Çukurova Hem

Международная научно-практическая 31-ая годовщина конференция «Наука. Образование. Культура» Комратского государственного университета MINISTERUL EDUCAȚIEI ȘI CERCETĂRII REPUBLICII MOLDOVA UNIVERSITATEA DE STAT DIN COMRAT МИНИСТЕРСТВО ОБРАЗОВАНИЯ И ИССЛЕДОВАНИЙ РМ КОМРАТСКИЙ ГОСУДАРСТВЕННЫЙ УНИВЕРСИТЕТ Conferinţa știinţifico-practică Международная научно- internaţională практическая конференция «Știință. Educație. «Наука. Образование. cultură» культура» 31-ая годовщина КОМРАТСКОГО ГОСУДАРСТВЕННОГО УНИВЕРСИТЕТА СБОРНИК СТАТЕЙ ТОМ 3 Филология История и философия Культура и искусство КОМРАТ, 2022 1 Международная научно-практическая 31-ая годовщина конференция «Наука. Образование. Культура» Комратского государственного университета Адрес проведения конференции: Молдова, ул. Галацана 17, Комрат, КГУ, веб-адрес: www.kdu.md Научный комитет: Председатель научного комитета: Захария С.К., ректор, доктор ист. наук, конф. унив.,КГУ Сопредседатель научного комитета: Сулак С.К., проректор по науке и международным связям, доктор фил. наук, конф. унив.,КГУ Султ Г.Г., проректор по учебной работе, доктор права, конф. унив., КГУ. Члены научного комитета: 1. Ali Aksu, Sivas Cumhuriyet University, Sivas/ Türkiye 2. Ali Coşkan, prof., Dr., Isparta Uygulamalı Bilimler Üniversitesi, Türkiye 3. Karadeniz Turan, Baibü Ziraat ve Doğa Bilimleri Fak. Bahçe Bitkileri Bölümü, Gölköy Kampüsü, Bolu, Türkiye 4. Halil Kücükler, Dr., Balıkesir Üniversitesi, Türkiye 5. Чимпоеш Л.С., конф., д. фил. наук, Хитит Унив., Ест.-науч. и гум. факультет, Чорум, Турция 6. Carmen Dimitriu, doctor în filologie, Alba Iulia, România 7. Адэскэлицей Адриан, профессор, доктор инж., Ясский ТУ им. Георге Асаки, г. Яссы, Румыния 8. Меньшикова Е., замеcт. директ. Украинско-нем. инст. НУ «Одесская политехника», г. Одесса, Украина 9. Пригарин А.А., профессор, д.и.н., Одесский НУ имени И.И. Мечникова, г. Одесса, Украина 10. Винокуров Н.И., проф., доктор ист. наук, каф. истории др. мира и ср. веков им.В.Ф.Семенова МПГУ, РФ 11. Казаренков В.И., профессор, доктор пед. наук, КСДП, RUDN University, г. Москва, РФ 12. Морозов А.В., профессор, д.п.н., гл. науч. сотр. ФГБНУ "Институт упр. образованием РАО", Москва, РФ 13. Субботина И. А, канд. ист. наук, ст. н. сотр. Инст. этн. и антр-ии РАН, рук. ЦИМО ИЭА РАН, Москва, РФ 14. Шамин А. Е., профессор, доктор экон. наук, Княгининский университет, Россия 15. Квилинкова Е.Н., доктор хаб. ист., доцент, вед. науч. сот., ИИЭФ им. К. Крапивы НАН, Минск, Беларусь 16. Viorica Goras-Postica, doctor hab., prof. univ., Universitatea de Stat din Moldova, vicepr. CE PRO DIDACTICA 17. Valerian Balan, dr. hab., prof.univ., Directorul Școlii Doctorale UASM, Moldova 18. Кауненко И.И., доктор психологических наук, Институт культурного наследия, Молдова 19. Сахарняну Е.Д., докт. хаб. филос., профес. кафед. Философии и антропологии МГУ, Молдова 20. Быргэу М.М., профессор, доктор хабилитат права, КГУ, Молдова 21. Варбан С.А., профессор, доктор хабилитат, КГУ, Молдова 22. Левитская А.П., профессор, доктор хабилитат экон. наук, КГУ, Молдова 23. Пармакли Д.М., профессор, доктор хабилитат экон. наук, КГУ, Молдова 24. Теоса В.В., профессор, доктор хаб. полит. наук, МГУ, Молдова 25. Стоянова И.Ф., доктор филолог. наук, конф. унив., МНУ, Молдова 26. Арсени И.В., доктор права, конф. унив., КГУ, Молдова 27. Банкова И.Д., доктор филолог. наук, конф. унив., КГУ, Молдова 28. Бойкова Л.В., доктор филолог. наук, конф. унив., КГУ, Молдова 29. Великова Т.Г., доктор пед. наук, конф. унив., КГУ, Молдова 30. Кара С.В., доктор с/х наук, конф. унив., КГУ, Молдова 31. Карабет М.А., доктор экон. наук, конф. унив., КГУ, Молдова 32. Каранфил Гюллю, доктор филолог. наук, КГУ, Молдова 33. Кураксина С.С., доктор экон. наук, конф. унив., КГУ, Молдова 34. Куртева О.В., доктор пед. наук, конф. унив., КГУ, Молдова 35. Папцова А.К., доктор филос. наук, КГУ, Молдова 36. Пашалы П.М., доктор исторических наук, КГУ, Молдова 37. Тодорич Л.П., доктор экон. наук, конф. унив., КГУ, Молдова 38. Яниогло М.А., доктор пед. наук, конф.унив., КГУ, Молдова 2 Международная научно-практическая 31-ая годовщина конференция «Наука. Образование. Культура» Комратского государственного университета Члены организационного комитета: 1. Доброродний Д.Г., канд. филос. наук доцент, Директор ИСГО БГЭУ, г. Минск, Беларусь 2. Ковальчук Е. В., канд. наук, доцент, вед. н. сотр. отд. теории и ист. культуры ИПСИ АИ, Киев, Украина 3. Муска С.Ф., доктор экон. наук, КГУ, Молдова 4. Мутаф Г.Н., доктор пед. наук, КГУ, Молдова 5. Хорозова Л.Ф., доктор пед. наук, конф. унив., КГУ, Молдова 6. Щеголева Т.И., Маestro în Arta, КГУ, Молдова 7. Неду Л.Д., магистр, преподаватель, КГУ, Молдова 8. Пойдолова И.С., магистр, преподаватель, КГУ, Молдова 9. Тодорич Т.А., магистр, преподаватель, КГУ, Молдова Технический редактор Лупашку С.