Ovalar Nasıl Oluşur

Ova nedir? Ovanın özellikleri nelerdir? Ova nasıl oluşur? Oluşumuna göre Ova çeşitleri nelerdir? Ova hangi bölgelerde görülür? Dış kuvvetler nelerdir? Tektonik (Çöküntü) Ovalar nedir? Delta Ovaları nedir? Karstik Ovalar nedir? Göl Yeri Ovaları nedir? Dağ Eteği Ovaları nedir? Lav Örtüsü Ovaları nedir?

OVA NEDİR? ÖZELLİKLERİ NELERDİR?

Ova engebenin çok az olduğu, deniz yüzeyine göre değişik yükseltilerde olan, çevresine göre çukurda kalmış, düz veya düze yakın, vadilerle yarılmamış yüzey şekline verilen isimdir. Ovalar akarsuların taşıdığı alüvyonların birikmesi sonucu oluştuğu için verimli topraklardır. Tarım faaliyetleri için oldukça elverişli olduğundan bu bölgelerde yerleşim de çoktur. Maden suları ve sıcak su kaynakları yönünden zengindirler. Yerkabuğunun hareketli zeminlerinde bulundukları için deprem yönünden tehlikelidirler. Türkiye’nin yüzey şekillerine bağlı olarak ovaların batıdan doğuya doğru yükseltileri artmaktadır.

OLUŞUMLARINA GÖRE OVALAR NELERDİR?

Tektonik (Çöküntü) Ovalar: Fay hattına bağlı olarak deprem gibi bazı yeryüzü hareketleri meydana gelmektedir. Bu hareketler sonucu oluşan çukurluklara, zamanla alüvyonların birikmesiyle ortaya çıkan ovalara tektonik ovalar denmektedir.

Delta Ovaları: Akarsuların taşıdığı alüvyal malzemelerin deniz kıyısında birikmesiyle oluşan ovalardır. Bir delta ovasının oluşabilmesi için akarsu havzasını meydana getiren toprak tabakasının kolay aşınabilen yapıda olması gerekmektedir. Ek olarak alüvyonların biriktiği deniz kıyısında gelgit olaylarının ve kuvvetli akıntıların olmaması gerekir.

Karstik Ovalar: Genellikle verimsiz yapıda olan bu ovalar kireçtaşı, dolomit, kayatuzu, alçıtaşı gibi karstik arazilerin çok olduğu bölgelerde çözünmeye bağlı olarak oluşmaktadır. Türkiye’de en çok Akdeniz Bölgesi’nde bulunmaktadır.

Göl Yeri Ovaları: Göl olan bazı yerlerde zamanla suyun kuruyup çekilmesi sonucu çukurluklar oluşur. Burada sel suları ve akarsuların taşıdığı alüvyonların birikmesi sonucu meydana gelen ovalardır. Ülkemizde en çok İç Anadolu Bölgesi’nde bulunmaktadır.

Dağ Eteği Ovaları: Eğimin azaldığı dağ eteklerinde, sel ve akarsuların getirdiği alüvyonların birikmesi sonucu oluşan ovalardır.

Lav Örtüsü Ovaları: Volkanik hareketler sonucu meydana gelen ovalardır. Ülkemizde en çok Doğu Anadolu Bölgesi’nde görülmektedir.

TÜRKİYE'NİN OVALARI NELERDİR?

Türkiye&#;nin ovaları tektonik ovalar, delta ovaları, karstik ovalar, lav örtüsü ovaları, eski göl yeri ovaları ve dağ eteği ovalarından oluşmaktadır. Ova, akarsularca yarılmamış olan ve genellikle üzerinde tarımsal faaliyetlerin yapıldığı düzlüklere denilmektedir. Türkiye&#;nin ovaları ve çeşitlerine geçmeden önce Türkiye&#;nin ovalarından bulunan genel özellikleri sıralayalım.

Türkiye&#;nin Ovaları Genel Özellikleri

• Türkiye&#;nin ovaları yükselti bakımından doğudan batıya doğru azalmaktadır.
• Türkiye&#;nin ovaları Türkiye fiziki haritasında, metre arası ovalar koyu yeşil, metre arası açık yeşil, metre arası sarı, metre arası turuncu, metre üzerindekiler için kahverengi tonları mevcuttur.

Türkiye Fiziki haritasına bakıldığında yeşilin en çok olduğu bölge Marmara bölgesi, kahverenginin en çok olduğu bölge de Doğu Anadolu bölgesidir.

