Arslanhane Cami Ankara

T.C. SELÇUK ÜNİVERSİTESİ EDEBİYAT FAKÜLTEİ AHİ ŞERAFETTİN (ARSLANHANE) CAMİİ Serdar LAİKGİL Sanat Tarihi Anabilim Dalı NİSAN KONYA 1 ÖZET AHİ ŞERAFETTİN (ARSLANHANE) CAMİİ Serdar LAİKGİL Selçuk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Sanat Tarihi Anabilim Dalı Öğretmen: Yrd. Doç. Dr. Mustafa Çetinaslan Ankara’nın en eski ve süsleme konusunda en güzel örneklerinden birini gördüğümüz Arslanhane Camii’ni ele alacağım. Bu çalışmamda geçmişten bu güne, süsleme, mimari özellikleri ve tarihiyle ilgili yaptığım araştırmamı aktaracağım. 2 İÇİNDEKİLER ÖZET 1 İÇİNDEKİLER 2 1. ANKARA ARSLANHANE (AHİ ŞERAFETTİN) CAMİİ VE TÜRBESİ 3 2. GİRİŞ VE GENEL TANIM 3 3. MİMARİ ÖZELLİKLERİ 6 Yapı Malzemeleri 6 Yapı Elemanları 9 Plan Elemanları 9 Plan Tipi 11 Cephe Düzeni 13 Süsleme 14 Mihrap 14 Minber 18 Tavan İşlemeleri 22 Minare 22 Sütun Başlıkları 22 Kitabeleri 24 funduszeue.infoĞERLENDİRME VE SONUÇ 25 Üslup 25 Tarihlendirme 25 5. EKLER 26 Resimler 26 Kesitler 39 Planlar 44 Üç Boyut Görüntüsü (3D) 47 KAYNAKÇA 48 3 1. ANKARA ARSLANHANE (AHİ ŞERAFETTİN) CAMİİ VE TÜRBESİ 2. GİRİŞ VE GENEL TANIM Arslanhane ( Ahi Şerafettin ) Camii, Ankara İli Altındağ İlçesi, Ulus- Samanpazarı semtinde, Kılıçaslan Mahallesi’nde, Can Sokak ile Kurnaz Sokak’ın kesiştiği alanda yer almaktadır. Ankara Ahiler eşrafından Ahi Hüsameddin ve kardeşi Ahi Hasaneddin tarafından hayrat amaçlı olarak yaptırılmıştır. İnşa kitabesi bulunmayan yapının, yapım tarihi bilinmemektedir. Anadolu Selçuklu ve Beylikler döneminde yy. başlarında yapıldığı tahmin edilmekte ve minber kitabesine göre tarihlerinde yenilendiği bilinmektedir. Ahi Hüsameddin’in oğlu Ahi Şerafettin camiyi yılında ahşap ustası Dülger Ebubekir oğlu Mehmet’e onartarak büyütmüştür. Cami 24 ahşap ayaklı, dikdörtgene yakın (21,50 metre x metre) bazilikal planlı bir yapıdır. Tek katlı ve bir mahfili bulunmaktadır. Duvarlarında Roma ve Bizans Döneminden kalma çokça devşirme elemanla ve moloz malzemeyle örülüdür. Dış görünüşü itibariyle basit durmasına karşın iç süslemeleri göz kamaştırmaktadır. Ceviz ağacından yapılmış ayakları ve ayakların üzerinde bulunan devşirme mermer başlıkları göze çarpmaktadır. Ahşap işçiliğinin en güzel örneklerinden biri olan minberi, çantı tekniği ile yapılmış tavanı ve alçı işçiliğiyle çininin muazzam birleşmesinden oluşan mihrabıyla dikkat çekmektedir. Günümüzde halen ibadete açık olan yapı, küçük ölçekli dükkânların ve konutların bulunduğu ticari bir merkez içerisinde yer almaktadır. Yapının kuzeyinde, Can Sokak, Kurnaz Sokak ve Atpazarı meydanına çıkan sokağın kesiştiği alanda küçük bir meydan ile Ahi Şerafettin Türbesi bulunmaktadır. 4 (Resim 1. Kurnaz Sokaktan Görünüm.) 