И. магистр, преподаватель, КГУ, Молдова Ответственность за содержание опубликованных статей несет автор публикации "Ştiinţă. Еducaţie. Сultură", conferinţă ştiinţifico-practică internaţională (2022 ; Комрат). Conferinţa ştiinţifico-practică internaţională "Ştiinţă. Еducaţie. Сultură" = Международная научно- практическая конференция "Наука. Образование. Культура" : 31-ая годовщина Комратского государственного университета : Сборник статей / научный комитет: Захария С. К. (председатель) [и др.]; – Комрат : КГУ, 2022 (A&V Poligraf) – . – ISBN 978-9975-83-176-5. Т. 3: Филология. История и философия. Культура и искусство/ составители: Сулак С.К., Лупашку С.И. – 2022. – 580 p. : fig., tab. – Antetit.: Min. Educației și Cercet. Rep. Moldova, Univ. de Stat din Comrat. – Texte : lb. rom., engl., bulg., alte lb. străine. – Rez.: lb. engl. – Referințe bibliogr. la sfârşitul art. – 10 ex. – ISBN 978-9975-83-179-6. 082=00 Ş 85 " © Комратский Государственный Университет 2022 3 Международная научно-практическая 31-ая годовщина конференция «Наука. Образование. Культура» Комратского государственного университета СОДЕРЖАНИЕ СЕКЦИЯ 6. ФИЛОЛОГИЯ ПОДСЕКЦИЯ 6.1. Образование. Образование. Культура» Комратского государственного университета ПОДСЕКЦИЯ 6.2. ГАГАУЗСКИЙ И ТЮРКСКИЕ ЯЗЫКИ POLİTİK VE KÜLTÜREL VATANDAŞLIK BAĞLAMINDA MOLDOVA CUMHURİYETİ 113 VATANDAŞLIĞI Akpınar Ömer UKRAİNADA YABANCI DİL GİBİ GAGAUZ DİLİNİN ÜÜRENİLMESİ 120 Arnaut Fedora (Tudora), Virnik Olga TÜRK ROMANINDA MODERNİST EVRE 123 Balık Macit MORFEMA ÇEŞİTLERİ GAGAUZ DİLİNDÄ: ONNARIN ÖZELLİKLERİ HEM FUNKŢİYASI 127 Bankova İvanna GAGAUZ DİLİ HEM LİTERATURA UROKLARINDA. Образование. Культура» Комратского государственного университета BİLİNGVAL ÜÜRETMENİNİN ELEMENTLERİ RUH-MORAL TERBİETMESİNDÄ 176 GİMNAZİYANIN BAŞLANKI KLASLARINDA Stoyanova Elena HACI BEKTAŞ VELİ VE MEHMET ÂKİF ERSOY’UN EDEP ANLAYIŞI ÜZERİNE 179 DEĞERLENDİRMELER Öner Haluk, Turan Tilbe Berrin BİR SEYYAHIN GÖZÜNDEN 17. YÜZYILDA BENDER KALESİ 184 Şahin Kürşat Şamil О ПРАВОПИСАНИИ РОДОВОГО СЛОВА И ТОПОФОРМАНТА KÜÜ 188 Каранфил Гюллю, Гроздева Татьяна К ВОПРОСУ ФОРМИРОВАНИЯ И РАЗВИТИЯ КОМПЬЮТЕРНОЙ ТЕРМИНОЛОГИИ В 193 ГАГАУЗСКОМ ЯЗЫК Тодорич Татьяна ПОДСЕКЦИЯ 6.3 РУМЫНСКАЯ ФИЛОЛОГИЯ И ПРИКЛАДНАЯ ЛИНГВИСТИКА PUBLICISTICA-PARTE INTEGRANTĂ A CREAȚIEI LUI SERAFIM SAKA. 196 Cristina Antoni FRUMOSUL ARTISTIC VERSUS ESTETICA LITERARĂ ÎN PERMANENȚA TEORIEI ȘI 199 METODOLOGIEI SPECIALE A CREATIVITĂȚII Liuba Botezatu PERSONALITATEA PROFESORULUI DE LIMBA ȘI LITERATURA ROMÂNĂ 202 Tatiana Burlacu UTILIZAREA MODULUI CONDIȚIONAL LA LECȚIILE DE LIMBA ROMÂNĂ ÎN INSTITUȚIILE CU 205 PREDARE ÎN LIMBILE MINORITĂȚILOR NAȚIONALE. Liudmila Ecmecci PERSONAJUL LITERAR 208 Oxana Mititelu ORGANIZAREA ETIMOLOGICĂ A VOCABULARULUI LIMBII ROMÂNE 212 Oxana Mititelu ÎNVĂȚAREA LIMBII ROMÂNE PRIN CÂNTEC ÎN INSTITUȚIILE DE EDUCAȚIE TIMPURIE CU 216 PROGRAM ÎN LIMBILE MINORITĂȚILOR NAȚIONALE Mutcoglo Galina EVALUARE FORMATIVĂ A SISTEMULUI LEXICAL 219 Nedu Ludmila 7 Международная научно-практическая 31-ая годовщина конференция «Наука. Образование. Культура» Комратского государственного университета ПОДСЕКЦИЯ 6.4. СЛАВЯНСКАЯ ФИЛОЛОГИЯ И ПРИКЛАДНАЯ ЛИНГВИСТИКА ДУХОВНО-НРАВСТВЕНО ВЪЗПИТАНИЕ НА ЛИЧНОСТТА В УРОЦИТЕ ПО БЪЛГАРСКА 222 ЛИТЕРАТУРА Бойкова Лариса, Бойкова Анастасия СЕМАНТИКО-ФУНКЦИОНАЛЬНЫЙ ПЛАН СТИХОТВОРЕНИЙ, ПОСВЯЩЁННЫХ 224 ЛИТЕРАТОРАМ, В БЕЛОРУССКОЙ ПОЭЗИИ ХІХ–НАЧАЛА ХХ ВЕКА Боровко Ванда МИФОЛОГИЧЕСКАЯ ОСНОВА КОНЦЕПТУАЛЬНЫХ ПРИЗНАКОВ КОНЦЕПТА «СОЛНЦЕ» 228 (НА МАТЕРИАЛЕ «НАСТОЯЩИХ СКАЗОК» Л. С. ПЕТРУШЕВСКОЙ) Долгов Вячеслав СИСТЕМНОЕ РАЗВИТИЕ РУССКОЙ СВЯЗНОЙ РЕЧИ УЧАЩИХСЯ-БИЛИНГВОВ 5-7 231 КЛАССОВ ДАГЕСТАНСКОЙ ШКОЛ Зайналова Лариса ЭРГОНИМЫ, НАЗЫВАЮЩИЕ МАГАЗИНЫ ГОРОДА ЯРОСЛАВЛЯ 236 Куров Александр К ВОПРОСУ О ХАРАКТЕРИСТИКЕ НАИВНОГО ПЕРЕВОДОВЕДЕНИЯ В КАРТИНЕ МИРА 238243 Милевич Инга РОЛЬ ЯЗЫКА В ПРЕОДОЛЕНИИ МЕЖКУЛЬТУРНЫХ БАРЬЕРОВ В ТУРИЗМЕ 243 Фокин Сергей ГЕНДЕРНАЯ КАРТИНА МИРА В ЛИТЕРАТУРОВЕДЕНИИ (НА ПРИМЕРЕ ФЕМИННОЙ 246 ЛИТЕРАТУРЫ) Якименко Людмила СЕКЦИЯ 7. ИСТОРИЯ И ФИЛОСОФИЯ ПОДСЕКЦИЯ 7.1. ВСЕОБЩАЯ ИСТОРИЯ. АРХЕОЛОГИЯ. МЕТОДИКА ПРЕПОДАВАНИЯ ИСТОРИИ 7.1.1. ИСТОРИЯ ДРЕВНЕГО МИРА И СРЕДНИХ ВЕКОВ УКРЕПЛЕНИЕ РИМСКОЙ ЭПОХИ-КАСТРУМ У С. ЭТУЛИЯ 251 Агульников Сергей ЦЕНТР АРХЕОЛОГИЧЕСКИХ ИССЛЕДОВАНИЙ МОСКОВСКОГО ПЕДАГОГИЧЕСКОГО 254 ГОСУДАРСТВЕННОГО УНИВЕРСИТЕТА: ОПЫТ НАУЧНОЙ, МЕТОДИЧЕСКОЙ, ПРОСВЕТИТЕЛЬСКОЙ И ВОСПИТАТЕЛЬНОЙ РАБОТЫ НА БАЗЕ АРТЕЗИАНСКОЙ АРХЕОЛОГИЧЕСКОЙ ЭКСПЕДИЦИИ Винокуров Николай, Симонова Анастасия, Сорокин Глеб «… ТАТАРЫ С НЕИСТОВЫМ РВЕНИЕМ НАЧАЛИ БОЙ…» 263 Добролюбский Андрей ТРАКИЙСКИ СЪКРОВИЩА КАТО ПРИЗНАК НА «ПРЕСТИЖНАТА» ИКОНОМИКА 270 Крыкин Сергей 8 Международная научно-практическая 31-ая годовщина конференция «Наука. Образование. Культура» Комратского государственного университета СИМВОЛИЧЕСКАЯ РЕПРЕЗЕНТАЦИЯ ВЛАСТИ В ВИЗАНТИИ В ТРАКТОВКЕ МАКСИМА 274 ИСПОВЕДНИКА Кузнецов Алексей ТРАНСФОРМАЦИЯ ГРАЖДАНСКОЙ ИДЕНТИЧНОСТИ В РИМСКОЙ ИМПЕРИИ III ВЕКА 279 Куликова Юлия ПРАКТИЧЕСКИЕ КЕЙСЫ В КУРСЕ «ИСТОРИЯ СРЕДНИХ ВЕКОВ» В УСЛОВИЯХ 284 ЦИФРОВОЙ ТРАНСФОРМАЦИИ ГУМАНИТАРНЫХ НАУК Симонова Анастасия 7.1.2. ИСТОРИЯ НОВОГО И НОВЕЙШЕГО ВРЕМЕНИ МЕЖЭТНИЧЕСКИЙ КОНФЛИКТ В ТИГРАЕ И ПРОБЛЕМА МЕЖДУНАРОДНОГО 290 УРЕГУЛИРОВАНИЯ Агуреев Станислав ОСОБЕННОСТИ МАТЕРИАЛЬНО-ТЕХНИЧЕСКОГО ОБЕСПЕЧЕНИЯ 293 ОБЩЕОБРАЗОВАТЕЛЬНЫХ ШКОЛ НА РЕГИОНАЛЬНОМ УРОВНЕ В 80-Е ГГ. XX В. (НА ПРИМЕРЕ ЮЖНОГО УРАЛА) Астафьев Дмитрий МАРОНЫ В СОВРЕМЕННОМ СУРИНАМЕ 296 Болтаевский Андрей БЕЛОРУССКАЯ ИДЕЯ: АНАЛИЗ ИЗДАНИЯ "БЕЛОРУССКИЙ ПУТЬ" 298 Болтаевский Андрей, Оводова Яна, КОМРАТСКОЕ ВОССТАНИЕ И РОЛЬ ИНТЕЛЛИГЕНЦИИ В РЕВОЛЮЦИОННЫХ СОБЫТИЯХ 301 1905-1906 ГГ Булгар Степан РОСІЙСЬКО-ПЕРСЬКА (1826 – 1828) І РОСІЙСЬКО-ТУРЕЦЬКА (1828 – 1829) ВІЙНИ: 306 ПІВДЕННОКАВКАЗЬКИЙ ТЕАТР БОЙОВИХ ДІЙ Бурьян Марія, Бурьян Михайло ОБРАЩЕНИЕ РИМСКО-КАТОЛИЧЕСКОГО НАСЕЛЕНИЯ БЕЛАРУСИ В ПРАВОСЛАВИЕ (60 311 гг. XIX в.) Ганчар Андрей СИСТЕМА ОБУЧЕНИЯ В МАССАНДРОВСКОМ ОДНОКЛАССНОМ УЧИЛИЩЕ В ПЕРВЫЕ 316 ГОДЫ ЕГО ФУНКЦИОНИРОВАНИЯ (1892 – НАЧАЛО XX ВЕКА) Гуменюк Андрей, Вишневский Сергей ВЛИЯНИЕ АМЕРИКАНСКОГО ФАКТОРА НА РАЗВИТИЕ РОССИЙСКОГО ОБРАЗОВАНИЯ И 321 НАУКИ В 1990-Е ГГ. Косов Александр ЛІБЕРАЛЬНІ ПУБЛІЦИСТИ ПІВНІЧНОЇ УКРАЇНИ ПРО РОЛЬ РОСІЙСЬКОЇ ПРАВОСЛАВНОЇ 325 ЦЕРКВИ У КОНТРРЕФОРМАХ ІМПЕРАТОРА ОЛЕКСАНДРА ІІІ(1882-1892) Котельницкий Назар А.И. ГЕРЦЕН И ПОЛЬСКОЕ ВОССТАНИЕ 1863 Г. НАЦИОНАЛЬНЫЙ, 328 КОНФЕССИОНАЛЬНЫЙ И КЛАССОВО-СОСЛОВНЫЙ АСПЕКТЫ Куренышев Андрей 9 Международная научно-практическая 31-ая годовщина конференция «Наука. Образование. Культура» Комратского государственного университета ТЕХНОЛОГИЧЕСКИЕ ОСОБЕННОСТИ ИЗГОТОВЛЕНИЯ КОЖАНОЙ ОБУВИ КОНЦА ХІХ – 332 НАЧАЛА ХХ ВВ. Потапова Юлия ДУХОВЕНСТВО ИЗМАИЛЬСКОГО И ТОМАРОВСКОГО ЦИНУТОВ В БЕССАРАБИИ В 1815 И 334 1818 ГГ. Пушков Игорь СТАТУС ДЕПУТАТА НИЖНЕЙ ПАЛАТЫ РЕЙХСТАГА ПО ГЕРМАНСКИМ КОНСТИТУЦИЯМ 340 1849–1871 ГГ. Рудник Денис, Хряпин Эдуард ОТНОШЕНИЕ К СОВЕТСКОЙ ВЛАСТИ В МОЛДОВЕ В ПЕРВОЙ ПОЛОВИНЕ 1960-Х ГГ. 343 ЧАСТЬ I: ГОД 1961. Шевченко Руслан ПОДСЕКЦИЯ 7.2. ФИЛОСОФИЯ. СОЦИОЛОГИЯ. ТРАНЗИТОЛОГИЯ (ИССЛЕДОВАНИЕ СОЦИОКУЛЬТУРНЫХ ТРАНСФОРМАЦИЙ). 7.2.1. ФИЛОСОФИЯ CONTRIBUȚIA SIMBOLICĂ ÎN COMUNICAREA CU TRANSCEDENȚA 347 Dodul Dumitru, Roşca Andrei VALENȚE SIMBOLICE ALE SPAȚIULUI ÎN FILOZOFIA LUI MIRCEA ELIADE ȘI LUCIAN 352 BLAGA Moga Diana КОНФУЦИАНСКИИ ИДЕАЛ ЧЕЛОВЕКА 356 Ганаба Светлана ЛОГИКА КАК МЕТОД ЮРИСПРУДЕНЦИИ.ВСЕРОССИЙСКАЯ ОЛИМПИАДА «ЛОГИКА И 360 ПРАВО» И ЕЁ РЕЗУЛЬТАТЫ ДЛЯ СТУДЕНТОВ ХАБАРОВСКОГО ФИЛИАЛА УНИВЕРСИТЕТА ЮСТИЦИИ РОССИИ Марков Сергей ИНСТИТУЦИОНАЛЬНОЕ ДОВЕРИЕ В СТРУКТУРЕ СОЦИАЛЬНОЙ ПАМЯТИ 364 ПОСТСОВЕТСКОГО ОБЩЕСТВА: СОЦИАЛЬНО-ФИЛОСОФСКИЙ АСПЕКТ Наумов Дмитрий ПРОБЛЕМА ВЕРЫ В ФИЛОСОФИИ ЛЬВА ШЕСТОВА 369 Чекер Наталья ФИЛОСОФСКОЕ ОСМЫСЛЕНИЕ МИФОПОЭТИКИ ВАСИЛИЯ НАСЕДКИНА 372 Чернов Андрей ТИПОЛОГИЯ РОДИНЫ 377381 Чикаева Татьяна 10 Международная научно-практическая 31-ая годовщина конференция «Наука. Образование. Культура» Комратского государственного университета 7.2.2.СОЦИОЛОГИЯ. ТРАНЗИТОЛОГИЯ (ИССЛЕДОВАНИЕ СОЦИОКУЛЬТУРНЫХ ТРАНСФОРМАЦИЙ). СЕТЕВЫЕ КОНФЛИКТЫ: СУЩНОСТЬ И РЕГУЛИРОВАНИЕ 381 Баньковская Юлия ПРОБЛЕМЫ ПОВЫШЕНИЯ УЧЕБНОЙ МОТИВАЦИИ УЧАЩИХСЯ НА УРОКАХ ИСТОРИИ В 384 КОНТЕКСТЕ СОЦИОКУЛЬТУРНЫХ ТРАНСФОРМАЦИЙ СОВРЕМЕННОСТИ Бельчевичена Татьяна ЗНАЧЕНИЕ ВИЗУАЛИЗАЦИИ В ПРЕПОДАВАНИИ ИСТОРИИ В КОНТЕКСТЕ 387 СОЦИОКУЛЬТУРНЫХ ТРАНСФОРМАЦИЙ СОВРЕМЕННОСТИ Папцова Алла, Одабаши Эдже ПРОБЛЕМА АДАПТАЦИИ В ТРУДАХ КЛАССИКОВ СОЦИОЛОГИЧЕСКОЙ МЫСЛИ (Г. 391 СПЕНСЕРА, Э. ДЮРКГЕЙМА, М. ВЕБЕРА, Т. ПАРСОНСА) Пацукевич Ольга ГУМАНИТАРНАЯ СОСТАВЛЯЮЩАЯ МОДЕРНИЗАЦИИ СИСТЕМЫ ОБРАЗОВАНИЯ 394 Финин Георгий МЕРЫ ПО ПОВЫШЕНИЮ КАЧЕСТВА ЖИЗНИ ЛИЦ С ОГРАНИЧЕННЫМИ 398 ВОЗМОЖНОСТЯМИ (НА ПРИМЕРЕ АТО ГАГАУЗИЯ) Хорозов Сергей, Хорозова Лариса ПРЕДОСТАВЛЕНИЕ УСЛУГ КАК ПОКАЗАТЕЛЬ УСТОЙЧИВОСТИ НЕКОММЕРЧЕСКИХ 402 ОРГАНИЗАЦИЙ (НКО) РЕСПУБЛИКИ МОЛДОВА Хорозов Сергей РОЛЬ ВУЗОВСКОЙ БИБЛИОТЕКИ В ФОРМИРОВАНИИ ИНФОРМАЦИОННОЙ КУЛЬТУРЫ 406 СТУДЕНТОВ Чимпоеш Любовь, Гарчева Жанна ПРОБЛЕМЫ ТРАНСФОРМАЦИОННОГО ЛИДЕРСТВА В ОБРАЗОВАТЕЛЬНЫХ 410 ЭКОСИСТЕМАХ Шляхтина Наталья, Бобылева Надежда ПОДСЕКЦИЯ 7.3. ЭТНОЛОГИЯ, ГАГАУЗОВЕДЕНИЕ, РЕГИОНАЛЬНЫЕ ИССЛЕДОВАНИЯ. 7.3.1. ЭТНОЛОГИЯ ОСОБЕННОСТИ ФОРМИРОВАНИЯ СОВРЕМЕННОЙ ГОРОДСКОЙ СРЕДЫ 413 КИШИНЕВА: ЭТНОКУЛЬТУРНЫЙ АСПЕКТ Иванова Нина СЕМЕЙНО-БЫТОВЫЕ ОТНОШЕНИЯ В ЛИТЕРАТУРНО-ХУДОЖЕСТВЕННОМ 417 ДИСКУРСЕ СОЦИОКУЛЬТУРНОГО ПРОСТРАНСТВА МЕЖВОЕННОЙ БЕССАРАБИИ Ижболдина Ирина ОБЩЕСТВЕННО-ПОЛИТИЧЕСКИЕ НАСТРОЕНИЯ СОВРЕМЕННОЙ РУССКОЙ 422 МОЛОДЕЖИ КИРГИЗИИ Остапенко Любовь 11 Международная научно-практическая 31-ая годовщина конференция «Наука. Образование. Культура» Комратского государственного университета МИГРАЦИОННЫЕ СТРАТЕГИИ РУССКОГО НАСЕЛЕНИЯ МАЛЫХ ГОРОДОВ Ошибка! РОССИИ Закладка не Субботина Ирина определена. 7.3.2.ГАГАУЗОВЕДЕНИЕ GAGAUZLARIN KÜRESELLEŞME SÜRECİNE DÂHİL OLMASINDA SSCB’NİN ETKİLERİ 431 VE SONUÇLARI Tatiana Tiryakioğlu ПРОСТРАНСТВО И ВРЕМЯ, КАЛЕНДАРЬ И СИСТЕМА СЧЕТА В ТРАДИЦИОННОЙ 434 КУЛЬТУРЕ ГАГАУЗОВ Квилинкова Елизавета ПОНЯТИЕ «РОДИНА» У ПЕРВОЙ ВОЛНЫ ГАГАУЗОВ БЕЛАРУСИ 439 Квилинкова Елизавета НЕКОТОРЫЕ АРГУМЕНТЫ, ОПРОВЕРГАЮЩИЕ ГИПОТЕЗУ «СЛАВЯНСКОГО» 444 ПРОИСХОЖДЕНИЯ ГАГАУЗОВ (ИСТОРИОГРАФИЧЕСКИЙ ОБЗОР) Никогло Диана МОЛОДЕЖНЫЕ ИГРЫ И РАЗВЛЕЧЕНИЯ БОЛГАРСКИХ ГАГАУЗОВ В 448 ПУБЛИКАЦИЯХ КОНЦА XIX – СЕРЕДИНЫ ХХ ВВ. Сырф Виталий 7.3.3.