Mustafa Kemal Atatürk Okuduğu Kitaplar

Cepheden cepheye koştuğu günlerde bile okumaktan vazgeçmeyen Mustafa Kemal Atatürk’ün binlerce kitabı vardı. Sayfalarını işaretlediği, üstüne notlar aldığı kitabın konularını ve dillerini inceledik. Ulu Önder’i, “doğum günüm” dediği 19 Mayıs’ta, ufkunun genişliğini gösteren bu kitaplarla anıyoruz.

Selanik’teki çocukluğundan, Manastır’daki gençlik çağına; ardından Libya’dan Çanakkale&#;ye, Kafkasya’dan Filisten&#;e uzanan savaş yıllarına, sonrasında İstanbul’a, Samsun’a, Ankara’ya… 

Okuma tutkusuyla bilinen Mustafa Kemal Atatürk, 57 yıllık yaşamı boyunca elinden geçen binlerce kitabın kuşkusuz pek azını yanında taşıyabilmişti. Buna rağmen bugün Anıtkabir Müzesi Kitaplığı’nda adet, Çankaya Köşkü Kitaplığı’nda adet, İstanbul Üniversitesi Kütüphanesi’nde adet, Samsun Gazi İl Halk Kütüphanesi’nde 3 adet kitabı var.

Atatürk kaç kitap okudu?

Atatürk bu kitaptan hangilerini okumuştu? Hangilerini okuma fırsatı bulamamış yahut onlara ancak hızlıca bakabilmişti? İşaretleyip notlar aldığı kitapları okuduğundan şüphe duyulamayacağına göre bu eserleri inceledik. Atatürk’ün hangi konularda ve dillerde kitaplar okuduğunu bu 19 Mayıs&#;ta anlamaya çalıştık.

Bu incelemede Anıtkabir Müzesi Kitaplığı’nda listelenen kitapları esas aldık (Anıtkabir&#;in resmi sitesi son günlerde bazı tarayıcılarda gizlilik uyarısı veriyor). Bu kitaplarda Atatürk bazen sayfa kenarlarına “xxx” veya “ç.müh.” (çok mühim) gibi notlar düşerek cümlelerin önemini belirtiyor, bazen renkli kalemlerle altlarını çiziyordu. Anıtkabir sayfasında, her bir kitaptaki not ve işaretlere dair bir sütun da var.

Üstteki grafik, Atatürk’ün yaşamında ( arası) yayımlanmış ve onun tarafından işaretlenmiş kitapların konu ve dil dağılımını gösteriyor.

Alttaki grafik ise öncesinde yayımlanan kitapları kapsıyor.

Atatürk en az 5 dilde kitap okurdu

Atatürk’ün işaretleyip not aldığı bu kitapların ’i Fransızca, 56’sı Türkçe, 8’i İngilizce, 2’si İtalyanca ve 1’i Almanca.

Atatürk en çok tarih kitabı okurdu

Atatürk’ün okuduğu kitaplarda en sık rastlanan konular şöyle: tarih, 20 dil, 8 edebiyat, 8 sözlük ve  7 siyaset bilimi. 

Tarih kitaplarının birçoğu genel tarih alanında. Türk-Osmanlı tarihi, Yakın Doğu tarihi, antik tarih ve Avrupa tarihinin yanı sıra Uzakdoğu tarihiyle ilgili bir kitabı da Atatürk işaretlemiş.

Yayın yıllarında ağırlık son dönemde

Kitapların yayın tarihine baktığımızda ağırlığın Cumhuriyet sonrası dönemde olduğunu görüyoruz. kitabın 68&#;i, döneminde basılmış. 

Kütüphanede işaretli en eski kitap ise Fransız yazar Jean-Antoine Guer’in ’de yayımlanan “Moeurs et usages des Turcs, leur religion, leur gouvernement civil, militaire et politique” (Türkler&#;in gelenek ve görenekleri, dinleri; sivil, askeri ve siyasi yönetimleri) adlı eseri. Atatürk bu kitabın ilk cildinin 2. ve 3. sayfalarını işaretlemiş.

Montesquieu’dan Güney Kutbu’na uzanan bir ufuk

Yayın tarihi olarak en eski kitaplar arasında, Atatürk’ün milli egemenlik ve hukukun üstünlüğü bilincini şekillendiren Montesquieu gibi yazarların eserlerini de görüyoruz. 

