Analoji; iki farklı şey arasındaki benzerlik veya benzerliklerden hareket edilerek birincisi için dile getirilenlerin diğeri için de söz konusu olduğunu ifade etmektir (çıkarım). Astronomi, antropoloji, psikoloji gibi daha çok benzetmeler yoluyla sonuca gitmek zorunda kalınan bilgi dallarında kullanılan bir problem çözme/sonuca ulaşma yöntemidir. Ulaşılan sonuçlar, gözlem ve deneyle kanıtlanmadıkça ihtimaliyet düzeyinde kalır.
Analojide benzetme ilişkinin muhakeme edilmesini gerektiren analoji türüdür. Basit bir dille açıklamak gerekirse "a:b=c:d" ifadesinde belirtilen (kuş:tüy=köpek:?) ilişkinin kurulmasını gerektirir. Yapısal teoride benzerliğin kurulması benzerliğin anlaşılmasını sağlayan kurallarla ilgilidir. Temsil edilen bilginin sözdizimi kuralları bu kurallara bağlıdır. Soyutlanmış yüklemler yerine, üst düzey ilişkilerin kullanılarak yapıldığı planlamalar tercih edilir. Pragmatik teori ise analojiyi, amacı doğrultusunda ele alır. Amaç bilinmeyenin bilinenler ile benzeştirme yoluyla anlaşılır kılınmasıdır.
Pragmatik teoride ana etken bir kaynaktan hedefe doğru planlanırken bilginin amacı anlaşılır olmasıdır. Analoji farklı planlamalar gerektirebilir. Bu nedenle kaynak analogtan hedef analoga transfer edilen şeyin ne olduğu çeşitli faktörlerle belirlenir.[1]
Örneğin deprem oluşumu yaydaki gerilimin boşalması ile şu şekilde anlatılır;
Analoji yapılırken benzerliğin uymayan yönünün belirtilmesi gereklidir.
Deprem - Ok/Yay
Fay hattı - Yay
Toprak - Yayın İpi
Gerilim Enerjisi - Ok[2]
Bir tür düşünce disiplini olarak tanımlayabileceğimiz mantık nedir sorusuna hepimizin az çok doğrularla dolu bir yanıtı vardır. Mantığın temelinde ise akıl yürütme vardır. İster kapalı kapılar ardında saklanan bir gizem olsun, ister gözümüzün önünde yaşanan bir gerçek olsun; onun ne olduğunu kavramak için akıl yürütürüz ve ister istemez bazı akıl yürütme yöntemlerini kullanarak bunu yaparız.
Tümdengelim, tümevarım, analoji ve dışaçekim gibi akıl yürütme kavramları, akıl yürütme yöntemlerine verilen isimlerdir. Yalnızca bu kavramları okuduğumuz zaman pek çok kişi bunların ne olduğunu tam olarak zihninde canlandıramamış olabilir. Ancak emin olun bunların her biri zaten hepimizin günlük hayatta bilinçli ya da bilinçsiz olarak kullandığı yöntemlerdir. Gelin tümdengelim, tümevarım, analoji ve dışaçekim gibi akıl yürütme kavramları nelerdir tüm detaylarıyla inceleyelim.
Mantık, bir tür düşünce disiplinidir. Bu disiplinin temelini oluşturan en önemli kavramlardan bir tanesi de akıl yürütmedir. En temel tanımıyla akıl yürütme; belirli bir durum hakkında bilinen bilgiler üzerine kurallar çerçevesinde düşünerek bilinmeyene yani yeni bilgilere ulaşmaktır. Akıl yürütme; muhakeme ve uslamlama gibi isimlerle de anılır.
Dedüksiyon olarak da adlandırılan tümdengelim, klasik mantığın en çok başvurduğu akıl yürütme yöntemlerinden bir tanesidir. Var olan bilgiler ya da olaylar üzerinden bilinmeyene yani yeni bilgilere ulaşma yöntemidir. Genel bilgiler üzerine düşünülerek özel hakkında yeni fikirler ve düşünceler üretilir.