РЕГИОНАЛЬНЫЕ ИССЛЕДОВАНИЯ РОЛЬ ДХШ В ВОСПИТАНИИ ПОДРАСТАЮЩЕГО ПОКОЛЕНИЯ (НА ПРИМЕРЕ ДХШ 451 ИМ.Д.Д.ЕРЕБАКАНА Ворникова Наталья ПРОБЛЕМЫ И ПЕРСПЕКТИВЫ ДОПОЛНИТЕЛЬНОГО ХУДОЖЕСТВЕННОГО 453 ОБРАЗОВАНИЯ НА ПРИМЕРЕ ЧАДЫР-ЛУНГСКОЙ ДХШ ИМ. Д. ЕРЕБАКАНА Дулогло Федор РАБОТА ДЕПУТАТОВ И ОБЩЕСТВЕННОСТИ ЗА СОХРАНЕНИЕ ИСТОРИЧЕСКОЙ 455 И КУЛЬТУРНОЙ СТОЛИЦЫ БАЛКАНСКИХ ПЕРЕСЕЛЕНЦЕВ ГОРОДА БОЛГРАДА КАК ЦЕНТРА АДМИНИСТРАТИВНОГО РАЙОНА В КОНЦЕ ХХ НАЧАЛЕ ХХI В.В. Кальчев Борис ЛЕТОПИСЬ ПЕРВОЙ ШКОЛЫ ЧАДЫР-ЛУНГИ ЗА 185 ЛЕТ: ОТ ПРИХОДСКОГО 461 УЧИЛИЩА ДО СОВРЕМЕННОГО ЛИЦЕЯ Капанжи Светлана АКТУАЛЬНОСТЬ ИЗУЧЕНИЯ ИСТОРИИ ПОВСЕДНЕВНОСТИ В КУРСЕ 467 ИСТОРИИ Комиссарова Ольга КРАЕВЕДЧЕСКИЕ ИССЛЕДОВАНИЯ - ЖИВАЯ ПАМЯТЬ О МИНУВШЕМ. 470 Крыкин Сергей, Минаева Елена РАБОТА МУЗЕЯ В УСЛОВИЯХ ПАНДЕМИИ 476 Марин Людмила 12 Международная научно-практическая 31-ая годовщина конференция «Наука. Образование. Культура» Комратского государственного университета РОЛЬ ИСТОРИИ ТЮРКСКОГО МИРА В ФОРМИРОВАНИИ ОБРАЗА ПРОШЛОГО 479 ГАГАУЗСКОГО НАРОДА В КОНТЕКСТЕ ПРОБЛЕМ ПРЕПОДАВАНИЯ ИСТОРИИ В ДОУНИВЕРСИТЕТСКИХ УЧЕБНЫХ ЗАВЕДЕНИЯХ ГАГАУЗИИ Мутаф Галина, Мутаф Сергей 1-Я ВЫСТАВКА ВИНОГРАДАРСТВА И ВИНОДЕЛИЯ В КОМРАТСКОМ РАЙОНЕ (4- 481 5 СЕНТЯБРЯ 1911 г.) Муткогло Андрей «…И ЭТОТ ДРАГОЦЕННЫЙ ЗАЛОГ ВЕЛИКИХ МИЛОСТЕЙ…»: СТРОИТЕЛЬСТВО И 487 ОСВЯЩЕНИЕ СПАСО-ПРЕОБРАЖЕНСКОГО СОБОРА В ЦЕНТРАЛЬНОЙ БОЛГАРСКОЙ КОЛОНИИ БОЛГРАД Пушков Игорь СТРАНИЦЫ ИСТОРИИ: РЕФЕРЕНДУМ В ГАГАУЗИИ 02.02.2014. 494 Романова Светлана КРАЕВЕДЕНИЕ КАК ИНСТРУМЕНТ ПАТРИОТИЧЕСКОГО ВОСПИТАНИЯ НА 499 УРОКАХ ИСТОРИИ Соловьева Татьяна МУЗЕЙ ИСТОРИИ СЕЛА АВДАРМА И ЕГО РОЛЬ В ВОСПИТАНИИ 502 ПОДРАСТАЮЩЕГО ПОКОЛЕНИЯ Танасович Иванна 200 ЛЕТ СО ДНЯ ЗАВЕРШЕНИЯ СТРОИТЕЛЬСТВА И ОСВЕЩЕНИЯ ПЕРВОЙ 506 ЦЕРКВИ В КОЛОНИИ АВДАРМА Трандафилова Ольга СЕКЦИЯ 8. Образование. Культура» Комратского государственного университета ПРЕДМЕТ ФОРТЕПИАНО И ЕГО РОЛЬ В ГЕНДЕРНОМ РАСПРЕДЕЛЕНИИ 535 ПЕДАГОГИЧЕСКИХ КАДРОВ В СИСТЕМЕ МУЗЫКАЛЬНОГО ОБРАЗОВАНИЯ Муткогло Татьяна ФОТОГРАФИИ РОДЧЕНКО КАК ОБРАЗ ДЛЯ ФОРМИРОВАНИЯ КУЛЬТА ТЕЛА 538 Назарова Л.Р., Назарова М.В. ЛЮДМИЛА ГУРЧЕНКО И Г.Образование. Культура» Комратского государственного университета CZU 821.512.164-91.09 BİLİNMEYEN BİR KÜLTÜREL MİRAS TAŞIYICISI: ANDIRINLI HASİBE HATUN Koç Adem, Doç. Dr./Türk Dili ve Edebiyatı Eskişehir Osmangazi Üniversitesi/Türkiye Komrat Devlet Üniversitesi/Moldova e-mail: [email protected] orcid id: 0000-0002-8905-7542 Abstract. In the context of oral culture studies, determining the source persons, compiling the repertoire, introducing it, and bringing it together with generations are considered important in the studies of ICH. In this study, an evaluation will be made with newly found documents about Andırınlı Hasibe Hatun (Turkmen), who became famous around Çukurova and Taurus springs. Her performer of folk song and lamenter and cultural heritage transmitter aspects will be examined. Keywords: ICH, Turkish poetry, oral tradition, lament, folklore. Giriş Sözlü kültür ürünlerinin ortaya çıkışı, bağlamı, aktarımı gibi konular ürünlerin yaratımı süreciyle ilgiliyken bunların derlenmesi, arşivlenmesi ve yayımı gibi süreçler de koruma süreci olarak değerlendirilebilir. Bu süreçlerde devletlerin yaptığı kültürel miras araştırmaları ve araştırmacı sayılarında erkek egemen yapının varlığı yine aşikârdır. Devlet yönetim sistemlerinde erkek egemen yapının varlığı öteden beri bilinmektedir. Ancak kültürel miras yaratımı ve aktarım süreçleri incelendiğinde kadının yeri ve önemi ön plana çıkmaktadır. Araştırmalar temelde cinsiyet merkezli değildi, ancak ürünlerin yaratımı ve aktarımı süreçlerinde kadınların yoğun bir şekilde yer aldığı ve doğal yöntem olarak da bunun gerekliliği vurgulanmalıdır. 2003 yılında Paris’te UNESCO Somut Olmayan Kültürel Miras Sözleşmesinin (SOKÜM/ICH) [10] imzalanmasıyla kültürel miras, halk bilimi ya da halk kültürü araştırmaları yeni bir yöne doğru evirildi. Sözleşme de “halk” ifadesi ya da cinsiyet merkezli bir yaklaşım yoktur. Bireyler ya da toplulukların kültürel miraslarının korunması, yaşayan kültürün bir parçası olması, okul içi ve okul dışı ortamlarda da aktarımın sürekliliğinin 162 Международная научно-практическая 31-ая годовщина конференция «Наука. Образование. Культура» Комратского государственного университета sağlanması gibi konular sözleşmenin ana yaklaşımını oluşturmaktadır. Bu nedenle içinde bulunduğumuz dönemde öncelikle aile içi ortamda, kurslarda, merkezlerde ve yeni yaklaşımlarla oluşturulacak müzelerde, çevirim içi ortamlarda kültürel mirasın aktarımının önemi ön plana çıkmaktadır. SOKÜM sözleşmesi, kültürel mirasların incelenmesi, sınıflandırılması ve koruma yöntemiyle halk bilim/kültür bilim araştırmalarında araştırmacılar tarafından da yeni bir kuram – etnoloji, kültürel antropoloji, halk bilim, sosyolojik bakış açısından eksik olsa da3- olarak okunmalıdır. Ancak sözleşmeye taraf devletlerin bu koruma yöntemini benimsemeleri için de etkili bir yaptırım yoktur, planlamalar tamamen taraf devletlerin iradesine bırakılmıştır. 