5 (Resim 2. Cami Konumu Uydu Görüntüsü.) 6 3. MİMARİ ÖZELLİKLERİ Yapı Malzemeleri Ahi Şerafettin (Arslanhane) Camii dış duvarlarında moloz taş örgülüdür. Kuzey cephede bulunan ana kapısı oyma mermer kavsaralıdır. Batı ve doğu cephelerinde bulunan diğer iki kapısı ise patlıcan moru ve firuze renkli çinilerle birlikte tuğla örgülüdür. (Resim ) (Resim 3. Cami Batı Kapısı.) (Resim 4. Cami Kuzey Kapısı {Ana Kapı.}) Minaresi ise kaidesinde Roma ve Bizans döneminden devşirme malzemelerle birlikte moloz taş ile örülmüş, gövde kısmındaysa kapılarda olduğu gibi patlıcan moru ve firuze renkli çinilerle ve tuğla ile örülmüştür. (Resim 5.) 7 (Resim 5. Minare Görüntüsü.) 8 İçeri girdiğimizde bizi ağaç sütunlar karşılamaktadır. Sütunlarda, minberde, pencere kasalarında, korkuluklarda ve çatının tamamında ahşap malzemeyi görmekteyiz. Sütun başlıkları (Korint ve Dor tipli) mermerden oyulmuş devşirme malzemedir. Mihraptaysa çini ve alçı bir arada kullanılmıştır. (Resim ) (Resim 6. Cami Tavan İşlemeleri ve Sütun ve Başlıkları.) (Resim 7. Mihrap Alçı ve Çini İşlemeleri.) 9 Yapı Elemanları Ahi Şerafettin (Arslanhane) Camii kırma çatılı ve çatışı kurşun kaplıdır. Tek minaresi bulunan cami kuzeyde bulunan ana kapının yanında yükselmektedir. Bu kapının yanı sıra doğu ve batıda olmak üzere iki kapıya daha sahiptir. Kuzey kapısında stalaktitli kavsara, sütunçeler ve iç yan yüzlerde mihrabiyeler bulunmaktadır. Kuzey kapısından girildiğinde caminin mahfil bölümüne girilmektedir, bu balkon şeklindeki mahfilin hemen altında müezzin mahfili bulunmaktadır. Toplam 24 sütün ve devşirme 24 sütün başlığı bulunan camide iki kata dağıtılmış 24 tane de basit dikdörtgen formlu pencere bulunmaktadır. Beş dikey sahınlıdır, orta sahın diğerlerine göre daha geniş ve yüksek tutulmuştur. Geometrik figürlü çini işlemeli mihrabı ve geometrik figürlü oyma işçilikle yapılmış minberi bulunmaktadır. Vaaz kürsüsü dönemine ait değildir. Tek şerefeli olan minare kaide kısmında taştan ve kare planlı, pabuç kısmında ise sekizgen planlı ve tuğladır. Kaidede yer yer Roma çağına ait beyaz mermerden devşirme taşlar kullanılmıştır. Bahçesinde minare altında üç ve doğu cephesinde olmak üzere üç olmak üzere toplam altı adet mezar bulunmaktadır. Plan Elemanları Ahi Şerafettin (Arslanhane) Camiinde zemin katta bizi 21,50 metre x 25 metrelik bir harim karşılamakta. Harim mihraba paralel beş sahından oluşmaktadır. Orta sahın diğer dört sahına nazaran daha yüksek ve geniş tutulmuştur. (Resim 8.) Son cemaat mahfili bulu mayan camide harim bitiminde (Doğu kapısından girildiğinde sağda ve Batı kapılarından girildiğinde solda) bir müezzin mahfili bulunmaktadır. (Resim 9.) Üst kata çıkıldığında 21 metre x 8 metre ölçülerinde bir mahfil daha bulunmaktadır. 