Yüzleşme Masal

Disney+ Türkiye, görkemli, e&#;lenceli, Tarkanl&#;, kalpli bir lansmanla pazara giri&#; yapt&#;. Platformun orijinal yerli içeri&#;e sahip ilk dizisi “Kaç&#;&#;”&#; da dün izleyebildim. Hikâyesi ve tasar&#;m&#; ayn&#; zamanda dizinin ba&#;rol oyuncusu olan Engin Akyürek’e, senaryosu Ali Do&#;ançay’a ait, O3 Medya ve Same Film imzal&#; dizinin yönetmeni Ya&#;&#;z Alp Akayd&#;n.

Dizinin özeti, aç&#;kças&#; bende yakla&#;&#;k ayn&#; ölçülerde kayg&#; ve &#;üphe uyand&#;rm&#;&#;t&#;. Disney+da dizi &#;u biçimde anlat&#;l&#;yor:

“Yetenekli bir foto&#;rafç&#; olan Mehmet; bir gazeteci grubuyla (&#;rem Helvac&#;o&#;lu, Onur Bay, Adem Y&#;lmaz) birlikte Türkiye s&#;n&#;r&#;n&#; geçmeye ve s&#;n&#;r&#;n öteki taraf&#;n&#; foto&#;raflamaya karar verir. Ezidi köyüne vard&#;ktan k&#;sa bir süre sonra, s&#;n&#;r bölgesini ele geçirmi&#; olan radikal örgüt köye bask&#;n yapar ve Mehmet hariç herkesi al&#;r. Mehmet köyde yaln&#;z kalm&#;&#;t&#;r. Buradan nas&#;l kurtulaca&#;&#;n&#; ve Türkiye’ye nas&#;l dönece&#;ini bulmaya çal&#;&#;&#;r.”

Burada aktar&#;lmayan k&#;s&#;mda bir de daima en olmamas&#; gereken yerde ve biçimde bulunan, ortam gerçekli&#;ine uygun hareket etmeyen kad&#;n aktivist Zeynep (&#;rem Helvac&#;o&#;lu) var ki ayr&#;ca ilgiye de&#;er.  Sava&#; muhabirli&#;i, s&#;n&#;r&#;n öte yan&#;, radikal örgüt, Ezidi köyü ve s&#;k&#;&#;&#;lan kapandan kurtulma hikâyesi, bir tür “tüm tu&#;lara basma” hissi uyand&#;rd&#;&#;&#; içindi &#;üphem. Merak ve heyecansa bizde bir dönem alm&#;&#; yürümü&#; asker dizileri d&#;&#;&#;nda, henüz asl&#;nda sava&#; ve Orta Do&#;u temal&#; bir dizi yap&#;lmam&#;&#; olmas&#;yla ilgiliydi. Ezidilerin ac&#;lar&#;n&#; ve çok yak&#;n&#;m&#;zdaki trajediyi anlat&#;rken ajitasyondan ve kendini Bat&#; gözünden görmekten kaç&#;nma becerisi, sava&#;&#; bir “turistik anlat&#;ya çevirmemek” de ba&#;l&#;ca beklentimdi. Elbette nas&#;l devam edece&#;i de nas&#;l ba&#;lad&#;&#;&#; kadar hatta belki daha da önemli. Ama dizinin ilk bölümüyle, dü&#;tü&#;ü baz&#; önemli tuzaklara ra&#;men, malzemesine yakla&#;&#;m&#; bak&#;m&#;ndan bana göre s&#;nav&#; geçti&#;ini pe&#;inen söyleyeyim.

Bir diziye kendimizi “kapt&#;rd&#;&#;&#;m&#;z” anda etraf&#;m&#;z&#; çevreleyen gerçeklik de ister istemez alg&#;lar&#;m&#;zda belli ölçüde etkili olabiliyor. Dizinin yay&#;nland&#;&#;&#; günden hemen sonra Diyarbak&#;r’da 16 gazeteci tutukland&#;, gazeteci &#;nci Hekimo&#;lu sabaha kar&#;&#; &#;zmir’deki evinden gözalt&#;na al&#;nd&#;. “Dezenformasyon yasas&#;” olarak tan&#;mlansa da, sosyal medya içeriklerine suistimali çok mümkün hayli mu&#;lak bir s&#;n&#;r çizdi&#;i için yanl&#;&#; olmayan deyi&#;le sosyal medya sansür yasas&#; komisyondan geçti. Birbirlerinden ba&#;&#;ms&#;z görünseler de yaratt&#;klar&#; duygu çok ortak ve önemli nokta da bu zaten: Söze kilit, nefese t&#;pa, özgürlüklerin giderek artan biçimde elden al&#;nmas&#; hissi. Ve bir türlü ç&#;kmayan ya da yeterince yüksek sesle ç&#;kmayan “g&#;k”lar…

