Hayvanlar Kış Uykusuna Neden Yatar

10Baharla birlikte kış uykusuna yatmış memelilerin, sürüngenlerin, çift yaşamlıların uyanma zamanı geldi. Kuş yumurtaları da çatlamaya başladı. Yaban hayvanları doğanın yeniden canlanmasında yerlerini aldı…

YAZI: Ahmet Emre KÜTÜKÇÜ / Veteriner hekim

Baharın gelişi birçok yaban hayvanı için aktivasyon zamanının da başlaması anlamına geliyor. Yabani hayvanlar kış şartlarına karşı birçok uyum yöntemi geliştirmiştir. Bunların başında kış uykusu gelir; birçok memeli türü, sürüngen ve çift yaşamlılar kış uykusuna yatar. Sürüngen ve çift yaşamlıların, vücut sıcaklıklarını dış ortama göre belirledikleri için kış uykusuna girmeleri tamamen coğrafi koşullarla ilişkili. Dış ortam sıcaklığı, yaşamsal fonksiyonlarını devam ettirebilecekleri değerin altına düştüğünde yeraltındaki inlerde kış uykusuna yatarlar. Bu inlerdeki sıcaklık 10 derecenin altına düşmediği için asgari yaşamsal fonksiyonlarını sağlamaya yeter. Bu süreçte, sonbaharda edindikleri yağ stoklarını harcarlar.

İSTANBUL KERTENKELESİ İÇİN UYANIŞ ZAMANI

Nisan ayında tıpkı İstanbul kertenkelesi (Podarcis siculus) gibi birçok sürüngen türü aktif hale gelir. Birçok kertenkele türü direkt güneş ışığıyla ısınamaz. Isıyı taş ve kütük gibi yüzeylerden alırlar. Güneşli günlerde onları etrafta ısınırken görebiliriz.

KİRPİ KIŞ UYKUSUNDAN NİSAN AYINDA UYANIR

Nisan ayı, gerçek anlamda kış uykusuna yatan birkaç memeli türünden biri olan kirpinin de uyanma dönemidir. Kirpinin ana besinini oluşturan solucan, kurtçuk ve böceklerin kışın bulunmasının zorlaşması, onu enerji kullanımını azaltmak için kış uykusuna yatmaya zorlar. Kirpinin kış uykusu sırasında kalp atımı ’dan 20’ye, vücut sıcaklığı -normal değeri olan- 35 dereceden 10 dereceye ve solunumu dakikada bire kadar düşer. Vücut sıcaklığını dış ortamla uyumlu olarak düşürmesi ve metabolizmasını yavaşlatması, kirpiye enerji tasarrufu sağlar.

Nisan ayında kemirgen türleri için de kış uykusu sonlanır. Kemirgenler kış uykusuna yatarken yeraltındaki yuvalarında yiyecek  depolar ve uyku sırasında belli aralıklarla uyanıp bu yiyecekleri tüketirler. Bu uyanma ve tekrar uyuma süreçlerinde vücut sıcaklıklarını normal değeri olan 37 dereceden uyuduğu inin sıcaklığının birkaç derece üzerine, yani altı dereceye kadar düşürür. Bunu kış süresince birçok kez tekrarlar.

Yediuyurun kış uykusu kasımdan nisana kadar sürüyor. Kirpi de kışı uyuyarak geçiren türlerden. Kulaklı orman baykuşunun yavruları ise nisanda yumurtadan çıkıyor.

YUMURTADAN ÇIKMA ZAMANI

Nisan ayında, alaca baykuş ve kulaklı orman baykuşu gibi türlerin yavruları da yumurtadan çıkar. Hatta erken yuva kuran bazı baykuşların yavrularını yuvadan ayrılmış halde görmek bile mümkündür. Baykuşlar kuluçka dönemlerini avlarına göre zamanlar. Ana besinlerini oluşturan kemirgenlerin kış uykusundan çıktığı dönemler ile baykuş yavrularının yumurtadan çıktığı dönem çakışır. Baykuşlar yuva olarak genellikle başka hayvanlarca terk edilmiş oyuk ve kovukları kullanır. Türlere göre ağaç kovuklarından çatı aralarına kadar birçok farklı yerde yuvalanabilirler. Baykuşlar yuva alanlarını korumada son derece saldırgan davranabilir, dikkatli olmak gerekir. Yuvadan düşmüş bir baykuş gördüğümüzde, bu her zaman onun yardıma ihtiyacı olduğu anlamına gelmeyebilir. Kuşun yaralı olup olmadığını anlamak için ayakta durup duramadığına, size karşı kendini savunup savunamadığına ve kanatlarında bir sarkıklık olup olmadığına bakın. Sağlıklı görünüyorsa olduğu yerde bırakın. Eğer etrafta ona zarar verebilecek etkenler varsa yakınlardaki yuvasını bulup yerleştirebilirsiniz.

ATLAS NİSAN

Soğuk havada yaşayabilmek için hayvanların daha çok enerjiye ihtiyaç duymalarına rağmen karlı kış günlerinde yiyecek bulma imkânı azalır. Kış uykusu bu zor mevsimde hayvanın enerji ihtiyacını azaltır, enerji tasarrufu sağlar.

Buna bilim dilinde 'hibernasyon' denilen kış uykusu bildiğimiz şekilde uyumak değildir. Vücut ısısının ortam sıcaklığına düştüğü bu durumu birçok balık türünde, kurbağalarda, sürüngenlerde, kuşlarda ve memelilerde ve ayılarda görülür.

Gerçekten kış uykusuna yatan bir hayvanı (hibernatör) gördüğünüzde, ölmüş olduğunu sanabilirsiniz. Vücut ısıları sıfır dereceye kadar düşebilir. Bir dakika içinde sadece birkaç kez nefes alırlar, kalp atış hızı o kadar düşüktür ki, hissedilmez bile. Havalar ısındığında ise vücudun normal düzene geçmesi sadece birkaç saat sürebilir.

Kış uykusuna yatan hayvanlar, uyku süresince kendi vücutlarındaki yağı tükettikleri gibi ara ara uyanarak bulundukları yere yazdan stok ettikleri yiyeceği yiyenler de vardır.

Ayılar göç edemeyeceklerinden ve besin kaynakları tükendiği için, kış mevsimini uyuyarak geçirirler. Kış uykusuna yatmadan önce yedikleri kestane ve kayın kozalağı sayesinde yağ tabakalarını arttırırlar ve bu onların dayanabilmelerini sağlar.