Grafik Çizim Tableti Öneri

Təhsildə Qloballaşma və IKT - Eğitim Fakültesi
AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASI TƏHSİL NAZİRLİYİ PEDAQOJİ TƏHSİL ÜZRƏ KOORDİNASİYA ŞURASI AZƏRBAYCAN DÖVLƏT PEDAQOJİ UNİVERSİTETİ TÜRKİYE CUMHURİYETİ HACETTEPE ÜNİVERSİTESİ Təhsildə Qloballaşma və IKT Mövzusunda Beynəlxalq Konfransın MATERIALLARI 17-19 May 2008 Bakı-AZƏRBAYCAN Təhsildə Qloballaşma və IKT Beynəlxalq Elmi-Praktik Konfrans BOŞ SƏHİFƏ ii Təhsildə Qloballaşma və IKT Beynəlxalq Elmi-Praktik Konfrans «Bу эцн дцнйада беля бир тенденсийа вар: Qлобаллашмыш ъямиййят формалашдырмаг. Буна ися елмин, тящсилин эяляъяк уьурлары вя инсанларын тяфяккцрцнцн йениляшмяси щесабына наил олмаг олар». Азярбайъанın Цмуммилли лидери Щейдяр Ялийев «Dцnyada elmи- texnиkи tяrяqqиnиn bцtцn yenиlиklяrиnи bиlmяk, onlarы qavramaq, qabaqcыl alи mяktяblяrlя яlaqя yaratmaq tяhsиl prosesиnиn иnkшafыnda mцhцm rol oynayacaqdыr. Azяrbaycan da bu yolu seчиbdиr”. » Илщам Ялийев. Азярбайъан Республикасынын Президенти iii Təhsildə Qloballaşma və IKT Beynəlxalq Elmi-Praktik Konfrans BOŞ SƏHİFƏ iv Təhsildə Qloballaşma və IKT Beynəlxalq Elmi-Praktik Konfrans ÖNSÖZ Azərbaycan təhsili qloballaşma yollarında Hörmətli konfrans iştirakçıları! Bu gün- Azərbaycan Demokratik Respublikasının yaranmasının 90 illiyi ərəfisində, şərqdə ilk demokratik respublikanm yaranmasının ildönümünə həsr edilmiş "Təhsildə Qloballaşma və İKT" adlı beynəlxalq elmi praktik konfransa toplanmışıq. Konfransın bütün iştirakçılarını, xüsusən də qardaş Türkiyə Respublikasından gəlmiş qonaqlarımızı salamlayır, xoş gəlmisiniz deyirəm. Sevindirici haldır ki, bizim belə görüşlərimiz artıq davamlı xarakter alır. XX əsrin əvvəli bəşər tarixinə öz təlatümlü siyasi prosesləri ilə imza qoymuşdur. Belə bir mürəkkəb tarixi şəraitdə qoca şərqin ilk demokratik respublikası- Azərbaycan Demokratik Respublikası yarandı. Azərbaycan Demokratik Respublikası yaranması bütün dünyaya göstərdi ki, şərqdə, müsəlman dünyaslnda da demokratik, dünyəvi respublika qurula bilər. Azərbaycan Demokratik Respublikası cəmi 23 ay yaşasa da, sonrakı illərdə-XX əsrin sonuna qədər Azərbaycan xalqmın qəlbində saxladığı müstəqillik ideyalarına bir mayak olmışdur. Nəhayət XX əsrin sonunda Azərbaycan xalqı yenidən özünün müstəqilliyinə qovuşdu. Bu yaxmlarda anadan olmasının 85 illiyini qeyd etdiyimiz ulu öndərimiz, Heydər Əliyevin söylədiyi kimi artıq müstəqilliyimiz dönməz və əbədidir. XX əsrin əvvəli bəşər tarixinə öz təlatümlü siyasi prosesləri ilə imza qoymuşdursa, XXI əsrin əvvəli bəşər tarixinə qlobal proseslərin başlanma tarixi kimi yazılacaqdır. Artıq qlobal proseslər bu günkü iqtisadi, siyasi və sosial proseslərin mühüm xarakteristikasma çevrilmişdir. Bildiyiniz kimi, qloballaşma anlayışı latin dilində "Yer kürəsi" mənasını verən, qlobus sözündən yaranmışdır. Qloballaşma anlayışının mahiyyətini alimlər belə izah edirlər: Qloballaşmainsanların, informasiyaların, əmtəə və kapitalın dünya miqyasında öz yerini maneəsiz dəyişmə prosesi olub, intensiv iqtisadı, siyası, sosial və mədəni əlaqələrin, informasiya inqilabının nəticəsidir. Ümumiyyətlə qloballaşmanın əsas səbəbi kimi müasir informasiya texnologiyaların yaranması və inkişafı xüsusi qeyd edilir. Qloballaşmanın əsas amilləri transmilli qurumların yaranması və inkşafı olub, nəticə etibarı ilə "sərhədsiz dünya"nm yaranmasına xidmət edir. v Təhsildə Qloballaşma və IKT Beynəlxalq Elmi-Praktik Konfrans Mürəkkəb siyasi və iqtisadi proses olan qloballaşma Türk dünyasına nə vəd edir? Qloballaşma kiçik dövlətlərə, öz müstəqilliyini yeni qazanmış xalqlara nə dərəcədə faydalıdır? Bu suailara ən dəqiq cavabı yəqin ki, zaman özü cavab verəcəkdir. Azərbaycan Respublikasının Prezidenti, cənab İlham Əliyev Türkiyə Respublikasımn Antaliya şəhərində 2006-cı ildə keçirilən "Türkdilli Dövlətlərin və Topluluqların X Dostluq, Qardaşlıq və Əməkdaşlıq Qurultayı"ndaki nitqində söyləmişdir: "Dünyada qloballaşma prosesləri gedir. Biz bu vəziyyətə özümüzü uyğunlaşdırmalıyıq. Bir-birimizə bağlı olmalıyıq, bir-birimizin əlini ıhöhkəm tutmahyıq ki, gücümüz daha da artsın.... Bu gün türk dünyasının çox böyük potensialı var və Türkiyə başda olamaqla bütün türkdilli dövlətlər siyasi, iqtisadi cəhətdən sürətlə inkişaf edir... OnagörəTürk dünyasının birləşməsi bu gün daha aktualdır və bunu etmək üçün daha gözəl imkanlar var. Biz Türk dünyasını daha mütəşəkkil şəkildə birləşdirməliyik və Türk dünyasında gedən proseslərə biganə qalmamahyıq. ... Birgə səylər nəticəsində Türk dünyası şox böyük imkanlara, güclu siyasi mövqeye malik olacaq, bizim işlərimiz daha da uğurla həyata keçiriləcəkdir". Zənn edirik ki, cənab Prezidentin bu sözləri bizi qlobal proseslərə nikbin baxmağa sövq edir, bu proseslərdən milli inkişaf, Türkdilli xalqlann inteqrasiyası naminə faydalanmağa istiqamətləndirir. Hesab edirik ki, kiçik dövlətlər tarixən analoqu olmayan qlobal proseslərə keyfıyyətli təhsil sistemi qurmaqla, milli insan potensiahnı gücləndirməklə, müasir texnologiyalara sahib olmaqla, etibarlı strateji tərəfdaşlar tapmaqla , milli genafondu qoruyub saxlamaqla, milli xüsusiyyətlərinə sadiq qalmaqla cavab verməlidir. Bir millət, iki dövlət olaraq qlobal proseslərdən hər iki dövlətin inkişafı naminə