İşaretlediği kitaplar, Atatürk’ün ufkunun genişliğini de gösteriyor. Henry Binder&#;ın tarihli &#;Kürdistan&#;da&#; adlı kitabı gibi yakınlardan, Okyanusya ve Güney Kutbu gibi çok uzaklara varan bir vizyon bu.

Atatürk’ün işaretlediği kitapların neredeyse tamamı, döneminin en saygın akademik ve bilimsel akımlarına dâhil. 

’larda İngilizce okuduğu James Churchward imzalı “Kayıp Kıta Mu” kitapları da o dönemde bilime aykırı bulunmuyordu. Churhward’ın iddiasının aksine Büyük Okyanus’ta batan kayıp bir kıta olmadığı ancak ’lardan itibaren yeni teknikler sayesinde ispatlanabildi.

Edebiyatın çeşitli dallarında eserler ve imzalı kitaplar da var

Özel kitaplıkta 42 adet Türk romanı ve hikâyesi ile adet Fransız edebiyat eseri yer alıyor. Türk şiir kitabı, 46 Türk tiyatro eseri de var.

Farklı dillerden birçok kitap; yazarı, çevirmeni ya da yayıncısı tarafından Atatürk’e imzalı olarak armağan edilmiş (İsmet İnönü ve Fevzi Çakmak gibi).

Atatürk’ün en çok işaretlediği 5 kitap

Tüm bu eserler arasında 20’den fazla sayfanın Atatürk tarafından işaretlendiği ve/veya not alındığı kitaplardan 5’i şunlar:

Doğu Halklarının Antik Tarihi

Özgün Adı: Histoire ancienne des peuples de l’Orient 

Yazar: Gaston Camille Charles Maspéro

Türü: Doğu Tarihi

Dili: Fransızca

Yayın Yılı:

Doğuşundan Günümüze Osmanlı İmparatorluğu Tarihi

Özgün Adı: Histoire de l’empire ottoman depuis son origine jasqu’à nos jours

Yazar: Joseph Freiherr von Hammer-Purgstall (Almanca’dan çeviri)

Türü: Osmanlı Tarihi

Dili: Fransızca

Yayın Yılı:

Antik Tarih

Kitap Adı: Histoire de l’antiquité

Yazar: Eduard Mayer

Türü: Antropoloji

Dili: Fransızca

Yayın Yılı:

Tarih Öncesi İnsanlık

Özgün Adı: L’humanité préhistorique 

Yazar: Jacques Jean Maris de Morgan

Türü: Antropoloji

Dili: Fransızca

Yayın Yılı:

Güney Kutup Bölgesi

Özgün Adı: Régions polaires australes

Yazar: Maurice Zimmermann ve Paul Privat-Deschanel

Türü: Coğrafya

Dili: Fransızca

Yayın Yılı:

Kapsamlı veriler dijital ortamda kamuya açılmalı

Sonuçta, Atatürk’ün okuduğu kitaplara dair bugüne dek birçok çalışma yapıldı.Hatta okurken not alıp altını çizdiği yerlerin günümüz Türkçesi ve özgün biçimleriyle yazımlarını da içeren 24 ciltlik bir eser bile mevcut.

Bununla birlikte Atatürk’ün okuduğu kitaplara dair kapsamlı ve eksiksiz verilerin, yüzlerce liraya satılan kitaplarda değil, çevrim içi ortamda herkese açık bir biçimde yayımlanması gerektiğini düşünüyoruz.

Bu görselleştirmeleri oluştururken hazırladığımız tabloyu da, bu yönde küçük bir katkı olarak Journo takipçileriyle paylaşıyoruz:

İLGİNİZİ ÇEKEBİLİR &#; HARF DEVRİMİ&#;NDEN 93 YIL SONRA GAZETELERDE TİPOGRAFİ

EtiketlerabAtatürk'ün işaretlediği kitaplarAtatürk’ün okuduğu kitaplarkitaplarMustafa Kemal Atatürköne çıkanlarveri gazeteciliği

