Kazım Karabekir Anlatıyor Uğur Mumcu Pdf
Kazım Karabekir Anlatıyor - Uğur Mumcu
The Ottoman Parliament was abolished by Sultan Mehmed Vahideddin on 21 December Reopening of the Parliament was very important issue during the period of Mudros Armistice. The Ali Rıza Pasha Government, established after the Damat Ferit Pasha Goverment, decided to reopen the Parliament on 7 October After this decision, the process began again. However, the new Government confronted a new question that was the establishment of inspection delegations. The Goverment established the inspection delegations to make control of elections and to ensure its influence over the people. Fevzi Pasha Delegation, one of these inspection delegations, was sent to Eastern Anatolia by government. According to some allegations, the Fevzi Pasha Delegation was sent to Anatolia in order to arrest Mustafa Kemal and to bring him to İstanbul. These allegations even became source of general history writings. In this article we tried to examine the legal conditions in which Fevzi Pasha Delegation was established, the debates on Fevzi Pasha’s identity, the works of the Delegation and the allegations related to detention and bringing of Mustafa Kemal Pasha to İstanbul. İstanbul hükümeti tarafından yılı son aylarında özel bir görevle Anadolu’ya gönderilen Fevzi Paşa’nın gerçekte Mustafa Kemal Paşa’yı tutuklayarak İstanbul’a götüreceği iddiası Milli Mücadele’nin en önemli komutanlarının hatıralarında ve kimi tarih yazarlarının eserlerinde yer aldı. Bu iddianın savunulmasının nedeni İstanbul hükümetinin yayınladığı tamimlerle Mustafa Kemal Paşa’nın tutuklanmasını valiler ve komutanlardan istemesi oldu. İstanbul hükümeti Mustafa Kemal Paşa’yı tutuklamak istiyorsa o zaman bu iddia doğru olmalıdır düşüncesi geniş bir çevre tarafından kabul edildi. Fakat gerçekten de, İstanbul hükümeti Fevzi Paşa’yı böyle gizli bir görevle Anadolu’ya göndermiş midir? Bu iddianın kaynakları nelerdir? Yoksa bu iddia dönemin şartları esas alınarak uydurulmuş bir takım dedikodu ya da kara propagandadan mı ibarettir? Bu çalışmada, bu iddianın doğruluk derecesi Osmanlı arşiv belgeleri ve dönemin kaynakları esas alınarak tahlile tabi tutulamaktadır. Mustafa Kemal Paşa, Fevzi Çakmak, Kazım Karabekir, Türk Milli Mücadelesi, Osmanlı Hükümeti, Turkish National Movement.
Kazım Karabekir Anlatıyor
Tıpkı İkinci dünya savaşına girmeyişimizi İsmet İnönü'ye borçlu oluşumuz gibi, Musul'un işgal girişiminin önlenmesini de Kazım Karabekir'e borçlu olduğumuz anlaşılıyor. Bu şekilde İngilizlerin yeni kurulan Cumhuriyetimizi tehlikeye atabilecek olası faaliyetleri de önlenmiş oluyordu. Bu olaydaki rolüyle Kazım Karabekir'in de tıpkı Atatürk gibi "gerçekçi" bir asker olduğu açıktır. M. Kemal - Karabekir çatışması, ideolojik olmaktan çok kişisel ve duygusal nedenlere dayanmıştır
Gelelim kitaptaki "muazzam" ayrıntılara:
Kâzım Karabekir, ilk TBMM'nin açılışında yapılan dinsel törenleri de şöyle eleştirir: «Tarihimizde bu kadar koyu bir taassupla, dinî merasimle hiçbir meclis açılmamıştır. Fetvaları takip eden bu muazzam ihtifallerin acaba yer yer başlayan ayaklanmalara karşı bir sigorta mı olacağı düşünüldü? Ne olursa olsun, inançla taassubu Milli Meclis'in başlangıç gününde ayırmak daha ihtiyatlı olurdu. Yani ne cuma gününü seçmeye ve ne de bu kadar velveleye lüzum yoktu. Güzel bir dua iyi tesir yapabilirdi. Gösterilen bu taassubun devamı mümkün olmayacağından aksi tesiri daha tehlikeli olabiir» Bu inançdaki bir insan «şeriatçı, padişahçı, dinci» olabilir mi?"
Atatürk'ün komünizme bakışı: "Mustafa Kemal Paşa, daha sonra «Rusya içinde bu milletin soysuz, herhalde sersem birtakım evlâtları oralarda serseriliklerine devam etmişlerdir» diyor ve sözü Türkiye Komünist Partisi'ne ve Mustafa Suphi'ye getiriyordu"
Karabekir'in dini işlere bulaşılmamasını istemesi: "M. Kemal Paşa, Balıkesir'de verdiği hutbeden sonra Kâzım Karabekir düşüncelerini öğrenmek ister. «Akşam M. Kemal Paşa bugünkü beyanatını nasıl buluğumu sordu. Ben de kendilerine olan samimi bağlılığım kadar kendilerinden aynı karşılığı gördüğüme dayanarak fikrimi söyleyeceğimi bildirdim ve dedim ki: — Dünya işlerini camilere sokmamızın acısını» çekiğimiz yetmez mi Paşam? Millî işlerimizi neden yine camilere sokuyoruz? Ve neden siz başkumandan olduğunuz hale dinle, hilâfetle bir din adamı gibi, hatta daha ileri giderek meşgul oluyorsunuz?"
Karabekir, bugün müze olarak kullanılan Ankara Garındaki Özel Kalem müdürlüğüne uğrar. Odaya girdiğine Tevfik Rüştü Bey, «Ben kanaatimi Meclis kürsüsünden de haykırırım, kimseden korkmam» diye konuşmaktadır. Karabekir sorar: «Nedir o kanaat?» Mahmut Esat (Bozkurt) yanıt verir: «İslâmlığın terakkiye mani olduğu kanaati.. İslam kaldıkça yüzümüze kimsenin bakamayacağı kanaati.. Karabekir anılarının bu bölümüne şunları yazar: «Mustafa Kemal Paşa'yı bu sefer de kimlerin nerelere götürmek istediği görülüyordu.»"
"M. Kemal Paşa, beyanatıma karşı hiddetle bütün içyüzünü ortaya attı: —Evet Karabekir, Arap oğlunun zırvalıklarını Türk oğullarına öğretmek için Kur'ân'ı Türkçeye tercüme ettireceğim. Ve böylece de okutacağım. Ta ki budalalık edip de aldanmakta devam etsinler İşin bir Heyet-i İlmiye huzurunda berbat bir şekle döndüğünü gören Hamdullah Suphi ve Ruşen Eşref: —Paşam, çay hazır, herkes sofrada sizi bekliyor.. diyerek bahsi kapattılar. Bizler de hususi masadan kalkarak sofraya oturduk ve yedik içtik. Fakat Heyet-i İlmiye'nin bütün azaları üzgün görünüyordu. Şüphe yok ki, yakın günlere kadar Kur'ân'ı ve Peygamber'i her yerde öven ve hatta hutbe okuyan bir insandan bu sözleri beklemek herkese incine duygusu veriyordu"
" —Muntazam tuttuğunuzu işittiğim hatıratınızı getir de göreyim. Hiçbir tarafta herkes gibi benim İstiklâl Harbi'nin kurucusu olduğumu ve Türk milletini ölümden kurtararak ona özgürlüğünü bahşettiğimi söyleyeceğine, kendini de benim payeme çıkartacak propagandalar yaptırıyorsun. Bir millete ancak bir Gazi olur. Bu yürüyüşe ayak uydurmaya çalış, istiklâl Harbini" nasıl emirlerimle başardıysak, bundan sonrası da bundan başka olamaz. Ben sana şerefli bir vazife düşünüyorum. İçerde Fethi Bey var, birlikte konuşalım.."
Musul'un işgali teklifi: "Karabekir, yakın arkadaşı İsmet Paşa ile sık sık göüşür. Bir görüşmelerinde İsmet Paşa birdenbire: «Kâzım, Musul boş, şunu işgal ediversene» der. Karabekir, İsmet Paşa'ya şu yanıtı verir: «Bu hareket İngilizlere karşı ilansız bir harp demek olur. Oradaki kıtaları az da olsa tayyare kuvvetleri üstündür. Kısa bir zamanda takviye edebilirler. Sevk olunacak kuvvetlerimizin orada dahi muvaffakiyetlerini ümit etmem. Fakat, işin tehlikeli ciheti bu hareketin İngilizlerin bütün sahillerimizde faaliyete geçmelerine mucip olur. İşin daha felâketli ciheti de Ermeni ve Yunan ordularıyla yapamadığını bu sefer Suriye'den Fransızlarla ve İzmir'den de İtalyanlarla yapmaya kalkışmasıdır. İzmir harp oyununa İtalyanların böyle bir hareketi misâl olarak yaptırıldığı halde şimdi onun fiilen tatbikini görmek istiyorsunuz. Yunanistan bile derhal Doğu Trakya'yı işgale can atacaktır. Bu suretle tarihî haceletten (utanmadan) kurtulmak isteyecektir. Nitekim İzmir harp oyununda bu hareket de hesaba katılmıştı. Bundan başka cihan efkâr-ı umumiyesinde Türklerin her fırsatta harbe atıldıkları şekli göstereceğinden siyasî ve askerî düzenimiz ve neticede Musul uğruna kazandığımız istiklâlimiz de tehlikeye düşer"
Kazım Karabekir'in çarşafa tepkisi: "Sanmasınlar ki, Karabekir devrimlere karşıydı. Devimlerden o kadar ilerisini düşünüyordu ki, ( senelik olmasın bunlar, ilelebet olsun) istiyordu. (Zorla yapılan, halkı eğitmeden yapılan devrimler, geri teper) derdi. Korkusu buydu, (imkânını bulunca, gene biz bunu yaparız, gene bunu giyeriz derler) derdi. (Ellerine imkân geçse her tarafı kara çarşaflılar alır) derdi. Bizim evimizde bir işçi kadın vardı.. Kadın gelip giderken kara çarşaf giyerdi. Bir kere babam (bir daha kara çarşafla gelirsen yırttırırım o çarşafı., ya çarşaf giymezsin ya da çalışmazsın. Bu kapı kapanmış olur sana) dedi. Ve kadına annemin mantosunu verdi"
"Peki içki içer miymiş? İçermiş, rakıyı hiç sevmez, şarap ve bira içermiş. Evde, sofrada çocuklara (iştah açar) diye şarap verdiği bile olurmuş. Emel ve Hayat, 18 yaşlarına basınca «ilk sigaralarınızı ben vereceğim» diye kızlarına sigara da içirmiş. Eşi İclâl Hanım başını örter miymiş? Hayır. Kâzım Karabekir, ittihat ve Terakki anılarında İstanbul'da Erkân-ı Harp sınıflarında arkadaşı Seyfi (Düzgören)'in «Tolstoy'un sosyalizm esaslarına uygun olarak yazdığı» diye tanımladığı kitapların Fransızcasını gizlice Harp Akademisi'ne getirdiğini ve İsmet Bey (İnönü) ile birlikte okuduklarından da söz eder. Kâzım Karabekir, ilk gençlik yıllarından beri özgürlük tutkusu ile silâha sarılmış bir yurtsever subayıdır"
"Mustafa Kemal'in karşısında İngiliz gizli istihbarat örgütü, Amerikan hükümeti, Ermeni ve Kürt örgütleriyle Padişah, Hilâfet, dinsel bağnazlık, iç ayaklanmalar ve siyasal çekişmeler gibi engeller ve sorunlar vardı. M. Kemal'i kaygılandıran bir başka gelişme de Enver Paşa'nın Sovyetler'le olan yakın ilişkisiydi. M. Kemal, Sakarya Savaşı'nda yenilse, Lenin, Enver Paşa'yı müslümanlardan oluşan bir «Kızılordu» ile Anadolu'ya göndereekti"
"Atatürk, Söylev'de yakın çalışma arkadaşlarıyla sonradan yollarının niçin ayrıldığını şöyle anlatır: «Ulusal savaşa birlikte başlayan yolculardan kimileri, ulusal yaşamın bugünkü cumhuriyete ve cumhuriyet yasalarına değin uzanan gelişmelerinde kendi düşünce ve ruh yapıları kavrama sınırı bittikçe bana direnmeye ve karşı çıkmaya başlamışlardır (funduszeue.info son sözlerimi özetlemek gerekirse diyebilirim ki, ben, ulusun vicdanında ve geleceğinde sevdiğim büyük gelişme yeteneğini, bir ulusal giz gibi vicdanımda taşıyarak yavaş yavaş bütün toplumumuza' uygulatmak zorundayım.».."
Devrim ve Evrim: "Zora, şiddete, tepeden inme yöntemlere dayanan devim, bir süreç içinde ilk yıllarındaki gücünü, hızını ve coşkusunu yitirerek zamanla evrime dönüşür. İnsanlık, bugünkü ışıklı kilometre taşlarını ihtilâllere borçludur. Bugün devrimi olmasaydı; insanlık çağdaş demokrasiye ulaşamazdı. devrimi yaşanmasaydı, insanlık bugün sosyalizme ve sosyal demokrasiye de geçemezdi. İhtilâller, uygarlığın kaçınılmaz depremleridir. Bu dipten gelen dalgalara karşı durulamaz. Bu dalgalar, tahtları ve taçları yıkar geçer. Bugün yüzyılın eşiğinde insanlık ve uygarlık ne devriminin yinelenmesini ister, ne Sovyet Devriminin. Çünkü bu her iki devrim de zamanla birer evrime dönüşerek insanlığa mal olmuştur. Atatürk devrimleri de bir evrim aşaması içinde demokratik devrimlere, evrime dönüşmüştür. Bu yüzden Atatürk döneminde uygulanan tek parti yöntemlerinin bugün de uygulanması düşünülemez. Toplumda Devrim, o koşullarda, elbette zora dayanarak yapılmıştır. O gün için başkaca çözüm yolu da görünmüyordu.