10 (Resim 8. Müezzin Mahfilinden; Harim Görüntüsü.) (Resim 9. Harimden; Müezzin Mahfili Ve Üst Kat Mahfili.) 11 Plan Tipi Ankara Ahi Şerafettin (Arslanhane) Camii ile ahşap sütunlu ve tavanlı camilerin en önemli örneklerinden birini tanımış oluyoruz. Bu gruba giren Selçuklu ve yüzyıl Beylikler Devri cami ve mescitlerinde Arslanhane Camii’nde olduğu gibi uzunlamasına “Bazilikal plan” veya enine yönelmiş, kökü 7.yüzyılda İlk Ara camilerine uzanan “Kûfe” tipi plan görülür. Ahşap çatılı ve ahşap sütunlu camileri bu dönem içerisinde Orta Anadolu coğrafyasında, irili ufaklı, daha süslü ve daha sade örneklerini bol olarak görmekteyiz. (Resim Ankara Ahi Şerafettin (Arslanhane) Camii Planı.) 12 (Resim Mahfil Kat Planı.) (Resim Birleşik Kat Planı.) 13 Cephe Düzeni Ahi Şerafettin Camii bulunduğu eğimli arazi nedeniyle farklı bir cephe düzenine sahiptir. Yüksekliğin arttığı kuzey noktasında bulunan kapıdan girildiğinde mahfil katına giriş yapılmaktadır. Yapının araziye uyum sağlaması için ise yokuşun üzerine bir balkon oluşturularak altı doldurulmuştur. Boş kalan alana ise iki adet dükkân yapılmış ve caminin giderlerinin karşılanması için kiraya verilmiştir. (Resim Can Sokaktan Cami ve Dükkânların Görüntüsü.) 14 Süsleme Mihrap Cami içinde Anadolu çağı mihraplarının en özgü çini mozaik örneği yer alır. Mihrap cami ekseninde doğuya kayıktır. Çini mozaik işçiliği ile alçı kabartma süslemenin birlikte yapıldığı ilk Anadolu örneği olarak dikkat çeker. Alçı kabartmalar İran’da Yüzyıl ve Yüzyıl başlarında Büyük Selçuklu dönemi alçı işçiliğinin özelliklerini yansıtır. Çini mozaik bezemede Selçuklu devri için tipik olan firuze, patlıcan moru ve siyah renkler kullanılmıştır. Çini süslemelerde yer alan geometrik ve bitkisel unsurlar kaynaştırılarak kullanılmıştır. Mihrabın mukarnıslı nişi, niş kenarları içten dışa doğru birinci ve üçüncü bordürü, çini mozaikle bezenmiştir. Kavsarada yıldız, üçgen, kare ve daire şekillinde çini parçaları bir araya gelerek, tekrarlanan geometrik kompozisyonlar oluşturulmuştur. (Resim Mihrap İşlemeleri) 15 (Resim Mihrap Çini Bordürleri) (Resim Mihrap Kavsarası Çini İşlemeleri.) 16 Alçı işçiliği mihrabı kuşatan dış bordürde yarım palmetlerden oluşan rumi deseninde ve dıştan içe üçüncü bordürde ince bir rûmi zemin üstünde Kur’an’dan Sure’nin işlendiği neshi yazıda da görülür. (Resim ) Mihrap alınlığının ortasında dolgun kabartma büyük bir alçı rozet yer alır. Delikli satıhlarla işlenen rûmi ve şakayıklalar bezeli olan rozet, oymalı işçiliğiyle başarılı ışık gölge tezatlığı yaratır. (Resim ) (Resim ) (Resim ) Mihrabı taçlandıran tepelikte alçıdandır. Rûmi zemin üzerinde süzgeç gibi delikli gövdeli, soyut