Cumhurbaşkanlarının özel kütüphaneleri, hem Türkiye’nin siyasal tarihinin bir parçası hem de kültürel miras olarak değerlendirilmelidir. Ancak, bu kütüphanelerin tamamını kapsayan kurumsal bir çalışmanın olmaması, değerlendirme ve analizleri zorlaştırmaktadır. Bu çalışma; Türkiye Cumhuriyeti cumhurbaşkanlarının kişisel kütüphanelerinin mevcut durumunu saptamak ve kurumsal kimlik kazandırılmalarının önemine yönelik tespitlerde bulunmak amacıyla hazırlanmıştır. Bu çalışmada, kurumsal kimlik kazanmış cumhurbaşkanlarının kütüphanelerinin bazı özel vakıflara ya da cumhurbaşkanlığına bağlı olduğu belirlenmiştir. Bu durum, bilgi ve belgelerin yönetiminde, bütüncül bir araştırmanın yapılmasını zorlaştırmakta, kültürel ve siyasi tarih çalışmalarında kullanılabilecek bilgilere erişimde güçlük çıkarmaktadır. Bu araştırma kapsamında, önce Türkiye Cumhuriyeti cumhurbaşkanlarının bir okur olarak sahip oldukları özelliklere değinilmiş, ardından Türkiye Cumhuriyeti cumhurbaşkanlarının kütüphanelerinin bugünkü durumu tespit edilmiş ve kültürel mirasın korunması bağlamında neler yapılabileceği üzerinde durulmuştur. Araştırma sonucunda, cumhurbaşkanlarının kütüphanelerinin resmi bir kurumsal yapıda korunması vearaştırmacıların erişimine açılmasına dair yasal bir düzenlemeye ihtiyaç olduğu sonucuna varılmıştır. Anahtar Kelimeler: Cumhurbaşkanlarının Kütüphaneleri, Kütüphaneler, Kültürel Miras, Cumhurbaşkanlarının Okuma Alışkanlıkları Presidents' private libraries should be considered both as a part of Turkey's political history and as a cultural heritage of the country. However, the absence of an institutional study, which covers those libraries, makes it difficult to evaluate and analyze them. This study has been prepared to determine the current status of presidents’ personal libraries of the Republic of Turkey and to detect the importance of assigning those libraries an institutional identification. In this study, it has been stated that some of the libraries, which had gained its institutional identification, are subject to some private foundations or directly to the presidency of Turkey. This makes it difficult to carry out integrated research in the management of information and documentation and to access information that can be used in cultural and political history studies. Within the scope of this study, firstly features which presidents of the Republic of Turkey own as readers are mentioned. Secondly, the current situation of the presidents’ libraries in Turkey is determined. Also some ideas, regarding the preservation of the cultural heritage, are highlighted. As a result of this research, it has been concluded that there is a need for legal regulations on protecting the presidents’ libraries as a formal institutional structure and making them accessible for the researchers. Keywords: Presidents' Libraries, Libraries, Cultural Heritage, Reading Habits of Presidents of Turkey

Mustafa Kemal Atatürk’ün okuduğu kitap sayısı her zaman merak edilmiştir. Kimi tarihçilere göre bu sayı beş bin, kimi kaynaklara göre ise üç bin beş yüz olarak lanse edilmiştir. Bu tartışmaları bir kenara bırakacak olursak Atatürk, kitaplara sürekli zaman ayırmıştır. Nitekim Kurtuluş Savaş’ında bile bir yandan cephede savaşırken bir yandan da yanında sürekli kitap bulundurarak okumaya ne denli düşkün olduğunu göstermiştir.

ATATÜRK'ÜN OKUMAYA VERDİĞİ ÖNEM

Anıtkabir’de büyük kütüphanede Atatürk’ün kitapları yer almaktadır. Gazi Kemal; okuduğu kitapların altını mutlaka çizer ve notlar alırdı. Okuduklarını paylaşmayı da ilke edinen Atatürk, başkalarının da okumasını isterdi. Dolayısıyla hem Türk hem de dünya edebiyatında hayatında yer edinen kitaplar olmuştur.  Bir milletin muasır medeniyetler seviyesine ancak okuyarak ve bilinçlenerek ulaşabileceğini ifade etmiştir. Bugün Cumhuriyeti'mizin üncü yılını kutluyoruz. Bu özel günde sizler için Atatürk’ün çok sevdiği kitaplardan bir seçki hazırladık.