Devrim, sarsıcı değişimlerden sonra evrim içinde yürür ve kök salar. Mustafa Kemal Kurtuluş Savaşı'ndan sonra yurt dışına sürdürdüğü «'likleri» bile bağışlamıştır. Bu da devrimin yüzyılın öteki devrimlerine ve iktidar değişikliklerine kıyasla çok daha yumuşak olduğunu gösteriyor. M. Kemal - Karabekir çatışması çok daha dramatik biçimde sonuçlanabilirdi. Devrimci ve evrimci düşünceler aynı denize akan nehirler gibidir"
Kâzım Karabekir, Ulusal Kurtuluş Savaşımızın en önemli komutanlardan birisidir. yılında İstanbul’da doğan Karabekir, ’de Harp Okulu’nu, yılında da Harp Akademisi’ni birincilikle bitirdikten sonra Manastır’a atanmış; Ener Bey ile sonradan «îttihat ve Terakki» adını alan «Osmanlı Hürriyet Cemiyeti»ni Manastır merkezini kurmuş; bölgede Rum ve Bulgar çetelerine karşı saaşmış; ’de de İttihat ve Terakki Derneği’nin İstanbul’daki örgütlenmelerinde görev almıştır. Meşrutiyet’in ilanı ve 31 Mart gerici ayaklanmasının bastırılmasında etkin görevler almıştır. l. Dünya Savaşı’nda İran ve Irak cephelerinde savaşmış; yılında Erzincan ve Erzurum’u, Rus ve Ermeni ordularından kurtaran birliklere kumanda etmiş; İngilizlere karşı Azerbaycan seferini düzenleiştir. yılında da Erzurum’daki kolordu komutanlığına atanan Karabekir, Erzurum Kongresinin toplanmasına öncülük etmiş ve kolordusu ile birlikte hakkında İstanbul hükümetine tutuklama kararı çıartılan M. Kemal Paşa’nın emrine girmiştir. Kâzım Karabekir Paşa, Sarıkamış, Kars ve Güm-rü kalelerini Ermenilerden geri almış; Ermeni Taşnak hükümeti ile yapılan barış görüşmeleriyle Sov-yetler’le yapılan Kars Muahedesinde «Murahhas Heti Reisi» olarak görev yapmıştır. Doğu’da savaş yıllarında ana ve babalarını yitien kimsesiz çocuk için okullar kurmuştur. Karabekir, Kurtuluş Savası ile Cumhuriyet’in ilk yıllarında Edirne ve İstanbul milletvekilliği yapmışır. yılında Atatürk’e karşı düzenlenen «İzmir suikastı» nedeniyle İstiklal Mahkemesi’nce tutuklanış,- yapılan yargılama sonunda aklanmıştır. Cumhuriyet’in ilânından sonra «Birinci Ordu Müettişliğine» atanan Karabekir, yılında emekliye ayrılmış ve «Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası» adıya kurulan partinin de liderliğine getirilmişti. yılında yeniden TBMM’ne giren Karabekir, yılında TBMM başkanlığına seçilmiş,- yılına da ölmüştür. Her ihtilâl, çatışmalar ve çalkantılar içinde oluuc1şur! Bu çalkantı ve çatışmalar, ihtilâlcileri karşı karuc1şıya da getirir.
Mustafa Kemal ve Karabekir Paşa, Ulusal Kuruluş Savaşımızı kesin utkuya ulaştıran iki eski dost, iki eski arkadaş, iki eski asker ve iki eski ihtilâlcidir. Yollar, hilâfetin kaldırılması ve Cumhuriyet’in ilâı ile birlikte ayrılmıştır. Karabekir, Atatürk’e neden karşı çıkmıştı? Bu iki eski dost, bu iki kahraman asker niçin karuc1şı karşıya gelmişlerdi? Bu çatışmanın nedenlerini, Karabekir’in günü güüne yazdığı «inkılâp Hareketleri neden oldu, nasıl oldu?» adlı anılarından öğreneceğiz. Bu anılan, Kâzım Karabekir’in kızları sayın Haat Karabekir Feyzioğlu ile sayın Timsal Karabekir ile Karabekir’in bir süre önce ölen kızı Emel Özeren-gin’in eşi sayın Prof. Faruk Özerengin’den aldım. Kendilerine teşekkür ediyorum. Atatürk ile Karabekir arasında kamuoyu önüneki ilk tartışma yılı mayıs ayında Milliyet Gaetesi’nde olmuş. Tartışma sırasında «Millici» takma adıyla yazılar yazan yazar, Karabekir’e şu çağrıyı yapmış.- — Herhalde muhterem Paşa neşrettikleri (Şarkı8 lı ibret) eseri yerine İstiklal Harbi’nin birkaç safhaına varan çocuklarına öğretecek başka eser hediye etseydi, tarih ve hakikat namına daha büyük hizet görmüş, efkâr-ı umumiyenin kendi haklarında, milli mücadeledeki hizmet ve tesirleri hakkında kaalarda yarattığı müphem hükümlere kendi dilleriye, kendi yazıları ile hakiki istikametlerini vermiş olurardı! Karabekir, bu açık çağrı üzerine Milliyet Gazete-si’ne 7 mektup göndermiş, bu mektupların altısı yaınlanmış; yedincisi ise yayınlanmamış. Tartışmanın kesilmesi üzerine Karabekir, «İstikal Harbimizin Esasları» adlı kitabı yazmış; bu kitap, daha baskıdayken toplatılıp yakılmış; Paşa’nın İstan- bul Erenköy’deki köşkü basılarak kitabın kaynağı olan belgelere el konmuş. ’de yakılan bu kitap, yılında yeniden yayınlanmış. Atatürk, yakılan bu kitabı inceleyerek Kâzım Ka-rabekir’e 9 sayfa tutan yanıtlar vermiş. Atatürk’ün el yazısı ile yazdığı bu notları Türk milli eğitiminin unutulmaz adı eski Milli Eğitim baanlarından Hasan Ali Yücel’in kızı sayın Canan Ero-nat’dan aldım. Sayın Eronat’a teşekkür borçluyum; kamuoyu önünde kendisine teşekkür ediyorum. Karabekir, yaşarken anılarının serbestçe okunmasına tanık olamamış.
Gazeteci Hikmet Münir, Kâzım Karabekir ile yılı Şubat ayında Yedigün adlı dergisinde röportaj yapmış; ancak bu yayın da devrin hükümetinden geliği ileri sürülen baskı ile kesilmiş. Karabekir, daha sonra «istiklâl Harbimizin Esasarı» adlı kitabını genişleterek «istiklâl Harbimiz» aduc1ıkitabı hazırlamış. Bu kitap ancak yılında yayınlanabilmiş, Bu kitap hakkında da dava açılmış; ancak yapılan yargılama sonunda davanın düşmesine karar verilmiş. Karabekir’in anılarını yayına hazırlarken o dönemlerin Meclis tutanaklarının ve gazete kolleksiyon-larının da incelenmesinde bana yardımcı olan TBMM Kitaplığı müdür yardımcısı sayın Ali Rıza Cihan ve kitaplık görevlilerine teşekkür ediyorum. Enver Paşa’nın mektuplarını özel arşivini açarak inceleme olanağı sağlayan tarih araştırmacısı sayın Arı İnan’a da teşekkür borçluyum. Karabekir’in anılan Devrim Tarihimizin bir boşluğunu dolduruyor. Amacımız yakın tarihin karanlıkta kalan bir bölümünün aydınlatılmasına yardımcı olmaktır. Bu anılarda Anadolu ihtilâlini başlatanların yol ayrımlarını ve Devrim yıllarının dalgalanmalarını gö-receksiniz. «ihtilâl evlâtlarını yer»! Bu bir değişmez kuraldır. Anadolu ihtilâli, Türiye’de bir yeni dönem açmış; bir çağ değiştirmiştir. Böylesine bir olayda ihtilâlcilerin yollarının ayrılmalaı doğaldır. Doğal olmayan bu olaylar üzerindeki yaakların şu ya da bu nedenle bugün bile sürmesi ve sürdürülmesidir! Ulusal Bağımsızlık Savaşının başkomutanı ve -devrimlerin lideri Gazi Mustafa Kemal Atatürk ile açıksözlü asker ve yurtsever komutan Kâzım Karabekir’i bugün bir kez daha saygıyla anıyoruz. Uğur Mumcu 10 BİR «Çünkü her gittiğiniz yerde aleyhte bulundunuz. Yazık değil mi? Tarihe geçecek O’nun yaptığı şeyler.
» Bu sözler Mustafa Kemal Paşa’nındı. Mustafa Kemal’in TBMM’deki gizli oturumda savunuğu komutan da Şark Cephesi Komutanı Kâzım Karaekir Paşa’ydı. Günlerden cumartesiydi. Tarih de 22 Ocak «Kâzım Paşa’yı içinizde tanıyanlar ve tanımayanlar vardır. Karabekir Paşa, gayet zeki, üstün ahlâklı, namuslu, fevkalâde iyi huylu, namuskâr, tedbirli bir adamdır.» Mustafa Kemal Paşa, arkadaşı Kazım Karabekir Pauc1şa’yı «komünistlikle» suçlayan Erzurum milletvekili Hüsein Avni Bey’e karşı bu sözlerle savunuyordu. Bursa milletvekili ve Diyarbakır istiklâl Mahkemesi üyesi Şeyh Servet Efendi’nin «komünizm propagandası Yaptığına dair şifreli telgraf »m Genelkurmay Başkan Veili Fevzi Paşa’nın -yazısı üzerinde ihbar üzerine o gün TBMM’de gizli görüşme başlamıştı. Erzurum milletvekili Hüseyin Avni Bey, Kâzım Karaekir Paşa’yı o günkü moda ve yaygın deyişle «bolşevik-likle» suçluyordu. Hüseyin Avni Bey, Karabekir Paşa’nın bolşevik oluğundan kuşkulanmış; bu kuşkusunu da gizli oturumda şöyle dile getirmişti: «Erzurum’a girdiğimiz zaman çeşitli akımlar vardı. İçlerine girdim. Birtakım subaylar arasında (bolşevikliğin) 11 .askere de yansıyacağından korkuyorlardı. Ordunun başındaki Kâzım Paşa Hazretlerine başvurduk. Orduda bir düzen olabilir mi?.
, dedik. Mamafih dedi., kanıma gelince: Belki efendiler, garip gelecektir sözüm, benim kanıma kalırsa, islâmiyetle bolşeviklik arasında pek az fark vardır., dedi. Bunda miras, zekât yoktur Paşam., dedim. Bizim ilkelerimize uymaz. Beni mi kandırıyorsunuz? Yoksa ne buyuruyorsunuz? Kâzım Paşa dedi ki: Bugün iki siyaset vardır: Batı ve Doğu siyaseti. Bizim, Batı ile İngilizlerle anlaşmamız olasılığı var mıdır? Yoktur., dedim. O halde bizim Doğu ile anlaşmamız zorunludur. Doğu siyasetini izlemek zorundayız… dediler. (.) Bizim için başka kurtuluş yolu yoktur. Ve bana bolşevikler söz verdi.
Ben,askerî delege olarak atandım. Bu örgütü ülke içinde kuracağım., buyurdular.» Erzurum milletvekili Hüseyin Avni Bey, Türkiye Koünist Partisi kurucusu Mustafa Suphi’nin «yüksek zevat ile temas ettiğini öğrendiğini» ve Mustafa Suphi ile Kâım Karabekir Paşa’nın ilişkileri olduğunu söylüyor ve Pauc1şa’yı açıkça komünistlik ile suçluyordu. Hüseyin Avni Bey, sözlerini «Doğu Cephesi’ne bir heyet gönderin., ben gerçeği söylüyorum. Söylediklerimin tersi çıkarsa namussuzum» diyerek noktalıyordu. Hüseyin Avni Bey’in bu ağır suçlamalarına kim yanıt verecekti? Mustafa Kemal! Mustafa Kemal Paşa, kürsüye geliyor ve amaçlarının «millî sınırlar içinde bağımsızlık» olduğunu anlattıktan sona şöyle konuşuyordu: Efendiler, Bu esas üzerinde yürüyen insanlar, düşünen beyinler, doğal olarak, komünizmin geniş ve kayıt tanımayan esasları ile uyuşmazlar. Bu nedenle yüksek kurulunuzun izlediği siyaset, hiçbir zaman komünistlik esasına dayalı.
peygamber ve resuller gndermitir. Fakat Peygamberimiz vastasyla en son
hakayk- diniye ve me-deniyeti verdikten sonra artk beeriyet ile bilvasta
temas-bulunmaya lzum grememitir. Beeriyetin derece-i id-3ki (anlay
derecesi) tenevvr ve tekaml (aydnlanma gelimeyi)., her kulun dorudan
doruya ilhamat- ilhiye ile temas kabiliyetine vasl olduunu kabul
buyurmutur. Bu sebepledir ki, Cenb- Peygamber Hatem'l-Enbiy olmutur. Ve
kitab, Kitab- Ekmel'dir. Son peygamber olan Muhammed Mustafa (Sallllah
Aleyhi ve Selm) diyerek doumlarn, nbvvet, risalet ve vefatlarn izah ve
bir vcudu mbarek olduunu beyanla doumunun bugne tesadfne Inaallah bu
hayrl tesadftr diyerek huu ile duada bulundular.
Hilfet intihab tafsil olunduktan sonra :
(funduszeue.info-i hilfet milel-i islmiyece en byk maslahat-r. nk efendiler,
Hilfet-i Nebeviye ehl-i islm arasn-rabta olan bir emanettir. Ve ehl-i
islmn kelime-i vah69
det zere itimalarn temin eden bir emanettir. Emanet ise Cenb- Hakk'n bir
sr ve hikmetidir ki teesss daima satfet ve kudret ile meruttur (kurulmas
iddet ve gce baldr).. Ve ondan maksad- asl de def-i fesat ve hfz u
asayii bilt ve tanzim umur- cihat ile mesalih- mmeyi tanzim ve tesviyeden
ibarettir. Bu dahi ancak Satvet ve kudret ile mesnuttur. Adellh bu vehile cari
olagelmitir.)
Halifeliin zaman tafsil edilirken:
(funduszeue.info-i mer'in zaman: hilfetinde memalik-i is-lmiye fevkalde
denecek derecede sratle tevess (genilemek) etti. Servet oald. Halbuki, bir
milletin iinde servet ve gna (bolluk) husul- beynennnas araz- bnyeviyenin
hudusunu (sonradan olan) ve bu da ihtill ve fitnenin zuhuruna bais olmak zere
bu lem gn ve fesadn mutaza- ahvalindendir.)
Vecizesinden sonra:
(funduszeue.info efendiler,
,
Makam- hilfet mahfuz olarak onun yannda hkimiyet ve saltanat- milliye
makam ki -TBMM'dir- elbette yan yana durur Btn Trkiye halk, btn
kuvvas ile o makam- hilfetin istinatgah olmay dorudan doruya yalnz
vicdan ve din bir vazife olarak taahht ve tekeffl ediyor.)
islm ve Trk tarihine ve hilfetle saltanatn asrlarca yan yana fakat ayr
bulunduunu izahtan sonra:
(bugn dahi saltanat ve hkimiyet makam- hil-. fetin yan yana
bulunabilmesi en tabii? halattandr, u farkla, Badat'ta ve Msr'n saltanat
makamnda bir ahs oturuyordu. Trkiye'de o makamda asil olan milletin kendisi
oturuyor. Makam- hilfette dahi Badat ve Msr'da olduu gibi bir kudret ve
mlteci bir ahs- aciz deil istinatgah Trkiye devleti olan bir ahs- li
oturacaktr..
