Zitvatorok Antlaşması, uzun yıllar süren Osmanlı-Avusturya Savaşları’nı ve Osmanlı’nın Avrupa’daki hakimiyetini sona erdiren barış antlaşmasıdır.
Zitvatorok Antlaşması (Sitvatorok veya Zsitvatorok Antlaşması), Osmanlı İmparatorluğu ile Avusturya Arşidüklüğü arasında imzalanan barış antlaşmasıdır. Osmanlı’nın Orta Avrupa’daki hakimiyetini sonra erdiren bir antlaşmadır. Osmanlı İmparatorluğu’nun yükselme devrinin sona erdiğini gösteren antlaşma olarak kayıtlara geçmiştir. Peki, Zitvatorok Antlaşması nedir? Zitvatorok Antlaşması tarihi, maddeleri, nedenleri, sonuçları, önemi nelerdir? Zitvatorok Antlaşması hakkında her şeyi makalemizde bulabilirsiniz!
Zitvatorok Antlaşması Nedir?
Zitvatorok Antlaşması, 1593-1606 yılları arasında yapılan ve toplamda 15 yıl süren Osmanlı-Avusturya Savaşı'nı sona erdiren barış antlaşmasıdır. Osmanlı İmpratorluğu ile Avusturya Arşidüklüğü arasında 11 Kasım 1606 tarihinde imzalanan antlaşmaya; Osmanlı Sultanı I. Ahmed ile Avusturya Arşidükü Matthias imza atmıştır. Matthias’ın Prag’daki ağabeyi Avusturya İmparatoru II. Rudolf, 9 Aralık 1606 tarihinde anlaşmayı onaylamıştır.
Antlaşmanın müzakereleri 24 Ekim -11 Kasım 1606 tarihleri arasında yapılmıştır. Müzakereler, Osmanlı tarafında Budin Beylerbeyi Ali Paşa tarafından yürütülmüştür. Avusturya tarafında ise, müzakerelere, imparatorluğun dışişlerini yürüten Habsburg Hanedanlığı heyeti katılmıştır. Taraflar arasındaki ilk görüşme 29 Ekim 1606 tarihinde yapılmıştır.
Osmanlı tarafında Budin Beylerbeyi Kadızade Ali Paşa başkanlığındaki heyette; Ali Paşa’nın babası Budin Kadısı Habil Efendi, Nasirüddinzade Mustafa Efendi ve Ali Paşa’nın kethüdası Mehmed Ağa yer almıştır. Habsburg heyetinin başında ise, Adolf von Althan yer almıştır. Diğer Habsburg müzakerecileri şunlardır; Komarom Kalesi kumandanı Johann von Molard, György Thurzo, Seifrid Kollonics, Ferenc Batthyany, Miklos Istvanffy, Kristof Erdödy, Andras Doczy ve Christoph von Teufel.
Radvao nad Dunajom (Dunaradvany) köyü ve Zitava Nehri
Antlaşma, bugün Slovakya sınırları içinde bulunan, Zitava (Zsitva) Nehri ile Tuna Nehri’nin buluştuğu yer olan Radvao nad Dunajom (Dunaradvany) köyü yakınlarında imzalanmıştır. Bu köy, Estergon ile Komorin arasında bulunmaktadır. Antlaşmanın imzalandığı yer, tarihi Macaristan’ın (Karpat havzasındaki eski Macar Krallığı) kuzeybatı kısmındaki Macarca “Zsitvatorok” adı verilen bir bölgedir.
Zitvatorok Antlaşması Nedenleri
Osman İmparatorluğu ile Avusturya Arşidüklüğü arasında 15 yıl süren ve bu sebeple “Onbeş Yıl Savaşları” olarak adlandırılan Osmanlı-Avusturya Savaşı, hem askeri hem de ekonomik açıdan iki imparatorluğu olumsuz etkiledi. 1593 yılında başlayan savaş, iki tarafı da ekonomik sıkıntıya düşürdü. 1596 yılının kış aylarında taraflar arasında barış görüşmeleri yapıldı; fakat sonuç alınamadı. Savaşın da etkisi ile Osmanlı’da Celali İsyanları baş gösterdi. İsyan iyice yayılmaya başladı. Bununla birlikte Osmanlı Sultanı I. Ahmed, İstanbul Antlaşması’nda padişah yerine sadrazamla eşit statüde sayılan Avusturya Kralının kendisi ile eşit statüde sayılmasını kabul etmedi. Ancak bu şart, sadece kağıt üzerinde kalacaktı. Bir yandan da barış müzakereleri her iki taraf için de zorunlu hale geldi. Bu sebeple I. Ahmed, barış masasına oturmayı kabul etti.
