Yer Değiştirme Tepkimesi

yer değiştirme tepkimesi

Çift Yer Değiştirme Tepkimeleri

If you're seeing this message, it means we're having trouble loading external resources on our website.

Bağlandığınız bilgisayar bir web filtresi kullanıyorsa, *funduszeue.info ve *funduszeue.info adreslerinin engellerini kaldırmayı unutmayın.

Çift yer değiştirme tepkimesinin tanımı ve örnekler. Nötralizasyon ve çökelme tepkimelerini tahmin etme ve eşitleme.

Çift yer değiştirme tepkimesi nedir?

Çift yer değiştirme tepkimeleri, yer değiştirme, değişim veya metatez tepkimeleri olarak adlandırıldıklarını da duyabilirsiniz, iki iyonik bileşenin parçalarının yer değişimi sonucu ortaya iki yeni bileşik çıkan tepkimelerdir. Bir çift yer değiştirme tepkimesinin genel modeli şöyledir:

A+B−+C+D−→A+D−+C+B−start color #1fab54, start text, A, end text, start superscript, plus, end superscript, start text, B, end text, start superscript, minus, end superscript, end color #1fab54, plus, start color #cac, start text, C, end text, start superscript, plus, end superscript, start text, D, end text, start superscript, minus, end superscript, end color #cac, right arrow, start color #1fab54, start text, A, end text, start superscript, plus, end superscript, end color #1fab54, start color #cac, start text, D, end text, start superscript, minus, end superscript, end color #cac, plus, start color #cac, start text, C, end text, start superscript, plus, end superscript, end color #cac, start color #1fab54, start text, B, end text, start superscript, minus, end superscript, end color #1fab54

Tepkimeyi katyonları veya anyonların değiş tokuşu olarak da düşünebiliriz, ancak, bizi başlangıçta elimizde olan maddelere ulaştıracağı için ikisinin de değiş tokuş edilmemesi gerekir. Çift yer değiştirme tepkimesinde çözücü genelde sudur, tepkimeye giren maddeler ve ürünler ise genelde iyonik bileşiklerdir, ancak asit veya baz da olabilirler.

İşte çift yer değiştirme tepkimesine bir örnek:

BaCl2(suda)+Na2SO4(suda)→BaSO4(k)+2NaCl(suda)start color #1fab54, start text, B, a, C, l, end text, start subscript, 2, end subscript, end color #1fab54, left parenthesis, s, u, d, a, right parenthesis, plus, start color #cac, start text, N, a, end text, start subscript, 2, end subscript, start text, S, O, end text, start subscript, 4, end subscript, end color #cac, left parenthesis, s, u, d, a, right parenthesis, right arrow, start color #1fab54, start text, B, a, end text, end color #1fab54, start color #cac, start text, S, O, end text, start subscript, 4, end subscript, end color #cac, left parenthesis, k, right parenthesis, plus, 2, start color #cac, start text, N, a, end text, end color #cac, start color #1fab54, start text, C, l, end text, end color #1fab54, left parenthesis, s, u, d, a, right parenthesis

Bu örnekte, katyonlar Ba2+start color #1fab54, start text, B, a, end text, start superscript, 2, plus, end superscript, end color #1fab54 ve Na+start color #cac, start text, N, a, end text, start superscript, plus, end superscript, end color #cac, anyonlar ise Cl−start color #1fab54, start text, C, l, end text, start superscript, minus, end superscript, end color #1fab54 ve SO42−start color #cac, start text, S, O, end text, start subscript, 4, end subscript, start superscript, 2, minus, end superscript, end color #cac'dir. Anyonları veya katyonları değiş tokuş edersek, BaSO4start text, B, a, S, O, end text, start subscript, 4, end subscript ve NaClstart text, N, a, C, l, end text ürünlerini elde ederiz.

Çökelme ve nötralizasyon tepkimeleri

Örüntüyü fark edebiliyorsanız, çift yer değiştirme tepkimelerini belirlemek de genellikle çok zor değildir. Tepkimenin gerçekleşip gerçekleşmeyeceğini kestirmek biraz daha zor olsa da; belli başlı, sık rastlanan çift yer değiştirme tepkimelerini belirleyebilmek faydalı olabilecek bir beceridir. Bu makalede, çökelme ve nötralizasyon tepkimeleri üzerine konuşacağız.