Bu suretle Trkiye Halk asr bir devlet-i mtemeddine her gn daha rasim
olacak, her gn daha- mesut ve m70
reffeh olacak, her gn daha ok insanln ve benliini anlayacak, ehasn
hyanet-i tehlikesine kendisini maruz bulundurmayacak, dier taraftan makam-
hilfette btn lem-i Islhn ruh ve vicdannn ve imannn nokta-i rabtas,
kulb-u slamiyetin bedi inirah (almas) olabilecek bir izzet ve ulviyette
tecelli edecektir. Bundan sonra makam- hilfetin dahi Trkiye devleti iin ve
btn islm lemi iin ne kadar feyizkr olacan da istikbal btn vuzuhuyla
gsterecektir. Trk ve islm Trkiye devleti, iki saadetin tecelli ve tezahrne
menba ve mene olmakla dnyann en bahtiyar devleti olacaktr.)
28 Ocak zmir nutuklarndan :
(funduszeue.info Hkmetinin er-i erif ahkmndan ibaret bulunan ra, adalet ve
ul'l-emre itaat esasna tevfikan teekkl ettii ve Trkiye devleti iin
hilfet mevzuu bah olmayp ancak bu zan, lem-i islm nazar- dikkate alnd
zaman varit olabilecei, nk makam- hilfetin yalnzca Trke deil yce lemi islma aittir. lem-i islm eyevm hali esarette bulunmasna' binaen hilfet
meselesi hal ve tesbit edecek seviyeye vasl oluncaya kadar TBMM'-nin makam-
hilfeti bir nokta-i mit olarak muhafaza edecektir.)
Bursa'da 23 Ocak 'de :
(funduszeue.infoin yalnz Trkiye halkna deil btn islm lemine mul olmas
hasebiyle bu makam hakknda karar vermek Trk milletinin selahiyeti
haricindedir.)
zmir'de 3 ubat 'de:
(funduszeue.info dinimiz en makbul, en tabi bir dindir. Ve ancak bundan dolaydr
ki, son din olmutur". funduszeue.info dinin tabi olmas iin akla, fenne, ilme ve manta
tetabuk etmesi lzmdr. Bizim dinimiz tamamen bunlara mutabktr.)
zmir'de iken 29 Ocak'da M. Kemal Paa ile Ltife Hanm'n nikhlar
yaplmt. Fevzi Paa ve bert, Gazi'nin ahidi olarak iki yannda oturmutuk.
5 ubat'ta Akhisar'da iken smet Paa'dan 4 ubat'ta sulh mzakeresinin
inktaa urad hakknda ifreli tel71
graf geldi. Yine bu arada Ankara'dan Meclis ikinci reisi Ali Fuat Paa'dan mhim
bir ifreli telgraf geldi:
Gazi'nin geen yl millete verdii sz mucibince bir tarafa ekilmesi
artyla kendisine bir saray ve ayda on bin lira muahhassasat (denek) verilesi
hakknda riyasete bir takrir verilmitir, mzakereye koyalm m?
Gazi buna ok kzd. Rengi kat. ifreyi bana da okuttu. Mtalam sordu. O
hl hilfeti uhdesine almaya ve eski mefkuresine kavumaya urarken kendisine
bu tavsiye ok ac geldi. Geri gyabnda bu tarzda ve d siyasetimiz henz
takarrr etmeden bu teebbs doru deildi. Bunun iin mtalam ylece
syledim :
Henz sulhumuz takarrr etmediinden hali harpteyiz demektir, bunun iin bu
meselenin ortaya kmas mevsimsizdir. Sulhun aklinden sonra bu karar kimsenin
teklifine lzum kalmadan siz verirsiniz.
Ve cevabm beendi. ifreyi getiren yaveri Mahmut Bey (Siirt Mebusu,
Milliyet Gazetesi sahibi) u emri verdi :
Paa'nn dedii gibi bir cevap yaz.
Mahmut Bey gittikten sonra M. Kemal Paa'dan baz mtalalarm
sylemekliime msaade alarak dedim ki:
Gryorum ki, bakumandanlk uhdenizde bulunduu halde siyas bir frka
kurmakla megul olmanz aksi tesirler yapyor. Bunun memleket dndaki
akislerinin daha fena olacan tahmin ederim. Bunun iin sulhun akdine kadar bu
gibi hareketle megul olmaktan sarf- nazar buyursanz.. Bunu Ankara'da frkay
tesis kararnz matbuaya aks etmeden nce de rica etmitim.
Gazi mtalama cevap vermedi. O hl Ankaradaki havann halin! dnyordu.
Benim bu son mtalam kabul etmediini mefkuresine daha iddetle sarldm
Balkesir'de grdm.
7 ubatta Ulucami'de le namazn kalabalk bir cemaatle kldk. Sonra
mevlt okundu. Bundan sonra da M. Kemal Paa minbere karak mkemmel bir hutbe
okudu.
Tarih hutbeyi aynen veriyorum:
(funduszeue.info Allah birdir, an byktr, Allah'n selmeti,
72
atfeti ve hayri zerinize olsun. Peygamberimiz Efendimiz Hazretleri, Cenb-
Hak tarafndan insanlara hakayk- di-niyeyi teblie memur resul olmutur.
Kanun-u Esas cm lenizce malmdur ki Kur'an- Azimn'daki nusus (aklk)'tur. insanlara feyz vermi olan dinimiz son dindir, ek-mel (eksiksiz)
dindir. nk dinimiz akla, manta ve hakikate tamamen tevafuk ve tetabuk
ediyor, eer akla, manta ve hakikate tevafuk etmemi olsayd, bununla dier
kavain tabbiyeyi ilhiye beyninde tezat olmas icap ederdi. nk bilcmle
kavanin kevniyeyi (dnya ve ahiret yasalar) yapan Cenb- Hak'tr.
Arkadalar;
Cenb- Peygamber, mesaisinde iki dareye (daire), iki haneye malik
bulunuyordu. Biri kendi hanesi, dieri Allah'n evi idi. Millet ilerini,
Allah'n evinde yapard. Hazret-i Peygamber'in eser-i mbareklerine iktifaen bu
dakikada milletimize, milletimizin hal ve istikbaline ait husu-sat grmek
maksadyla bu dr- kudside Allah'n huzurunda bulunuyoruz. Beni mazhar eden,
Balkesir'in dindar ve kahraman ihsanlardr. Bundan dolay ok memnunum. Bu
vesile ile byk bir sevaba nail olacam mit ediyorum. Efendiler, camiler
birbirimizin yzne bakmakszn yatp kalkmak iin yaplmamtr. Camiler, itaat
ve ibadet ile beraber din ve dnya iin neler yaplmak lzm geldiini dnmek
yalnz meveret iin yaplmtr. Millet ilerinde her ferdin zihni bal bana
faaliyette bulunmak iin-elzemdir, ite biz de burada din ve dnya iin,
istikbal ve istikllimiz iin. bilhassa hkimiyet iin neler dndmz
meydana koyalm. Ben kendi dncemi sylemek istiyorum. Hepinizin
dndklerini anlamak istiyorum. mal- milliye, irad- milliye yalnz bir
ahsn dncesinden deil bilmum efrad- milletin arzularnn, emellerinin
muhasalasndan ibarettir. Binaenaleyh benden ne renmek, ne sormak
istiyorsanz, serbeste sormanz rica ederim.
Gazi minberden indi ve mihrabn nnde, namaz kldmz yerde yanma geldi.
Halkn sorularna cevap verirken su szleri ile, hutbe-l sena ile izah etti:
73
Biliyorsunuz ki, Hazret-i Peygamber, zaman- saadetlerinde hutbeyi kendisi
irat ederdi. Gerek Peygamber Efendimiz ve gerek Hulef-i Raidn (ilk drt
halife) hutbelerini okuyacak olursanz, grrsnz ki, gerek Peygamber'in ve
Hulef-i Raidn'in syledii eyler, o gnn meseleleridir. O gnn asker,
idar, mal, siyas ve itima hu-susatdr. mmet-i islmiye tekessr (oalma)
ve mema-lik-i islmiye tevessse balaynca Cenb- Peygamber'in ve Hulef-i
Raidn'in hutbeyi her yerde bizzat kendilerinin irat etmelerine imkan
kalmadndan halka sylemek istedikleri eyleri ibla birtakm zevat memur
etmilerdi. Bun-dan herhalde en byk resayd (bakanlar). Onlar cami-i erifte
ve meydanlarda ortaya kar, halk tenvir ve irat iin ne sylemek lazmsa
sylerlerdi. Bu tarzda devam edebilmesi iin bir art lzmd. O milletin reisi
olan zatn halka doru sylemesi, halk dinlemesi ve halk aldatmamas, halk
ahval-i umumiyeden haberdar etmek son derece haiz-i ehemmiyettir.
nk herey ak sylendii zaman halkn dima hal-i faaliyette bulunacak,
iyi eyleri yapacak ve milletin zararna olan eyleri red ederek unun veya
bunun arkasndan gitmeyecektir
diyerek padiahlarn hutbeyi arapa okumalarn istibdatlarn idame iin
olduunu, taunun iin hutbenin Trke olmas lzumunu bildirdi.
Lozan'daki sulh mzakerelerinden de biraz bahis ettikten sonra (Halk
Frkas) hakkndaki suale geti:
Bu milletin siyas frkalardan ok can yanmtr. unu arzedeyim k,
memalik-i sairede frkalar behemehal iktisad maksatlar zerine teesss etmitir
ve etmektedir
diyerek bizim gibi zengin olmayan Balkan hkmetlerinin nasl kurulduundan
ve halkn siyas ve iktisad terbiye aldndan haberi yok., gibi ifadelerde
bulundu.
u szleri ilerisi iin dncelerini gstermek itibariyle dikkati eker:
Halk Frkas halkmza terbiye-i siyasiye vermek iin mektep olacaktr.
Beni seven ve hayatm dnen arka74
dostlarm bana byle bir frka-i siyasiye tekil etmemeklii-mi tavsiye
etmilerdir. Filhakika vazife-i milliyenin hitamnda keye ekilerek istirahat
etmekliim benim iin bir menfaattir, bunu yapabilmek iin imdiye kadar
istihsal olunan neticelerin tesbit olunduu gibi devam edeceine itimat etmek
icap eder, fakat, bu hususta henz b endie olamam. Hibirinizin de b endie
olmamanz tavsiye ederim.
(..). te bu nokta-i nazardan milletin iinde bir fert olarak ve tekrar
milletin intihabna nail olursam TBMM'de aza sfatyla almay vazife telkki
ediyorum. Efendiler, ne ben ne siz ahslarmz zerinde vaziyetler ihdasna
kalkmayalm. Biz hepimiz o surette alalm ki, kuracamz ey mill bir
messese olsun. Bu da millete terbiye-i siyasiye vermekle olur.
M. Kemal Paa, minberde mkemmel bir hutbe okumakla bu tarzdaki mesaisine
taraftar olmadm hakkndaki beyanatma halk huzurunda verdikleri cevap apak
da (beni ok seven ve hayatm dnen baz arkadalarm byle bir frka-i
siyasiye tekil etmemekliimi tavsiye etmilerdir.) beyanatyla da benim 17
Temmuz mnakaalarmzda arktan yaptm teklifi (funduszeue.infoiz zat- samilerlnin bu kabil siyas frkalara itirakten bari kalmasna hasseten
taraftarm) ve bu kerre Halk Frkas meselesinde dahi sulhun takarrrne kadar
olsun bakomutan sfatyla bu kabil cereyanlara girimemesini tavsiyeme de kat'
cevabn vermi oldu. Gerek mutaassp bir dil ve eda ile islamcl ele almas
ve gerekse siyas bir frka tekiline ve onun bana gemeye karar verdiini
iln etmesi bende u kanaati tamamlad:
Napolyon, vaktiyle bakomutanlktan (muhalif frka yapan bir diktatr bana
neler geldiini grr) fikrine dayanarak nasl bir frka ile imparatorlua
kmsa imdi de, Mustafa Kemal Paa'da ayn surette bakomutanlktan tek frka
ile - nlemekliime ramen - hilfet ve saltanat almak mefkuresine
yryecektir. Bu yolda benim vatan ve millete kar vazifem de imdiye kadar
olduu gibi imdiden sonra da bu tehlikeli yolu nlemek olacaktr. phesiz
75
ki, samimiyet ve ikna He sonuna kadar uramak ve mmkn olmazsa cephe
almakla
Asla Camilerle Deil!
M. Kemal Paa, Balkesir'de verdii hutbeden sonra Kzm Karabekir^
dncelerini renmek ister.
Akam M. Kemal Paa bugnk beyanatn nasl bulduumu sordu. Ben de
kendilerine olan samimi ballm kadar kendilerinden ayn karl grdme
dayanarak fikrimi syleyeceimi bildirdim ve dedim ki:
Dnya ilerini camilere soktuumuzun acsn ektiimiz yetmez mi Paam?
Mill ilerimizi neden yine camilere sokuyoruz? Ve neden siz bakumandan
olduunuz halde dinle, hilfetle bir din adam gibi hatta daha ileri giderek
megul oluyorsunuz? Mnevverlerimiz hakl olarak bu gidii iyi telkki
etmeyecei gibi bu yol da esasen tehlikelidir. ubat'nda arktan
teklifimde -birtakm muhafazakrlarn yine ie kararak teceddd
hareketlerinden (yenilenme hareketlerinden) mahrum kalacamz endiesini arz
etmi ve memleketin yksek mtehassslaryla esasl programlar yaplarak
bunlarn tatbikinde sebat ve sadakat lzumunu bildirmitim.
Paam, gryorum ki, siz din ve hilfet kuvvetlerine ok ehemmiyet
veriyorsunuz; u halde muhafazakrlara dayanmak istiyorsunuz. Size bu vesile ile
bir daha o eski teklifimi arz edeyim. Yanmda bir sureti var -cep czdanmdan
kardm verdim -, bir daha ltfen okuyunuz. <
Trk milleti teceddde muhtatr. Ve bunu da mtehassslarla baarabiliriz.
Asla camilerle deil, asla muhafazakrlarla deil.