faydalanmağa çalışmahyıq. Qloballaşma həyatın bütün sahələrinə, xüsusən də təhsil sisteminə ciddi təsiri təsir edir. Bu gün qloballaşma proseslərinin təsiri ilə dünyada Vahid İnformasiya Təhsil Məkanı formalaşır. Bu vahid təhsil məkanı yüksək beynəlxalq standartlar əsasında yaradılmış milli təhsil məkanlarmm inteqrasıyasını tələb edir. Yaxın gələcəkdə qlobal təhsil standartları tələblərinə cavab verə bilməyən milli təhsil sistemləri beynəlxalq rəqabətə davam gətirə bilməyərək, öz mövqeyini transmilli təhsil sistemlərinə, transmilli universitetlərə təhvil verməli olacaqlar. Qlobal təhsilin texnologiyası müasir informasiya texnologiyalarıdır. Onagörə də, bu günkü beynəlxalq elmi konfrans "Təhsildə Qloballaşma və İKT" probleminə həsr edilmişdir. Konfransm təşkilatçıları sizə təqdim edilən proqramdan bəlli olduğu kimi A.R T.N. Pedaqoji Təhsil üzrə Koordinasiya Şurası, Türkiyə Cumhuriyyəti Hacəttəpə Universiteti və Azərbaycan vi Təhsildə Qloballaşma və IKT Beynəlxalq Elmi-Praktik Konfrans Dövlət Pedaqoji Universitetidir. Müzakirə edilən məsələlərlə əlaqədar Hacəttəpə Universitetindən gəlmiş qonaqlarımızın rəyləri, iş təcrübəsi bizim mütəxəssislərimiz və universitetlərimiz üçün maraqlı olacaq. Ümid edirəm ki, belə müzakirələr hər iki tərəfə fayda verə bilər. Azərbaycan Respublikasmın son illər sürətli iqtisadi inkişafı təhsilin inkişafına da təkan verir. Azərbaycan Respublikasının Prezidenti cənab İlham Əliyev Azərbaycan Dövlət İqtisad Universitetinin yeni korpusunun açıhşında söyləmişdir. "...Ölkəmiz müasirləşir, dünya birliyinə inteqrasiya edir, ölkənin iqtisadi potensialı artır. ... biz çox istəyirik ki, gənc nəsl ...bilikli savadlı olsun, bu sahəyə çox diqqət verməliyik, mən istəyirəm ki, dünyada mövcud olan ən müsbət təcrübəni götürək, Azərbaycanda tətbiq edək, mövcud olan vəziyyətə uyğunlaşdıraq. Beləliklə gənc nəsl peşəkar kadrlara çevriləcəkdir. Gərək maddi texniki bazanın möhkəmləndirilməsi və tədris prosesinin müasirləşdirilməsi paralel şəkildə aparılsın. Məhz bu təqdirdə biz istədiyimizə nail ola biləcəyik. ...Ali məktəblərdə təhsil prosesinin inkişafında böyük işlər görülməlidir. Ən qabaqcıl, dünya miqyaslı ali məktəb heç vaxt əldə etiyi nailliyətlərlə kifayətlənmir. Bu, daim islahat tələb edən sahədir. Əlbəttə ki, dünyada elmi-texniki tərəqqinin bütün yeniliklərini bilmək, onları qavramaq, qabaqcıl ali məktəblərlə əlaqə yaratmaq təhsil prosesinin inkşafmda mühüm rol oynayacaqdır. Azərbaycan da bu yolu seçibdir". Azərbaycanın digər ali məktəbləri kimi bizim universitet də son bir ildə müəyyən nailiyyətlərə imza atmışdır. Təhsildə informasiya texnologiyalarının tətbiqi istiqamətində Universitetimizdə son bir ildə müəyyən işlər görülmüşdür. Üniversitetin "Kompüter Mərkəzi" yaradılmış, 75 kompüterdən ibarət 2 kompüter zalı istifadəyə verilmiş, Universitetin informatlaşması üzrə 5 illik strategiya müəyyən edilmiş, bu istiqamətdə konkret addımlar atılmışdır. Özü-özlüyünde İKT-lərin təhsildə roluna dair beynəlxalq konfransın keçirilməsi, Kompüter Mərkəzi-nin konfransın təşkilində səmərəli fəaliyyəti, üniversitetdə bu yönümdə ciddi dönüş yaradılmasını göstərir. Məhz bu baxımdan, pedagoji təhsilin informatlaşması sahəsinde Hacettepe Üniversiteti ile strateji əməkdaşlığın inkişafı xususi önəm daşımakdadır. Ümit ederim ki, konfrans bu əməkdaşlığın təməl prinsiplərinin və başlıca istiqamətlərinin müəyyənləşməsində mühüm rol oynayacakdir. vii Təhsildə Qloballaşma və IKT Beynəlxalq Elmi-Praktik Konfrans Bizim Hacəttəpə Universitetində toplanmış təcrübənin öyrənilməsinə və Azərbaycan Dövlət Pedagoji Üniversitetində tətbiq edilməsinə böyük marağımız var. Ümüd edirəm ki, konfrans işgüzar səraitdə keçəcəkdir. Konfransın işinə müvəfəqqiyyətlər arzu edirəm. Prof. Yusif Məmmədov ADPU-nun rektoru, AMEA-nın müxbir üzvü viii Təhsildə Qloballaşma və IKT Beynəlxalq Elmi-Praktik Konfrans ÖNSÖZ Bilgi ve İletişim Teknolojilerinin Eğitimdeki Yeri ve Önemi Günümüzde Bilgi ve İletişim Teknolojilerinin (BT) toplumlar üzerinde büyük etkisi vardır. Teknolojiler toplumda yaygınlaşmaya ve kullanılmaya başladıktan sonra, değişme kaçınılmaz hale gelmiştir. Eğitimin amaçlarından biri de toplumun gereksinimleri doğrultusunda bireyler yetiştirmek olduğuna göre bilgi çağına uygun, bilgi toplumlarının özelliği göz önüne alınarak öğrencileri yetiştirmek zorunluluğu ortaya çıkmıştır. Günümüzde yetiştirilen bireylerin bilgiye ulaşma, bilgiyi düzenleme, bilgiyi değerlendirme, bilgiyi sunma ve iletişim kurma becerileri ile donanık hale getirilmesi gerekir. Kuşkusuz ki, yalnızca öğrencilerin değil onları yetiştirecek olan öğretmenlere de bu becerilerin kazandırılması gerekmektedir. Karmaşık ve yarışmacı bir dünyanın üyesi olarak insan, hayatta kalabilmek ve varlığını sürdürebilmek için önemli nitelikte ve nicelikte bilgiye ulaşabilmeli, bilgiyi kullanabilmeli kısacası bilgiye sahip olmalıdır. Bilgi ve İletişim Teknolojileri eğitim sürecinin geliştirilmesinde de önemli rol oynamaktadır. Öğrenme ve öğretme ortamına önemli bir yer almakta, yeni olanaklar sunmaktadır. Eğitim hem yeni teknolojileri öğretmek hem de bu teknolojileri toplumda kullanabilecek bireyler yetiştirmek zorundadır. Günümüzde çocuklar hızla değişen bir dünya ile karşı karşıya