta yer alan diğer
dillerdendir.
3. Çekimli diller
Çekimli dillerde de kelime kökleriyle ekler vardır. Fakat yeni
kelimeler türetilirken veya çekim yapılırken kelime kökünde
değişiklikler olur. Hint-Avrupa dillerinde kelime kökünde görülen

değişiklik kökü tanınmayacak bir şekle sokar, ortaya çıkan yeni

kelimede kökü hatırlatacak bir ses, bir işaret bulunmaz.
İngilizce’deki uzan- fiilinin lie / lay / lain, yap- fiilinin do /
did / done, git- fiilinin go / went / gone; Almanca’daki at-,
fırlat- fiilinin werfen / warf / geworfen; sein yardımcı fiilinin
bin, ist, sind, war, waren şekillerine girmesi gibi.
Arapça gibi çekimli dillerin bazılarında ise kökteki ünlüler
değişirken türetilen yeni kelimeyle kök arasındaki ilgiyi koruyan
bir bağ, kendisini hissettirir. Çekimli dillerin tipik bir örneği
olan Arapçada, kelimenin çekirdeğini oluşturan ünsüzler
değişmezken belli kalıplarla yeni kelimeler türetilir. Aynı
kökten olan ders, medrese, müderris, tedrisat kelimelerinde d, r, s
ünsüzleri sabit kalırken ünlüler ve bazı gramer unsurları
değişmektedir.
B. KÖKENLERİNE GÖRE DİLLER
Köken bakımından birbirine yakın, aynı kaynaktan çıkan akraba
diller dil ailelerini oluşturlar. Dillerin birbirleriyle bir dil
ailesi oluşturacak şekilde akrabalıklarının saptanmasında o
dillerin ses yapısı, şekil yapısı, cümle yapısı, köken bilgisi

ve ortak kelimeleri bakımlarından benzerlikleri araştırılır. Bir
dil ailesindeki dillerin kökenini oluşturan ana dile ait metinler pek

bulunmasa da gruptaki diller arasında yukarıda sayılan noktalar
bakımından benzerliklerin bulunması, zamanla birbirinden uzaklaşan
dillerin bilinmeyen bir yerde ve zamanda konuşulan ana dilden ortaya
çıktığını göstermektedir. Bir ana dile ait metinler olmasa bile,

bu ana dilin birçok özelliğini, kendisinden türeyen, ailedeki
dilleri birbirleriyle karşılaştırarak tespit etmek mümkündür.
Dil ailesi ifadesi, dillerin köken akrabalığını belirtmeye yarar.
Bu terim, akraba dilleri konuşan milletlerin aynı soydan geldikleri
anlamını taşımaz. “Aynı soydan gelen ve dilleri akraba olan
milletler bulunduğu gibi, ırk bakımından birbirleri ile hiçbir
ilişkisi bulunmayan fakat aralarında kültür ilişkisi ve kültür
bağı görülen milletler de vardır. Nitekim Hint–Avrupa dil ailesi

içinde yer alan diller, birbirleri ile soy bağı bulunmayan birçok
millet tarafından konuşulmaktadır. Bu diller herhangi bir soy ve
ırk birliğine bağlı olmaksızın, temelde ortak bir ana dile
dayanan, birbirinden türemiş; fakat zaman içinde değişip
başkalaşmış olan dillerdir. Fransız ve Rumen dillerinin
Lâtinceden türemiş olmaları gibi.
Aynı dil ailesinden gelen diller arasındaki akrabalık da derece
derecedir. Bir ana dilin ayrı ayrı kollarından gelen diller,
İngilizce ile Farsçada olduğu gibi uzak akrabalardır. Aynı ana
dilin aynı dalından gelen kollar ise Almanca ve İngilizcede olduğu
gibi yakın akrabalardır.”
Köken akrabalığına dayanan belli başlı dil aileleri şunlardır:
 Hint–Avrupa Dilleri Ailesi
• Avrupa Kolu
 Germen dilleri: İngilizce, Almanca, Felemenkçe, İskandinav
dilleri.
 Roman dilleri: Fransızca, İspanyolca, İtalyanca, Portekizce,