Hikâyeler her &#;eyden bahsedebilir, yeter ki özgürce konu&#;abilsinler.  Bir fincan tak&#;m&#;ndan yola ç&#;karak dünyan&#;n en temel sorunlar&#;na de&#;inebilirsiniz. Yani hikâyenin neyi anlatt&#;&#;&#;ndan çok nas&#;l anlatt&#;&#;&#; önemlidir. Ama içinde bulundu&#;umuz ortamda (maalesef demeliyim) neyin anlat&#;ld&#;&#;&#;n&#;n ya da anlat&#;lmaya de&#;er bulundu&#;unun da önemi var. Öyle bir dönemdeyiz ki, insan bugün anlat&#;lamayan&#;n yar&#;n hiç anlat&#;lamayabilece&#;i hissine kap&#;l&#;yor çünkü. Hem muktedirin desteklemedi&#;i hem de &#;u ya da bu nedenle günün “e&#;lencesi” olmaya da müsait olmayan hikâyeler, bo&#;lukta kaybolup gidebiliyor. Çünkü oto sansür, sansürün bir yan etkisi de&#;il, en güçlü aparat&#;. &#;nsanlarda söyledikleri ya da yazd&#;klar&#; cümlelerin sabaha kar&#;&#; apar topar evlerinden al&#;nmalar&#;na yol açabilece&#;i hissini güçlü biçimde uyand&#;r&#;rsan&#;z ço&#;unlu&#;un cümlelerine sa&#;lam bir kilidi önden vurmu&#; olursunuz. Söylediklerinin çok küçük bir kesim haricinde kimseye ula&#;mayaca&#;&#; hissini yaratt&#;&#;&#;n&#;zda da böyle olabilir bu. Birincisinde hikâye anlat&#;lamaz hale gelir, ikincisinde ise dinlenmeyece&#;inden emin, ba&#;tan gücenik bir homurdanmaya dönü&#;ür. Tüm bunlar gerçek hayat için oldu&#;u kadar, kurmaca için de geçerli. Popüler anlat&#; bunun örnekleriyle dolu. Hangi hikâyelerin “anlat&#;labilir” oldu&#;unun s&#;n&#;r&#;n&#; ço&#;unlukla önden, hangilerinin yay&#;nlanabilir oldu&#;u çiziyor. Gerçekli&#;i dev bir paranteze alabilme, gerçe&#;i i&#;imize geldi&#;i biçimde yorumlama al&#;&#;kanl&#;&#;&#;m&#;z hikâye anlat&#;m&#;ndan ki&#;isel ili&#;kilere uzanan bir çizgide, zaten çok güçlü oldu&#;undan, bir süre sonra sansüre falan hiç gerek kalm&#;yor. O hikâyeler zaten yaz&#;lm&#;yor, hatta hayal bile edilmemeye ba&#;l&#;yor. Çünkü hikâye, görülmek, okunmak, hayata geçmek ister.

Katliamlar&#;n, y&#;k&#;mlar&#;n, “yan kom&#;unun ba&#;&#;na geldi&#;i halde” tonti&#; nine ve dede say&#;klamalar&#;yla hayal meyal bugüne ula&#;an eksik ac&#; anlat&#;lar&#;n&#;n tarihi, tarihimiz. Üzerinden atlay&#;p devam etmeye, bize dokunmayan y&#;lan&#; yok saymaya öylesine al&#;&#;t&#;r&#;lm&#;&#;&#;z ki. Ac&#;lar aras&#;nda ba&#; kurabilme, bugün “öteki”ne dokunan&#;n yar&#;n mutlaka bize de dokunabilece&#;i bilgimiz de sakatlanm&#;&#;. &#;deal olan, bizim ba&#;&#;m&#;za gelsin gelmesin, ac&#;ya, haks&#;zl&#;&#;a, adaletsizli&#;e ses yükseltmekken yanl&#;&#; yap&#;land&#;r&#;lm&#;&#; kör bir bencilli&#;e hapsedilmi&#; bir mozaikte debelenip duruyoruz. Hem bencilce ve ba&#;ka ac&#;lara duyars&#;z, hem de kendi içinde bile s&#;k&#;nt&#;l&#; bir ac&#; bilgisi. Tehlikeyi, bask&#;y&#; ba&#;kas&#;na yönelmi&#;se görmemek, künt cisim kendi kafana inene kadar da asl&#;nda hiç görmemek üzerine. E sonra da zaten geçmi&#; olsun.