bulunmaktadır. Bu hızlı değişme, ilerde birer yetişkin olacak bu çocukların nelere gereksinim duyacaklarını yordamamızı güçleştirmektedir. Genç kuşakların bu değişime ayak uydurabilecek ve değişime katkıda bulunabilecek şekilde yetiştirilmesi gerekmektedir. Aksi takdirde, bugünün programı ile okulu bitiren bir öğrenci ekonomik ve sosyal koşulların gerektirdiği bilgi ve becerilerden yoksun olarak mezun olacaktır. Dünün programı ile yarının toplumunu inşa etmek, eğitimin toplumunu ihtiyaçları ve beklentileri doğrultusunda birey yetiştirmesini engelleyecektir. Yarının teknoloji toplumun şimdiden hazırlanmaz, görmemezlikten gelirsek gelecekte bunun bedelini daha ağır ödemek durumunda kalır ve bu yarışta kaybedenler arasında yer alırız. Hızla değişen bir dünyada öğrencilerin günlük yaşamın üstesinden gelebilmeleri için neler ix Təhsildə Qloballaşma və IKT Beynəlxalq Elmi-Praktik Konfrans yapılması gerektiği, neler yapılabileceği sorulan birçok eğitimciyi bu konuda çalışmaya zorlamıştır. Ayrıca, toplumlar eğitimin niteliğini düşürmeden daha ucuza mal ederek, eğitimin etkinliğini artırmak için çalışmaktadır. Bilgi ve İletişim Teknolojileri bunu gerçekleştirmek için eğitim alanında kullanılmaya başlamıştır. Niteliği düşürmeden daha ucuza, daha çok öğrenciye ulaşılmaya çalışılmaktadır. Hem bilgi olarak hem de yetenek olarak yaşantımızın her alanına giren teknolojiler daha önce de sözü edildiği gibi, gelişmişlik düzeyi ne olursa olsun tüm toplumları köklü bir değişim süreci içerisine sokmuş, bilgi toplumlarının doğmasına neden olmuştur. Bilgi Toplumlarının temelinde ise teknoloji bulunmaktadır. Yeni teknolojiler eğitimde Bilgisayar Destekli Eğitim (BDE), etkileşimli video, yapay zeka, telekonferans, elektronik haberleşme, web tabanlı eğitim, e-öğrenme, öğrenme nesneleri ile yerini almıştır. Eğitim alanı içerisinde Bilgi teknolojileri yalnızca bilgisayarlarla sınırlı değildir. Ancak eğitimde bilgisayarların kullanılmasıyla birlikte Bilgi teknolojilerinin kullanımı da hızlanmıştır. Bilgisayar Teknolojisinde elde edilen bilgilerin iletişim teknolojisine uygulanmasıyla yeni teknolojiler bireyleri iletişim teknolojisi içerisinde aktif kılmıştır. Bilgi ve İletişim Teknolojileri eğitim sürecinde dikkatlice ve yerinde kullanılırsa eğitimin etkililiğini artıracaktır. Prof. Dr. Buket Akkoyunlu Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dekanı x Təhsildə Qloballaşma və IKT Beynəlxalq Elmi-Praktik Konfrans “Təhsildə Qloballaşma və IKT” Konfransı haqqında yekun məlumat Təhsilin informatlaşması probleminin həlli dünya təhsil təcrübəsində tarixən analoqu olmayan sistem problemdir. Bu gün deyə bilərik ki, təhsilin informatlaşması kimi qlobal əhəmiyyətli, mürəkkəb texnoloji problemin həlli bir sıra məsələlərin –təşkilati, texniki, elmimetodik, layihələndirmə, kadr, maliyyə v.s. kimi məsələlərin kompleks həllini tələb edir. Bəşər tarixində heç bir təhsil yeniliyi, təhsil islahatı, təhsil innovasiyası bu qədər inqilabi dəyişiklərə səbəb olmamış, bu qədər diqqət cəlb etməmişdir. Problemin ciddiliyi həm də onunla əlaqədardır ki, bu gün İKT elə bir sürətlə inkişaf edir ki, təhsil sistemi kimi tarixən ətalətli bir sahə bu yeniliklə heç cür ayaqlaşa bilmir, inkişaf edərək ona heç cür ona çata bilmir. Lakin İKT-nin təhsil sisteminə və ayrı-ayrı fərdlərin, qrupların, cəmiyyətin intellektual inkişafına, nəticə etibarı ilə insan potensialının inkişafına, ölkələrin iqtisadi və texnoloji sıçrayışına ciddi təsir imkanı nəzərə alınaraq bu problemin həlli ilə bütün sivil dünya ciddi məşğuldur. Bu problemin həllindən asılı olaraq ölkələrin sabah - İnformasiya Cəmiyyətində beynəlxalq sistemdə hansı mövqedə durmaları müəyyən olanacaqdır. Bu səbəbdən Azərbaycan Respublikasi Təhsil Nazirliyi, Pedaqoji Təhsil Üzrə Koordinasiya Şurası, Azərbaycan Dövlət Pedaqoji Universiteti ve Türkiye Cumhuriyeti Hacettepe Üniversitesi müştərək olaraq “Təhsildə Qloballaşma və İKT” mövzusunda bu konfransı təşkil etmişdir. Bu konfransın istiqamətləri aşagıdaki kimi müəyyən edilmişdir: Konfransın istiqamətləri: 1. Pedaqoji təhsilin informatlaşmasının konseptual və hüquqi- normаtiv təminatı. 2. Pedaqoji təhsildə elektron resurslar. 3. Pedaqoji təhsilin informatlaşmasının kadr təminatı 4. Pedaqoji təhsilin informatlaşmasının elmi-metodik təminatı. 5. Respublikada təhsil sisteminin informatlaşmasında ali pedaqoji təhsil müəssisələrinin rolu. 6. Pedaqoji təhsilin idarəedilməsində İKT . 7. Pedaqoji ali təhsil müəssisələrinin Boloniya Prosesinə qoşulmasında İKT-nin rolu xi Təhsildə Qloballaşma və IKT Beynəlxalq Elmi-Praktik Konfrans 8. Pedaqoji ali təhsil müəssisələrində informatika müəllimi hazırlanması problemləri 9. “ İKT əsaslı təhsil menecmenti” ixtisaslı kadrların hazırlanması perspektivləri 10. Pedaqoji təhsildə Distant Təhsil texnologiyaları. 