19. yüzyıl halk bilimi araştırmaları ve müzeleme yöntemlerinden farklı bir yaklaşımla karşılaştığımız bu koruma yöntemi kültürel miras taşıyıcılarını teşvik etme, kültürel mirası yeni kuşaklara aktarma, aktararak korunmasını sağlama gibi bir yöntemi benimsemektedir. Zira materyal ya da sonuç odaklı değil, süreç odaklı bir yaklaşım diyebiliriz. Sürecin sürdürülebilirliği sağlandığı sürece çıktı alınmaya devam edecektir. Bu süreç odaklı yaklaşımda kadınlar, kültürel mirasları taşıma hususunda etkin rol almaktadırlar. 2003-SOKÜM’ü Koruma Sözleşmesinin “Madde-2: Tanımlar” başlığının ikinci bendinde geçen tanımlamada belirtilen SOKÜM unsurları beş ana başlıkta toplanmaktadır: a. Somut olmayan kültürel mirasın aktarılmasında taşıyıcı işlevi gören dille birlikte sözlü gelenekler ve anlatımlar; b. Gösteri sanatları; c. Toplumsal uygulamalar, ritüeller ve şölenler; d. Doğa ve evrenle ilgili bilgi ve uygulamalar; e. El sanatları geleneği (10). Bu ana başlıklar devletlerin kendi özelinde birçok alt başlıkla çoğaltılabilmektedir. Ana başlıklardan da anlaşılacağı üzere kültürel mirasın yaratımı ve aktarımı sürecinde kadın emeğinin ağırlığı göze çarpmaktadır. Bu tebliğde somut olmayan kültürel miras araştırmalarında Türkiye özelinde sözlü gelenekler, anlatımlar ve toplumsal uygulamalar içinde görülen ritülellerde üretilen türküler, ağıtlar, hikâyelerin önemli yaratıcısı ve taşıyıcısı Kahramanmaraş’ın Andırın ilçesinden olup Adana ve civarında ün kazanan Hasibe Türkmen’i (Hasibe Hatun) tanıtmaya çalışacağız. Ancak unutulmamalıdır ki Hasibe Hatun artık yaşamamaktadır. Çok önemli bir kültürel miras taşıyıcısı olduğunu ancak bugünlerde anlayabiliyoruz. Zira o hayattayken ününü duyup ziyaret eden ve ondan halk kültürüne dair bilgiler toplayanlar arasında Yaşar Kemal, Taha Toros, Ali Rıza Yalman Yalgın gibi ünlü gazeteci ve araştırmacılar da bulunmaktaydı. Hasibe Hatun gibi günümüzde yaşayan kültürel miras taşıyıcılarını tanımak, tanıtmak, teşvik etmek ve yeni kuşaklarla buluşturmakta geç kalmamak gerekmektedir. Bu çalışmanın sonunda söyleyeceğimiz sözü başta söyleyerek Hasibe Hatun’u tanıtma bölümüne ve onun hakkında bilinmeyen yeni bilgileri aktarmaya başlayalım. Hasibe Hatun’un Hayatı: Torosların ünlü şairi olarak bilinen Hasibe Türkmen, Göğahmetoğlu Kara Mehmet Ağa’nın Telli Hatun, Fatiş Hatun ile birlikte üç kızından biridir. “Andırınlı Hasibe Hatun” olarak da tanınan Hasibe Türkmen, Andırın’ın Göğahmetli Köyü’ndendir. Hasibe Hatun’un 1945 yılında öldüğü bilinmektedir; fakat öldüğünde yaşı 60 olarak tahmin edildiğinden, doğum yılı kaynaklarda yaklaşık olarak verilmektedir. Taha Toros’un Yedigün dergisi için kendisiyle 1937 yılında yaptığı röportajda “Yaşadığı hayatın kalbine verdiği hızla her düğünün, her göçün, her toplantının türküsünü yaratan “Hasibe” teyze bugün elli beş yaşındadır.” (16, s.8) ifadelerinden hareketle Hasibe Türkmen’in doğum tarihini 1882 olarak tespit edebiliyoruz, dolayısıyla da 63 yaşında vefat etmiştir. Hasibe Hatun, kendi ifadesiyle on üç yaşında Mustafa Ağa ile evlenmiştir [16, s.8]. Mustafa Ağa’nın dedesi, Yozgat’tan Darende’ye gelmiştir. Mustafa Ağa da Darende’den Çukurova, Kadirli’ye yerleşmiş ve manifatura işleri ile uğraşmıştır. Mustafa Ağa’nın çocukları soyadı kanunundan sonra “Ağaoğlu” soyadını almışlardır. [3, s.27–30’dan aktaran 2, s. 34]. 3 SOKÜM Sözleşmesi Madde-2 Tanımlar 1. Fıkrada geçen “İşbu Sözleşme bağlamında, sadece, uluslararası insan hakları belgeleri esaslarına uyan ve toplulukların, grupların ve bireylerin karşılıklı saygı gereklerine ve sürdürülebilir kalkınma ilkelerine uygun olan somut olmayan kültürel miras göz önünde tutulacaktır.”(10) ifadesi engel olmamakla birlikte kültür bilimi çalışmalarını kısmen de olsa kısıtlamaktadır. Zira toplumların kültürel hayatlarında yaşayan bazı unsurlar SOKÜM çalışmalarına dâhil edilememektedir. Bu çalışmanın konusu olmadığından başlı başına tartışmayı yapacağımız başka bir çalışmaya bırakmak durumundayım. 