Kpss coğrafya soruları açısından renk ya da yüksekliğe bağlı olarak ortaya çıkan sonuçlar önemlidir. Kahverenginin hakim olduğu bölgelerde yıllık sıcaklık farkı azdır, karlı ve donlu gün sayısı fazladır, akarsuların aşındırma ve taşıma gücü fazladır, ulaşım güçtür, fiziksel parçalanma görülür, gerçek ve izdüşümsel alanlar arasındaki fark fazladır.

• Türkiye&#;nin ovaları genelde çevrelerine göre alçakta bulunmaları, etraflarının örtülü olmaları ve topraklarının verimli olmaları nedeniyle tarım alanları olarak kullanılmaktadır.
• Türkiye&#;nin ovaları yerleşim yeri ya da ulaşım yolu olarak kullanılmaya başlanmıştır. Bu durum da Türkiye&#;deki doğal dokunun bozulmasına yol açmaktadır.
• Türkiye&#;nin ovaları içinde drenaj yani su boşaltım ağı yetersiz olduğu için ovalar çevreden gelen sularla beraber bataklık alanlarına dönüşmektedir.

Özellikle Doğu Anadolu bölgesinde bu durum belirgin olarak gözükmektedir. Erzurum ovası buna örnek olarak verilebilir.

Oluşumlarına Göre Türkiye&#;nin Ovaları

1) Tektonik Ovalar:Fay hattına bağlı olarak ortaya çıkan çöküntü alanlarının akarsu alüvyonlarıyla dolması sonucu tektonik ovalar oluşmaktadır.

Türkiye&#;nin ovaları içinde en yaygın olarak bulunan ova tektonik ovalardır.

Tektonik ovaların dağılışına dikkat edersek fay hatları üzerinde oluştuğunu anlayabiliriz. Dolayısıyla fay hatları ile tektonik ovaların sıralanışı arasında doğrudan bir ilişki vardır. Kpss coğrafya soruları için bu şekilde aklımızda tutmamız gerekmektedir.

* Türkiye&#;nin ovaları içinde yer tektonik ovalar ve bölgeleri:

• Marmara Bölgesi: Adapazarı Ovası, Balıkesir Ovası, Bursa Ovası, Mustafa Kemalpaşa Ovası, Ergene Ovası, İnegöl Ovası Marmara bölgesinden bulunan tektonik ovalardır.
• Ege Bölgesi: Soma ovası, Bergama ovası, Turgutlu ovası, Salihli ovası, Akhisar ovası, tire ovası, Torbalı ovası, Alaşehir ovası, Söke ovası, Ödemiş ovası, Yeni Pazar ovası ve Koçarlı ovası Ege bölgesinde bulunan tektonik ovalardır.
• Akdeniz Bölgesi: Amik ovası ve Kahramanmaraş ovası Akdeniz bölgesinde yer alan tektonik ovalardır.
• Karadeniz Bölgesi: Bolu ovası, Düzce ovası, Tosya ovası, Sulu ova, Taş ova, Merzifon ovası, Erbaa ovası, Niksar ovası, Turhal ovası, Zile ovası ve Artova ovası Karadeniz bölgesi tektonik ovaları içinde yer almaktadır.
• Doğu Anadolu Bölgesi: Malatya ovası, Elazığ ovası, Varto ovası, Hınıs ovası, Karlıova, Iğdır ovası, Elbistan ovası, Erzurum ovası, Erzincan ovası, Yüksekova, Tercan ovası, Pasinler ovası Doğu Anadolu bölgesinde yer alan tektonik ovalardır.
• İç Anadolu Bölgesi: Konya ovası, Kayseri ovası, Develi ovası, Aksaray ovası, Eskişehir ovası, Çubuk ovası İç Anadolu bölgesinde yer alan tektonik ovalardır.
• Güneydoğu Anadolu Bölgesi: Ceylanpınar ovası, Suruç ovası, Birecik ovası, Harran ovası Güneydoğu Anadolu bölgesinde yer alan tektonik ovalardır.

2) Delta Ovaları: Türkiye&#;nin ovaları içinde bolca bulunan delta ovası, akarsuyun aşındırarak taşıdığı alüvyal malzemelerin deniz kıyısına biriktirmesi sonucu oluşan bir ova çeşididir. Kpss genel kültür coğrafya sorularında ve deneme sınavlarında delta ovaları ile ilgili sıkça soru sorulmaktadır.

Delta ovalarının oluşabilmesi bazı şartlar mevcuttur. Peki nedir bu şartlar?