11. Pedaqoji ali təhsil müəssisələrinin İKT üzrə özəl şirkətlərlə əlaqələri 12. Qloballaşma dövründə təhsil problemi; Kompüter Mərkəzi Azərbaycan Dövlət Pedaqoji Universiteti Direktor Dos. İlham Əhmədov xii Təhsildə Qloballaşma və IKT Beynəlxalq Elmi-Praktik Konfrans Təşkilat Komissiyası Prof. Yusif Məmmədov (Rektor) Prof. Malik Cəbrayilov Dos. Vüqar Mehrabov Dos. İlham Əhmədov Prof. Arif Buniyatov Prof. Buket Akkoyunlu (Dekan) Prof. Ayhan Yilmaz Dr. Halil Yurdugül Elmi Şura Prof. Yusif Məmmədov Prof. Buket Akkoyunlu Prof. Berrin Akman Prof. Petek Aşkar Prof. Vilayət Əliyev Prof. Arif Buniyatov Prof. Malik Cəbrayılov Prof. Özcan Demirel Prof. Fitnat Kaptan Prof. Fərrux Rüstəmov Prof. Haluk Soran Prof. Aysun Umay Prof. Ayhan Yılmaz Dos. Rasim Abdurrazaqov Dos. İlham Əhmədov Dos. Arif Altun Dos. Vaqif Həsənov Dos. Mirzəli Murğuzov Dos. Maqsud Nəcəfov Dos. Yasemin Usluel Dos. Zemfira Tağıyeva Redaksiya Heyəti Prof. Arif Buniyatov Dos. Fərhad Mustafazadə Dos. İlham Əhmədov Dos. İsa İsmayilov Dr. Halil Yurdugül xiii Təhsildə Qloballaşma və IKT Beynəlxalq Elmi-Praktik Konfrans BOŞ SƏHİFƏ xiv Təhsildə Qloballaşma və IKT Beynəlxalq Elmi-Praktik Konfrans İçindəkilər Ön söz (Prof. Yusif Məmmədov) ..........................................................................................v Ön söz (Prof. Dr. Buket Akkoyunlu).....................................................................................ix “Təhsildə Qloballaşma və IKT” Konfransı haqqında yekun məlumat..................................xi Komissiyalar..........................................................................................................................xiii İçindekiler..............................................................................................................................xv Plenar İclas........................................................................................................................... 1 Qloballaşan dünyada Azerbaycan eğitim sistemi ve öğretmen yetiştirme siyasetinde pedagoji üniversitesinin rolü- S. Dikmen .............................................................................................2 Təhsil sisteminin informatlaşmasında ali pedaqoji təhsil möəssisələrinin rolü M. Cəbrayılov ........................................................................................................................6 Təhsilin qloballaşmasında İKT amili- İ. Əhmədov................................................................13 Bölme İclasları .....................................................................................................................27 Mövzular I – Təhsilin İnformatlaştırılmasınin Konseptual və Hüquqi-Normative Teminatı.................................................................................................................................27 Yazarlık dilleri ve öğretmen yetiştirmede uygulamaları –A. Altun P.Aşkar ......................28 Ali pedagoji təhsilin modernləşdirilmesi-Zamanın tələbidir- A. Mehrabov.......................36 İlköğretim okullarında teknoloji kullanımı- Yaşanan sorunlar, gözlemler ve çözüm önerileri- S. S. Seferoğlu .........................................................................................45 Öğrenme Yönetim Sistemleri (ÖYS) ve yükseköğretimde uygulamalarıG. Akçapınar, A. Altun, P. Aşkar........................................................................................54 «Elektron resurs mərkəzi» layihəsi- İ. C. Mərdanov, İ. B.Əhmədov` ....................................62 Yeni çağın müfredatında oyun alanlarının yeri- H. Tüzün .................................................66 Türkiyədə maqistratura və doktorantura təhsilinin hüquqi əsasları- M. X. Yolçiyev ..........71 Yabancı dil öğretmenlerinin Eğitiminde Bilişim Teknolojilerinin YeriÖ. Demirel ..........................................................................................................................77 Некоторые аспекты использования инфокоммуникационных технологий в профессиональной подготовке будущих учителей безопасности жизнедеятельности- Т.Г. Везиров, Л.В. Музаева ...................................84 Yabancı dil öğretmeni yetiştirmede küreselleşmenin etkileri ve bilişim teknolojilerinin kullanımı- G. Seferoğlu.............................................................................89 Təhsilin informatlaşması- D. Ə. Rüstəmov.........................................................................97 Orta ixtisas məktəblərində təhsilin informatlaşması problemləri - M.Ə. Alişov ................102 Mövzular II – Təhsilin informatlaşmasinin elmi-metodik təminati ....................................104 Bilgi iletişim teknolojilerinin bir bilişsel araç olarak fen ve teknoloji dersine entegrasyonu- M. Erdem, A. Yılmaz.......................................................................105 xv Təhsildə Qloballaşma və IKT Beynəlxalq Elmi-Praktik Konfrans Fizikadan elektron dərslik əsasında fəal tədrisin təşkiliR. R. Abdulrazaqov, S. X. Cəlilova .....................................................................................112 «Paralelopiped» mövzusunun öyrədici kompüter programları vasitəsi ile tədrisi tecrübesinden- Ə. Q. Pelengov ...........................................................................................122 Cəbri strukturlar və riyazi modelləşmədə komputer texnikasi- Y.R. Baxşəliyev................128 İlköğretim matematik öğretmenlerinin derslerinde bit kullanım koşullarıY. K. Usluel, A. Umay .........................................................................................................132 Fizika təlimi prosesində yeni informasiya texnologiyalarının (YİT) yeri və tətbiqi yolları- İ. İsmayılov.............................................................................................................137 Multimediya tədris vasitələri və onlardan təlimdə istifadə- Q.