Zitvatorok Antlaşması Önemi
Zitvatorok, Osmanlı’nın, Avusturya ve Avrupa’da karşısındaki avantajlı durumunun dezavantaja döndüğü ilk antlaşmadır. “Osmanlı İmparatorluğu’nun yükselme döneminin sona erdiği antlaşma” olarak tarihi kayıtlara geçmiştir. Bölgedeki siyasi dengeler ve denklikler, Osmanlı aleyhine bozulmuş; Avrupa’daki güç dengesi Avusturya Arşidüklüğü lehine gelişmiştir.
Osmanlı İmparatorluğu, Avusturya Arşidüklüğü ile arasında Onbeş Yıl Savaşları’nda büyük zaferler kazanmıştır. Ancak bu başarı, Celali İsyanları ve İran Savaşları sebebiyle Zitvatorok Barış Antlaşması’na yansımamıştır. Osmanlı Padişahı Kanuni Sultan Süleyman döneminde Avrupa’da elde edilen siyasi ve hukuki üstünlük, bu antlaşma ile sona ermiştir. Osmanlı böylece Avusturya başta olmak üzere Avrupa devletleri ile eşit bir statüye gelmiş; Orta Avrupa'daki üstünlüğünü ve gücünü kaybetmiş; kıtadaki ilerleyişi durmuştur. Bununla birlikte Prut Antlaşması’ndan sonra Osmanlı’nın imzaladığı tek karlı antlaşmadır.
Antlaşma, Habsburg-Osmanlı ilişkilerinde padişahın iyi niyetine bağlı olarak değil ortak müzakereler sonucu karara bağlanan ilk antlaşmadır. Bu antlaşmada, her iki taraf da farklı metinleri esas almıştır. Uzlaşma sonucu Habsburg ve Osmanlı hükümdarları, eşit taraflar olarak görüşmeler yapmıştır. Diplomatik teamüller açısından ise Zitvatorok Antlaşması, Müslüman Osmanlı’nın Hıristiyan Avusturya’ya karşı üstünlüğünü ortadan kaldırmıştır.
Zitvatorok Antlaşması Maddeleri
Zitvatorok Antlaşması'nın imzalandığı bölgenin yakınındaki Radvao nad Dunajom köyünde bulunan barış anıtı.
Zitvatorok Antlaşması maddeleri, Osmanlı’nın Avusturya’ya göre daha avantajlı olduğunu göstermektedir. Ancak Osmanlı’nın aleyhine maddeler de içermektedir.
Zitvatorok Antlaşması maddelerinden en önemlileri şunlardır;
- Osmanlı padişahı ile Avusturya arşidükü eşit statüde sayılacaktır.
- Osmanlı padişahı, Avusturya arşidüküne “Kutsal Roma İmparatoru” (Kayser ya da Kaizer) unvanı ile hitap edecektir.
- Estergon, Eğri ve Kanije kaleleri Osmanlı İmparatorluğu’nda; Yanıkkale (Raab) ve Komarom kaleleri Avusturya Arşidüklüğü’nde kalacaktır.
- Onbeş Yıl Savaşları’nda taraflarca kazanılan topraklar, kazanan tarafta kalacaktır.
- Kaleleri işgal edilemeyecek, esir almak yasaklanacak ve esirler karşılıklı olarak takas edilecektir.
- Avusturya Arşidüklüğü, Osmanlı’ya savaş tazminatı olarak tek seferlik 200 bin altın ödeyecektir.
- Avusturya’nın, egemenliği altındaki Macaristan toprakları için ödediği yıllık 30 bin altın vergi kaldırılacaktır.
- Avusturya İmparatorluğu’nda krala vergi ödemeyen soylular, Osmanlı’ya vergi ödemeyecektir.
- Osmanlılara verilecek vergiler, Osmanlı memurları yerine ilgili köylerin muhtarlar tarafından toplanacaktır.
- Padişah ile arşidük, her 3 yılda bir karşılıklı olarak birbirlerine hediyeler gönderecektir.
- Antlaşma, 20 yıl boyunca yürürlükte kalacaktır.
Zitvatorok Antlaşması Sonuçları
Zitvatorok Barış Antlaşması, Osmanlı açısından kritik bir dönüm noktasıdır. Askeri ve politik teamülleri değiştiren antlaşma, Osmanlı’nın siyasi tarihinin en önemli antlaşmalarından biri olarak görülmektedir. Prensipte 20 yıllık bir dönemi kapsayan antlaşma, 60 yıl yürürlükte kalmıştır. Osmanlı İmparatorluğu için bir başarı olarak görülse de aslında eski gücünü kaybetmesinin bir vesilesi ya da delili olarak kabul edilmektedir.