Din, vicdan kanaatidir; mnakaaya gelmez, ilim adam olan bizlerin ve hele
sizin bunu ele almanz katiyen doru bulmuyorum. Bunu tamamiyle mhmel
brakmalsnz. Bu mtalalarm daima size ak kalbimle syleyeceim.)
M. Kemal Paa mtalaalarm samimi karlad. Ertesi
76
gn yaverlerinden naklen benim yaverim, Gazi'nin u ifadesini bildirdi -.
Ben, Karabekir'in bana bu kadar samimi olduunu zan etmediimden ok
ekieceimizi tahmin ediyordum. Halbuki o ok ak yrekli ve candan insanm.
Beraber alacamz grerek memnun oluyorum.
DOKUZ
Balkesir'den sonraki, ilk durak zmir'dir.
zmirde ktisat kongresi toplanacaktr.
Bakomutan ve ark Cephesi Komutan birlikte funduszeue.info'e giderler. Yolda din
konular hi konumazlar.
Manisa'da karlayclar Karabekir'den kongreye Manisa delegesi olarak
katlmalarn isterler. Karabekir cephe komutan olduunu, bu nedenle
kendisinin mazur -grlmesin ister.
Manisallar srarldr.
Ertesi gn Manisallar bir oldu-bitti ile Kzm Paa'y delege seerler. Bir
grup da baz yabanc ajanlarn .kongreye gelip Trklerin askerlikten baka
birey beceremeyeceklerini kantlamak amacyla kongrede karklklar
karacaklarn bildirir.
nlem almak gerekecektir.
Karabekir, M. Kemal'in TBMM reisi ve bakomutan sfatlaryla kongre
bakan olmasn sakncal bulur. Gazi, Manisallarn srarna gre siz
kongreye girin ve idare edin der.
Kongre M. Kemal'in fahri reislii altnda alr. Kongre bakanlna
Karabekir seilir. Karabekir, kongre kararlarn kitap halinde bastrr1".
iktisat kongresinden sonra Karabekir Ankara'ya d-ner.
77
smet Paa da Lozan'dan dnmtr.
smet Paa. Kzm Karabekir'e Lozan sulh kongresi azalarnn Trk
milletinin igalden kurtulan ksmlarnn da katlacaklar bir seim
istediklerini bildirir.
Konu grupta da grlr ve kabul edilir.
O gn Ankara'da tatsz bir gn yaanmaktadr. Trab- zon Milletvekili Ali
kr Bey ortadan kaybolmutur. Mecliste, ikinci grup milletvekilleri krsden
hkmete sert eletiriler yneltmektedirler.
Sonrasn Karabekir'den renelim :
Ne kt tesadftr ki, bugn Trabzon mebusu Ali kr Bey'in ortadan
kaybolmas ve funduszeue.info Mustafa Kemal Paa'nn muhafz taburu komutan Topal
Osman Aa'nn bir cinayeti olarak ortaya yaylmas, Ankara havasnda bir
samimiyetsizlik ve itimatszlk uyandrmaya sebep oldu. Yeni intihaba karar
verildii bir gnde, Ankara'da matbaa am ve gndelik bir siyas gazete
karmaya balam bulunan bir muhalif mebusun ortadan yok edilmesi irkin
olduu kadar tehlikeli bir iti. Bunu muhalif mebuslar, dorudan doruya
Gazi'den biliyorlar ve tevkif mzekkeresi karmaya kadar da ileri gidiyorlard.
2 Nisan sabahleyin ikamet ettii daireden Bavekil Rauf Bey, Mdafaa-i
Milliye Vekili Kzm Paa telefonla yaverime unu yazdrm:
(Bugn saat 6'dan beri ankaya'da Gazi'nin kk civarnda Muhafz taburuyla
Osman Aa taburu arasnda msademe balad. Osman Aa ve en kymetli heyeti
maktul dm. Gazi. Ltife Hanm ile birlikte istasyonda Rauf Bey'in yannda.
smet ve Kzm Karabekir Paalarn da gelmelerini istiyorlar.)
Derhal gittim.
Gazi'yi ok mteessir buldum. Muhafz Nizamiye taburunun kendi dairesini
delik deik ettiklerini anlatt. Neticede Osman Aa taburuyla anlar m? diye
endie ediyorlard.
Kars'tan gnderdiim bu bin kiilik Giresun taburunun talihinin sonunu byle
grmek beni ok mteessir etti. 14 Ocak gn trenle Bursa'ya ayrldmz gn
Gazi'78
nin Cevat Abbas Bey'e, Ali kr Bey ve matbaas hakknda Syledii iddetli
szler ve benim kendilerini teskinim gzlerimde canland.
Bu aralk Muhafz tabur komutan smail Hakk Bey30 geldi. Gazi, endiesini
ona da syledi ve taburundan emin misin? diye sordu. O da emin olduunu
syledi.
Nihayet mesele birok masumun lm ile neticelendi. Ali kr Bey'in cesedi
de ertesi gn ortaya kt. Ali kr Bey de telefon telleriyle boulmu ve
ankaya gerilerinde bir yere gmlm.
4 Nisanda Ali kr Bey'in cenazesi kinci Grup'un elleri stnde Meclis
kapsna getirildi ve ikinci kurban gidiyor diye haykrmalar oldu
Ali kr'nn cenazesi stanbul'dan geilerek Trabzon'a gtrlmek
isteniyordu. Bunun u aralk sebep olabilecei tezahrler memleket hesabna ok
zararl olabilirdi. Cenaze, hkmetin karar ile nebolu zerinden Trabzon'a
gtrld.
Akamst de Millet Meclisi'nin karar ile Topal Osman'n cesedi Meclis
binas nnde asld.
Yeni Seime Doru
Birinci Grup ad verilen grup yneticileri, -Bat ve Dou Cephesi
komutanlar biraraya gelecek yeni seim sistemini saptarlar. Bu ilkeler
saptanrken Mdafaa-i Hukuk cemiyetlerinin Halk Frkasna dnmesi 'de
kararlatrlr. Yaynlanan bildirgede hilfetin beynelislm ve dayanann da
TBMM olduu duyurulur.
M. Kemal, 8 Nisan gn Halk Frkas umdele-rini aklar. Bu
ilkelerden funduszeue.info yledir:
(stinatgah TBMM olan makam- hilfet beynelislm bir makam- mualldr.
slm dininde btn namazlar ce-'maatla eda olunur. Cemaatn bir emeli vardr
ki, cemaat terkip eden btn fertler ona iktida ederler (uyarlar).. Bu suretle
imam, cemaatn timsali olmu olur. Cemaatn fertler arasndaki tesand imamn
ahsnda tecelli eder. Her
79
imamn kendi cemaat namaz esnasnda birletirerek bir ok ruhtan tek bir ruh
meydana getirmesinde kk bir tesant husule gelir. slmiyette bundan baka
bir de byk" tesant vardr ki, btn mmeti tek bir ruh haline getirir. Bunun
ekli de btn insanlarn manev bir surette bir imam- ekbere (byk imama)
iktida eylemeleridir. te bu imamlara ondan (Halife) nam verilir.
O halde namaz klnrken yalnz gzmzn nndeki cemaatn imamda temerkz
eden ruh vahdetini (imamda toplanan birliini) grmekle iktifa etmemeliyiz.
Bilmeliyiz ki, bu cemaattan baka milyonlarca cemaatlar da ayn zamanda bir
mmet halinde birlemilerdir. Bu birleme btn milletin bir byk imam
etrafnda yani (Ha-life)'nin evresinde birlemesiyle husule gelir. Demek ki,
kk imamlar, kk cemaatlar temerkz ettirerek kk tesantler
(dayanmalar) vcuda getirdii gibi imam da btn mmeti temerkz ettirerek
islm alemindeki umum tesand husule getirmitir.
Yeryznde bir hilfet makam bulunmazsa islm lemi kendisini imamesiz
kalm bir tebih gibi dalm, perian grr.
Bu ifadeden anlalyor ki, mutlaka islm mmetinin banda (Halife) nam
verilen ahs bir timsalin bulunmas lzmdr. Fakat bu yksek makam hangi
mslman millet kendi iinden bir ahsiyet seerek vcuda getirebilir? Dinen
halifenin gayr-i mslim hibir devlete tbi olmamas art olduundan halifeyi
kendi iinden douracak milletin mutlaka kuvvetli bir orduya ve tam bir
istiklle malik olan mcahit bir islm milleti olmas lzmdr.., Birok
asrlardan beri bu artlar haiz olan millet Trk milleti olduu gibi bugn de
bu artlar haiz olan millet, yalnz yeni Trkiye'dir. Buna binaen TBMM bizzat
halife hazretlerini intihap ederek kendisini bu muazzez ve muhterem makama
istinatgah yapmtr.)
Bir aralk ankaya'da ifte minareli byk bir cami yapmak hevesi de uyand
ve gazetelerde de nerolundu.
M. Kemal Paa, Halk Frkas Reisinin kendisi olduunu ve uzun vadeli bir
programn tatbiki vazifesini ze80
rine aldn iln etmekle 20 Temmuz Bakomutanlk Kanunu mzakeresinde
Millet Meclisi krssnden va-it ve iln ettii (sine-i millete bir fert olarak
kalaca) meselesinden vaz getiini de bildirmi oldu.
Baz vekillerin de dahil olduklar bir intihap komitesi tekil etti. Ve
reisliini de kendisi deruhte etti. Bu komitede benim de bulunmaklm arzu
ettiler. stasyon'daki malm binada toplandk. Gazi'nin ilk teklifi u oldu:
Millet bana itimat reyi versin, mebuslarn seimini
bana braksn.
Bu teklife itiraz ettim.
Milletin size itimat etmesi tabidir. Fakat bu iti
mat onun Hukuk-u esasiyesine hkim olmasn icap ettir
mez. Byle bir intihaba mill intihap denilmez ve bu tarz
da toplanacak Meclise de Millet Meclisi denmez., dedim.
Mtalam kabul edip bana iltihak edenler grlnce Gazi de bu fikrinden vaz
geti. Fakat her taraftan kendisine en ok emniyeti verenler listeye girdiler.
Ve hatta hkmet ve Mdafaa-i Milliye vekilinin dahi yardm ile seime arz
olundular.
kinci gruptan kimse namzet gsterilmedi. Halbuki, bunlarn ou stikll
Harbi'ne ilk gnden beri canla bala hizmet etmi insanlard. Bu hususta
aramzda mnakaa da oldu. Gazi:
Ben muhalif istemiyorum diyor ve kendisine sz
le ve yazyla en ok sadakat gsterenleri, birinci Meclis'
te fiiliyatyla bu emniyeti kazananlar ve hemen btn
karargh mensuplarn namzet gsteriyordu.
Ben de:
Byle emre ram bir Meclis ile dnyaya hkim olan
itilf
milletlerinin
emniyetini
kazanamayacam
ve da
hilde de hrriyet mefhumunu kaldracamz ve belki da
ha iddetli bir muhalefete yol alacan., syleyerek iti
raz ediyordum.
Nihayet ntisap Komitesine gitmedim.
Fakat Ltife Hanm ile birlikte Kubbeli Balar'da oturduum havuzlu kke
gelerek ben! aldlar ve ayrlmamak-lm rica ettiler.
81
Ben de artk muntazam beraberlerinde oldum.
()
18 Temmuz'da Trabzon'dan gelen haberler Gazi'nin cann ok skt. Ali kr
Bey cinayeti, gazete stunlarnda kendisine atf olunuyordu. Trabzon hakknda
Sivas Kongresi srasnda da ok sert hareket etmek istedikleri zamanda mani
olmu ve ikna hereyin badr diyerek icap eden iyi tedbirlerle ileri
yrtmtm. imdi vaziyet daha da naziklemiti.
M. Kemal Paa bana unu syledi:
Trabzon'da kaynayan bir kazan var. en bunu
vaktiyle sndrmedin. imdi de yine kaynamaya balad.
Bu sefer kuvvetli bir yumruk hak ettiler. Bunu nasl yap
may muvafk bulursun?.. Mdafaa-i Hukuk merkezinin b
yk suistimalleri de varm.
Gayr-i kanun hibir icraata taraftar deilim. Bil
hassa u aralk. Bunun iin arkadalardan mrekkep bir
heyet gndeririz. htilas varsa tetkik eder; bulur. Halkn
sknetini bozmak isteyenler hakknda da lzum grlr
se kanun takibat yaplr cevabn verdim.
Bu tarz muvafk grld.
Trabzonlular Kzm Karabekir'den milletvekilleri olmalarn isterler.
Karabekir, doduu ve byd ehir olan stanbul'dan milletvekili olmay
arzular. Edirne ve Aydn'dan illerinden milletvekili olmas 'iin neriler
gelir.
ikinci Meclis'e girebilmek iin kulis almalar hzlanmtr. Karabekir,
bu kulislerden tedirgin olur;
O gnleri anlarnda yle anlatr:
funduszeue.info taraftan kinci Meclis'e girebilmek iin, bilgi, emek ve seciyesi ile
tannm olmaktan ziyade sadakat ve mutavaatla (baeme) temayz etmi olmak ve
trl vastalarla Gazi'ye hulul etmek (evresine sokulmak) ise yaramt.
Mektuplarla, iirlerle M. Kemal Paa'nn bir dzye tekrarlanan szler
muayyendi.
(Bizi sen kurtardn, ne emir buyurulursa keramettir.)
Ve bir sr methiyeler.
82
stikll Harbi nasl balad? Nasl bir seyir takip etti? Bugnk durum
nedir? istikbal iin planmz ne olmaldr? Artk kimseyi ilgilendirmiyordu.
Biricik dnce Gazi'nin tevecchn kazanmak ve mebus olmak ve memleketin
nimetlerinden istifade edebilmekte idi. stikll Har-bi'mizin neticesini
grnceye kadar stanbul hkmetinin ve Padiah dalkavuklarnn bile gnahlarn
af ettirebili-yorlar ve yeni devlet kuruluunun n saflarnda yer
alabiliyorlard.
Saadet avcl dehetli bir yar halinde balamt.
Tehlike bykt.
stikll Harbi'nin fedakr ve feragatli arkadalaryla Gazi'nin arasna her
gn yeni simalar giriyor ve yerleiyordu. Ve artk stikll Harbi'ndeki gibi
fikir sahipleri ile i birliinden ziyade mutavaat ve alka hazr bir zmreye
roller verilmeye hazrlk grnyordu.
Artk Gazi hangi yolu tutarsa yeni Meclis O'nun istedii suretle hedefine
gtrecekti.
Koyu mutaassplar da din ve hele islm aleyhindeki yeni yolda birbiriyle
atacak bir halde deildiler!
Dier taraftan da Ankara'da yeni bir hava esmeye , balad: "
slmlk terakkiye mani imi!