İ. Bəşirova.........................144 Kompüterlə biliyin qiymətləndirilməsi sistemində alqoritmin xüsusiyyətləriM. A. Camalbəyov.......................................................................................................................150 Grup (kağıt-kalem) testi ile bilgisayarla uygulanan bireyselleştirilmiş (adaptıve) test uygulamasının karşılaştırılması- F. Kaptan........................................................................155 Bilgisayar destekli testlere ilişkin öğrencilerin algıları ve görüşleri: ADPU örneği H. Yurdugül, A. Buniyatov, İ. Ahmedov, B. Akkoyunlu ......................................................166 Azerbaycan Devlet Pedagoji Üniversitesi’nde öğrenim gören Türk öğrencilerin bilgisayar öz-yeterlik inançları- B. Akkoyunlu, F. Bilge, M. C. Durmuşoğlu, H. Kelecioğlu, C. Yanık ......................................................................................................177 Orta məktəblərdə biologiyanın tədrisində yeni audiovizual təlim texnologiyasından istifadə- Ə. M. Hüusynov, T. Q. Abdulleya.........................................................................188 Öğretmen eğitiminde toplam kalite yönetimi ve teknoloji-A. E. Şahin..............................195 Kimya elmlərinin tədrisi proseslərində İKT-nin tətbiqinin üstünlükləriR. S. Məmmədova, V. S. Hasanov, Ə. Ə. Mahmudova .......................................................203 Mövzular III – Təhsilin təşkili və idarə edilmesinde İKT-nin rolu ....................................206 Rehber Öğretmenlerin Yetiştirilmesinde Bilişim Teknolojilerinin Kullanılmasıİ. Yıldırım............................................................................................................................207 İnformasiyalarin simsiz ötürülməsi texnologiyalari və onlarin perspektivləri haqqinda- A. R. Buniyatov, S. M. Cəbrayilzade..................................................................217 Uzaktan psikolojik danişma ve rehberlik- F. Bilge ............................................................226 Ali təhsil müəssisələrinin şəbəkə infrastrukturunda informasiya təhlükəsizliyi məsələləri- A.R.Buniyatov, F.M.Mustafazadə.............................................232 Informatikanin təliminə kompleks yanaşma- Ə.M.Məmmədov..........................................237 Dizgeli bilgisayarli eğitim- V. Sönmez ...............................................................................240 Biologiyanın tədrisində audiovizual tədris sistemlərindən istifadənin təlimin keyfiyyətinə təsiri- H.M. Hacıyeva, E.S. Həmidova ..............................................247 Distant təlim şəbəkələrində korporativ informasiya sistemlərinin rolu.A. R. Buniyatov ...................................................................................................................251 xvi Təhsildə Qloballaşma və IKT Beynəlxalq Elmi-Praktik Konfrans Ekoloji biliklərin formalaşmasında və təlimində İKT-nin rolu- F.N. Qırxlarov................256 Təlimin idarə edilməsində kompüter təlim proqramlarina olan tələblərE. V. Seyidzadə ...................................................................................................................260 Mövzular IV – təhsilde qloballaşma ve İnteqrasiya prosesleri ...........................................266 Türkiye’de okulöncesi eğitimde teknolojinin kullanılması- B. Akman ..............................267 Azərbaycan –Çin təhsil əlaqəlarinin muqayiseli təhlili- E. İ. Həbibzadə...........................275 Avrupa Birliği ve Türkiye eğitim politikalarında okul öncesi eğitimin yaygınlaştırılması ve bilgi – iletişim teknolojilerinin rolü- M. Gönen, B. Akkoyunlu........280 Müasir üniversitetlərin elm və innovasiyaların inkişaf mərkəzləri kimi formalaşması məsələləri- Ə.Q.Əliyev, R.O.Şahverdiyeva, V.Ə.Əliyeva ...................................................289 Bologna süreci’nin sosyal boyutu: Mesleki rehberlik ve danışmanlık hizmetlerinin yaygınlaştırılmasında eğitim fakültelerinin rolü- B. Akkoyunlu, Y. A. Karabeyoğlu .........295 PISA 2003 ve 2006 uygulamalarına göre Türk öğrencilerinin başarı ve bilgisayar kullanma düzeylerinin karşılaştırılması- S. Gelbal.............................................................301 Qloballaşma dövründə təhsil problemi (Kredit sisteminin təhlili çərçivəsində)S. İ. Ələsgərova...................................................................................................................312 Bologna sürecinde okul öncesi eğitimin yaygınlaştırılmasında eğitim fakültelerinin rolü- S. Erkan, B. Tuğrul, E. Üstün...................................................317 «İntel. gələcək üçün təhsil» layihəsinin respublika təhsil müəssisələrinin informatlaşmasında rolu- E. M. Axundov, A.R. Buniyatov, R. A. Bəyov ............................327 Avrupa Birliği ve Türkiye eğitim politikalarında yabancı dil öğretiminin ve bilgi iletişim teknolojilerinin önemi- A. Genç ...............................................................332 Peyk rabitəsinin təhsildə istifadə imkanlari- Y. Həsənov....................................................Bu duygular içinde; özlediğim, yıllarca eğitim iklimini soluduğum, hocalarından feyz aldığım, canım kadar sevdiğim dostlarımın, görev yaptığı Hacettepe Üniversitesinin esintisini dost ve kardeş ülke Azerbaycan’a getiren Sevgili Hacettepeliler Hoş geldiniz, sizi saygıyla selamlıyor ve kucaklıyorum. - Azerbaycan’da nesilleri yetiştiren öğretmenlerin en görkemli fidanlığı olan, - Büyük pedagogları, ilim hadimleriyle tanınan, bugüne kadar Azerbaycan’a on binin üzerinde öğretmen yetiştiren ve Can Azerbaycan’ın öğretmen yetiştirme siyasetinde stratejik bir rolü bulunan, Pedagoji Üniversitesiyle bu toplantılar sık sık tekrarlanmalıdır. 