Rumence. Bu kolun ana dili, Lâtincedir.
 İslâv dilleri: Rusça, Sırpça, Lehçe, Bulgarca.
 Yunanca, Litvanca, Arnavutça ve Keltçe, Hint-Avrupa dil
ailesinin
Avrupa kolundaki diğer dillerdendir.
• Asya Kolu: Bu kolda Hint-İran dilleri yer almaktadır: Tarihî

Sanskritçe ile başlıca Hint dilleri; eski, orta ve yeni Farsça.
Bu grupta yer alan diğer bir dil de Ermenicedir.

 Hami - Sami Dilleri Ailesi
• Sami dilleri: Arapça, İbranice, Aramca, eski Suriye, eski
Tunus
dilleri, Habeş – Zenci dilleri ve ölü bir dil olan Akadca.
• Mısır dilleri: Eski Mısır dili, Kıptî dili.
• Libya ve Berber dilleri: Libya’da konuşulan dil, çağdaş
Berber lehçesi.

 Çin – Tibet Dilleri Ailesi
 Çin ve Tibet dilleri bu dil ailesini oluşturur.

 Bantu Dil Ailesi
 Orta ve Güney Afrika’da konuşulan Bantu dilleri.

 Kafkas Dilleri
Abaza, Çerkez, Çeçen, Lezgi, Gürcü, Lâz dilleri. Bu dillerde ses
sistemleri ve iç yapıları bakımından öteki dil ailelerine göre
büyük farklılıklar vardır.

 Ural - Altay Dilleri Ailesi
Bu ailedeki diller, biri Ural dilleri diğeri Altay dilleri olmak
üzere iki ana gruba ayrılır:

• Ural Dilleri
Ural dilleri kendi içinde iki kola ayrılır:
 Fin - Ugur kolu: Fince, Lapça, Macarca, Ugurca.
 Samoyet kolu: Samoyet dilleri.

• Altay Dilleri

Bu dil ailesinde Türkçe, Moğolca, Mançuca ve Tunguzca vardır.
Altayistik çerçevesindeki çalışmalarda Korece ve Japoncanın da bu

dil ailesinden olduğu düşünülmektedir. Korecenin Altay dilleriyle
akrabalığına kesinleşmiş gözüyle bakılmakla birlikte
Japoncanın akrabalığı henüz kesinleşmemiştir.

TÜRKÇENİN DÜNYA DİLLERİ ARASINDAKİ YERİ
Türkçe, dünya dilleri arasında yapı yönüyle sondan eklemeli
diller grubunda; köken bakımından da Ural-Altay dilleri ailesinin
Altay dilleri kolunda yer almaktadır.
Ural-Altay dilleri, diğer dil aileleri gibi sağlam bir aile
oluşturmazlar. Bu gruptaki diller arasındaki yakınlık, köken
akrabalığından ziyade yapı yönüyle benzerlik şeklinde ortaya
çıktığı için sınıflandırmanın dil ailesi yerine dil grubu
olarak yapılması görüşü benimsenmektedir.
Ural grubu dilleri konusunda derinlemesine yapılan araştırmalar, bu
gruptaki dillerin akrabalığını kesinleştirmektedir. Doerfer,
Nemeth, Bang, Clauson gibi bilginler, Altay dil ailesine giren dillerin

köken akrabalığından ziyade kültür akrabalığı üzerinde
dururken Menges, Poppe, Räsänen ve Ramstedt gibi bilginler
araştırmalarına dayanarak bu diller arasındaki köken
akrabalığını ispatlanmış sayarlar.
Son yıllarda Altayistik, başlı başına bir araştırma alanı
olarak değerlendirilmeye başlanmıştır. Ural-Altay dilleri teorisi
ve Altay dilleri teorisi hakkındaki araştırmalar geliştikçe bu
konuda daha detaylı ve tutarlı bilgilere ulaşılacaktır.
Altay dillerinin ortak özellikleri şöyle özetlenebilir:
1. Bu gruptaki dillerin hepsi yapı yönüyle eklemeli dildir.
2. Ön ekler (artikeller) yoktur.
3. Kelime türetme ve çekim son eklerle yapılırken köklerde
değişme olmaz. Eklerdeki zenginlik ve çeşitlilik dikkat çekicidir.