163 Международная научно-практическая 31-ая годовщина конференция «Наука. Образование. Культура» Комратского государственного университета Hasibe Hatun, doğduğu ev içinde aynı zamanda şair babası ve dedesi sayesinde kültürün içine doğmuştur. Hayatı ve usta-çıraklık ortamı hakkında bilgileri Taha Toros’un kendisiyle yaptığı röportajda görebiliyoruz: “Hasibe teyze yaşına rağmen dinç ve şen bir kadındır. Kendisi ile saatlerce konuşsanız doymazsınız. Hayatını mı öğrenmek istiyorsunuz? Öyle ise kendisini dinleyiniz: Bir tarafım “Avşar” aşiretindendir. “Hallı” uşağının kızıyım ben. Dedem babam, doğuştan şairdir, âşıktır… Dedem meşhurdur, onu herkes bilir; adı Amber’di… Babam da şairdir. Ben on yaşında şiir söyledim. Bugün elli beş yaşındayım hâlâ da söylerim. On üç yaşında gelin oldum. Beni birçok yiğitler istedi ama, üç kadını olduğu halde Mustafa’yı seçtim. Evlendiğim zaman ben on üç, o da elli yaşında idi. Mustafa’dan on beş çocuğum oldu. Andırınlı Hasibe teyze millî savaşta da büyük hizmetler görmüş ve herkesi teşci için şiirler söylemiştir. Şimdi İstanbul’da tüm komutanı bulunan General Tufan’ın hizmetini yapmış ve ona uzun uzun türküler yakmıştır (16, s.8). Coşkun, açık sözlü ve icra yönü güçlü olan Hasibe Hatun, yaşadığı bölgede kısa sürede üne kavuşmuştur. Cezmi Yurtsever, onun kavuştuğu ünün ne kadar güçlü olduğunu şu şekilde dile getirir: “Andırın ve Kadirli yöresi insanlarının belleğinde yer alan bir kadın Hasibe Hatun ile ilgili anlatılanlar yıllar var ki hiç unutulmadı, dilden dile anlatıldı… 1930 ve 40’lı yıllarda düğünlerde bayramlarda cenaze yerlerinde hemen herkesin duyacağı şekilde bazen şaşırtan bazen düşündüren ağıtlar, türküler söylediğini duydum. Bazı insanlar, onun erkekleri haşlayan sözlerini hatırladı… Yine Hilmi Beyin (Köksal) anlatımına göre 30’lu yılların içinde Kadirli Belediye Reisliği yapan Faik Üstün, makamından şalvarlı köylüleri kovar. Bunun üzerine Hasibe Hatun manalı bir söz sarf eder: Akıllı ol oğlum akıllı ol, Akıllıyı pek severler, Ahali ile hoş geçin Sonra kürkünü soyarlar…” [9] Mustafa Ağa, 1915-1917 yılları arasında Kadirli (Osmaniye'nin ilçesi) Belediye Başkanlığı yapmıştır. Bulunduğu muhitin saygın ailelerinden birinde doğup, yine tanınan bir aileye gelin giden Hasibe Hatun, söz söylemedeki ustalığı ile tanınmıştır. Hasibe Hatun'un Telli Hatun ve Fatiş Hatun adındaki diğer kız kardeşleri de söz söylemede usta kişilerdir. Eşi Mustafa Ağa ve çocuklarını genç yaşta kaybetmenin acısını yaşamış olan Hasibe Hatun, ölümün vermiş olduğu acı üzerine söylediği ağıtları ile yöresinde meşhur olmuştur. Ali Rıza Yalman Yalgın [18], Yaşar Kemal [12, 13], Cezmi Yurtsever [9] ve Çukurova yöresinde ağıtlar üzerine derleme yapan birçok araştırmacı [1, 4, 6, 7, 8, 11, 15, 17, 18]4 çalışmalarında ondan bahseder. Ağıtçılığı dışında çete kurup millî mücadeleye de katılmıştır. Hasibe Hatun, 1945 yılında Kadirli'de vefat etmiştir [15]. Kültürel Miras Taşıyıcısı Olarak Ağıt ve Türkülerin Yakıcı ve İcracısı Hasibe Hatun: Hasibe Hatun, hem Çukurova bölgesinin zengin sözlü kültür ortamı hem de ailesinde güçlü bir şairlik kültürü içine doğmuştur. Çukurova ve Torosların geleneksel dünya görüşüne, mücadeleci ruhuna, gür sesine, kültürel ögelerine ve söz söyleme yeteneğine Hasibe Hatun’un şiirlerinde rastlamak mümkündür. Hasibe Hatun kendi yaktığı ağıtların, şiirlerin yanında usta malı deyişlere de yer vererek sözlü kültüre kaynaklık etmiştir. Karacaoğlan mahlaslı birçok şiiri de böylece aktarmıştır. Şiirlerinde aynı zamanda yörenin ağız özelliklerine ve deyimlere zengin bir biçimde rastlamak da mümkündür. Yörede ağıt yakma geleneği yaygın olmakla birlikte yeteneğiyle Hasibe Hatun’un bu hususta elde ettiği ün de dikkat çekicidir. Yaşar Kemal, Çukurova’da yaptığı derlemeler sırasında onun ününü duymuş ve ondan da ağıtlar derlemiştir. Hasibe Hatun ve kardeşi Telli Hatun’un ağıt yakma geleneğinde ne kadar usta olduklarını ve ünlerini Yaşar Kemal şu şekilde dile getirir: “Ağıtları 1939-1942 yılları arasında derlemeye başladım… Toroslarda, Maraş’ın Andırın ilçesinin Gökahmetli köyünde iki kız kardeş yaşıyordu. Bunlardan birisinin adı Hasibe Hatun, ötekinin adı Telli Hatun’du. Hasibe Hatun Kadirli’den Mustafa Ağa ile evlenmiş, ovaya inmiş, Telli Hatun’sa köyünde kalmıştı. Bu iki kız kardeşin ailesi Torosların soylularındandı. Dağlarda, ovada 4 Andırınlı Hasibe Hatun’un ağıtları ve Karacaoğlan mahlaslı aktardığı türküleri için ilgili kaynaklara bakınız. 164 Международная научно-практическая 31-ая годовщина конференция «Наука. Образование. Культура» Комратского государственного университета ağıtçılıkta büyük ünleri vardı. Onlar hangi ölüye ağıt yakmaya gitmişlerse o ölü sağlığındakinden de çok değer kazanıyor, saygınlaşıyordu. Onların ağıtları dillerden dillere de dolaşırdı. Ben ilk ağıt derlemelerini Hemite köyünde yaptım. İlk ağıdı Medine Mustafa’nın karısı Kara Zeynep’ten aldım. Sonra Hasibe Hatuna gittim. O bir âşıktı da. Ondan da hem kendi, hem de başkalarının ağıtlarını yazdım. Toroslara Telli Hatuna gittim, kendi ağıtlarını, Avşar ağıtlarını derledim (13, s.11). Ağıtları derlerken, epeyce ağıt da ölenlerin yakınlarından, karılarından, kızlarından derledim… Bir de ünlü kişilerin ağıtları da yaygındı. Bir de ağıtçı kadınların yaktıkları ağıtlar çok yaygındı. Hasibe Hatun’un, Telli Hatun’un, Âşık Hüseyin’in ağıtları gibi [13, s.36]. Hasibe Hatun, ölüm veya diğer üzücü olaylar üzerine yaktığı ağıtlar dışında, söz ustalarının şiirlerini de hafızasında tutan ve âşıklık geleneğinin devamlılığını sağlayan kültürel miras taşıyıcıdır. Hatay'ın alınması üzerine âşıklar meydanında söylediği