İndüksiyon olarak da adlandırılan tümevarım, var olan bilgiler ya da olaylar üzerinden bilinmeyene yani yeni bilgilere ulaşmak için kullanılan akıl yürütme yöntemlerinden bir tanesidir. Tümdengelim yönteminden farklı olarak tümevarım yönteminde özel bilgiler üzerinden genel bilgilere ulaşılır. Bu nedenle sonuçlar kesin değildir. Gözlemlenen bilgiler üzerine tümevarım yöntemi ile düşünerek doğru sonuçlara ulaşmak mümkündür ancak gözlenmemiş bilgiler olduğu için çelişme yaşanması mümkündür
Tümevarım örneklerinden gördüğümüz gibi gözlemlenen bilgiler üzerinden yapılan bazı çıkarımlar doğru olsa bile tüm siyah kedilerin balık yediği gibi özel bir bilgi üzerinden genele ulaşmak her zaman mümkün değildir. Bu nedenle tümevarım yöntemi ile ulaşılan sonuçlar kesin değil ve elde edilen bilgiler güvenilir değildir.
Geriçıkarım olarak da adlandırılan dışaçekim, zor zamanlarda kullanılacak akıl yürütme yöntemlerinden bir tanesidir. Diğer akıl yürütme yöntemleri gibi var olan bilgiler ya da olaylar üzerinden bilinmeyene yani yeni bilgilere ulaşmak için kullanılır ancak diğerlerinden farklı olarak dışaçekim yönteminin uygulandığı durumlarda çoğu zaman eldeki bilgiler eksik ya da yetersizdir. Bu nedenle dışaçekim yöntemi için en iyi açıklamaya ulaşma yöntemi demek de mümkün.
Dışaçekim örneklerini diğer akıl yürütme yöntemlerinde olduğu gibi kesin cümlelerle vermek mümkün değil, bu nedenle olaylar üzerinden açıklamak en doğrusu olacaktır. Tıp dünyasının günümüzdeki kadar gelişmediği dönemde hekimler, hastanın paylaştığı ve muayene sırasında elde ettikleri bilgiler üzerine düşünüyor ve bu bilgilerin karşılığı olan en doğru hastalığı bulmaya çalışıyorlardı.
Dışaçekim yönteminin en net görüldüğü örnek ise hakimlerdir. Bir mahkemede her iki taraf da son derece güvenilir olduğunu iddia ettiği tanıklar ve kanıtlar sunarak kendisinin suçsuz olduğunu söyler. Hakim, olay üzerine bulabildiği kadar çok bilgi bularak dışaçekim yöntemi ile düşünür ve en doğru sonuca ulaşmaya çalışır.
Filozof Charles Sanders Peirce’a göre dışaçekim yöntemi, bilimin temelini oluşturur. Bilim insanları, ellerinde çoğu zaman yetersiz olan bilgiler üzerinden bir çıkarım yaparak bir adım ileri giderler. Çünkü ilerlemek için bazı şeyleri doğru kabul etmek gerekir. Bu yöntem kullanılarak gelişmeler yaşanır. Hatta bir yanlışın doğru kabul edilmesinin sonucu olarak bambaşka bir gerçeğe ulaşılabilir. Yani bilimin temelinde dışaçekim akıl yürütme yönteminin olduğunu söylemek gerçekten de mümkün.
Analoji; tümdengelim, tümevarım ve dışaçekim gibi tüm akıl yürütme yöntemlerinin zaman zaman bir arada kullanılabildiği akıl yürütme yöntemlerinden bir tanesidir. Diğer akıl yürütme yöntemleri gibi var olan bilgiler ya da olaylar üzerinden bilinmeyene yani yeni bilgilere ulaşmak için kullanılır ancak diğerlerinden farklı olarak odak noktası iki şey arasındaki benzerliktir. Genele değil, ikili arasındaki benzerliklere odaklanır.