ejder motifine benzer şekillerle bezenmiştir. Soyut ejder şekilleri etrafındaki alçı kabartmalarda rûmiler ve oldukça gerçekçi şakayık motifleri dikkat çeker. (Resim ) 17 Mihrap nişini kuşatan alçı sütunçeler ajurlu rûmi desenle örtülmüştür. Burada da rûmi zemin üzerinde altta neshi, üstte kûfi yazı yer alır. Sütunçelerin başlıkları “Çan tipi” veya “Vazo tipi” olarak isimlendirilen tarzdadır. (Resim Çini İşlemeler, Alçı Bordür ve Alçı Sütünçeler.) 18 Minber Arslanhane Camii’nin cevizden yapılmış minberi devrinin en başarılı örneklerindendir. Selçuklu dönemi tipik özelliklerini taşıyan minber iyi durumda ve orta boy bir örnektir. Şerefe ve külah kısmı yenilenmiştir. H () tarihini veren minber kitabesi caminin onarım gördüğü ve büyütüldüğü tarihi vermektedir. Minberin yan aynalıkları ve şerefe altı Selçuklu dönemi ünlü geçme tekniği olan “Kündekarinin” başarılı bir taklit örneğidir. (Resim ) Yan aynalıklar çokgen, yıldız, baklavalı şekiller meydana getiren geometrik ağın içinde yer alan rûmi bezemeli kabartmalarla doldurulmuştur. Geometrik ağ ve rûmi iç dolgular kündekari tekniğinde olduğu gibi geçme değildir. Birbiriyle birleşerek yan satıhları meydana getiren ahşap panolarda görülen rûmili kısımlar kabartma oymalı kabaralar gibi işlendikten sonra, aralarına geçme intibaını veren çıtalar takılmıştır. Cevizin zamanla kurumasıyla ahşap panoların birleşme yerleri ayrılıklar getirerek belli olur. Minber korkuluğu çatma tekniği ile geometrik bir kafes oluşturmaktadır. Batı kısmındaki korkulukta kabartmalı oyulmuş neshi yazılı kitabe yer alır. (Resim ) Köşk kısmının altında bulunan geçit kısmı gemi teknesi kemerli ve çevresinde balık puluna benzer bir bezeme vardır. (Resim ) Mihrap kapısı dilimli kemerlidir. Kapının iki yanını kuşatan ahşap sütunçeler balık pulu şeklinde bezemelerle süslenmiştir. Alınlıkta iki pano halinde sülüs yazılı iki kitabe bulunur. Bu kitabeler yılında kırılarak çalınmıştır. (Resim ) 19 (Resim Minber Aynalığı işlemeleri.) (Resim Minber.) 20 (Resim Aynalık Kitabesi) (Resim Minber Geçiti.) 21 (Resim Alınlık Kitabesi.) (Resim Mihrap ve Minber.) 22 Tavan İşlemeleri Yapının tavanı ahşap işlemelidir ve çantı tekniği ile yapılmıştır. Bu teknikte çivi vb. bir tutturucu aparat bulunmadan, birbirine geçirilerek yapılmıştır. Anadolu da ahşap tavan işçiliğinin en güzel örneklerindendir. (Resim ) (Resim Çantı İşlemeleri.) Minare Minaresinde moloz, devşirme malzeme, tuğla ve çini mozaik malzemeyle yapılmıştır. Kaide kısmında Roma dönemi kalıntılarından parçalar bulunmaktadır. Tek şerefeli olan minarenin gövde kısmı tuğla ve çini mozaiklerle örülmüş güzel bir görsel elde edilmiştir. (Resim ) Sütun Başlıkları Roma dönemi kalıntısı olan sütün başlıkları “Dor” ve “Korint” tiplidir. Ahşap sütunları tavana başlamada görsel bir zenginlik yaratılmıştır. (Resim ) 23 (Resim Minare.) (Resim Tavan İşlemeleri ve Sütun Başlıkları.) 