4. Söz diziminde yardımcı unsurlar (tamlayanlar, belirtenler) önce,

asıl unsurlar (tamlananlar, belirtilenler) sonra gelir: insanlık
hâli, sözün doğrusu, Mustafa, türkü söylerken kendinden
geçiyordu.
Sıfatlar isimlerden önce kullanılır: yeşil ördek, anlayışlı
öğrenci, kahraman ordu. Sayı bildiren kelimelerden sonra çokluk eki

kullanılmaz: beş kardeş, üç kafadar, bin konut.
Cümleler, cümleyi oluşturan unsurların ilgisi bakımından,
gelişmekte olan düşüncelerin akla geliş sırasına göre değil,
tamamlanmış bir düşüncenin düzenli bir hiyerarşisi şeklinde
kurulur.
5. Bu dillerde gramatik cinsiyet yoktur. Bu sebeple cümlelerde
cinsiyet farkından kaynaklanan değişiklik yapılmaz: Müdür –
müdire, memur – memure, Halit – Halide; he – she gibi.
6. Soru eki vardır.
7. Aynı şekilden kaynaklandığı saptanan ortak ekler vardır.
Türkçe ile Moğolca arasında bu ortaklık daha belirgindir.
8. Altay dilleri ses özelliklerine göre karşılaştırıldığı
zaman birtakım ortaklıklar görülmektedir. Bunlardan en belirgin
olanı, ünlü uyumudur. Kelime başında l, r ve ñ ünsüzlerinin
bulunmaması diğer bir ortaklıktır.
* * *
SÖZÜN ÖZÜ
Dünya dilleri çeşitli ilkelere göre sınıflandırılmakla birlikte

yapı ve köken akrabalığına göre yapılanı daha yaygındır. Buna

göre, Türkçemiz yapısına göre sondan eklemeli; kökenine göre
ise Ural-Altay dilleri ailesinin Altay koluna mensup bir dildir.

KAYNAKLAR
Aksan, Doğan; Her Yönüyle Dil, Ana Çizgileriyle Dil Bilim I,
Ankara,
Bilgegil, Kaya; Türkçe Dilbilgisi, İstanbul,
Caferoğlu, Ahmet; Türk Dili Tarihi I, İstanbul,
Dilaçar, A.; Dil, Diller ve Dilcilik, Ankara,
_________, Türk Diline Genel Bir Bakış, Ankara,
Eker, Süer; Çağdaş Türk Dili, Grafiker Yay., Ankara,
Ercilasun, A. Bican; Başlangıcından Yirminci Yüzyıla Türk Dili
Tarihi, Akçağ Yay., Ankara
Ergin, Muharrem; Üniversiteler İçin Türk Dili, İstanbul,
Karamanlıoğlu, Ali (Fehmi); Türk Dili Nereden Geliyor, Nereye
Gidiyor?, İstanbul,
Korkmaz, Zeynep, Orya; Türk Dili ve Kompozisyon Bilgileri, YÖK Yay.,
Ankara,
Temir, Ahmet; “Ural-Altay Dilleri Teorisi”, Türk Dünyası El
Kitabı, TKAE Yay., Ankara,
Tuna, Osman Nedim; “Altay Dilleri Teorisi”, Türk Dünyası El
Kitabı, TKAE Yay., Ankara,
Zülfikar, H.; Yüksek Öğretimde Türkçe Yazım ve Anlatım, Ankara,

SORULAR
1. Diğer dillerle karşılaştırıldığında Türkçenin gücü
hakkında neler söylenebilir?
2. Dillerin akrabalığının saptanmasında hangi ölçütler
kullanılır?
3. Altayistik nedir?