şiir [17, s.268] tasvir ve tamlamalar bakımından sanatındaki zenginliği göstermektedir. Söylediği ağıt, türkü ve hikâyelerde akıcı bir dil kullandığı rahatlıkla görülür. Hasibe Hatun'un nüktedanlığı, hazırcevaplığı ve mücadeleci kişiliğini eserlerinde görmek mümkündür [15]. Özellikle Hatay’ın alınışı vesilesiyle söylediği şiirde yiğitlik, mertlik, cesaret ve haykırışıyla mert ve mücadeleci Anadolu kadınını görebilmekteyiz [3, s. 27’den aktaran 2, s.35]. Tüm bu yönleriyle meydanlarda, erkeklerin de bulunduğu mecliste, devlet erkânı önünde, radyo programlarında çekinmeden sanatını icra etmiştir. Onun birikimi ve cesaretiyle kazandığı haklı ünüyle ortaya koyduğu eserlerden çok azı günümüze kadar gelmiştir. Sevilay Çınar’ın doktora çalışmasındaki “Hasibe Gelin, oldukça zeki olduğundan kısa zamanda yaşına bakılmaksızın “Hasibe Hatun” unvanını almıştır. Zamanında, çevresinde epey tanınan Hasibe Hatun’un konuşması dahi bir edebiyat, bir şiir olarak tanımlanmaktadır. Hasibe Hatun’un ancak birkaç ağıtı ve Hatay için söylediği şiiri elde edilebilmiştir.” [2, s. 34; 3, s. 27–30] tespitlerinden de yola çıkarak onun hakkında daha fazla bilgi toplamaya ve bulabildiğimiz eserlerini yayımlamaya çalışacağız. Şimdilik bu tebliğde sadece tespit edebildiklerimizi okuyucunun dikkatine sunmak durumundayız. Taha Toros, Hasibe Hatun’un icrasını ve taklit yeteneğini “artistlik” olarak tanımlar: “Tatlı bir dili, coşkun bir artistliği vardır. Geçenlerde Adana Halkevinin tertip ettiği Karacaoğlan gecesinde onun bir artist gibi hareketlerle halk hikâyelerini anlatışı, herkeste derin bir hayret uyandırmıştır. Bu röportaj sırasında söz dolaşıp ağıtlara geldiğinde iki nişanlı kızını kaybeden Hasibe Hatun ağlayarak onlar için yaktığı ağıtı okur [16, s.8]. Hasibe Hatun sadece ağıt yakıcı ve icracısı değildir. Bir kültürel miras aktarıcısı olarak aynı zamanda hayata, insanlığa, evliliğe, kadın ve erkek ilişkisine dair de birikimi ve görüşleri vardır. Hasibe Hatun, muhtemelen yörede de kullanılan tanımlardan yola çıkarak kadınları üçe ayırır: “Zavratı zort” süsü eğlenceyi seven kadınlardır. Bunların hesabı kitabı yoktur. Bunların ipile kuyuya inilmez. “Cebeli mürt” iş bilmez, kavgacıdır. Durduğu yerde ötekine berikine çatar. Tanrım kimseye böyle kadının yüzünü göstermesin. “Hazreti mülk” kocasını seven, misafirperver, iş bilir, sadık kadındır [, s.8]. Hasibe Hatun’un aktardığı bu kadın sınıflandırmasına benzer bir sınıflandırmaya 14-15. yüzyılda yazıldığı düşünülen Dede Korkut Kitabı’nın Mukaddime bölümünde de “solduran sop, dolduran top, evin dayağı (direği), nice söyler isen bayağı” [5, s. 2-3] biçiminde rastlamaktayız. Bu sözlü kültürün yüzyıllardır Anadolu coğrafyasında yaşadığını bu tanıklıkla söyleyebiliriz. Hasibe Hatun’un bu sınıflandırması daha önce Ali Rıza Yaman Yalgın [18, s. 379-385] ve Saim Sakaoğlu’nun [14, s. 741] da dikkatini çekmiştir. Dede Korkut Kitabı ve başka kaynaklarda rastlayamadığımız erkek sınıflandırmasını yine Taha Toros’un röportajında bize Hasibe Hatun aktarmaktadır: “Erkekler de üçe ayrılır, 1. Yatar, kalkmaz, gözünü açıp bakmaz, geçim kaygısı çekmez. 2. Gider gelmez, yüzü gülmez, geçim yolu bilmez. 3. Aslan yürekli, yiğit atlı, dili tatlı, cebi harçlıklı, kendi dışlıklı.” [16, s. 8] Hasibe Hatun gibi kültürel miras taşıyıcılarının tespit edilmesi, repertuarlarının derlenmesi, yeni kuşaklarla bir araya getirilmesi, okul dışı alanda eğitimin konusu olması hususu SOKÜM’ün de 165 Международная научно-практическая 31-ая годовщина конференция «Наука. Образование. Культура» Комратского государственного университета koruma yönlü tavsiyeleri arasındadır. Kültürel miras taşıyıcılarının ve özellikle kadın aktarıcıların önemini Saim Sakaoğlu’nun şu tespitleriyle tamamlayalım: “Dedem Korkut’un yüzyıllarca, Hasibe Hatun’un da üççeyrek yüzyıl önce (1933) tanıttığı hanımları gördük. Acaba Hasibe Hanım bu ilhamı nereden aldı? Anlattıklarını kimden dinledi? Dinlediği kişi de kimden dinlemişti? Acaba o kişi, Dedem Korkut’un diyarından yüzyıllarca önce Çukurova’ya gelip yerleşen bir ‘tatlı dilli’ ata olamaz mı? Eğer arayıp ortaya çıkarabilirsek o dağlarda, o ovalarda, o obalarda daha nice Hatunlar vardır. Böylece günümüzü dünümüze bağlayacak nice sözlü delilleri ortaya koymuş olacağız.” (14, s.743). Ali Rıza Yalman Yalgın, Taha Toros ve Saim Sakaoğlu’nun Hasibe Hatun ve Dede Korkut Kitabı’nda geçen kadın tanımlamalarıyla ilgili değerlendirme bildiri sınırını aştığından bulmaya çalıştığımız yeni tespitlerle daha sonra yapacağımız detaylı yayında bu husus da incelenecektir. Ali Rıza Yalman Yalgın, Hasibe Hatun’la 21-22 Nisan 1933 [18] tarihlerinde iki gün üst üste derleme yapmıştır. Bu derleme sırasında Hasibe Hatun, ağıtlarla birlikte Karacaoğlan mahlaslı türküler de aktarmıştır. Karacaoğlan türkülerinin aktarımı hususunda da kültürel miras taşıyıcısı olarak onu görmekteyiz. Ali Rıza Yalman Yalgın bu türkülerden çok etkilenir. Hasibe Hatun, Ali Rıza Yalman