Kişileştirme Nedir Edebiyat

İnsan dışındaki varlıklara insan kişiliği kazandırma sanatına teşhis (kişileştirme) denir. Mecazlı bir anlatım özelliği olan kişileştirme sanatına en çok masallarda özellikle de hayvan masallarında rastlanılır.

Teşhiste insan dışındaki varlıklara, insana ait olan "düşünme, anlatma, ağlama, üzülme, mutlu olma, kızma, dinleme, gülme, küsme vb." özellikler verilir.

Örnek 1

Çukurova bayramlığın giyerken 
Çıplaklığın üzerinden soyarken 
Şubat ayı kış yelini kovarken 
Cennet dense sana yakışır dağlar

Rüzgâr eser dallarınız atışır 
Kuşlarınız birbiriyle ötüşür 
Ören yerler bu bayramda pek üşür 
Sümbül niçin yaslı bakışır dağlar 

Karacaoğlan

Yukarıdaki dörtlüklerde "Çukurova, şubat ayı, dal, ören yerler, sümbül" sözcüklerinde teşhis (kişileştirme) sanatı söz konusudur. Çukurova'nın bayramlığını giymesi, şubat ayının kış rüzgârlarını kovması, dalların atışması, ören yerlerin üşümesi, sümbülün yaslı bir şekilde bakışması hep teşhis (kişileştirme) örnekleridir.  

Örnek 2

Gül, hasretinle yollara tutsun kulağını

Nergis gibi kıyamette dek çeksin intizar.

(Baki)

Yukarıdaki dizelerde "gül" ve "nergis" sözcükleri kişileştirilmiştir. Yollara hasretle kulak tutup dinlemek ve yine kıyamette kadar beklemek, gözlemek insanlara ait özellikler iken dizelerde bu özellikler "gül" ve "nergis"e yakıştırılmıştır. Bu da teşhis (kişileştirme) sanatına örnek teşkil etmiştir.

Örnek 3

Karlı dağların başında

Salkım salkım duran bulut

Saçın çözüp benim için

Yaşın yaşın ağlar mısın?

(Yunus Emre) 

Bu dörtlükte "bulut" kişileştirilmiştir. Burada bulutun adeta bir insan gibi saçını çözmesinden söz edilmektedir. Saçını çözmekten kasıt bulutun yağmur olup yağmasıdır. Yine "salkım salkım" söz öbeğiyle de teşhis (kişileştirme) yapılmıştır.

Örnek 4

Ay suda bestelerken şarkıyı

Yıldız mağrur mağrur gülümsüyordu

(Anonim)

Bilinmeyen kelimeler: mağrur mağrur: kibirli kibirli

"Beste yapmak, şarkı söylemek" insanlara ait özellikler olduğu halde "Ay"a; "mağrur mağrur, gülümsemek" de yine insanlara ait özellikler iken yine "Yıldız"a yakıştırılmıştır. Haliyle bu da teşhis (kişileştirme) sanatını doğurmuştur.

Örnek 5

İçmiş gibi geceyi bir yudumda,

Göğün mağrur bakışlı bulutları

(B. S. Ediboğlu)

Yukarıdaki dizelerde "bulut" kişileştirilmiştir. İnsana özgü özellikler olan "içmek, mağrur (gururlu) bakışlı olmak, yudumlamak" sözcükleri buluta yakıştırılmıştır.

Örnek 6

Çatma kurban olayım çehreni ey nazlı hilâl

(M. Akif Ersoy)

Dizede "hilâl" sözünde teşhis (kişileştirme) sanatı vardır. "Kaşları çatmak" insana ait bir özellik iken burada "bayrağa" verilmiştir.

Örnek 7

Kuşlar figan edip ağıt dinlerse

Dağlar boynu bükük şarkı söylerse

Deniz uyku yüzü nedir bilmezse

Sevgilim bil ki uzaklardayım

(Anonim)

Yukarıdaki dörtlükte "kuşlar, dağlar, deniz" kavramları kişileştirilmiştir. Ağıt yakmak, feryat figan eylemek insanlara ait özellikler iken "kuşlar"a; boynu bükük olmak ve şarkı söylemek sözleri insana ait özellikler iken "dağlar"a ve yine uyumak da "deniz"e yakıştırılmıştır. Böylece teşhis (kişileştirme) sanatı ortaya çıkmıştır.