Halk Frkas l dini (din d) ve l ahlki (ahlk d) 'olmal mi..
Macarlar ve Bulgarlar gibi ufak milletler bizim gibi Almanya tarafnda bulunarak
malp olduklar halde istiklllerini muhafaza ediyorlarm.. Medeniyete
girmilermi.. Trkiye islm kaldka Avrupa ve ngiltere .mstemlekelerinin
ounun halk islm olduundan bize dman kalacakm. Sulh yapmayacaklarm.
10 Temmuz 'de Ankara stasyon'undaki Kalem [mahsus binasnda frka
nizamnamesini mzakereden son-Gazi ile yalnz kalarak hasbhallere balamtk.
Dini ve ahlk olanlar a kalmaya mahkmdurlar.. dediler.
Kendisini hilfet ve saltanat makamna lyk gren ve bu hususlarda
teebbslerde de bulunan din ve namus
83
lehinde trl szler syleyen ve hatta hutbe okuyan, benim kapal yerlerde ba
aklmla ltife eden, fes ve kalpak yerine kuma balk teklifimi ho
grmeyen M. Kemal Paa, benim hayretle baktm grnce u izahat verdi:
Dini ve namusu olanlar kazanamazlar, fakir kal
maya mahkmdurlar. Byle kimselerle memleketi zengin
letirmek mmkn deildir. Onun iin nce din ve namus
telkkisini kaldrmalyz. Partiyi, bunu kabul edenlerle kuvvetlendirmeli ve bunlar abuk zengin etmeliyiz. Bu suretle
kalknma kolay ve abuk olur..
Geri smet Paa da 5 Ocak tarihinde bana yazd mektupta (vatanmz
ne zaman mamur olacak? Bir tek ve asl mesele budur. Sulh olsa da olmasa da..)
demiti. Fakat iki Lozan arasnda Ankara'ya geldii zaman kendisinden bu garip
mnda mtala iitmemitim. Zengin olmak, mamur olmak, planl bir alma ve
zamanla olurdu.
Gazi'ye u mtalam syledim:
Nereden, ne maksatla geldii 'bilinmeyen ve ze
rinde kendi mill kudretimizle ilenmeyen fikirler mill bn
yemizi sarsar. Tanzimatn da bu surette kurban olduk.
Bizi kuvvetle zemeyenler yaldzl formllerle cevherimi
zi eritebilirler. Harben kazandmz, sulhteki yanl ve va
kitsiz admlarmzla daha dorusu Avrupallara aldanmak
la elimizden kardmz onlar pek iyi bilirler. Bunun iin
ilim ve ihtisasa hrmet etmek ve bilgili ve seciyeli adam
larmzla zerinde ilenmemi fikirleri program diye ka
bul etmemek, yeniden aldanmamak iin biricik yoldur.
Kendi ilim messeselerinde ilenmemi veya kontrol edil
memi baya fikirlerin tatbiki dier bir bakmdan da teh
likelidir. Emirle yaptrlacak, yani iddetle tatbik oluna
cak demektir. Bu tarz belki itaat temin eder fakat sevgi
asla!
Bu hususta kendi-tecrbelerime de dayanarak diyebilirim ki, itaat grntedir
ve muvakkattir. M. Kemal Paa:
Din ve ahlk inklp yapmadan nce birey yap84
mak doru deildir. Bunu da ancak bu prensibi kabul edebilecek gen unsurlarla
yapabiliriz.
Ben:
Dinsiz ve ahlksz bir millete bu dnyada hayat hakk olmadn tarih
gsteriyor. Paam, bu akide bizi bolevizme gtrr, ngilizler, mtarekenin ilk
zamanlarnda bizi boleviklie tevik ediyorlard. Demek bizi baka yoldan yine
oraya srmek istiyorlar? Bunun mns aktr:
Trkiye'yi Ruslarla paylamak.
Bu hususta Erzurum'da da ayn fikrimi izah etmi olduumu ve daha nce de
Amasya kararnza mani olmu bulunduumu hatrlarsnz. Sonra siz Meclis
krssnden haykrdnz:
(Sulhten sonra millet saflar iine ekilerek bir ferd-i millet gibi
yaayacam.)
Halbuki imdi halkn asla houna gitmeyecei ve benim bile ucunu bir uurum
grdm bir forml halka kabul ettirecek bir idare kurmaya gidiyorsunuz. Bunu
yapmaynz. Mill birliimiz sarslr; bir tufeyli tabaka halkn bana geer
kann emer. Hibirimizin hayat uzun deildir. Bu milletin yeni sarsntlara
tahamml yoktur, zmir ktisat Kongresi iktisad ihtiyalarmz tesbit etti.
Bir heyet-i' milliyemiz maarif programn tesbit edecek. Mtehasss bir asker
heyetle (ordunun ilim ve irfann) tesbit ettiriniz. Bu suretle planl ve
programl olarak stiklal Har-bi'ni canyla, bayla kurtaran milletimize
hrriyet ve ak saadetini tattralm.
Gazi beni sknetle dinledi. Mnakaay uzatmad. Anladk ki, yeni bir muhit
onu yeni havaya ekmek istiyor. Fakat kati kararn vermi deil.
85
ON
Karabekir, gelien yeni koullardan ve oluan ortamdan iyice kukulanmtr.
Din konusunda kan tartmalar Karabekir'! adm adm M. Kemal'den
uzaklatrmaktadr.
ark Cephesi komutan, boleviklii de din kart dnce sahiplerinin de.
ngilizlerce kkrtt kansndadr.
Karabekir, bugn mze olarak kullanlan Ankara Ga-rndaki zel Kalem
mdrlne urar. Odaya girdiinde Tevfik Rt Bey, Ben kanaatimi Meclis
krssnden de haykrrm, kimseden korkmam diye konumaktadr.
Karabekir sorar:.
Nedir o kanaat?
Mahmut Esat (Bozkurt) yant verir:
slmln terakkiye mani olduu kanaati.. slam kaldka yzmze kimsenin
bakamayaca kanaati
Karabekir anlarnn bu blmne unlar yazar:
Mustafa Kemal Paa'y bu sefer de kimlerin nerelere gtrmek istedii
grlyordu.
Sylei balamtr. Karabekir, islmln gelimeye engel olduu yolundaki
dncelerini Avrupal diplomatlar tarafndan ortaya atldn syler. Bu
yorumunun tartlabileceini de anlatr.
Ve devam eder:
funduszeue.infoya tahamml olmayan bir mesele varsa o da din deitirme
gayretidir. Bence slm kalrsak mahv olmayz. Bilkis yaarz, hem de yakn
tarihlerdeki misalleri gibi itibar grerek yaarz. Fakat din deitirme oyunu
ile birliimizi ve selabatimizi krarak bizi mahv edebilirler.
Tartmaya Fethi Okyar da katlr. Okyar, Karabe-kir'in mtahakkim bir eda
diye tanmlad biimde unlar syler:
Evet Karabekir, Trkler islml kabul ettiklerinden
byle geri kaldlar ve slam kaldka da bu halde kalmaya mahkmlar.
Karabekir, bu tartmann nasl sonulandn anlarnda yle anlatr:
Gazi riyaset yerinde Fethi Bey. O'nun Yolundayd. Beri de kapdan girince
hemen onun soluna oturmutum. Fethi Bey. son olarak bana kesin cevap verince ben
de bam saa evirerek O'na ve ayn zamanda Gazi'ye hitaba baladm:
nce Trklerin islm dinini kabul etmeleri saye
sindedir ki. Bizans Imparatorluu'nu ortadan kaldrdlar
ve bize bugnk hkim vaziyeti verdiklerini, aksi halde
Bizans medeniyeti ve dini iinde Kayseri Rumlar halinde
kalacamz., anlattm.
Sonra da:.
Bu baya fikri iddetle red ederim. Geri kalmaklmza amil olan ey bir deildir. Ftuhattk, temsil kud
retini gstermemek. Avrupa'nn ilim ve fen cephesiyle temasszlk.. gibi mhim sebeplerdir. Ayn yanllklar ya
pan hristiyan devletlerinin de yklp gittiini bilmez deil
siniz. Bu zelzelenin hakl sebeplerini aratrmayp onu g
ln bir sebebe balamak kadar bu (islmlk terakkiye
manidir) fikrini garip buluyorum. Bu baya ve tehlikeli
fikrin aramzda da ilm mnakaaya tahamml edemeye
cek kadar taraftar bulmasndan da ok mteessir ol
dum.
Fakat ben de iddia ediyorum ki. Trk milleti ne dinsiz olur, ne Hristiyan
olur. Hakikat budur. Bir milletin asrlardan beri en mukaddes duygularn bir
hamlede atabileceinize inannz objektif bir gr deil; hlyanzdr. Byle
bir harekete cret memleketimizde kanl bir istibdatla balar ve stikll
Harbi'nin samimi birliini de birbirine katar. Nerede ve nasl karar
klnacan da kesti-remezsek bile mill bir dram olacandan phe etmeliyiz.
M. Kemal Paa'ya hitaben szlerime yle devam ettim:
Paam, madd cephemiz zaten zayftr. Gvenebi87
leceimiz manev cephemizi de dmanlarmzn yaldzl propagandasna kurban
edersek dayanabileceimiz nemiz kalr? Bizi, silh kuvvetiyle paralayamayan
dmanlarmz gryorum ki, artk fikir kuvvetiyle mahv edeceklerdir. Siz
millete kar bizi bu hale getiren gailenin istibdat olduunu, zaferden sonra
millet tamamiyle iradesine sahip olarak yryeceini, millet krssnden dahi
defalarca haykrdnz. Millet Meclisi'ni tekbirler ve sellar arasnda atnz.
slmln en byk din olduunu hutbelerle de iln ettiniz. imdi ne yzle ve
ne hakla bir kanl maceraya atlacaz?
M. Kemal Paa szm keserek :
Mzakere ok hararetlendi, burada kesiyorum., dedi.
Atatrk, ertesi gn Karabekir'e haber vermeden zmir'e gider.
O gnlerde Babakan Rauf Bey ile smet Paa'nn aralar acktr. Karabekir,
Rauf Bey ile smet Paa'y bartrmak isterse de bunda baar salayamaz.
Rauf Bey, babakanlktan ayrlr. - M. Kemal Paa, Rauf Bey'in yerine kimi
atayacaktr? Konu, ankaya'da sofrada gndeme gelir.
M. Kemal Paa:
Baveklet mnhaldir. Fevzi ve Kzm Karabekir Paalar ile Ali Fethi
Bey'den birinin bavekil olmas cap ediyor diye konuyu aar.
Fevzi ve Kzm Paalar, asker kalmak istediklerini bildirerek af
buyurulmalarn isterler. Fethi Bey de kendisinde babakan olacak nitelikleri
grmediini belirterek aczimi itiraf ederim der.
M. Kemal Paa, Fevzi Paa'nn zrn kabul eder ya Karabekir'in ya Fethi
Bey'in babakan olmas gerektiini syler, Fethi Bey bavekleti idare edemem,
aczimi tekrar ederim diyerek yeniden zr diler.
M. Kemal Paa srarldr:
O halde Kzm Karabekir Paa bavekleti kabul etmelidir diyerek
tartmay noktalar.
Karabekir, bu olay yle yorumlar:
M. Kemal Paa'nn zerimdeki srarnda samimi ol88
mas ancak 18 Temmuz'da Tekilt- Esasiye mnakaasnda ileri srlen fikir
karsndaki (Meclisin muhafazakrlardan deil uzmanlardan olumas nerisi)
mtalalarm kabul etmesiyle anlalabilirdi. Aksi halde benim hkmet
reisliim hrsyla o tehlikeli yola atlacam sanarak teklifi yapm oluyordu.
Bunun iin kendilerine u teklifi yaptm:
Paam, kati kararnz vermeden nce Fethi Bey'
in benim 18 Temmuz'daki mtalalarmz dnmeniz iin
bu karar yarn akam vermenizi rica ederim.
Ertesi gn yemekte buluulur.. M. Kemal Paa eski grnde direnir. Ya
Fethi Bey babakan olmaldr ya Karabekir.
Fethi Bey yeniden zr diler, bu grevi yapamayacan bildirir. M. Kemal
Paa o halde der:
Bavekil Kzm Karabekir'dir.
Karabekir, teekkr eder ve M. Kemal Paa ile yalnz konumak istediini
syler.
Babaa kalnca M. Kemal, Karabekir'den nce sze balar:
Karabekir, unu nce syleyim; eer ben siyasetten, ekilirsem yerime Fevzi
Paa'y geiririm. imdi sen mtalan syle bakaym.
Karabekir, olayn sonrasn yle anlatyor:
Benim aklma hi de M. Kemal Paa'ya ekilmesini teklif etmek gelmemiti.
O'nun bu szne gre byle bir teklifin nlendiini anladm. ster istemez bu
meseleyi de grmek zaruri oldu. Mtalam yle zetledim:
Eer vaktiyle sylediklerinize ve Millet Meclisi kr
ssnden dahi beyanatnza ve Millet Meclisi azalarnn
bazlarnn bu husustaki tekliflerine kar zmir'de verdi
iniz cevaba gre ekilmek kararnda iseniz milleti ka
rarnda serbest brakmanz erefli tarihiniz iin de siz
den rica ederim.
Yok; bavekilinizi tayin hususundaki kararma gre e-kilmeyecekseniz benimle
Fethi Bey ahslarndan nce fikirlerimizden hangisini kabul ettiinizi tesbit
ettikten sonra bavekilinizi semenizi rica ederim.
89
18 Temmuz'da istasyon binasndaki tartmalarmz malmunuzdur. imdiye
kadar defalarca sylediim fikir-lerimi bir daha hlsa ediyorum:
Ben, mill istikllimiz gibi mill hrriyetimizi de en mukaddes bir gaye
tanrm. Bunun iin meden hedeflerimizde srat fakat itima gayelerimizde
tekml taraftarym. Hibir sebep ve bahane ile halk tazyike ve idareyi
istibdada evirmeye taraftar deilim. Ne Fethi Bey ve arkadalarnn ve ne de
hilfet ve saltanatn herhangi bir tarzda yeniden bir elde toplanmasna taraftar
olanlarn fikrinde deilim.
Benimle ayn dncede olan ve yksek htisas olan ve benimle ayn hz ve
ayn intizamla almak kudretinde olan arkadalardan yeni bir kabine yaparm.
Esasl, ,bir program da tertip ettikten sonra el ve fikir birlii ile samimi
alrz. Ancak bu artlar altnda Tekilt- Esasiye ile kaytl olan vazifemi
ifa edebileceimi mit ederim..