Analoji akıl yürütme yöntemi çoğu zaman uzay gibi bilinmezlerle dolu bir alanda çalışan bilim insanları tarafından uygulanır. Örneğin, Dünya’da atmosfer vardır ve canlı hayat vardır. Mars’ta atmosfer var. Öyleyse Mars’ta da canlı hayat vardır. Bu tür bir akıl yürütme ile bazı ön kabuller uygulanır ve incelemeler bu şekilde yapılır. Amaç kesin bir sonuca ulaşmak değil, yalnızca ihtimalleri göz önüne almaktır.
Günlük hayatta da analoji örnekleri görüyoruz. Örneğin Aslan Ahmet ya da melek gibi kadın dediğimiz zaman aslan ile Ahmet ve melek ile o kadın arasındaki özelliklerin ne kadar benzer olduğundan bahsediyoruz. Örneğin ormanda dolaşırken bir meyve gördünüz ve onun daha önce gördüğünüz bir meyveye benzediğini düşündünüz. Daha önce gördüğünüz meyvenin zararsız olduğunu bildiğiniz için yeni gördüğünüz meyvenin de zararsız olduğu ön kabulu ile onu yersiniz. Bu tür örnekleri çoğaltmak mümkün.
Elimizdeki sınırlı bilgiler üzerinden bilinmezi çözmemize yardımcı olan tümdengelim, tümevarım, dışaçekim ve analoji gibi akıl yürütme kavramları nelerdir sorusunu yanıtlayarak bu yöntemleri daha iyi anlayabileceğiniz örnekleri paylaştık. Konu hakkındaki düşüncelerinizi yorumlarda paylaşabilirsiniz.
Emoji İle Tepki Ver
11
Felsefe ve okul öncesi eğitim gibi iki farklı alanda karşılaştığımız bir terim var: Analoji. Peki, en yalın haliyle analoji nedir? Net bir tanım yapmak gerekirse analoji, bir akıl yürütme yoludur. Benzeşim olarak da adlandırılan analoji, iki nesnenin birbirleriyle olan ortak özelliklerine bakılarak benzeşim ilişkisi kurulmasıyla yapılmaktadır. Bu ilişkide iki farklı şey arasındaki benzerliklerden hareketle birincisi için geçerli olanın ikincisi için de geçerli olduğu akıl yürütmesi yapılmaktadır. Verilen ilk önermenin ikinci önermeyi de tanımladığı bir durum olarak da ifade edilebilir.
Analojiye bir örnek verecek olursak felsefi önermelerin kuruluş mantığına benzeyen önermelerden söz edebiliriz. Çilek kırmızı bir meyvedir ve oldukça faydalıdır. Kiraz da kırmızı bir meyvedir. O zaman kiraz da oldukça faydalıdır. Görüldüğü üzere bu önermede iki meyve arasında bir benzeşim ilişkisi kurulmuştur. İki farklı meyve arasında kurulan benzerlikle ilk önermedeki çilek meyvesinin faydalı olma özelliği, ikinci meyve olan kiraza da aktarılmış bir özellik olarak karşımıza çıkmaktadır. Yani ilk önerme ikinci önermeyi desteklemekte ve birinin doğru kabul edilen özellikleri diğerine de aktarılmaktadır.
Akıl yürütme yöntemleri, aralarında bir ilişki bulunan önermelerden yeni bir önerme çıkarma işlemidir. Bu yöntemler; tümdengelim, tümevarım ve analoji olarak adlandırılmaktadır. Tümdengelim, basit anlatımla genelden özele doğru bir düşünme yöntemiyken; tümevarım ise özelden genele doğru bir düşünme yöntemidir. Analoji, bu iki düşünme yönteminden farklı olarak benzeşim ilişkisi olan önermeler için kullanılan bir tekniktir.