Yalgın’ın “Yürükler güzeli nasıl tanır?” sorusunu da şöyle cevaplar: "Kulunç yastı (yassı) , döş enli (Göğüs geniş), çiğni (omzu) düşkün, gerdan kakık (dik), kirpik ok, çene gamzeli, ağız kallemis kutusu (aşiretin kullandığı biryantin kutusu), renk ak üstü güllü (beyazın üstü kırmızımtrak), burun nohut, kaş yay, alın açık, diş Mısır pirinci. Kimseyi incitmeyen, konuk seven erin bilen (kocasını sayan) güzeldir.” [18, s. 504]. Karacaoğlan Geceleri için Adana’da düzenlenen programlara sürekli katılan Hasibe Hatun, ününü artırmıştır. Adana Halkevi tarafından 18 Nisan 1938 tarihinde düzenlenen Karacaoğlan Gecesi, salon yetersizliği nedeniyle Asrî Sinema’da yapılmış ve geceye 1200 kişi katılmıştır. [7, s. 57)] Bölgede tanınan Hasibe Hatun’un ünü Ankara’ya kadar gider. TRT Ankara Radyosuyla yapılan yazışmalarla Adana’yı ve bölgeyi temsil etmek üzere Hasibe Hatun (Türkmen), Hasan Şahin, Mehmet Göçüm ve Abdullah Âşık Adana Halkevi tarafından Ankara’ya görevlendirilirler [4, s. 166]. Adana’da düzenlenen “Karacaoğlan Geceleri”nin tanınmış bu isimleri TRT Ankara Radyosunda 11 Aralık 1942 tarihinde başlayan “Halkevleri Sanat ve Folklor Saati” programına 12 Ocak 1942 tarihinde katılırlar. Adnan Saygun, Ruhi Su, Pertev Boratav ve Behçet Kemal Çağlar’ın da bulunduğu program, Hasibe Hatun’un iki ağıtıyla başlamıştır. [6, s. 141]. Sonuç Sözlü kültür araştırmalarında kaynak kişilerin tespit edilmesi, repertuarlarının derlenmesi, tanıtımı ve yeni kuşaklarla bir araya getirilmesi yeni yaklaşımla UNESCO Somut Olmayan Kültürel Miras Sözleşmesi-2003’ün de benimsediği koruma yöntemi içindedir. Anadolu’da geçmişten günümüze unutulan, tespit edilemeyen, önemsenmeyen ya da özensizlik nedeniyle repertuarı derlenmeyen kaynak kişilerin önemi, günümüz kent yaşamının yıkıcı hızı nedeniyle SOKÜM çalışmalarında daha iyi anlaşılmaktadır. Bu çalışmada konu edilen Çukurova ve Torosların gür sesi, ağıt ve türkü yakıcı, icracı ve kültürel miras taşıyıcısı Hasibe Hatun’unun maalesef benzer bir kadere sahip olduğuna şahit olduk. Yaşadığı dönemde çok güçlü bir kültürel miras birikimine sahip olmasına, kaynaklarda ve arşiv kayıtlarında hakkında bilgiler bulunmasına rağmen repertuarı hak ettiği biçimde derlenmemiş ve kayıt altına alınamamıştır. Hasibe Hatun özelinde konunun önemini, SOKÜM çalışmalarında dikkat edilmesi gereken bir husus olarak araştırmacıların ve okuyucunun dikkatine sunmaya çalıştık. Bu tebliğden hariç bilgi ve belgeler tespit edildikten sonra Hasibe Hatun’un kültürel miras taşıyıcılığı yönü başka bir çalışmada etraflıca incelenmeye çalışılacaktır. Kaynakça: 1. “Evimizin İki Aylık Çalışması”, Görüşler Kültür Dergisi, Sayı: 40-41, Aralık 1941-Ocak 1942. 2. Çınar, Sevilay [2008]. Yirminci Yüzyılın İkinci Yarısında Türkiye’de Kadın Âşıklar, (İstanbul Teknik Üniversitesi, SBE, Yayımlanmamış Doktora Tezi), İstanbul. 3. Davutluoğlu [Karalı], İbrahim [1982]. “Kadirli’li Hasibe Hatun’un Ağıtları ve Hayatı”, Erciyes, Sayı: 51, s.27–30. 166 Международная научно-практическая 31-ая годовщина конференция «Наука. Образование. Культура» Комратского государственного университета 4. Erdoğan, Celaleddin [2017]. Adana Halkevi (1933-1951), Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi), Nevşehir. 5. Ergin, Muharrem [1964]. Dede Korkut Kitabı (Metin-Sözlük), Ankara: Türk Kültürünü Araştırmaları Enstitüsü Yayınları. 6. Evcin, Erol [2018]. “Ankara Radyosu’nda Halkevleri Sanat ve Folklor Saati”, T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı 9. Milletlerarası Türk Kültürü Kongresi Bildirileri, Genel Konular, Ankara, s.133-174. 7. Görüşler Kültür Dergisi, Cumhuriyetin 15. Yıldönümü Onuruna Özel Sayı, Türk Sözü Basımevi, Adana, 1938. 8. http://hasibehatun.com/agitler.html 9. https://cezmyurtsever-andirintarh.blogspot.com/2010/09/hasibe-hatun.html 10. https://ich.unesco.org/doc/src/00009-TR-PDF.pdf 11. Kalaycı, Ünal [2019]. “Kahramanmaraş Tekerlemelerinde Anlamsız Görünen Kelimeler”, Karadeniz Uluslararası Bilimsel Dergi, Sayı: 44, s.128-144. 12. Kemal, Yaşar [2007]. Sarı Defterdekiler: Folklor Derlemeleri (Haz. Alpay Kabacalı), İkinci Baskı, İstanbul: YKY. 13. Kemal, Yaşar [2020]. Ağıtlar, İstanbul: YKY. 14. Sakaoğlu, Saim [2009]. “Dede Korkut Kitabı’nın ‘Giriş’ Bölümü Üzerine Bazı Görüşler”, Türk Dili, Türk Dil Kurumu Yayınları, Sayı: 696, Ankara, s.737-748. 15. Savcı, Esra Bilge [2020]. “Hasibe Hatun”, Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü, http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/hasibe-hatun, 07.12.2020. 16. Toros, Taha [1937]. “Toroslarda Kadın Şairler: Andırınlı Hasibe”. Yedigün, C.9, No: 231, 1937, s.7-8. 17. Turan, F. A., Saluk, R. G. ve Ünalan Ü. Ö. [2014]. "Hasibe Hatun". Geçmişten Günümüze Sazda ve Sözde Usta Kadınlar (Ed. N. Özcan). Ankara: Gazi Kitabevi, s.268. 18. Yalkın, Ali Rıza Yalman [1977]. Cenupta Türkmen Oymakları-II (Haz. Sabahat Emir), Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları: 256, s.200-204. 167