24 Kitabeleri Caminin yapım kitabesi bulunmamaktadır. Bilinen bir kitabesi vardır. Bu ise minberin alınlığında bulunan kitabedir. Bu kitabe yılında kırılarak çalınmıştır, kitabelik bölümü şu an iki bakır plakayla doldurulmaktadır. (Resim Minber Kitabesi.) Kitabede; “Din ve dünyanın imdatcısı Keykavus oğlu Sultan ebu'l-feth Mesud - Cümle mahlûkatı doğru yola sevk eden, Allah sultanlığını ebedi kılsın - saltanatı zamanında fütüvvet ve mürüvvet sahiplerinden iki kardeş Allah’ın rızasını dilemek için bu camii () yılında yaptılar. Allah her ikisinin ömürlerini uzun etsin ve hasenatlarını kabul buyursun ve suçlarını bağışlasın.” yazmaktadır. 25 funduszeue.infoĞERLENDİRME VE SONUÇ Üslup Arslanhane Camii Anadolu Selçuklu ve yüzyıl cami mimarisi sınıfına girmektedir. Orta Asya geleneğini sürdüren, Anadolu mimari sentezinin çok ilginç ve başarılı bir örneğidir. Ferah bir mekân yaratan ve mihrabı vurgulayan beş sahınlı bazilikal planı, tavanı, antik sütun başlıkları, çini mozaik-alçı karışımı mihrabı ve ceviz minberi ile benzerleri arasında en başarılı ve bu güne iyi durumda gelmiş örneklerdendir. Tarihlendirme yüzyılın başlarında yaptırıldığı tahmin edilmektedir. İnşa kitabesi bulunmadığı için bunu bilememekteyiz. Ankara Ahilerinden Hüsamettin ve Hasanettin kardeşler tarafından yaptırıldığı bilinmektedir. İlk restorasyonunu yılında Ahi Hüsamettin oğlu Ahi Şerafettin tarafından yaptırılmıştır. Bu dönemde caminin büyütüldüğü de düşünülmektedir. Camiye adını veren Ahi Şerafettin yılında ahşap ustası Dülger Ebubekir oğlu Mehmet’e onartarak büyütmüştür. Bunun haricinde dönem dönem yenilendiği ve bakımları yapıldığı tahmin edilen yapının son restorasyonu arasında Vakıflar Genel Müdürlüğü tarafından yaptırılmıştır. 26 5. EKLER Resimler Ek Resim 1. Ankara Kalesinden Arslanhane Camii Ek Resim 2. At Pazarı Yokuşundan Arslanhane Camii 27 Ek Resim 3. Mihrap Süslemeleri 28 Ek Resim 4. Mihrap Süslemeleri 29 Ek Resim 5. Tavan İşlemeleri Ek Resim 6. Doğu Cephesi 30 Ek Resim 7. Minber 31 Ek Resim 8. İçten (Batı Cephesi) Ek Resim 9. Batı Kapısı İçten Görüntü 32 Ek Resim Doğu Kapısı 33 Ek Resim Sütun başlıkları Ek Resim Sütun Başlıkları 34 Ek Resim Sütun Başlıkları 35 Ek Resim Batı Cephesinde Bulunan Mezarlar 1 Ek Resim Batı Cephesinde Bulunan Mezarlar 2 36 Ek Resim Türbe Duvarında Bulunan Aslan Figürü Ek Resim Türbe Duvarında Devşirme Süslemeler. 