İki farklı önermenin benzer özelliklerinden yola çıkarak yeni bir önermenin ortaya koyulduğu analojide, özelden özele ve tikelden tikele doğru bir özellik aktarımı söz konusudur. Bu akıl yürütme yöntemine bir örnek verecek olursak;
Örnekte de görüldüğü üzere, her ikisi de lise öğrencisi olan Ayşe ve Beren’in analoji yöntemi ile özellikleri konusunda benzeşim ilişkisi kurulmuştur. Ayşe’nin bir özelliği Beren için de geçerli sayılarak onun da iyi bir voleybol oyuncusu olduğu söylenmiştir. Yani özelden özele doğru bir aktarım yapılmıştır.
Analoji bir akıl yürütme ve düşünme yöntemi olması nedeniyle felsefede ve öğrenimi kolaylaştıran bir teknik olması ile de eğitimde kullanılmaktadır. Şimdi analojinin kullanım alanlarına göz atalım:
Eğitimde kullanılan analojiler yoluyla da çocukların kolay öğrenmesinin kapıları açılmaktadır. Benzeşim tekniği ile aralarında bağ kurulan iki olayın çocukların hayal gücü ve merak duyguları birleşerek akıllarında yer etmesi sağlanmaktadır. Özellikle okul öncesi çağlarda etkili olabilecek akıl yürütme tekniği olan analoji ile bir kelime veya olay arasında benzeşim kurulabilir. Bu aynı zamanda analoji nedir sorusunun bir diğer cevabıdır.
Çeşitli görseller ve oyunlarla da desteklendiği takdirde analojinin çocukların öğrenme aşamasında olumlu etkileri bulunmaktadır. Örneğin, gözün fotoğraf makinesine benzetilmesi eğitimde kullanılabilecek bir analoji örneğidir. Beynin bilgisayarın hard diskine benzetilmesi, kalbin pompaya benzetilmesi, vücut savunma sisteminin kaleye benzetilmesi veya fotosentezin insanların yemek pişirmesine benzetilmesi de diğer örneklerden bazılarıdır.
Eğer analojinin eğitimde kullanımı hakkında daha fazla bilgi edinmek istiyorsanız Erken Çocukluk Döneminde Fen Öğretiminde Analoji Tekniği adlı çalışmaya göz atabilirsiniz.
Felsefi önermeler genel olarak soyut ifadeleri içermektedir. Çoğu zaman herkes tarafından anlaşılamayacak bilgilerin aktarımı ve çözümleri sunulmaktadır. Felsefeyi doğru anlamak ve filozofların önermelerini olduğu gibi yorumlayabilmek açısından analoji oldukça önemlidir. Çünkü bu yöntemde bilimsel fikirlerin ve soyut kavramların anlaşılmasını sağlayacak benzerlik ilişkisi kullanılmaktadır. Bilinmeyen bir kavramı veya önermeyi bilinen bir kavram veya önermeyle anlamlandırmaya çalışmak hem felsefenin doğru anlaşılması hem de filozofun aktardığı bilgilerin doğru yorumlanması açısından önemlidir.
Edebiyat alanında analoji, önemli bir yere sahiptir. Özellikle analoji, modern edebiyatta edebi eserlerin daha iyi anlaşılabilmesi için kullanılan bir yöntemdir. Öte yandan, eleştiri alanında da analoji teriminden sıklıkla faydalanılır. Örneğin roman türünde yazılmış bir eser hakkında olumlu bir düşünce ortaya atılmışsa aynı türde yazılan ve benzerlik gösteren bir eser için de aynı düşünceler geçerli sayılabilir.
Bununla birlikte, edebiyatta yapılan analoji örnekleri her zaman için gerçeği yansıtmaz. Çünkü edebi eleştirilerde öznellik ön plana çıkar. Herhangi bir eleştirmen ya da okuyucu, bir eser hakkında kanıya varırken kendi öznel düşünlerini doğrultusunda hareket eder.
Son olarak, edebi eserlerde nesneler arasında bağlantı kurarken de analojiden yararlanılır. Birçok söz sanatının temelinde de analoji yatar. Bu nedenle analojinin edebiyattaki yeri oldukça büyüktür.