2 Təhsildə Qloballaşma və IKT Beynəlxalq Elmi-Praktik Konfrans Çünkü bu organizasyonlarda yapılacak karşılıklı fikir ve tecrübe alışverişinin, Azerbaycan’ın Ali teshil sistemine müspet manada yansıyacağı ve öğretmen yetiştirme siyasetine önemli katkılarda bulunacağını ümit ediyorum. Umarım iki kardeş ülke bu güzel organizasyonlardan azami ölçüde istifade eder. Türk Milleti’nin bir büyük evladı ve Türkiye Cumhuriyetinin kurucusu M. Kemal Atatürk’ün ifade ettiği gibi; “Azerbaycan’ın sevinci sevincimiz, kederi kederimizdir.” Türk Milletinin bir başka büyük evladı ve Azerbaycan’ın merhum Umumili Lideri Haydar ALİYEV’in; “Biz bir millet iki devletiz” sözleri bizim her sahada birlikte olmamızı gerektirir. İcaze verirseniz büyüklerimizin bu sözlerinden sonra ben de bütün yüreğimle Türkiye’nin kardeş ülkedeki bir diplomatı, ilim ve tahsil hadimi olarak olarak; “Azerbaycan’ın başarısı başarımız, geleceği geleceğimiz ve kaderi kaderimizdir”. Mükadderatı aynı olan Azerbaycan ve Türkiye gibi iki kardeş ülke, başta Eğitim Sistemi ve Muellim Yetiştirme Siyaseti olmak üzere; sosyal, kültürel, sportif, sanatsal ve iktisadi sahalarda sıkı bir iş birliği, paylaşım, iletişim, koordinasyon ve dayanışma içinde olmalıdır. Azerbaycan’ ın, eğitim ve öğretmen yetiştirme siyasetinde Türkiye modelini yakından incelemesi, tanıması ve bu siyasetten yararlanması gerektiği kanısındayım. Bu konuda zaman kaybına tahammül yoktur. Hepinizin bildiği üzere, dünyada mevcut sosyal sistemler içerisinde en büyük sistem Eğitim/Tehsil sistemidir. Eğitim sisteminin can damarı, hayati noktası Öğretmen Yetiştirme Politikasıdır. Çünkü öğretmen yetiştirme sistemi ve öğretmenleri güçlü yetişen bir milletin tahsil sistemi de yetişmekte olan nesilleri de güçlü olur. Gelişmiş ülkeler eğitim sistemlerini sorgularken mutlaka Öğretmen yetiştirme siyasetine öncelik verirler. Çünkü öğretmen, eğitim sisteminin lokomotifi, beyni, yüreği, motoru olduğu ve ülkeye yön veren stratejik beyin gücünü yetiştirdiği için önceliklidir. Türk Milleti yedi düvele karşı istiklal mücadelesi verirken ve Başkent Ankara’nın yakınlarındaki Polatlı’dan top sesleri gelirken, M. Kemal Atatürk’ün Ankara’da Maarif kongresini toplaması sıradan ve basit bir olay değildir. 3 Təhsildə Qloballaşma və IKT Beynəlxalq Elmi-Praktik Konfrans Keza merhum Prezident H. ALİYEV’in; “ Müellim adı en yüksek addır. Men yer yüzünde müellimden yüksek ad tanımıram” tarzındaki ifadesi de çok dikkat çekicidir. Bugün dünyada pek çok ülkede süper zeka diye nitelendirilen çocukların eğitim gördüğü merkezler olan; İsrail’in Kudüs’teki ‘Ufuk’ manasına gelen dahiler okulu, Rusya’nın Sibirya bölgesinde Novossibirsk’teki dahiler okulu, Çin’in başşehri Pekin’deki ‘8 numaralı okul’ adıyla bilinen üstün zekâlılar okulu, Amerika’nın New York’ taki ‘Dalton okulu’ dahi yetiştiren okullardan sadece birkaçı ve bu beyinleri yetiştiren öğretmenlerdir. Azerbaycan bu kritik beyin gücünü, mutlaka güçlü bir öğretmen yetiştirme siyasetiyle yetiştirmeli ve dünyada layık olduğu yeri almalıdır. Türk Dünyasının burçlarından doğan bir güneş olmasını temenni ettiğim Azerbaycan’da Eğitimi Kaliteli Bir Hale Getirmenin Ön Şartı “Öğretmen Yetiştirme Siyaseti Keyfiyeti” ve Öğretmenin Geçim Durumunun iyileştirilmesinin olduğu, bu konuda devleti yönetenlerin ve Pedagoji Üniversitesinin tarihi bir mesüliyet taşıdığı kanaatindeyim. Görkemli Lider merhum Haydar ALİYEV’in devlet ve idare adamlığı ufkunu izleyen ve akıllı politikalar üreterek beynelhalk arenada ülkesinin önünü açan Azerbaycan’ın Sayın Devlet Başkanı İlham ALİYEV’in tehsile verdiği önemi öğretmen yetiştirme sistemine de vereceği inancındayım. Nitekim Cenap Prezidentin çok dürüst ve örnek bir ilim adamı olan Prof Dr. Sayın Yusuf MEMMEDOV’u Pedagoji üniversitesinin rektörlüğüne ataması bunun tipik göstergesi ve ilk alametidir. Prof Dr. Sayın Yusuf MEMMEDOV’un Pedagoji üniversitesi rektörlüğüne atandıktan sonra Azerbaycan’da Pedagoji Üniversitesinin dününü bilen biri olarak, bugün ile mükayese ettiğim zaman yarın için daha da seviniyor ve umutlanıyorum. Çünkü; - Dürüst, mütevazi bir ilim ve idare adamlığı sergileyip nümunevi icraatlar yapan, - Sağlığını riske sokup serhatteki bir nefer gibi mesaide sınır tanımadan ibadet eder gibi çalışan, - Üniversitede verilen eğitimin kalitesini günden güne artıran, 4 Təhsildə Qloballaşma və IKT Beynəlxalq Elmi-Praktik Konfrans - Nazırlar Kabinetince Tehsil Sistemini iyileştirmek için Azerbaycan Tahsil Nazırlığı bünyesinde oluşturulan Eğitim Konseyinde önemli bir görev üstlenen, Sayın rektörün, Azerbaycan Pedagoji Üniversitesinin retingini artırarak bu ilim yuvasının ülkenin öğretmen yetiştirme siyasetindeki yerini layık olduğu seviyeye getireceğine ve önemini artıracağına inanıyorum. Bu duygular içinde tüm yüreğimle organizasyonda emeği geçenleri kutluyor, eli öpülesi öğretmenlere devlet büyükleri tarafından gerekli kaygının gösterileceğine olan inancımı belirtiyor ve hepinizi saygıyla selamlıyorum. 