 “Ses veremeyenin sesi olmak”, bu nedenle bir gazeteci, yazar için oldu&#;u kadar bir hikâyeci için de de&#;erli. Hikâyeler biraz da bize emanet edilmi&#;, anlat&#;lmay&#;, olabildi&#;ince do&#;ru, çok yönlü, hakkaniyetli biçimde anlat&#;lmay&#; bekleyen &#;eyler. Ama bu toplumsal al&#;&#;kanl&#;klara e&#;lik eden bask&#;c&#; ve sansürcü rejimler nedeniyle Ye&#;ilçam filmlerinden TV dizilerine uzanan çizgide popüler anlat&#; bizde gerçekli&#;in önemli bir k&#;sm&#;n&#;n kapsam d&#;&#;&#; b&#;rak&#;lmas&#; üzerine kurulu. Tarih önümüzden ak&#;yor, biz habire masallar anlat&#;yor, masal seyrediyoruz. Ki masallar da güzeldir, insan&#;n bazen gerçeklikten tamamen kopmaya, bir masal&#;n içinde kaybolmaya güçlü biçimde ihtiyac&#; vard&#;r. Ama melodram&#;ndan dram&#;na, komedisinden polisiyesine her tür bize sadece masal anlatmamal&#;. Bizi çok rahats&#;z da etse, baz&#;lar&#; da bizi kendi kuyular&#;m&#;za indirmeli, gerçeklerle temas&#;m&#;z&#; sa&#;lamal&#;.

Ana ak&#;m televizyonda nelerin hikâye edilebilece&#;inin s&#;n&#;r&#; çoktan çizilmi&#; vaziyetteydi. Birbiri ard&#;na aç&#;lan dijital platformlar&#;n do&#;urdu&#;u beklentilerden biri de bu nedenle ister istemez bu yönde oldu. Bu ana dek “resmi hikaye”nin kapsama alan&#; d&#;&#;&#;nda b&#;rak&#;lm&#;&#; olan&#; da anlatabilme imkân&#;  Toplumsal olaylar&#;n, yak&#;n tarihin önemli bir k&#;sm&#;, hikâye d&#;&#;&#;na itilmi&#; farkl&#; dil ve kültürler, sadece en kli&#;e halleriyle ve birer yan ö&#;e olarak konumland&#;r(&#;lmam)&#;&#;, az&#;nl&#;klar, “öteki”lerin anlat&#;lamam&#;&#; hikâyeleri… Dijital platformlar&#;n böyle bir misyonu da oldu ister istemez. Ana ak&#;mda anlat&#;lamayan hikâyeleri, üstelik de “insan izleyecek bunu” dedirten, evrensel kurallara uygun sürelerde anlatabilmek. Platformlar&#;n yaratt&#;&#;&#; dü&#;ünülen bu imkândan seslenebilen, ana ak&#;mda var olamayacakken parlayan dizi ise hâlâ çok az say&#;da, bana göre. Bamba&#;ka türlerde Bir Ba&#;kad&#;r, Kulüp, Gibi, Fatma ve &#;ahsiyet ilk akl&#;ma gelenler.

Disney gibi e&#;lenceli, Marvell&#; bir evrenden belki bunu beklemiyorduk. Ama Kaç&#;&#; bana göre, en az&#;ndan ilk bölümüyle, dijital platformlar&#;n sa&#;lad&#;&#;&#; bu özgürlü&#;ü cesurca kullanan dizilerden biri olarak ilgiyi hak ediyor. Disney kadar zengin bir “fantezi” evreni, lansman&#;yla ilginç biçimde bizi kendi gerçekli&#;imizin oldukça ac&#; ve karanl&#;k bir noktas&#;na bakmaya davet ediyor. Diziyi izledikten sonra h&#;zl&#;ca yorumlara göz att&#;m. Engin Akyürek fanlar&#; ve dudak bükenler/ sessiz kalanlar olarak ikiye ayr&#;lm&#;&#; gibi &#;imdiye dek. Diziye dair yorumlar&#; okurken bolca “yine mi Suriyeli, kara ka&#;l&#;, b&#;y&#;kl&#;, terörö/ dijital plaformlar da&#;da bay&#;rda Do&#;ulu imgesine kilitliyor bizi” gibi yorum gördüm.  “Bir toplum kendini bu kadar m&#; sevmez ve gerçe&#;ine tuhaf biçimde ilintilenir”den “sava&#; dizisinde ba&#;ka ne görecektik?”e uzanan birçok kar&#;&#;l&#;&#;&#; olabilir bunun. Dizinin birinci bölüm itibar&#;yla elbette s&#;k&#;nt&#;lar&#; da var. Mesela kötü radikal örgüt liderinin (Aziz Çapkurt) ad&#;n&#;n “Ebu Zalim” olmas&#;na hiç gerek yokmu&#;. Birkaç sahne önce çoluk çocuk katletti&#;ini gördü&#;ümüz adam&#;n zalim oldu&#;unu zaten  biliyoruz. 