Çökelme tepkimesi iki sulu iyonik bileşiğin suda çözünmeyen yeni bir iyonik bileşik oluşturduğu tepkimelere verilen addır. Buna örnek olarak, kurşun (II) nitrat ile potasyum iyodür arasındaki tepkimeyi verebiliriz. İki bileşik de suda çözündüğünde berrak, renksiz çözeltiler oluşturan beyaz katılardır. Bu iki berrak çözeltiyi karıştırdığınızda, aşağıdaki tepkimeyi elde edersiniz:

Pb(NO3)2(suda)+2KI(suda)→2KNO3(suda)+PbI2(k)start text, P, b, left parenthesis, N, O, end text, start subscript, 3, end subscript, right parenthesis, start subscript, 2, end subscript, left parenthesis, s, u, d, a, right parenthesis, plus, 2, start text, K, I, end text, left parenthesis, s, u, d, a, right parenthesis, right arrow, 2, start text, K, N, O, end text, start subscript, 3, end subscript, left parenthesis, s, u, d, a, right parenthesis, plus, start color #a75a05, start text, P, b, I, end text, start subscript, 2, end subscript, end color #a75a05, left parenthesis, k, right parenthesis

Berrak olan iki çözeltiden çok güzel, altın renkli bir katı elde ettik! Tepkimeyi gerçekleştirdiğiniz tüp, gerçek hayatta aşağıdaki resimdeki gibi olabilir.

Çözünmeyen ürün bileşiğine çökelti denir. Tepkimenin çözücü ve çözünür bileşenlerine süpernatant veya süpernat adı verilir. Bir çökelti tepkimesinin gerçekleşip gerçekleşmeyeceğini kestirmek için çözünürlük kurallarını kullanabiliriz. Katı bir çökeltinin oluşumu, tepkimenin ileri yönde gerçekleşmesini sağlayan itici güçtür.

Nötralizayon tepkimeleri bir asit ile baz arasında oluşan bir tür çift yer değiştirme tepkimesidir. Aşağıda, nötralizasyon tepkimesine verilebilecek bir örnek görüyorsunuz:

HF(suda)+NaOH(suda)→H2O+NaF(suda)start color #11accd, start text, H, end text, end color #11accd, start text, F, end text, left parenthesis, s, u, d, a, right parenthesis, plus, start text, N, a, end text, start color #11accd, start text, O, H, end text, end color #11accd, left parenthesis, s, u, d, a, right parenthesis, right arrow, start color #11accd, start text, H, end text, start subscript, 2, end subscript, start text, O, end text, end color #11accd, plus, start text, N, a, F, end text, left parenthesis, s, u, d, a, right parenthesis

asit+baz→H2O+tuza, s, i, t, plus, b, a, z, right arrow, start text, H, end text, start subscript, 2, end subscript, start text, O, end text, plus, t, u, z

Sulu bir nötralizasyon tepkimesi sonucu, genelde su ve yeni bir iyonik bileşik (adına tuz da denir) elde edilir. Bir nötralizasyon tepkimesini tanımlamanın en zor kısmı, tepkimeye giren maddenin bir asit mi yoksa baz mı olduğunu belirlemektir. Bir nötralizasyon tepkimesi olduğunu anladığınızda, tepkimeye giren madde güçlü bir asit ve/veya güçlü bir baz olduğu sürece, tepkimenin çoğunlukla ileri yönde ilerleyeceğini tahmin edebilirsiniz.

Denemiş olabileceğiniz eğlenceli bir nötralizasyon tepkimesi, kabartma tozu (sodyum bikarbonat, NaHCO3)start text, N, a, H, C, O, end text, start subscript, 3, end subscript, right parenthesis ve sirkenin (çoğunlukla asetik asitle, CH3COOH(suda)start text, C, H, end text, start subscript, 3, end subscript, start text, C, O, O, H, end text, left parenthesis, s, u, d, a, right parenthesis su), tepkimesinden karbonik asit (H2CO3start text, H, end text, start subscript, 2, end subscript, start text, C, O, end text, start subscript, 3, end subscript) ve sodyum asetat (NaCH3COOstart text, N, a, C, H, end text, start subscript, 3, end subscript, start text, C, O, O, end text) elde edilen tepkimedir. Bu tepkimeyi evde denediyseniz, kabarcıkları hatırlıyor olmalısınız, burada gaz üreten bir tepkime, nötralizasyon tepkimesine eşlik eder ve bunun sonucunda da, karbonik asit, karbon dioksit (yani kabarcıklar) ve suya ayrışır!

Örnek: bir çift yer değiştirme tepkimesini tahmin etme ve dengeleme

Ürünlerini bilmediğimiz bir örneğe göz atalım:

H2SO4(suda)+Ba(OH)2(suda)→start text, H, end text, start subscript, 2, end subscript, start text, S, O, end text, start subscript, 4, end subscript, left parenthesis, s, u, d, a, right parenthesis, plus, start text, B, a, end text, start text, left parenthesis, O, H, right parenthesis, end text, start subscript, 2, end subscript, left parenthesis, s, u, d, a, right parenthesis, right arrow

İlk olarak, değiş tokuş edilen katyon ve anyonları belirleyelim. Katyonlar H+start text, H, end text, start superscript, plus, end superscript ve Ba2+start text, B, a, end text, start superscript, 2, plus, end superscript, anyonlar ise SO42−start text, S, O, end text, start subscript, 4, end subscript, start superscript, 2, minus, end superscript ve OH−start text, O, H, end text, start superscript, minus, end superscript'dir. Anyonların değiş tokuş edilmesi sonucu, H2Ostart text, H, end text, start subscript, 2, end subscript, start text, O, end text ve BaSO4start text, B, a, S, O, end text, start subscript, 4, end subscript ürünlerini elde ederiz:

H2SO4(suda)+Ba(OH)2(suda)→H2O+BaSO4start text, H, end text, start subscript, 2, end subscript, start text, S, O, end text, start subscript, 4, end subscript, left parenthesis, s, u, d, a, right parenthesis, plus, start text, B, a, end text, start text, left parenthesis, O, H, right parenthesis, end text, start subscript, 2, end subscript, left parenthesis, s, u, d, a, right parenthesis, right arrow, start text, H, end text, start subscript, 2, end subscript, start text, O, end text, plus, start text, B, a, S, O, end text, start subscript, 4, end subscript

Çift yer değiştirme tepkimemizin aynı zamanda bir nötralizasyon tepkimesi olduğunu görebiliriz, çünkü güçlü bir asit olan sülfürik asidi, güçlü bir baz olan baryum hidroksitle tepkimeye sokuyoruz. Baryum sülfat ürünün hali (faz) nedir? Çözünürlük kurallarımıza bakarsak, baryum sülfatın çözünmediğini ve çökelti olarak ortaya çıkacağını görürüz. Bu, tepkimemizin aynı zamanda bir çökelme tepkimesi olduğu anlamına gelir! Bu bilgiyi, denklemimizde BaSO4start text, B, a, S, O, end text, start subscript, 4, end subscript'ten sonra (k)start color #11accd, left parenthesis, k, right parenthesis, end color #11accd simgesini ekleyerek gösterebiliriz.

Tam olarak işimiz bitmedi. Tepkimemiz henüz dengede değil çünkü okun iki tarafındaki oksijen ve hidrojen sayıları eşit değil. Bunu düzeltmek için, H2Ostart text, H, end text, start subscript, 2, end subscript, start text, O, end text'yu 2start color #e84d39, 2, end color #e84d39 ile çarparak dengelenmiş son moleküler denklemi elde ederiz:

H2SO4(suda)+Ba(OH)2(suda)→2H2O+BaSO4(k)start text, H, end text, start subscript, 2, end subscript, start text, S, O, end text, start subscript, 4, end subscript, left parenthesis, s, u, d, a, right parenthesis, plus, start text, B, a, end text, start text, left parenthesis, O, H, right parenthesis, end text, start subscript, 2, end subscript, left parenthesis, s, u, d, a, right parenthesis, right arrow, start color #e84d39, 2, end color #e84d39, start text, H, end text, start subscript, 2, end subscript, start text, O, end text, plus, start text, B, a, S, O, end text, start subscript, 4, end subscript, start color #11accd, left parenthesis, k, right parenthesis, end color #11accd

Çift yer değiştirme tepkimelerinde anyon veya katyon değiş tokuş eden iki iyonik bileşik vardır. Çökelme ve nötralizasyon tepkimeleri, çift yer değiştirme tepkimelerinin iki yaygın türüdür. Çökelme tepkimelerinde su içerisinde tepkimeye giren iki maddeden çözünmeyen bir ürün elde edilir, bir çökelme tepkimesi, çözünürlük kurallarını kullanarak belirlenebilir. Nötralizasyon tepkimeleri, tepkimeye giren maddelerin asit ve baz olduğu durumda görülen tepkimelerdir ve güçlü bir asit ve/veya baz söz konusu olduğunda gerçekleşirler.

Yer değiştirme reaksiyonu (bazen çift yer değiştirme reaksiyonu da denir), reaksiyona giren iki kimyasal tür arasındaki bağların değişimi ile benzer ya da aynı bağlanma özelliğindeki ürünlerin oluşumuna yol açan kimyasal bir işlemdir. Bu reaksiyonun temsil edildiği genel şema şu şekildedir:

$\mathrm {A{-}B\ +\ C{-}D\longrightarrow A{-}D\ +\ C{-}B}$

${\overset {+1}{\color {Orange}Ag}}{\overset {-1}{\color {Blue}NO_{3}}}+{\overset {+1}{\color {Green}H}}{\overset {-1}{\color {Magenta}Cl}}\rightarrow {\overset {+1}{\color {Green}H}}{\overset {-1}{\color {Blue}NO_{3}}}+{\overset {+1}{\color {Orange}Ag}}{\overset {-1}{\color {Magenta}Cl}}\downarrow$

Reaksiyona giren türler arasındaki bağ ya iyonik veya kovalent olabilir. Genelde, bu reaksiyonların sonucunda bir ürün çökelmektedir.

Eski literatürde, çifte bozunma terimine sıklıkla rastlanılmaktadır. Çifte bozunma terimi, maddelerden en az birinin çözelti içinde çözülmediği (reaksiyona giren maddenin katı halde olduğu) ligand ya da iyon değişiminin meydana geldiği reaksiyonlarda daha belirgin bir biçimde kullanılmaktadır. Örneğin:

AX(çöz.) + BY(k) → AY(çöz.) + BX(k)

nest...

131961 131962 131963 131964 131965