Örnek 8

Tarihin dilinden düşmez bu destan

Nehirler gazidir, dağlar kahraman

Her taşı bir yakut olan bu vatan

Can verme sırrına erenlerindir

(O. Ş. Gökyay)

Yukarıdaki şiirde şairin "tarih, nehir ve dağ" kavramlarını işleyiş biçimi teşhis (kişileştirme) sanatını doğurmuştur. İnsanın konuşma vasfını "tarih"e, "gazi ve kahraman olma" özelliklerini sırasıyla "nehir" ve "dağ"a vermiştir. Gazi, savaşlarda sağ dönenlere, kahraman da üstün nitelik gösterenlere verilen unvanlardır. Şair, düşüncesini daha etkili işlemek için bu yola başvurmuştur.

Örnek 9

Ne vakit Maçka'dan geçsem

Limanda hep gemiler olurdu

Ağaçlar kuş gibi gülerdi

(A. İlhan)

İnsana ait bir özellik olan "gülmek" eylemi ağaca verilmiştir. "Ağaçlar" sözcüğünde teşhis (kişileştirme) sanatı vardır.  

Örnek 10

Dinmiş denizin şarkısı, rüzgâr uyumakta
Rıhtım boyu sonsuz bir üzüntüyle karaltı
Mevsim gibi süslenmiş Emirgan, Çınaraltı

(Z. Gökalp)

Yukarıdaki şiirde geçen "deniz, rıhtım boyu, rüzgâr, Emirgan ve Çınaraltı" kavramları kişileştirilen kavramlardır. İnsana ait özellikler olan şarkı söylemek "deniz"e, "uyumak" "rüzgâr"a, "üzülmek" "rıhtım"a, "süslenmek" de "Emirgan ve Çınaraltı"na yakıştırılmıştır. Şiirde etkileyiciliği artırmak için bu yola başvuran şair böylece bir duygu ve düşünce cümbüşü oluşturmuştur. 

Örnek 11

Bütün kusurumu toprak gizliyor

Merhem çalıp yaralarım düzlüyor

(Âşık Veysel) 

Cümlede teşhis (kişileştirme) sanatını oluşturan kavram "toprak"tır. "Kusur gizlemek", "merhem çalmak" ve "yara düzlemek" insana ait özelliklerdir. Dizelerde bu özellikler toprağa atfedilmiştir.

Örnek 12

Bana düşmez can vermek, yumuşak bir kucakta;

Ben bu kaldırımların emzirdiği çocuğum!

Aman, sabah olmasın, bu karanlık sokakta;

Bu karanlık sokakta bitmesin yolculuğum!

(N. F. Kısakürek)

"Kaldırımlar" sözünde teşhis (kişileştirme) sanatı vardır. "Emzirmek" annelere ait bir özellik iken "kaldırımlar"a verilmiştir.

Örnek 13

O çay ağır akar, yorgun mu bilmem,

Mehtabı hasta mı, solgun mu bilmem.

(R.T. Bölükbaşı)

"Çay"ın yorgun akması, mehtabının hasta olması teşhis (kişileştirme) örnekleridir.

Teşhis (Kişileştirme) Sanatına Kısa Kısa Örnekler

Kaldırımlar, çilekeş yalnızların annesi. (teşhis-kişileştirme sözü: kaldırımlar) 

Dalıp sokaklar kadar esrarlı bir uykuya. (teşhis-kişileştirme sözü: sokaklar)

Tilki karga sohbetinden ağaç rahatsızdı. (teşhis-kişileştirme sözü: tilki, karga, ağaç)

Aheste çek kürekleri mehtap uyanmasın. (teşhis-kişileştirme sözü: mehtap)

Güneş uyanmaya çalışırken ay ninni söylüyordu dünyaya. (teşhis-kişileştirme sözü: Güneş, Ay)

İnliyor çatıda rüzgâr. (teşhis-kişileştirme sözü: rüzgâr)

Evler hasta, evler zavallı&#; (teşhis-kişileştirme sözü: evler) 

Tekerlekler yollara bir şeyler anlatıyor. (teşhis-kişileştirme sözü: tekerlekler)

Mor menekşe boynun eğmiş: (teşhis-kişileştirme sözü: menekşe)
Bana sırdaş oldu şu karşı dağlar, belli ki yüreği yaralı dağlar. (teşhis-kişileştirme sözü: dağlar)

Gökyüzü yas tutmuş körpeciklere. (teşhis-kişileştirme sözü: gökyüzü)

Ovalar, güneşe hasret, Güneş, küsmüş yâr ne yapsın. (teşhis-kişileştirme sözü: Güneş, ova)

Taşlarınız bir birliğe inanır. (teşhis-kişileştirme sözü: taş)

Ayrıca bakınız