Mustafa Kemal Paa:
Eski Kabine arkadalar yerinde kalmaldr. n
k bunlar ben baka trl memnun edemem. Programa
gelince: istikll Harbi'nde olduu gibi ahvale gre yapl
masn lzumlu grdnz iler hakknda fikirlerimi ben
bildiririm. Senin artlarn ok ar. Fethi Bey daha mspet fikirde.
Ben:
O halde beni affedersiniz.
M. Kemal Paa:
Haydi arkadalarn yanma gidelim dedi.
Bizi merakla gzleyen heyetin yanna gelince unu sylediler:
Karabekir de kabul etmiyor. u halde Fethi Bey'
le aralarnda kura ekeceim, kim karsa o itiraz etme
den hkmet reisliini kabul eder. Haydi bakalm hepiniz
dar kn, yalnz Mdafaa-i Milliye Vekili Kzm Paa
(zalp) bana yardm iin benimle kalsn.
90
Balkonumsu yere knca Fevzi Paa'ya sordum:
Paam, hkmet reisliini siz neden kabul etmi
yorsunuz?
Fevzi Paa:
Oraya insan drmek iin getirir de ondan.. (..)
siz Hkmet reisliini istemediinize gre baka bir ar
zunuz var m?
Ben:
Eer siz hkmet reisliini kabul ederseniz, Er
kn- Harbiye Umumiye Reisliini isterim..
Karabekir, Fevzi Paa'ya niin Genelkurmay Bakanln .istediini anlatr.
Fevzi Paa, Karabekir'e babakanlk iin smet Paa'y nerdiini syler.
Karabekir:
Makamnzn vazifesi daha da arlaacaktr demektir. Bu tabii zatalinize
ait bir mesele kalr. Bir hafta nce hkmet reislii ve Erkn- Harbiye
Reislii meselelerini hallettiinize gre dndenberi bu komedya nedir diye
sorduunu; Fevzi Paa'nn da Benden bahis etmesi aznz aramak iin olacak.
Aramzdaki mnasebetin derecesini anlamak istiyor. Senin baveklete tayinini de
yine fikrini anlamak iin zannediyorum karln verdiini anlatyor.
Bir sre sonra M. Kemal Kura ektik, Fethi Bey kt, mbarek olsun
der1"/1.
Babakan Fethi Bey'dir'3.
kinci Meclis Toplanyor:
Karabekir, anlarnn bundan sonraki blmnde 17 Austos gn, parti
grubunun toplandn, toplantda (Erzurum Kongresi esas deildir; bu Balkesir
Kongresi gibi bireydir. Esas Sivas Kongresi'dir. Fakat burada muhalefetler
Amerikan mandas istediler..) gibi konumalar yapldndan yaknr ve iine
srklendii d krklklar iinde bu toplanty syle anlatr:
91
funduszeue.info sylenirse sylensin alklamaya hazr olanlarn banda yeni meclise
seilen btn karargh heyetiyle hazra konmu devletliler vard. Yeni Trk
devletinin kuvvetli temeli atlacana hakikatlere ve hadiselerin yetitirdii
ahsiyetlere kar vurulan bu tahrip kazmas cokun alklarla tesbit olundu. M.
Kemal Paa, kendini barna basan ve bana kadar da karan Erzurum Kongre-
si'nin toplanmasnda fikir ve emei olmadndan onu en tehlikeli ve karanlk
gnlerde toplayan ve himaye edenleri ve topyekn azalarn kltyor ve Sivas
Kongresi ve azalarn da -kendisini iin iinden syrarak- Amerikan mandas
istediler diye lekeliyordu. Bu surette btn stikll Harbi'nin fikir ve i
banisi olarak ortada yalnz kendisini brakyordu.
Halbuki, kazanlan zaferlerde ve eriilen Trkn kurtulu bayramnda derece
derece herkesin hissesi vard. Ve herkes grd hizmet derecesinde sevinmek ve
vnmekte hakl idi. Bu hakikatleri ve yksek fikir ve kaabiliyetleri ile mill
ahsiyet olmu bulunan kimseleri millete ve cihana gstermek ve bu surette yeni
devletin bnyesinde hakl olarak onlara kar sevgi ve sayg uyandrmak ve bu
surette birtakm tredilere, dalkavuklara meydan ak brakmamak vazifesi
birinci derecede mill ve asker ba olan tutulmu M. Kemal Paa'ya dyordu.
Bu onun tarih (..) borcu idi. Bu borcu demekle o, millet ve tarih karsnda
daha da ykselecek ve insanln da en byk payesini alacakt.
Yazk ki, Mustafa Kemal Paa, bunu yapmad. Ve hatta tersini yapt.
Kendisini en yksek makamdan mahrum ettii kadar fedakr ve feraarkr
arkadalarnda da daima artan zdraplar yaratt
Karabekir, M. Kemal Paa'nn kinci Meclis'! aarken yapt konumada
edinilen baarlarn medeniyete doru bir yol atn sylediini anlattktan
sonra yeni yolun al merasimi ne zaman ve ne tarzda olacan merakla
beklediklerini yazarak anlarn yle srdryor:
18 Temmuz'da islmln terakkiye mani olduunu haykran Fethi Bey ve
arkadalar bu maniay nasl ve
92
ne zaman kaldracaklard? Hkmet program ile mi, yoksa Gazi'nin herhangi bir
hamlesiyle mi?.
Bu bekleyi uzun srmedi. Hemen bu akam (14 Austos) heyet-i ilmiye
erefine Trk Oca'nda verilen ay ziyafetinde ilk tehlikeli hamle grnd.
yle ki:
Ziyafete M. Kemal Paa da, ben de davet edilmitik. Vekillerden kimse yoktu.
Hayli ge gelen M. Kemal Paa Heyet-i lmiye'nin imdiye kadarki mesaisi ile
ilgili grnmeyeni Kur'n' Trkeye aynen tercme ettirmek arzusunu ortaya
att.
Bu arzusunu ve hatta mcbir olan sebebini baka muhitlerde de sylemi
olacaklar ki, o gnlerde bana Seriye Vekili Konya Mebusu Hoca Vehbi Efendi
vesair szne inandm baz zatlar u malmat vermilerdi:
(Gazi, Kur'an- Kerim'i baz islmlk aleyhtar zppelere tercme ettirmek
arzusundadr. Sonra da Kur'an'n arapa okunmasn namazda dahi men ederek bu
tercmeyi okutacak .O zppelerle de ii alaya boarak aklnca Kur'n' da
islml da kaldracaktr. Etrafnda byle bir muhit kendisini bu tehlikeli
yola srklyor.)
Baz yeni simalardan da bah ettikleri gibi bu akam da bu fikre mumaaat
eden (beraber olan) baz kimseler grnce bu tehlikeli yolu nlemek iin M.
Kemal Paa'ya yle cevap verdim:
Devlet reisi sfatyla din ilerini kurcalamaklnz
ierde ve dardaki tesirleri ok zararmza olur. i al
kadar makamlara brakmal. Fakat, rastgele, unun bunun
iinden kabilecei basit bir i olmad gibi kt poli
tika zihniyetinin de ie karabilecei gz nnde tutula
rak ilerinde arapaya ve din bilgilere de hakkyla vakf
deerli ahsiyetlerin de bulunaca yksek ilim adamlar
mzdan mrekkep bir heyet toplanmal ve bunlarn kara
rna gre tefsir mi? Tercme mi yapmak muvafktr? Ona
gre bunlar harekete geirmelidir.
Din adamlarna ne lzum var? Dinlerin tarihi ma
lmdur. Dorudan doruya tercme ettirmeli gibi baz
93
hoa giden bir fikir ortaya atlnca buna kar yle ko
nutum:
Mstemlekeleri islm halkyla dolu olan bu mil
letler kendi siyas karlarna gre Kur'n' dillerine ter
cme ettirmilerdir. slam dinine ve arap diline hakkyla
vakf kimselerin bulunamayaca herhangi bir heyet bu
tercmeyi, mesel. Franszcadan da yapabilir. Fakat ben
ce burada Maarif programmz tesbit etmek iin toplanm
bulunan bu yksek heyetten vicdan olan din bahsinden
deil itim cephesinden istifade hayrl olur. Kur'an'n ya
plm tefsirleri var, lazmsa yenisini de yaparlar. Devlet
otoritesini bu yolda ypratmaktansa mill kalknmaya hasr
etmek daha hayrl olur.
M. Kemal Paa, beyanatma kar hiddetle btn zamirlerini (iyzn) ortaya
att:
Evet Karabekir, arap olunun yavelerini Trk oul
larna retmek iin Kur'n' Trkeye tercme ettire
ceim. Ve bylece de okutacam. Ta ki budalalk edip
de aldanmakta devam etsinler
in bir Heyet-i lmiye huzurunda berbat bir ekle dndn gren Hamdullah
Suphi ve Ruen Eref:
Paam, ay hazr, herkes sofrada sizi bekliyor..
diyerek bahsi kapattlar.
Bizler de hususi masadan kalkarak sofraya oturduk ve yedik itik. Fakat
Heyet-i lmiye'nin btn azalar mteessir grnyordu.
phe yok ki, yakn gnlere kadar Kur'n' ve Peygamber'! her yerde medh-
sena eden ve hatta hutbe okuyan bir insandan bu szleri beklemek herkese eza
(incinme duygusu) veriyordu.
94
ONBR
Karabekir, din ve devrim konularndaki endielerini her yerde anlatr..
Uzmanlar der fikirleri ilesinler. Yoksa din ve ahlk konularnda atlacak
yanl admlar genlii zppeletirir.
Paa endielidir. yle dnr:
Din ve ahlk devrim, bilim adamlarna dayanmadna gre nereden geldii
belli olmayan bu fikir toplumda hem de her eye msait bir muhitte yaman
hadiselere yol aabilir.
Karabekir, konuyu yakn arkada smet Paa ile de
grr.
16 Austos'ta smet Paa ile grtm. 18 Tem-muz'da Tekilt- Esasiye
mnasebetiyle Fethi Bey ve arkadalaryla yaptmz (islmlk terakkiye
manidir) mnakaasn ve Gazi'nin yakn zamanlara kadar her yerde islm dinini,
Kur'n' ve hilfeti medh- sena ettii ve pek fazla olarak Balkesir'de minbere
kp ayn esaslarda hutbe dahi okuduu halde dn gece Heyet-i ilmiye
muvacehesinde Peygamberimiz ve Kur'an hakknda hatr ve hayale gelmeyecek
tecavzde bulunduunu anlattm ve bu tehlikeli havann Lozan'dan yeni geldii
hakkndaki kanaatin umumi olduunu da syledim.
smet Paa, Macarlar ve Bulgarlar, ayn saflarda itilf Devletlerine kar
harp ettikleri ve malp olduklar halde istiklllerini muhafaza etmi olmalar
hristyan olduklarndan, bize istikll verilmemesi de islm olduumuzdan ileri
geldiini bugn kendi kuvvetimizle yllarca uraarak kurtulduksa da islm
kaldka mstemlekeci devletlerin ve bu arada bilhassa ngilizlerin daima
aleyhimizde olacaklarn ve istikllimizin de dalma tehlikede kalacam., bana
anlatt.
Ben de bu fikre itirak etmediimi u mtalalar
ma dayanarak syledim:
Byle bir fikrin douraca hareket milletin bana
85
yeniden daha korkun ve daha meum bir istibdat idaresi getirecektir. Daha
kazanamadmz milli nee kaacak, birok emekle kurulan milli birliimiz de
bozulacaktr. Biz ierde birbirimizi boarken bize bu kurtulu yolunu gsteren
politikaclar da (Trkler hristiyan oldular) diye btn islm lemini bizden
nefret ettireceklerdir. Bu surette bizi tedip etmek iin islm lemi ruhlarnda
isyan duyacaklardr. Artk tilf Devletleri Yunan ve Ermeni kuvvetleriyle
baaramadklar emellerini, islm ordularn ve hele araplar, (salli l
Muhammed) diye zerimize saldrmakla istihsale kalkacaklardr.
Sultan Mahmut devrinde' (Trkler hristiyan oluyor) diye arap ordularn
Anadolu ilerine sevk eden ve ordular idare eden Franszlar deil miydi? Trk
donanmasn ifsat eden ve Msr'a teslimine sebep olan politika ayn oyun deil
miydi? teden beri bir taraftan hkmete (Avrupal olun, garp hayatn aynen
aln, baka kurtuluunuz yoktur) derler. Dier taraftan da attmz admlara
tevik ederler ve islm lemine de (Trkler hristiyan oluyor) diye aleyhimizde
nefret uyandrrlar.
Esasen imknsz olan birey! yapyor grnmek bile maddi ve manev btn
kudret kaynaklarmz mahv ve harap eder, Neticesi bu ii benimseyeceklerin
hayatlar ve prestijleri de kfi gelmeyeceinden kendi elimizle milleti anariye
srkleriz. Neticede boleviklik cereyanlar arasnda mahv olmak veya mstemleke
olarak istikllimizi kaybetmek de ok uzun srmez. M. Kemal Paa'nn son
beyanat btn ilim adamlarmz hayret ve korku iinde brakmtr. ok vahim
neticeler dourabilecek bu fikir hep birarada mzakere ve mnakaa etsek millet
ve memleketin hayrna olur.
Lozan bize istibdat ve tehlike getirmesin!
smet Paa'dan bir noktann daha aydnlanmasn sordum :
Lozan Sulh Muahedesi'nde boazlarn tbi olaca usule dair mukavelenin 8.
maddesi aynen yledir:
(Madde 8: Payitahtn ihtiyac iin stanbul. Beyolu, Galata, skdar ile
Adalar dahil olduu halde stanbul
96
ve mezkr ehrin civr kurbunda (yaknnda) azami 12 bin kiilik bir kuvve-i
askeriye bulunabilir. stanbul'da bir tersane ve ss- bahri muhafaza
edilebilecektir)
Halbuki, daha 12 Kasm 'de Erkn- ,Harbiye Umumiye Reisi Fevzi Paa'nn
Boazlar hakknda ne dnld sorusuna cevap olarak (stanbul'un makam-
saltanat olaca kaldrlarak makam- hilfet) denilmesini teklif ettiim gibi
yine teklifim zerine saltanat ilga ve hilfet l-i Osman'da ve stanbul'da
braklmt. Bu kanun halinde kabul olunmu ve 2. TBMM esas olan Halk Frkas
umdelerinde de yer tutmutu. En sonra da 11 Ocak 'de M. Kemal Paa
muvacehesinde (payitaht neresi olmal?) diye ortaya atlan sualde O'nun arzusu
ne ise onu yapmak isteyenlere kar (stanbul hilfet merkezidir, Ankara da
hkmet merkezi. Payitaht tabiri artk kalkmtr) demitim.