2. UYGULAMA
Adı soyadı
//
Numarası
Bölümü
Okulu
A. Aşağıdaki cümlelerden doğru olanlar için yanlarındaki
kutucuğa  işareti; yanlış olanlar için  işareti koyunuz.
• 1. Dünya dilleri sadece yapılarına ve kökenlerine göre
sınıflandırılır.
• 2. “Dil ailesi” terimi aynı kökenden gelen diller için
kullanılır.
• 3. Altay dilleri arasında yapı yönüyle benzerlikler yoktur.
• 4. Altay dillerinde ünlü uyumları bulunmaz.
• 5. Türkçe, Ural-Altay dilleri grubunun Ural kolunda yer alır.
• funduszeue.info-Altay dilleri teorisi bugün tam anlamıyla
kesinleşmemiştir.
• 7. Altay dilleri içerisinde Türkçeye en yakın dil Moğolcadır.

• 8. İngilizce, Hint-Avrupa dillerinden biridir.
• 9. Farsça ile Arapça aynı dil ailesinde yer alır.
• Türkçemiz, yapı yönüyle çekimli bir dildir.

B. Aşağıdaki cümlelerde boş bırakılan yerleri uygun kelimelerle
tamam-layınız.
1. Köken bakımından yapılan sınıflandırmada, aynı ana dile
bağlanan bir akrabalığı söz konusudur.

2. dillerin başlıca
özelliği, tek heceden oluşan kelimelerin ek almaması ve çekime
girmemesidir.
3. Moğolca, , Mançuca, Tunguzca, Korece

Altay dilleri ailesindendir.
4. ’nın Altay dilleriyle akrabalığı

henüz kesinleşmemiştir.
5. Altay dillerinin hepsi yapı
yönüyledillerdir.
6. Türkçede ekler bulunmaz.
7. Arapça, Fransızca gibi dillerde bulunan, kelimelerin gramatik
cinsi-yeti dillerinin hiçbirinde yoktur.

8. Altay dilleri içerisinde Türkçeye en yakın dil
dır.
9. Altay dilleri ses özeliklerine göre karşılaştırıldığı
zaman birtakım ortaklıklar görülmektedir. Bunlardan en belirgin
olanı, uyumudur. Kelime başında ,
ve ünsüzlerinin bulunmaması diğer bir ortaklıktır.
Ural – Altay dilleri, diğer dil aileleri gibi sağlam bir aile
oluşturmazlar. Bu gruptaki diller arasındaki yakınlık,
akrabalığından ziyade yapı yönüyle
benzerlik şeklinde ortaya çıktığı için sınıflandırmanın dil
ailesi yerine olarak yapılması
görüşü benimsenmektedir.

C. Alper, çektiği sıkıntıların birkaç gün içinde biteceğini
biliyordu. Cümlesinde Altay dil ailesinin başlıca ortak
özelliklerinden hangilerinin örnekleri vardır?
1. Cümle yapısı bakımından özne,
fiilden
2. Çekim ve
türetmede­

3. Ön ek
­

4. Tamlamalarda yardımcı
unsurlar

5. Kelimelerde gramatik
cinsiyet­

6. Kelimelerin
başında…­

7. Bütün kelimelerde ünlü
uyumu…

8. Cümleyi oluşturan unsurlar akla geliş sırasına göre
değil,
­

Ç. Aşağıdaki soruları cevaplayınız.
1. Yer yüzündeki dillerin yapı bakımından
sınıflandırılmasında Türkçe hangi grupta yer alır?
…­

2. Altay dil ailesi içerisinde yer alan dilleri yazınız.
…­

3. İngilizce ile Almanca arasındaki köken akrabalığına benzer bir

yakınlık Türkçeyle diğer Altay dillerinden hangisi arasında
vardır?
…­

nest...

122330 122331 122332 122333 122334