• Akarsu yoksa delta ovası da yoktur.

• Gelgit yani medcezir olayının olmaması gerekir.

Gelgit kıyısında okyanus bulunan ülkelerde gerçekleşmektedir. Okyanuslarda gelgit etkilidir ancak Türkiye&#;deki denizlerde gelgit çok az etkili olduğu için Türkiye&#;nin ovaları içinde delta ovaları bulunmaktadır.

• Deniz kıyısında derinliğin fazla olmaması gereklidir.
• Akarsuyun bolca alüvyal malzeme taşıması gerekmektedir.
• Deltanın oluşacağı kıyıda güçlü akıntıların olmaması gerekir.
• Akarsu havzasındaki arazinin jeolojik yapısının kolay aşınabilen tabakalardan oluşması gerekir.

* Türkiye&#;nin ovaları içinde yer alan delta ovaları ve bölgeleri:

• Ege Bölgesi: Balat ovası (Büyük Menderes ile), Selçuk &#; Efes ovası (Küçük Menderes ile), Menemen ovası (Gediz ile), Dikili ovası (Bakırçay ile) Ege bölgesinde bulunan delta ovaları içindedir.
• Akdeniz Bölgesi: Çukurova (Seyhan ve Ceyhan ile) ve Silifke ovası Akdeniz bölgesinde bulunan delta ovalarıdır.

Çukurova Türkiye&#;nin ovaları içinde yer alan en büyük delta ovasıdır. Bunun en büyük sebebi Ceyhan Nehri&#;nden alınan bolca alüvyondur.

• Karadeniz Bölgesi: Bafra ovası (Kızılırmak ile) ve Çarşamba ovası (Yeşilırmak ile) Karadeniz bölgesinde yer alan delta ovalarıdır.

Dikkat edilecek olursa en fazla delta ovası Ege bölgesindedir. Bunun sebebi dağların kıyıya dik uzanması sonucu kıyı derinliğinin az olmasıdır. Karadeniz&#;de Canik Dağları&#;ın kıyıdan uzaklaşması ile Bafra ve Çarşamba ovaları oluşmuştur. Marmara bölgesinde delta ovasının oluşmamasının sebebi ise buradaki akarsu boylarının kısa olması ve akarsuların yükseltinin az olması sebebiyle aşındırma ve taşıma güçlerinin az olmasıdır.

3) Karstik Ovalar: Türkiye&#;nin ovaları içinde bulunan karstik ovalar, diğer adıyla polye, kalker arazinin yaygın olduğu bölgelerde çözülmeye bağlı olarak bulunan ova çeşididir. Genellikle verimsiz olan karstik ovaların en fazla bulunduğu bölge Akdeniz bölgesidir. Karstik ovalara gölova da denilmektedir.

Karstik arazi, eriyebilen kayaçlardan oluşan arazi demektir. Kireçtaşı (Kalker), Alçıtaşı (Jips), Dolomit ve Kayatuzu gibi kayaçlar karstik arazinin yapısını oluşturan kayaçlardır.

Tefenni ovası, Acıpayam ovası, Kokuteli ovası, Muğla ovası, Kestel ovası ve Elmalı ovası Türkiye&#;de bulunan karstik ovalara örnek teşkil etmektedir.

4) Eski Göl Yeri Ovaları: İç Anadolu bölgesinde yaygın olarak bulunan bu ova çeşidi, göl olan yerlerin sularının zamanla çekilmesiyle oluşan çanakların, sel ve akarsuların taşıdığı alüvyal malzeme ile dolması sonucu oluşmuştur.

5) Lav Örtüsü Ovaları:Volkanizmanın hareketleri sonucu ortaya çıkan ovalardır. En yaygın Doğu Anadolu bölgesinde bulunur.

Muradiye ovası, Malazgirt ovası ve Çaldıran ovası lav örtüsü ovalarına örnektir.

6) Dağ Eteği Ovaları: Türkiye&#;nin ovaları içinde inceleyeceğimiz son ova çeşidi olan dağ eteği ovaları, dağlık bölgede taşınan malzemelerin dağın eğiminin az olduğu yerlerde birikmesi sonucu ortaya çıkan ovalardır.

Bursa ovası, Akşehir ovası ve İnegöl ovası dağ eteği ovalarına örnek teşkil etmektedir.

Kpss genel kültür coğrafya dersine ait Türkiye&#;nin Ovaları konusu tamamlanmıştır. Bir sonraki kpss coğrafya konusu Türkiye&#;nin Platoları olacaktır.