Analoji terimi, İslam dilinde temsil olarak karşımıza çıkar. Dinle alakalı belirli hükümlerin verilmesi ya da belirli olayların daha iyi anlaşılabilmesi için analojiye başvurulur. Örneğin, üzüm şarabı da hurmadan elde edilecek şarap da haramdır. Şarabın haram olmasının sebebi sarhoşluk hissine neden olmasıdır. Yani, şarabın hangi meyveden elde edildiğinin bir önemi yoktur. Bu örnekte benzer olan ve harama neden olan iki kavram, sarhoşluğa sebep olmaktadır. Yine aynı şekilde analoji kullanılarak şöyle bir çıkarım yapılabilir; bira da kişiyi sarhoş eden bir içecektir. O zaman bira da haramdır.
Dinle alakalı belirsiz kalmış konularda da analoji sayesinde daha net bir bakış açısı yakalanabilir. Mesela bir hadiste bir konuyla alakalı bir eylem yasak kılınmışsa onunla benzerlik gösteren farklı bir konunun da yasak olduğuna dair hükme varılabilir.
Mimari eserler oluşturulurken nesneler arasında ilişki kurulur. Bazen bu ilişki, doğrudan bir obje kullanarak yapılır. Bazen de dolaylı bir ifade biçimi kullanılarak metaforik tasarım yöntemi uygulanır. Kısacası analoji, nesneler arasında benzerlik kurmayı kapsadığı için mimaride de kendine yer bulur.
Çoğu mimar, tasarımlarını yaparken eski mimari eserlerden esinlenir ve daha önceki yapıların üzerine kendinden bir şeyler katarak eseri tekrar yorumlar. Ortaya çıkan yeni tasarımlar, eski tasarımlarla belirli yönlerden benzerlik gösterir. Örneğin, bir yapı tasarlanırken başka bir yapının ölçüleri baz alınabilir.
Mimarideki ilk analoji örneği ise milattan önce yılında yapılan Kral Djoser anıt mezarıdır. Anıt mezarın mimarı olan Imhotep, kurutulan kerpiçlerin piramit şeklinde dizilişini görüp esinlenmiştir. Bu esinlenmeden yola çıkarak kendine has bir mimari ortaya koymuştur. Böylece analoji, geçmişten günümüze dek mimarlıkta da kullanılmaya devam etmiştir.
Analoji nedir sorusuna daha net bir cevap verebilmek için analojinin türlerini incelememiz gerekir. Ortak özellikleri bulunan nesneler arasında benzeşim kurularak oluşturulan analojide, bilinen bir olgunun tam olarak bilinmeyen bir olguyla benzetilerek açıklanması ve kalıcı olarak hatırlamanın sağlanması yolu uygulanır. Analojiler genel olarak dört tür altında sınıflandırılmaktadır. Bunlar:
Analoji, felsefede bir akıl yürütme yöntemi olarak kullanılmaktadır. Fakat asıl olarak etkili olduğu alan eğitimdir. Eğitim uygulamalarına dâhil edildiğinde öğrencilerin kolay öğrenmelerine ve öğrendiklerini ifade edebilmelerine yardımcı olmaktadır. Daha önceden var olan bilgilerini kullanarak yeni öğrendikleri kavram veya konulara benzeten öğrenciler, analoji tekniği sayesinde uzun yıllar bilgilerini kalıcı kılabilmektedir. Analoji doğru uygulandığında öğrenme süreçlerinde avantajları şöyle olacaktır:
Analoji nedir? sorusunun cevabını öğrendikten sonra bu yöntemi uygularken dikkat etmeniz gerekenleri de öğrenmelisiniz. Çünkü bu maddeler gözden kaçırıldığında analojiyle öğretilmeye çalışılan bilgiler doğru aktarılamayacaktır. Analoji yönteminde dikkat edilmesi gerekenler;
Sonuç olarak analojinin doğru bir yöntemle kurulmasının hızlı düşünme, ilişki kurma, eğitime aktif katılım sağlama ve uzun süreli hatırlama gibi avantajlarının bulunduğu açıkça görülmektedir. Bu akıl yürütme yönteminde kullanılan benzeşim tekniği ile felsefe ve eğitim alanlarının yanında birçok süreçte de aktif kullanımı gerçekleşmektedir. Pek çok açıdan faydalı olan bu tekniğin olumlu sonuç verebilmesi için üzerinde dikkatlice çalışılmış bir ön hazırlık aşamasından geçmesi gerekmektedir.