Mehmet’in katliam sonras&#;nda, köyde yaln&#;z ve ç&#;k&#;&#;s&#;z kald&#;&#;&#; bölümde bir oyuncak bebekle konu&#;maya ba&#;lamas&#; da, ilk bölüm tela&#;&#;nda karakterin bu sanr&#;sal düzleme nas&#;l geçti&#;ini göremedi&#;imizden, eksik ve yer yer abart&#;l&#; kal&#;yor. (Benzerine yak&#;n zamanda “Against the Ice” (En So&#;uk Dü&#;man) filminde rastlad&#;&#;&#;m&#;z biçimde, izleme deneyimiyle örtü&#;meyen hayal ve sanr&#; sahneleri yabanc&#;la&#;t&#;r&#;c&#; olabiliyor.)  Yine de toplamda sa&#;lanabilen, devam&#;n&#; merak ettiren cinsten bir gerçeklik hissi de var dizinin. Gerçeklik duygusu biraz da gelenekle, türün kendi içindeki devaml&#;l&#;&#;&#;yla ilgilidir. Dolay&#;s&#;yla melodram ve masal ekseninden drama yo&#;unla&#;an dizilerimiz artt&#;kça bu yöndeki dizilerin de eksiklerinin giderek tamamlanaca&#;&#;n&#; dü&#;ünüyorum.

Dizide, Mehmet’in Ezidi kad&#;nlar&#;n gün do&#;umu dua ritüelini izlemek için grup arkada&#;lar&#;ndan ayr&#;larak köy katliam&#;na tan&#;k oldu&#;u bir sekans var. Bence oldukça da iyi dü&#;ünülüp çekilmi&#;. Burada objektife denk gelen “kur&#;un” imgesi fazla do&#;rudan olmakla birlikte yine de çarp&#;c&#;. Kalemin, sözün durmaks&#;z&#;n ezilen ve ses veren lehine k&#;r&#;ld&#;&#;&#;, hakikatin pe&#;ine dü&#;enin dokuz köyde katledilebildi&#;i bir co&#;rafyada, &#;üphesiz uygun bir yere denk geliyor.

Dizinin öyküsünü de tasarlayan Engin Akyürek birçok yönüyle acayip bir aktör. Gerçek bir ekran karizmas&#;na sahip, çok az çabayla çok fazla heyecan tetikleyebilecek bir yan&#; var. Kariyerinin ba&#;&#;ndan beri takip etti&#;im aktörlerden biri, ekranda kar&#;&#;ma ç&#;kt&#;&#;&#;nda beni genellikle bir süre me&#;gul eder. Salt güleç kara göz inand&#;r&#;c&#;l&#;&#;&#;yla bile olsa, oldu&#;u yeri doldurur genellikle. Y&#;ld&#;z kuma&#;&#; dedi&#;imiz &#;eye sahip bir adam. Hem fazlas&#;yla bural&#;, hem de taa y&#;ld&#;zlardan. Zaman zaman kendini tekrar etti&#;ini gördüm ama izleyebildi&#;im kadar&#;yla kendisine duyulan hayranl&#;&#;&#;n ötesinde bir &#;eyler yapmaya çal&#;&#;t&#;&#;&#;n&#; da hep görüyorum. Bir oyuncunun öyküler yazmas&#;, bir dizinin tasar&#;m&#;n&#; yapmaya “kalk&#;&#;mas&#;”, gerçekten anlatmak istedi&#;i bir &#;eyler varsa ve bu dürtü kolayl&#;kla ilk elden ula&#;abildi&#;i hayranl&#;k ve övgünün ötesine geçiyorsa, bence dikkate de&#;er bir &#;ey. “Kaç&#;&#;” ilk bölümünde malzemesini yer yer en kli&#;e, beklendik tuzaklara dü&#;erek de&#;erlendirirken yine de henüz söylenmemi&#; olan&#; söyleme giri&#;iminin alt&#;n&#; içtenlikle doldurma çabas&#;yla, bana dikkate de&#;er göründü. Bize bir masal anlat&#;ld&#;&#;&#;n&#; bildi&#;imiz zaman mant&#;k hatalar&#; ba&#;ta her tür hatay&#; yiyip yutmaya daha gönüllü, gerçeklerden bahsedildi&#;inde ise daha &#;üpheci oluyoruz. Ç&#;k&#;&#; noktas&#;n&#; samimi ve güçlü buldu&#;um dizinin ak&#;betini de niyeti gibi olumlu bulmay&#; umarak izleyece&#;im. Bakal&#;m, hem dijital platformlar&#;n Türkiye serüveni hem de karakterin yazg&#;s&#; bak&#;m&#;ndan iddial&#; ba&#;layan bu kaç&#;&#;, nerelere varacak…