5 Təhsildə Qloballaşma və IKT Beynəlxalq Elmi-Praktik Konfrans ТЯЩСИЛ СИСТЕМИНИН ИНФОРМАТЛАШМАСЫНДА АЛИ ПЕДАГОЖИ ТЯЩСИЛ МЦЯССИСЯЛЯРИНИН РОЛУ. Prof. Malik Cəbrayılov Prorektor- ADPU Щяля ХХ-ъи ясри сонларындан башлайараг ИКТ ъямиййятин инкишафына гцълц тясир эюстярян ясас амиллярдян бириня çеврилмишдир. ИКТ –нын тятбигинин сявиййяси щяр бир юлкянин интеллектуал вя елми потенсиалынын, сосиал вязиййятинин, игтисади инкишафынын ясас эюстяриъиляридян биридир. Эяляъякдя игтисадиййатын инкишафы ися яслиндя тящслин информатлашмасы иля баьлыдыр. Она эюрядя юлкя Президенти, ъянаб Илщам Ялийев 21 август 2004-ъц ил тарихли сярянъамы иля тясдиг едилмиш «Азярбайъан Республикасында цмумитящсил мяктябляринин информасийа вя коммуникасийа технолоэийалары иля тяимнаты програмы (2005-2007 – ъи илляр)» тящсилин гаршысына йени вя ящямиййятли вязифяляр гойду. Сярянъамда гейд едилир ки, сон илляр тящсил системинин информатлашдырылмасы истигамятиндя эюстярилян ишляря бахмайараг, щяля дя цмумтящсил мяктябляринин информасийа вя коммуникасийа технолоэийалары иля тяъщизи, ихтисаслы педагожи кадрларла тяминаты сащясиндя юз щяллини эюзляйян ъидди проблемляр мювъцддур. Сярянъамын щяйата кечирилмяси сащясиндя бу проблемлярдян бязиляри артыг юз щяллини тапмышдыр. Беля ки, Дювлят програмынын щяйата кечирилмяси сайясиндя мяктяблярин компйцтерлярля тяъщизаты ясаслы шякилдя йахшылаşmışdır. Орта мяктяблярдя информатика дярсляринин тядриси ашаьы синифлярдян башланыr. Яэяр бу сярянъам верилдийи дюврдя Азярбайъанда щяр 1500 шаэирдя бир компйцтер душцрдцся мяктяблярин интернета чыхыш щаггында анъаг бязи бюйцк шящяр мяктябляриндя сющбят эедирдися, бу эцн юлкядя щяр 25-27 шаэирдя бир компйцтер дцшцр. Интернета чыхыш олан мяктяблярин сайы хейли артмыш вя бир чох кянд мяктябляриндя дя беля имканлар йаранмышдыр. Сярянъамда гейд едилян проблемлярдян бири билаваситя илкин мцяллим щазырлыьы вя ихтисас артырма иля мяшгул олан али вя орта ихтисас мяктябляринин гаршысында дуран вязифялярля баьлыдыр. Програмда нязярдя тутулдуьу кими ясас вязифялярдян бири цмумтящсил мяктябляринин мцяллимляринин, инзибаты вя техники ишчиляринин 6 информасийа вя коммуникасийа Təhsildə Qloballaşma və IKT Beynəlxalq Elmi-Praktik Konfrans технолоэийаларындан юз фяалиййятляриндя истифадя етмяйи баъармаларыдыр. Педагожи кадр щазырлайан али мяктябляр бу бахымда тядрис планларында Информатика дярсляриня кифайят гядяр йер айырмалыдырлар. Тядрис просесиндя Азярбайъан дилиндя истифадя едилян мцасир електрон тядрис материалларынын, електрон дярсликлярин, електрон китабханаларын, рягямли тядрис ресурсларыны йарадылмасында да Педагожи Али мяктяб мцяллимляри ясас апарыъы гцввя олмалыдыр. Сярянъам да гейд едилир ки, юлкядя 1600 няфяр информатика мцяллими фяалиййят эюстярир. Лакин реал тялябат бундан хейли ъохдур. Бу сащядя кадр щазырлыьына диггят артырылмалыдыр. Ещтийаъ йалныз бунунла битмир. Мяктябдя компйцтердян истифадя едилмяси тякъя Информатика дярсляринин вязифяси дейил. Щяр бир фяннин тядрисиндя компйцтерин имканларындан истифадя едилмялидир. Бунун цчцн ися щямин фяннляр цзря програмлар олмалыдыр. Щямчини щямин фяннляри тядрис едян мцяллимляр бу васитялярдян истифадя етмяйи баъармалыдырлар. Тящсилин информатлашдырылмасы – яслиндя юлкядя ИКТ – нин инкишафы иля паралел эедян бир просесдир. Яслиндя бу мясяляляр гаршылыглы тясиря маликдир. Беля ки, Мяктяблярдя ИКТ-тятбиги эяляъяк мцтяхясислярин ИКТ-дян истифадя етмясини тямин едяъяк. ИКТ-нин игтисадиййата тятбиги кадр базарына бу технологийалары инкишафыны сифариш едяъякдир. Юлкя президенти ъянаб Илщам Ялийев Информасийа технолоэийаларынын инкишафыны юлкянин приоритет сащяляриндян бири елан етмишдир. Бу мягсядя наил олмаг цчцн сон заманлар республикада информасийа технолоэийалары тящсилин вя инсан капиталынын давамлы инкишафы хцсуси дювлят гайьысы иля ящатя едилмишдир. Бу мягсядля бир сыра ъидди дювлят програмлары гябул едилмиш вя уьурла щяйата кечирилир. Азярбайъан Республикасында тящсилин информатлашмасы, виртуал дярслярин тяшкили вя щяйата кечирилмяси Азярбайъан Республикасы Президенти, ъянаб Илщам Ялийев тяряфиндян Тящсил Назирлийи гаршысында цмдя вязифя кими гойулмушдур. Йениляшян Азярбайъанын йени мяктябляриндя йени тяфяккцрлц мцяллимляр йени технолоэийалары – инноватив тящсил технолоэийаларыны, виртуал дярсляри тятбиг етмялидир. Бу эцн тящсил иътимаиййаты бу проблемлярин щялли йолларынын арашдырмалы, имканлары сяфярбяр едиб, реал инкишафына наил олмалыдыр. Республика Президентинин инноватив методлары тятбиг едян габагъыл, йениликчи мцяллим вя цмумтящсил мяктябляри арасында мцсабигялярин тяшкили вя онларын ямяйинин стимуллашдырылмасы щаггында сон фярманы вахтында атылмыш аддым олмагла бярабяр, бу сащядя саьлам педагожи