Bu sefer karmza (stanbul'un payitaht olduu) sulh muahedesi ile ortaya
kyor. Bunun sebebi nedir?
smet Paa iyi dinledi; fakat hibir cevap vermedi.
Bunu M. Kemal Paa'nn arzusuyla yaptndan benim phem, yoktu. Nitekim
bir mddet sonra onun bu arzularndan ebediyen uzaklatracak bir teebbste
bulunmaya mecbur kaldm. Az aada gelecektir.
Hocalar Toptan Kaldralm!
Karabekir, o gnlerde, Ankara'nn Keiren semtinde Kubbeli Kk diye
bilinen bir kk kkte kira ile oturmaktadr. 19 Austos gn M. Kemal,
Ltife Hanm ve smet Paa bu kke yemee gelirler.
Yemekte tartma kar. Tartma Karabekir ve smet Paa arasndadr. M.
Kemal, tartmay sessizce izler.
funduszeue.info Paa mthi bir inklp hamlesi teklif etti:
Hocalar toptan kaldrmadka hibir i yapamayz. Bugnk kudret ve
prestijimizle bugn bu inklb yapmazsak hibir zaman yapamayz..
ilk Fethi Bey grubundan iittiim bu yeni inklp zih97
niyetini smet Paa da bir rpda tamamlyordu. Aradaki zaman faslalar
kendiliinden ortadan kalkarak bu ahsiyetin maddelik program
kulaklarmda tekrarland :
1 slmlk terakkiye manidir.
2 Arap olunun yavelerini Trklere retmeli.
3 Hocalar toptan kaldrmal.
Peki ama ne olmak istiyorsunuz? dedim, hristiyan m? Dinsiz mi?
Hibirine imkn olmamakla beraber her iki yol da hem tehlikeli hem de
geridir. Mnevver hristiyanlk lemi ilim zihniyetine daha uygun bir din
esaslar aratrrken bizim, onlarn khne messeselerini benimsemekliimiz
mthi tehlikesi ile beraber geri bir hareket olur. Dini kaldrmak ise yine
mthi tehlikesi ile beraber medeniyet leminin nefret ettii geri bir yol
olduundan maksatsz bir hareket olur. Bir millette duygu birlii, itikat
birlii ve menfaat birlii olmazsa idare edenlerle edilenler arasnda bir uurum
alr ve bu uurum gnn birinde o millete mezar olabilir. Ben, her frsatta
sylediim gibi dinle uramann bizi daha ziyade terakkiden alkoyaca ve daha
ziyade geri gtrebilecei kanaatindeyim. Dini olduu gibi brakmal ve hkmet
ne buna tesir yapmal ve ne de tesiri altnda kalmaldr!
Biz mill istikllimiz gibi mill hrriyetlerimizi de en mukaddes gaye
tanmalyz ve bunun zevkini btn millete tattrmalyz. Bunun iin meden
hedeflerimizde srat, fakat itima gayelerimizde tekml yolunu tutmalyz.
Ben, taassuptan uzak ve terakki sever bir insan olduumu eserlerimle de
gsterdim. Zaten yakndan biliyorsunuz. Din hakkndaki dncemi arkta iken
ocuklar iin yazdm (tlerim) balkl eserimde de yl nce neretmi
bulunuyorum. Msaadenizle okuyalm.
Din ve mezhep dn okudum, sknetle dinlediler, hi cevap vermediler.
Bahis de kapand.
M. Kemal Paa'nn byk bir dikkat ve sknetle beni dinleyiinden ve ara
sra da smet Paa'y szmesinden ve ayrlrken de bana kar gsterdii
samimiyetten 96
kardm mn beni hakl bulduu idi. Fakat mtalalarma hak vermekle tekrar.
Mefkure Hatras'na dneceini hi aklma getirmemi idim.
Eser Kimin?
21 Austos gn TBMM Lozan Antlamas ile ilgili grmeleri yapar.
Dileri Komisyonu Bakan Yusuf Kemal (Tengirek)84 krsde Kurtulu
Savas'nn M. Kemal Paa'nn eseri olduunu syler. Dileri Bakan Tevfik
Rt Ara da Yusuf Kemal Bey'in dncelerine katldn aklar.
Grmeler bitince Yusuf Kemal Bey, Karabekir ile karlar.
Aralarnda u konuma geer:
Paa, sizi de tebrik ederim. Bu eserde en byk
hisse sizindir.
Millet krssnden en kk hisse vermeniz da
ha kymetli olurdu..
Kzm Karabekir, ertesi gn bu konumay smet Pa-a'ya da aktarr.
Kzm Karabekir, krlmtr. Tek adam dnemine gi-riliyor kukusu
iindedir.
smet Paa ile yapt konumada bu duygu ve d-ncelerini yle anlatr:
Ve eer smet de ayn eyi Gazi'ye millet krssn-den bah ederse tarihe
kar hakszlk edecei gibi is-tikbal iin Gazi'ye istediini yapabilecek bir
kudret ver-mi olacan ve bunun nne hibirimizin geemeyeceini anlattm.
Hereyi ben yaptm diyebilen bir adamn, bundan sonra da hereyi ben
yapacam iddiasyla ne tehlikeli maceralara atlabileceini tekrar -nk
teden beri bu bahis zerinde mutabktk- Enver Paa'y misal gstererek smet
Paa'nn dikkatini ektim. smet Paa da hi merak etme. Bu mhim noktay
99
unutmadm demekle beraber bu husustaki szleri aynen unlar oldu:
Arkadalar;
Bir vazife-i esasiye ifa etmek iin unu sylemek isterim. Gerek mcadele-i
harbiye esnasnda ve gerek sulh mzakkerat esnasnda evk-i kaderle ar
mesuliyetler altnda bulundum. Ar mesuliyetler altnda memleketin hayat-
menafiine taallk edebilecek ar kararlar vermek vaziyetinde bulundum ve
bunlarn hepsinde merkez-i idareden ayr olarak ya dman karsnda veya sulh
mzakke-ratnda olduu gibi Avrupa ortasnda idim. -Siyas tabir ile-siyasi
musahmlarm arasnda bulundum. Bu kadar ar mesuliyetleri biheba almak iin ve
bunlarn en byk mkilt karsnda dahi hedefe kar yrmek iin malik
olduu menba- kuvvet bilhassa Byk Millet Meclisi Reisi Gazi Mustafa Kemal
Paa'dr.
Arkadalar;
Yalnz ahs bir minnet ve kran iade etmek iin sylemiyorum. Vazife ve i
nokta-i nazarndan bir hakikati ifade etmek iin sylyorum. nsan ok bunald
bir zamanda en muvaffk tedbirin daha byk ve samimi birisi tarafndan teyid
edilmesine muhtatr. Byk ve kark vaziyetler ierisinde en byk tedbir o
kadar basittir ki, ekseriya onu bulmak ok mkildir. Fevkalde kark,
dolak, bulutlarda mestur (rtl, gizli) bir muhit ierisinde yol gsterecek
bir isabet-i nazar lzmdr.,
Bu isabet-i nazar gerek muharebe hayatnda ve gerek sulh hayatnda bize
gsteren M. Kemal Paa olmutur. Aldm vazifelerde muvaffakiyet hasl olduysa
gerek harpte ve gerek sulhte balca amil olarak M. Kemal Paa'y muvacehe-i
millete (millet nnde) ifade ediyorum-'"..
M. Kemal Paa bu takdir yarn byk bir zevkle dinledikten sonra milli ve
asker ilerimizi kuranlar, canla bala alanlar ksaca olsun millet
krssnden millete ve tarihe tevdiye arlk lzm grmedi. Bundan en ok,
etrafna toplad deersiz kimseler istifadeye koyuldu.
M. Kemal Paa'dan baka ortada kimse braklmad:
O kurtard ve O kurtaracak., teranesi, hazra konmak isteyen dalkavuklarn
dillerinde destan oldu.
Artk her akam leminde O'nun yzne kar methiye yar ald; yrd.
Btn bu muhit kinci Millet Meclisi'nde kazanmt. Meclisin ehresi pek
garipdi:
Sarkl, sarksz muhafazakrlar, terakki taraftarlar, din ve ahlk
aleyhtar zppeler suni bir birlik gsteriyorlard. Meclis umum heyeti M. Kemal
Paa'nn emrine ram (boyun een) idi. O saa da gitse, sola da gitse hep beraber
O'na ayak uyduracaklard. Darda kendi emekleriyle hayatlarn fakirce
kazanabilen bu zmre, pek az mstesnasyla, imdi devlet hazinesinden
zenginleiyor ve ihsanlara da gark olarak aristokrat bir tabaka halini alyordu.
Bunlar da mensuplarn memuriyetlere kayrarak veya kazandrarak etraflarnda
tabakalar tekil ediyorlard.
te Cumhuriyet hkmeti, Trk milletine feyzini bu surette datyordu.
Trenlerle demir, fabrikalarna gtrlen maden crufunu mknatslayan elik
levhalar nasl bir vinle vagonlardan kendisine ekip yaptryorsa, M. Kemal
Paa da btn stikll Harbi'ni banisi sfatyla taknnca byle bir kudretin
sahibi olmutu. O'nun ekemedii mahdut ar paralard.
istikll Harbi'mizin bu uursuz ve suni neticesinden mteessir olan
vatanseverler vard, fakat ok azd.
Birinci Ordu Mfettilii
O gnlerde komutanlar ayn zamanda milletvekili de oluyorlard. Karabekir,
askerlii yeliyordu. Amac, - komutanlarn milletvekili olmamalar iin bir de
nerge hazrlar- Genelkurmay Bakan olmakt. Ancak, bu arzusu yerine gelmez.
Ordu mfettii olarak kalr. Ordu mfettiliinin merkezi Ankara'da olduundan
Karabekir Ankara'da oturacaktr.
Karabekir, ark Cephesi'ni dolamak ve birliklerine veda etmek ister.
1 Eyll'de Ankara'da ved ziyaretlerine balar, smet Paa ile grr,
smet Paa. Karabekir'! uyarr:
Kzm, ok korkuyorum. Seni Erzurum'da vura
caklar
Karabekir, arkada smet Paa'ya u yant verir:
Beni ne Erzurum'da vurabilirler ve ne de Erzu
rumlu beni baka bir yerde.
M. Kemal Paa. Karabekir'! le yemeine alkoyar. Karabekir, ordu
mfettilii yannda ayrca bir ordu bamfettilii kurulmasn nerir. M.
Kemal Paa bu neriyi benimsemez.
Karabekir, hkmet merkezinin Ankara olmasn da nerir. M. Kemal Paa bu
konuyu dneceini syler.
Sonra aralarnda u konuma geer:
Sz sras ark seyahatine gelince M. Kemal Paa bana unlar syledi:
Paam, dikkat et. Erzurum mebuslar aramz boz
maya alyorlar.
Aramzdaki samimiyetin stiklal Harbi'nin binbir
zorluu ve tehlikesi karsndaki mterek azmimizle da
ha ziyade perinletii kanaatim besliyorum. Herhangi bir
nc ahsn buna dokunmamas iin ok hassas bulu
nuyorum. Feragatimi ve ak yrekli olduumu herkesten
ok siz grdnz ve tecrbe ettiniz. Bundan byle de yi
ne byleyimdir. Fikir ayrlklarm olsa dahi iten sevgi ve
sayg duygularm asla azalmayacaktr. Sizden karlk di
leimde bir kerre de arktan yazdm vehile yeter ki
bana sizin itimadnz azalmasn., dedim.
Ve aramz bozmaya alan Erzurum mebuslarnn kimler olduunu sordum.
smet Paa ile Rauf Bey arasndaki soukluu kaldrarak stikll Harbi erknnn
samimi birliini tutmaklmz da diledim.
M. Kemal Paa, Rauf Bey'in smet Paa'nn aleyhinde sylediklerinin smet
onda birini bilmiyordu. Bize gelince:
kimiz de dikkat edelim, dedi. Ve sorduum isimlerden bahsetmedi..
Bakomutan ile Dou Cephesi komutan arasndaki bu iten dostluk, gr
ayrlklarna karn Cumhuriyet'in ilnndan bir ay ncesine kadar yine
srmektedir.
Bu dostluk, ylnda Karabekir'in Ali Fuat Paa ile birlikte tutuklanp
cezaevine gtrlmeleriyle en byk darbesini yiyecek; Karabekir yllarca
stanbul polisince adm adm izlenecek ve ylnda da kk baslp
kitaplar yaklacaktr.
Aradan yllar geecek, Karabekir'e lm deindeki Atatrk'n kendisiyle
grmek istedii haberi gelecektir. Karabekir, gidecek misiniz? sorularna
kar O Mustafa Kemal. arlnca gidilir. O benim en iyi arkadamdr
yantn verecektir.
ONK
.
Erzurum
mebuslar
aramz
aacak
Erzurum'da beni vuracaklar.
Karabekir., kendi kendine bu sorular sorar. Erzurum milletvekillerinden
yaknan M. Kemal Paa'dr; Erzurum'da Karabekir'in vurulacan syleyen de
smet Paa.
Kafasnda kendi kendine bu sorulan soran Karabekir beynimde bir imek akt;
fakat kendimi bu imein tesirinde brakamadm diye yazar. Sonrasn
kendisinden dinleyelim : abuk toparlandm ve kendi kendime : (Hisle deil
hesapla hal olunmaldr) dedim. kametghma gelince gvendiim Erzurum
mebuslarndan ve silh arkadalarmdan bir kan arttm. Ve onlara geen bu
hadiselerin bilmedikleri safhalarn anlattm:
ark harekt hakkndaki muhaberemizi okudum. Ce
llettin Arif meselesinde o zamanki Erkn- Harbiye Reisi olan smet Bey'e bu
zatla M. Kemal Paa'nn aras nasldr? diye sorduum ifreye aldm cevapta
(iyi olmadn, nce bana hcumla beni drdkten sonra Erzurumlular
vastasyla M. Kemal Paa'y da drmek istediklerini) bildirdiimi syledim.
Hasbhallerimizde M. Kemal Paa'nn frka komutanlarmdan Halit Bey'e ifre
ile (Cellettin Arif ile Karaba-kir'in arasn a) dediini ve Erzurum'a ilk
geldii zaman Halit Bey'le grmelerine O'na (seni de beni de stanbul hkmeti
istiyor. Bir gn Kzm bizi tevkif ederek gnderebilir. Birbirimizi tutalm ve
daima muhabere edelim., icap ederse (..) yerine sen geersin) tavsiyesini tesbit
ettik.