REŞAT NURİ GÜNTEKİN – ÇALIKUŞU

Edebiyatımıza sayısız eser kazandıran Reşat Nuri Güntekin’in Çalıkuşu romanı Atatürk’ün çok sevdiği edebi eserdir. Atatürk’ün başucu kitabı olmasının altındaki neden ise; başkarakter Feride’nin Anadolu’da başlattığı aydınlanma hareketidir. Küçük yaşta anne babasız kalan Feride’nin Anadolu’nun ücra kasabalarında öğretmenlik yaparak hayatını öğrencilerine adayışını konu edinen Çalıkuşu, hem yayımlandığı dönem hem de günümüzde çok okunan kitapların başında gelmiştir.

Atatürk, gündüz cephede savaşırken akşam ise çadırında Çalıkuşu’nu okurdu. Gazi, Çalıkuşu’nu okuyup bitirdiğinde, “Biliyor musunuz dün gece Reşat Nuri Bey’in Çalıkuşu romanını okudum, çok beğendim. İhmal edilmiş Anadolu’yu genç bir hanım öğretmenin yaşadığı zorlukları ne güzel anlatmış. Bitirince İsmet’e vereceğim. (İsmet İnönü) Sonra da sizler okuyun” demiştir.

GRİGORİY PETROV – BEYAZ ZAMBAKLAR ÜLKESİNDE

Grigoriy Petrov, Beyaz Zambaklar Ülkesi’nde, Finlandiya’nın esaret altında bağımsızlığını nasıl kazandığını etkileyici bir dille anlatmaktadır. Rus hatip, gazeteci, yazar Grigoriy Petrov’un en önemli eseridir. Finlandiya’nın 6 Aralık ’de Rusya’ya karşı verilen bağımsızlık mücadelesinin anlatıldığı kitabı Atatürk çok sevmiştir. Kitap, Kurtuluş Savaşı’na da ilham kaynağı olmuştur. Mustafa Kemal, kitabı askeri okul müfredatında okutulmasını da emretmiştir.

BELLETEN

Tarih 15 Ekim … Atatürk hasta yatağında yatarken Profesör Afet İnan’ı yanına çağırarak Tarih Kurumu'nun çalışmaları hakkında bilgi istediği kaynaklarda yer almıştır. Tarih Kurumu'nun yeni çıkartmış olduğu Belleten, Atatürk’ün okuduğu son kitap olma özelliğiyle önemli bir yere sahiptir.

JEAN JACQUES ROUSSEAU – TOPLUM SÖZLEŞMESİ

Fransız aydınlanmacısı Rousseau’un üniversitelerde ders olarak da okutulan Toplum Sözleşmesi Atatürk’ün düşünce altyapısını şekillendirmiştir. Toplum Sözleşmesi’nde bütün insanların eşit haklara sahip olduğunu, hiçbir zümrenin diğerinden üstün olmadığını, en büyük gücün hukuk olduğunu vurguladığı önemli bir metindir.

Rousseau, Fransız İhtilali’nin sembol isimlerindendir. Demokrasi kavramının gelişmesi ve anayasal hukuk devletinin gelişmesi adına ortaya koyduğu fikirlerle önayak olmuştur. Atatürk kendisini rol model olarak da almıştır. anayasası hazırlanırken fikirlerinden faydalanılmıştır. Atatürk’ün Toplum Sözleşmesi’ni çok sevmesinin nedeni buradan kaynaklanmaktadır. Atatürk, “Rousseau’yu baştan sona kadar okuyunuz ben okudum” diyebilmiştir.

ZİYA GÖKALP – TÜRKÇÜLÜĞÜN ESASLARI

Ziya Gökalp, erken dönem Türk Milliyetçiliğin kurucularındandır. Cumhuriyet kurulurken düşüncelerinden çok faydalanılmıştır. Yazar, Türkçülüğün Esasları’nda ırkçılığı reddediyor. Atatürk ve Ziya Gökalp’ın milliyetçilik esasları ırk üzerinde olmamıştır Tam aksine ülkenin varlığını ve bütünlüğünü korumaya yönelik olan bir milliyetçilik anlayışıdır. Dolayısıyla Türkçülüğün Esasları, yeni bir devletin temelleri atılırken Atatürk’ün çok sevdiği ve faydalandığı Ziya Gökalp’ın manifesto eseridir. Atatürk'ün"“Bedenimin babası Ali Rıza Efendi, hislerimin babası Namık Kemal, fikirlerimin babası ise Ziya Gökalp’tir” sözü meşhurdur.

Kitap sayfası için iletişim: [email protected]