Eğer felsefe ile ilgileniyorsanız Hasan Aydın Kimdir? yazımız da mutlaka ilginizi çekecektir.
Anoloji, dilin daha zengin ve etkileyici bir şekilde kullanılmasını sağlar. Bir ifadeyi mecaz anlamında kullanmak, anlatılmak istenen şeyi daha etkili bir şekilde ifade etmeye yardımcı olabilir.
Anoloji oluşturmak için bir kelime veya ifadeyi gerçek anlamından farklı bir şekilde kullanmanız gerekir. Bu, önceden bilinen bir ifadeyi farklı bir bağlamda kullanmak veya yeni bir anlam yaratmakla gerçekleşebilir.
Anoloji ve teşbih, ikisi de dilin mecaz yönlerini kullanır, ancak farklıdırlar. Teşbih, bir şeyin benzerliklerine dayanarak bir kavramı anlatırken, anoloji gerçek anlamından farklı bir kullanım içerir.
çamaşır makinesi ses çıkarması topuz modelleri kapalı huawei hoparlör cızırtı hususi otomobil fiat doblo kurbağalıdere parkı ecele sitem melih gokcek jelibon 9 sınıf 2 dönem 2 yazılı almanca 150 rakı fiyatı 2020 parkour 2d en iyi uçlu kalem markası hangisi doğduğun gün ayın görüntüsü hey ram vasundhara das istanbul anadolu 20 icra dairesi iletişim silifke anamur otobüs grinin 50 tonu türkçe altyazılı bir peri masalı 6. bölüm izle sarayönü imsakiye hamile birinin ruyada bebek emzirdigini gormek eşkiya dünyaya hükümdar olmaz 29 bölüm atv emirgan sahili bordo bereli vs sat akbulut inşaat pendik satılık daire atlas park avm mağazalar bursa erenler hava durumu galleria avm kuaför bandırma edirne arası kaç km prof dr ali akyüz kimdir venom zehirli öfke türkçe dublaj izle 2018 indir a101 cafex kahve beyazlatıcı rize 3 asliye hukuk mahkemesi münazara hakkında bilgi 120 milyon doz diyanet mahrem açıklaması honda cr v modifiye aksesuarları ören örtur evleri iyi akşamlar elle abiye ayakkabı ekmek paparası nasıl yapılır tekirdağ çerkezköy 3 zırhlı tugay dört elle sarılmak anlamı sarayhan çiftehan otel bolu ocakbaşı iletişim kumaş ne ile yapışır başak kar maydonoz destesiyem mp3 indir eklips 3 in 1 fırça seti prof cüneyt özek istanbul kütahya yol güzergahı aski memnu soundtrack selçuk psikoloji taban puanları senfonilerle ilahiler adana mut otobüs gülben ergen hürrem rüyada sakız görmek diyanet pupui petek dinçöz mat ruj tenvin harfleri istanbul kocaeli haritası kolay starbucks kurabiyesi 10 sınıf polinom test pdf arçelik tezgah üstü su arıtma cihazı fiyatları şafi mezhebi cuma namazı nasıl kılınır ruhsal bozukluk için dua pvc iç kapı fiyatları işcep kartsız para çekme vga scart çevirici duyarsızlık sözleri samsung whatsapp konuşarak yazma palio şanzıman arızası