Antlaşma, Osmanlı’nın Orta Avrupa'daki üstünlüğünü sona erdirmiştir. Böylece Osmanlı İmparatorluğu’nun Avrupa’da ilerleyişi durmuştur. Zitvatorok Antlaşması’ndan sonra Osmanlı, Avrupa'da önemli miktarda toprak kazanamamıştır. Osmanlı, antlaşmadan sonra Habsburg Hanedanlığı (Macar Krallığı - Kraliyet Macaristan) topraklarında daha fazla ilerleyememiştir. Bu sebeple antlaşma, Osmanlı’nın ilk jeopolitik yenilgilerinden biri olarak kabul edilmektedir. Bununla birlikte barış antlaşması, Habsburg-Osmanlı sınırında yaklaşık 50 yıl sürecek bir istikrar sağlamıştır. Bu durum, her iki devletin yararına olmuştur. Antlaşma, Osmanlı İmparatorluğu'nun bir tebaası olan Kırım Hanlığını da içermektedir.
Zitvatorok Antlaşması, 1533 yılında imzalanan İstanbul Antlaşması’nda kazanılan hukuki ve protokol üstünlüğü, Osmanlı aleyhine sona ermiştir. Zira Zitvatorok Antlaşması ile Osmanlı ile Avusturya devletleri ve yöneticileri arasındaki hukuki ve protokol prosedürleri eşitlenmiştir. İstanbul Antlaşması’nda yer alan “Avusturya arşidükü, Osmanlı sadrazamına denktir” maddesi geçersiz kalmıştır.
Antlaşma maddelerinde arasında yer alan ve Avusturya’nın vergiden muaf tutulduğu madde, Osmanlı’nın gelirlerini azaltmıştır. Avusturya’nın politik gücünü artıran Zitvatorok, uzun vadede Osmanlı aleyhine farklı durumlara da yol açmıştır. Bu antlaşmadan sonra Osmanlı Avrupa’dan çekilmeye başlamıştır. Yaklaşık 93 yıl Avrupa’da askeri egemenliğini az da olsa devam ettiren Osmanlı, 1699 yılında imzalanan Karlofça Antlaşması ile büyük çapta toprak kaybetmiştir.
Zitvatorok Antlaşması Hakkında Faydalı Bilgiler
Radvao nad Dunajom köyündeki barış anıtı, antlaşmanın 400’üncü yıldönümü olan 2006 yılında yaptırılmıştır.
- Avusturya-Macaristan İmparatorluğu, Orta Avrupa'da hüküm süren bir devlettir. I. Dünya Savaşı'ndan sonra yıkılmıştır. Bu imparatorluk, Avrupa'nın birçok ülkesinde hüküm süren “Habsburg Hanedanı” tarafından yönetilmiştir.
- Avusturya ve Macaristan içişlerinde bağımsız iki ayrı ülkedir; ancak dışişleri Habsburg İmparatoru tarafından yürütülmektedir. Bu sebeple Zitvatorok Antlaşması, Osmanlı ile Habsburglar arasında imzalanan bir antlaşma olarak da kabul edilmekte; “Habsburg-Osmanlı Barış Antlaşması” olarak da bilinmektedir.
- Zitvatorok Antlaşması’nın nedenlerinden biri olan Anadolu’daki Celali Ayaklanmaları, Osmanlı’da ciddi problemlere yol açmıştır.
- Anlaşma müzakerelerinde her konu Arşidük Matthias ile Prag’daki ağabeyi İmparator II. Rudolf’a mektupla iletilmiş; bu iki isim müzakereleri yakından takip etmiştir.
- Zitvatorok Antlaşması’nda Osmanlı, iki taraf arasında ticaretin başlamasını ve esirlerin serbest bırakılmasını talep etmiştir. Bu şartların çoğu antlaşma metnine eklenmiştir.
- Antlaşmada Macarların müzakere dışında bırakılması talep edilmişt; ancak bu mümkün olmamıştır.
- Zitvatork Anlaşması müzakerelerinde kararlaştırılan antlaşma maddeleri ile Osmanlı tarafına ulaşan antlaşma metni arasında uyuşmazlık tespit edilmiştir. Bu sebeple Zitvatorok, her iki tarafın farklı metinleri esas aldığı ilk antlaşmadır.
- Antlaşmanın orijinal metni, 1610 yılındag gözden geçirmesi için İstanbul’da bulunan Kral Matthias’e gönderilmiştir. Habsburgların talep ettiği metnin tanınması için 1615 yılına kadar Osmanlı padişahının onayı beklenmiştir.
- Altı defa uzatılan Zitvatorok Antlaşması’nın şartları, 60 yıl boyunca yürürlükte kalmıştır.
- Günümüzdeki Slovakya'nın güneybatısındaki Radvan nad Dunajom köyünün merkezinde yer alan altı çanlı anıt, Zitvatorok Barış Antlaşmasını simgelemektedir. Anıt, antlaşmanın 400’üncü yıldönümünde yani 2006 yılında yaptırılmıştır.
- 1593-1606 Osmanlı-Avusturya Savaşı, Osmanlı’nın Macaristan Seferi'ne çıkması sonucu başlamıştır. Osmanlı ile Avusturya ve Balkan ülkeleri arasında süren savaşlar dizisidir. Bu savaş, Zitvatorok Antlaşması ile son bulmuştur.