Enver Paa'nn baz arkadalaryla Moskova'da (Halk ralar Hkmeti) diye
bir program bastrp Anadolu'ya soktuu zaman Erkn- Harbiye Umumi Reisi Fevzi
Paa'nn (bunlarn isyan karacan, gelirse Enver Paa'nn tevkifi emrini, bu
arada Garp Cephesi Komutan smet Paa'nn tarihli ifresini ve
cevabn okudum:
(Enver Paa'nn slm htilli Cemiyeti namyla gizli bir tekilt
genileterek orduyu, ele almak fikrini takip ettii anlalyor. Bunlar tabii
ark ordumuzdan balarlar. Bizim Garp Cephesi'ndeki harektmz ok imtidat
edebileceinden (uzun sreceinden) ark'ta Ruslar dahi uzun mddet serbest
kalrlar. Hasl ttihatlar, Ruslar, Erzurum'un maht mfsitleri her birisi
baka maksat iin ordumuza hcum edeceklerdir. Bu hcumlarn kaffesine (hepsine)
mani olan yalnz sensin. Binaenaleyh, muha-cemat mtemerkizen sana tevecch
ediyor (saldrlar sana yneliyor). Ak tedbir ile hcumlardan endie etmeyiz.
Fakat ihanet ile hileye gelmekten endie ederim. Kendine gayet salam bir muhit
temin etmeli ve son derece mvesvis (kukucu, kuruntulu olmalsn..)
Buna kar cevabm:
(Mevkiimin nezaketini tamamiyle takdir ederek muhitimi ve orduyu salam
tutuyorum.)
Bunlara ramen M. Kemal Paa'nn ttihat ve Terak
ki Merkezi Umumisi'nde azalk yapm bulunan Ardahan Mebusu Hilmi Bey'i bana
haber vermeden Trabzon yoluyla Enver Paa'ya gndermek istedii, Hilmi Bey'in de
Trabzon'daki mnasebetsizliini haber alnca bana itimatszln douraca
vehameti belirten ifremi ve cevabn okudum. Ve o gnk mlakatmda kendilerine
hatrlattm da syledim.
M. Suphi Olay
Uyumazlk konusu Ardahan Milletvekili Hilmi Bey'in Ankara'ya ektii
telgraftr. Hilmi Bey, bu telgrafnda Ka-rabekir'den yaknr.
Karabekir, M. Kemal Paa'ya 23 Aralk gn Kars'tan ektii telgrafta
stanbul. hkmeti eliyle yaplmayan fenalklarn ve anarinin birtakm
kimselerce sahnelenmek istendiinden yaknarak funduszeue.info hkmetle i
grlecek bir zamanda Envercilik devrine let olmak isteyenlerin nazarmda irfan
ve ehliyetleri ile tutamadklar mevkileri etecilikle iktisaba altklarn
syler ve M. Kemal Paa'dan itimadn tekrar rica eder.
M. Kemal Paa, aralarndaki sevgi ve saygdan sz eden ve Karabekire
istedii nlemi almakta serbest olduunu bildiren bir telgraf eker.
Gven yeniden tazelenmitir.
Karabekir, Erzurum'da yakn evresine bu gelimeleri anlatr.
Karabekir anlarnn bu blmnde M. Suphi olayn da yle anlatr
yorumlar:
funduszeue.info Valisi Ali Galip'in vurdurulmas teebbs, M. Suphi heyetinin
Trabzon'da urad feci kbet, sonra onun mrettibi olan Konya'nn 8 Temmuz
'de ldrlmesi, arkasndan da (Herif Sivas mahkemesinde beraat kazanmtr,
bunu askerler ldrd) diye orduya leke srlmesi ve 20 Temmuz'da Bakomutanlk
mzakeresinde i Byk Millet Meclisi'nin el koyarak mebus gndermeleri ve
ii bu kanaldan orduya dolaysyla da
bana tevcih etmek istemeleri, fakat sonra bu ii Ankara'dan gnderilen Osman
Aa'nn adamlar tarafndan yapld ortaya k, bunu karan Trabzon mebusu
Ali kr Bey'in bouluu, Osman Aa ve baz adamlarnn ldrl hep bir
sinema eridi gibi gzmn nnden geti.
Sra bugnk mtalalara geldi.
Bana ne sylediler, ben ne cevaplar verdim, aynen syledim.
Paa, kukulanmaya balamtr.
Karabekir, evresindekilere u sorular aka sorar:
Kimlerdir benim M. Kemal ile aramz aacaklar?
Ve kimdir beni Erzurum'da vuracak?
Kzm Karabekir, kararn vermitir: artk Erzurum'da kalmayacaktr.
Neydi Karabekir'e byle bir karar aldran nedenler?
1 Mecliste bir dziye bilhassa ark Mebuslar aleyhime tahrik
olunmutur.
2 Orduda baz madunlarm (aslarm) ve bu arada
bilhassa frka komutan Halit Paa17 aleyhime tevdii olun
mutur.
3 Meclis vastasyla Trabzon'daki Khya'nn katli
hadisesi bana istinada allmtr.
4 Son seferde Trabzon'da bulunuumdan endie
edilerek Erzurum mebusu Asm Bey Erzurum'a gnderil
mi ve benim vaziyet alarak memlekette ikilik yapacam
dan korkutarak Kolordu komutan vekili Rt Paa18 ve
Erzurumlular aleyhime tevik edilmek istenmitir.
5 Ben, arktan Ankara'ya gelirken Kastamonu'da
beni ldrmek zere bir fedai gnderilmi -bu adam An
kara'dan gelen bir Trktr. Kendisinin bir Ermeni olduu
ve bir Amerikan torpidosu ile nebolu civarna karld
renilmitir -, misafir kaldm konakta abdesthanede ya
kalannca rezalet ortaya km ve rtbas edilmi.
6 (Karabekir'e itimadmz yok) diyerek bine yakn
muhitiyle bir dzye takip ettiriliim, bu ie memur edi
lenlerin banda mebus ve asker hsan Bey (Bahriye ve
killii de yapan) bulunuyormu.
7 Otuz
kii
Gazi'nin
etrafnda toplanm
imi.
Tekilt- Esasiye ne demek? Gazi istediini yapar diyorlarm.
8 Bugnk vaziyette Gazi (Erzurum'da Karabekir'i
istemeyiz) diye bir telgraf ektirmeye alyormu ()
Bu konumalar, sylentiler kukularla sarmalanr. Erzurumlular Karabekir'e
gvence verirler:
Sana uzanacak eli ona uzatacaklar da 24 saat iinde Erzurumlular karr
ve yok eder.
Karabekir. Erzurum ve Kars'da halka konuur; onlarn dertlerini dinler.
Halka stiklal Sava'n anlatr. Halktan da byk ilgi grr.
Bana her yerde byk sevgi ve sayg gsteriyorlard. (..) Sahillerde
apak Gazi'ye aleyhtarlk da grlyordu, Erzurum'da ise kongre sralarndan
balayarak vaziyeti bilenler ve zaferden sonra kongre azasnn bile meclise
alnmadn grenler (..) ok kt surette aleyhtarln yapyorlard.
Ben, Gazi'nin hilfet ve saltanat almak meselesinin henz Anadolu'ya
yayldn sanyor ve heyet-i ilmiye huzurundaki ar tecavzne bakarak eski
mefkuresine dneceini hi sanmyordum. Bunun iin de bu endieyi gsterenleri
teskin ve aleyhtarl gidermeye alyordum.
Tam bu srada Sefahattin Adil Paa'dan40 Karabekir'e bir telgraf gelir.
Selhattin Adil Paa, M. Kemal Paa'nn Hilfet ve saltanat almak iin
giriimlerde bulunduunu bildirmektedir: Karabekir, 16 Ekim gn Fevzi Paa'ya bir telgraf ekerek hkmet kart dedikodulardan .sz eder.
Fevzi Paa, bu dedikodularn kimler tarafndan karldn sorar.
Karabekir, 21 Ekim gn Fevzi Paa'ya u yant gnderir:
Seyahat ettiim Orta Anadolu ve bilhassa sahillerde yaplmakta olan
propagandalar dorudan doruya Gazi Hazretlerinin ahslarna mteveccihtir.
Dedikodunun esasn Gazi Paa'nn Mecliste her emrine amade mu
ayyen bir zmreye istinaden milli iradeyi bazice ederek mtehakimane idaresi
(mill iradeye kar baskc ynetim kurarak) rivayetleri tekil ediyor.
Trabzon'a geldiim vakit Cumhuriyet eklinin kabul edilmek zere olduunu
gazeteler yazd. Bu havadis dedikodularn artmasna mucip oldu.
Byk Millet Meclisi ekli hkmetinin Trkln ibda ettii (yaratt) en
gzel tarz idare olduu marn-aleyh (anlan) tarafndan beyan edilirken
idare eklimiz gitgide Avrupa cumhuriyetlerinden farksz bir ekil alacam
sylemeleri garip bir tezat tekil ettii sylenmeye baland. Ve bir hkmdar
lazmsa bunun hanedan- saltanat olmas gibi mnakaalar oluyor. Bu kabil
dedikodular Kars'da dahi ayidir. Trabzon'da kan mizah Kahkaha Gazetesi'nin 4
Ekim tarihli nshas bu noktadan pek manidar grlmeye lyktr.
Gazetelerin son gnlerdeki tenkidad bu btn dedikodular artrmaktadr, arz
ederim.
Kahkaha Gazetesi'ndeki41 resim, millet de, Millet Meclisi de, hkmet de hep
Gazi eklinde gsterilerek artk o ne isterse yapacak, st taraf kukla gibi
oynatlacak fikrini tasvir ediyordu.
Kzm Karabekir, Cumhuriyetin iln edildii gn Trabzon'da Mdafaa-i Hukuk
Cemiyeti yneticileri ile konumaktadr. Trabzon Mdafaa-i Hukuk Cemiyeti
yneticileri, M. Kemal Paa'y eletirip. Kzm Paa'dan bu gidie dur
demesini isterler.
Fethi Okyar kabinesi ekilmi, Karabekir de Birinci Ordu mfettiliine
atanmtr. Karabekir, Trabzonlular yattrmaya alr. Trabzonlulara, smet
Paa'nn babakan olacan sandn, smet Paa ile olan ok eski ve samimi
hukuku dolaysyla hrriyet ve hkimiye-i milliye-mizin masun kalaca umudunda
olduunu anlatr.
Cumhuriyet'in ln
30 Ekim sabah, Bahriye mfrezesi komutan Kzm-Karabekir'e Ankara'dan
ak bir telgrafn geldiini, bu
telgrafta Cumhuriyet'in ilan olunduunu, bu nedenle yz pare top atlmasnn
istendiini bildirir.
Karabekir Vali ile grp size emir verir.
Vali Hazm Bey Tepeytran) haberi aknlkla karlar. Valinin Cumhuriyet'in
ilnndan haberi yoktur.
Karabekir, hem arm hem krlmtr. Bu duygularn yle dile getirir:
Ben hem mebus ve hem de bir ordu kumandan olduum halde bana da kimse
birey bildirmemiti. Bu vaziyet hakl olarak halk da orduyu da tel ve
endieye drd. Daha dn yreklerine ferahlk verdiim zatlar benden bu eklin
mnsn soruyorlard. Bu vaziyette tabii Cumhuriyet'in ilnn ertesi gn dahi
kutlayamadk. Bugn Kars'n zabt- yldnmn Sultann Mektebi meydannda
asker, halk ve mektep ocuklaryla birlikte kutladk.
Karabekir. Fevzi Paa'ya telgraf ekerek cihat- mlkiyeye ve askeriyeye
Cumhuriyet'in iln edildiini bildiren bir buyruk gelmediini yazyor.
Ertesi gn buyruk geliyor.
31 Ekim sabah ajanslarla beraber Vilyete de tebligat geldiinden top
atlmasna emir verdim. Hkmet avlusunda resm bir surette kutladk. Belediye
reisi vali beye, (aksi nutuk syleyecekler de olabilir. Bunun iin hi nutuk
sylenmemesi mnasip olur) demi. Hazm Bey de muvaffk bulmu.
Yalnz bir dua okundu. Mlki ve askeri heyetler, mektep ocuklar, bir blk
asker, pek az da halkn ileri gelenleri bulundu.
Ajans u malmat bildiriyordu :
M. Kemal Paa reisicumhur olmu; smet Paa'y bavekil tayin etmi.
Kabineyi- itimadda mebus bulunmu ve mttefikan itimat reyi vermiler.
smet Paa'nn bavekillie getirileceini biliyordum. Cumhuriyet'in iln
ile artk hilfet ve saltanat mefkuresine son verildiini grerek her iki habere
de sevindim. nk artk hkimiyet-i milliye devam edecek ve diktatrle meydan
verilmeyecini umdum.
Bu duygularm u tebrik telgraflarna da yazdm:
Trkiye Cumhuriyeti Reisi Gazi Mustafa Kemal Pasa Hazretlerine
Trabzon,
Hkimiyet-i milliyenin mn- tamm telkki edilebilecek Cumhuriyetimizin
necip milletimiz hakknda saadetler getirmesini temenni eder; Cumhurriyasetinizi
tebrik ve Cenb- Hak'tan muvaffakiyetler dilerim efendim,
Kzm Karabekir
Bavekil smet Paa Hazretlerine
Milletin bilkayd- art hkimiyeti telkki edilebilecek olan
Cumhuriyetimizin ilk bavekilini tebrik ve muvaffakiyetlerini dilerim.
Kzm Karabekir
smet Paa'nn cevab pek samim olarak yle idi:
Kzm Karabekir Paa Hazretlerine
Tebrikat- devletlerine ruhumun btn samimiyeti ile arz- kran eder ve
muvaffakiyet-i celilelerinin temadi ve tevalisini dilerim.
smet
M. Kemal Paa, Trabzon'a ekilmi dier tebrikler verdii sathi cevabn bir
suretini de bana yazmt.
ON
Karabekir, Cumhuriyet'in ilnn Trabzon'da Bahriye mfreze
kumandanlndan haberi almasndan yaknr.
Ve Bakomutan M. Kemal Paa'y yle eletirir:
stikll Harbi'nin tehlikeli gnlerinde sonuna kadar feragat, fedakr
arkadalarnn rey ve iradna ihtiya gsteren M. Kemal Paa artk muzaffer bir
bakomutan sfatyla maiyet komutanlarna Cumhuriyeti dikte ettirmitir. Eski
arkadalarnn rakip olabilecei endiesi ile sui ahsiyetler icad da lzm
gelmiti; bunun iin eski arkadalarn ktlemek lzmd. Bunu da hakkyla
yapmtr.