37 Ek Resim Cami Duvarında Bulunan Çeşme 38 Ek Resim Minare Girişi Ek Resim Vakıflar Genel Müdürlüğü Cami Tanıtım Levhası 39 Kesitler Ek Kesit 1. Kuzey Kesiti Ek Kesit 2. Batı Kesiti 40 Ek Kesit 3. Doğu Kesiti Ek Kesit 4. Minare Kaidesi Kesiti 41 Ek Kesit 5. Minare Kesiti 42 Ek Kesit 6. Doğu Kapı Kesiti 43 Ek Kesit 7. Batı Kapı Kesiti Ek Kesit 8. Kuzey(Taç Kapı Kesiti) 44 Planlar Ek Plan 1. Vaziyet planı ve Genel Görünüşler 45 Ek Plan 2. Mahfil Planı Ek Plan 3. Çatı Planı 46 Ek Plan 4. Zemin Kat ve Tavan Planı 47 Üç Boyut Görüntüsü (3D) 48 KAYNAKÇA  BAYRAM, Sadi-MERT, L. Yener. “Cumhuriyetin Yılımda Vakıf Eserleri, ANKARA”(İl İl Vakıflar Serisi),,Ankara.  SARGIN, Haluk. “Antik Ankara”,Ankara.  ÖNEY, Gönül. “Ankara Arslanhane Camii” (Kültür Bakanlığı Tanıtma Eserleri. No),, Ankara.  YILMAZ, Emin, Y. “Ankara’da Selçuklu Mirası Arslanhane Camii”. Yedi Kıta Dergisi. Kasım  A N B Mimarlık Müşavirlik İnşaat Ve Tic. Ltd. Şti. “Arslanhane (Ahi Şerafettin) Camii Ve Türbesi Rölöve, Restitüsyon, Restorasyon, Elektrik, Peyzaj Ve Statik Projeleri”. ,Ankara. 49 Edebiyat Fakültesi Sanat Tarihi Anabilim Dalı Hazırlayan: Serdar LAİKGİL Öğretmen: Mustafa ÇETİNASLAN 50

Ankara'nın Altındağ ilçesinde bulunan Arslanhane Camii ya da halk arasındaki adıyla Ahî Şerafeddin Camii, şehrin en eski ve önemli yapılarından biridir.

Ankara Kalesi'nin güney ucunda konumlanmıştır. Caminin yapım tarihi ve kimin adına yaptırıldığı hala tartışmalıdır. Caminin ismi, kuzeydoğusundaki Ahi Şerafeddin Türbesi'nin dış duvarında yer alan aslan heykeli nedeniyle Arslanhane Camii olarak da bilinir.

Arslanhane Camii, Ankara'nın Altındağ ilçesinde yer alan ve şehrin en eski ve önemli yapılarından biri olarak kabul edilen bir camidir. Ancak yapım tarihi ve kim tarafından yaptırıldığı konusunda kesin bir bilgi bulunmamaktadır. Caminin batı cephesindeki kırık bir taş parçası üzerinde yer alan kitabede "Esirgeyen Allah'ım, Emir el-merhum Seyfeddin" ifadesi yazılıdır. Bu yazıtın yüzyılın başlarına tarihlenebileceği ve bahsi geçen kişinin I. İzzeddin Keykâvus'un emirlerinden Seyfeddin Ayaba olduğu düşünülmektedir. Ancak bu kitabenin devşirme malzemeden yapıldığı göz önüne alındığında, sadece bir mezar taşı olabileceği ve sonradan getirilip camiye konduğu düşünülmektedir.

Caminin iç mekanında, minberin aynalık kısmında bulunan kitabe ise caminin yılları arasında Ahi Hüsameddin ve kardeşi Ahi Hasaneddin tarafından inşa ettirildiğini belirtmektedir. Bu kitabe, 80x30 cm boyutlarında olan ve Selçuklu sülüsüyle yazılmıştır. Kitabe, yapının banisi, inşa tarihi ve devrin sultanı hakkında bilgiler verir ve "Bu mübarek cami" şeklinde başlaması da gerçek inşa kitabesi olduğunu kanıtlar niteliktedir. Cami, kuzeydoğusunda bulunan Ahi Şerafeddin Türbesi'nin dış duvarındaki aslan heykeli nedeniyle halk arasında "Ahî Şerafeddin Camii" olarak da bilinir.