рягабятя ясасланан ишэцзар тящсил мцщити йарадаъаь, республикада тящсилин модернляшдирилмясиня тякан веряъякдир. Йахшы оларды ки, Тящсил Назирлийи инноватив али тящсил мцяссисяляри, факцлтяляр, 7 Təhsildə Qloballaşma və IKT Beynəlxalq Elmi-Praktik Konfrans кафедралар хцсусян дя инноватив али педагожи тящсил мцяссисяляри цчцн беля мцсабигя кечирилмяси тяшяббусцнц галдырсын. Она эюря ки, инноватив тящсил технолоэийаларын али мяктяблярдя тятбигиня даща бюйцк имканлар вя ещтийаъ вар, диэяр тяряфиндян инноватив дцшцнъяли мяктяб мцяллими инноватив типли, мцасир университетлярдя йетишя биляр. Тящсилин информатлашмасы бу эцн щяр щансы юлкянин тящсил системинин бейналхалг тящсил мяканына интеграсийасынын мцщцм шяртидир. Милли тящсил системинин информатлашмасы перспективи эяляъяк мцяллимлярин ИКТ компетенсийалары сявиййясиндян чох асылыдыр. Бу мянада али педагожи тящсил мцяссисяляриндя мцяллим щазырлыьы просесинин комплекс информатлашмасы, нятиъя етибары иля мцасир информасийа - тящсил мяканынын йарадылмасы зяруридир. Мцасир информасийа – тящсил мяканы йаранмасы бир сыра мясялялярдян асылыдыр . 1. Тящсил мцяссисяляринин ИКТ иля тяминаты. 2. Педагожи кадрларын ИКТ- дян истифадя етмяйи баъармасы. 3. Тящсил мцяссисяляринин мцасир тялим технолоэийаларыны уйьун юйрядиъи, гиймятляндириъи програмларда тяминаты. Бу мясялялярдян биринъи юлкя президентинин ирялидя гейд едилян сярянъамы ясасында уьурла щяйата кечирилир. Тящсил мцяссисялярин компйцтер тяминаты, мцасир тядрис васитяляри иля тяъщиз олунмуш ихтисаслашдырылмыш аудиторийалары олан мяктяблярин шябякяси сцрятля эенишлянир. Икинъи мясяля Педагожи кадрларын ИКТ – дян юз дярсляриндя истифадя етмяйи баъармасыдыр. Бу ики йолл иля щяйата кечирилир. 1. Щазырда тящсил мцяссисяляриндя чалышан мцяллимлярин ихтисас артырмасынын тяшкили йахуд мцддятли курслара ъялб едилмякля. 2. Али педагожи мяктяби битирянлярин мцасир тялим технолоэийаларындан вя ИКТ- дян истифадя етмяк баъарыгына малик олмалары иля. Юлкядя 200 000– дян артыг педагожи ишчи чалышыр. Бунларын бюйцк яксяриййятиниn юз фяалиййятляриндя ИКТ – дян истифадя етмяси онларын ишинин сямярясини артырар. Лакин нязяря алсаг ки, Мяктяб мцяллимляринин хейли щиссяси йашлы адамлардыр, bu halda kомпйцтер технолоэийаларынın юйрянмяси мцяййян чятинликляr yarada bilər. Бу мцяллимлярин йени технолоэийалары мянимсямяси яслиндя az сямяряliдир. Икинъи гейд едилян йол ися даща сярфялидир. Педагожи али мяктяби битирян эянъин 30-40 ил тящсил сащясиндя чалышмаг имканы вар. Она эюря дя ясас диггят Педагожи Али мяктяблярин 8 Təhsildə Qloballaşma və IKT Beynəlxalq Elmi-Praktik Konfrans мязунларынын Информасийа– Коммуникасийа Технолоэийаларындан истифадяси баъарыьына малик олмасынын тямин едилмясидир. Бу иши мящз тялябялик илляриндя щяйата кечирмяк лазымдыр. Якс тягдирдя сонралар онлары ялавя вясаит щесабына курслара ъялб етмяли олаъаьыг. Она эюря дя бу эцн али педагожи тящсилин ясас мягсядляриндян бири тящсилин тяшкилиндя йени информасийа технолоэийаларынын тятбиги иля информасийа ъямиййятинин тялябляриня ъаваб верян, йени форматлы, йцксяк кейфиййятли мцяллим кадрларынын щазырланмасыдыр. Бу сябябдян милли сявиййядя (Тящсил Назирлийи сявиййясиндя консептуал олараг) вя айры – айрылыгда щяр бир университет сявиййясиндя (университетин спесификлийи нязяря алынараг, конкрет мязмунлу) информатлашма лайищяляринин (програмларын) щазырланмасына вя мярщялялярля иърасына ъидди ещтийаъ вар. Бу истигамят республикада 10 ил ярзиндя щяйата кечирилян тящсил ислащатлары програмынын ян мцряккяб вя мцщцм сащясидир. Тящсил ислащатлары прорамынын мцвяффягиййяти, нятиъявилийи, тящсилин кейфиййятиня вя кцтлявилийиня тясири тящсилин информатлашмасы сявиййясиндян чох асылыдыр. Гейд етдийимиз кими али педагожи тящсил мцяссисясинин информатлашмасы просеси бу мягсядля йарадылмыш хцсуси програм ясасында щяйата кечирилмялидир. Бу програмын иърасы мцасир информасийа технолоэийалары базасында университетин тящсил, елми – тядгигат, идаряетмя фяалиййятини сямяряли гурмаг цчцн перспектив ващид информасийа – тящсил мяканыны йаратмаьа шяраит йарадыр. Бу комплекс характерли проблеми деканлыглар вя кафедралар сявиййясиндя щялл етмяк мцмкцн дейил. Бу мясялялярин сямяряли щялли университетин бцтцн структурларыны ящатя едян комплекс тядбирлярин щазырланмасы вя щяйата кечирилмясини, нятиъядя али мяктябин идаряедилмясинин кейфиййятъя йени сявиййясиня кечидя имкан верир. Бу сящядя щцгуги – норматив сянядлярин, техники стандартларын щаырланмасы, зярури тяшкилаты вя малиййя дястяйи вя с. мясяляляр дя Тящсил Назирлийи тяряфиндян юз оператив щяллини тапмалыдыр. Али педагожи тящсил мцяссисясинин информатлашмасы програмынын мягсяди информасийа ъямиййяти, билийя ясасланан игтисадиййат шяраитиня ишляйя билян йени нясл, кейфиййятли мцяллим кадрларынын щазырланмасы, бу али мяктябдя тящсилин информатлашмасы, ващид – тящсил мяканынын йарадылмасы проблемляринин гойулушу, бу проблемлярин щялли цчцн зярури тядбирляр системини мцяййянляшдирмякдир. Бу мягсядля йарадылаъаг университет ващид информасийа – тящсил мяканы ашаьыдаки 3 истигамят цзря груплашдырмаг олар. 1. Тядрис просесинин информатлашмасы. Бу мягсядля тядрис планларына фянн програмларына йенидян бахылмалыдыр. Щяр бир ихтисас цзря информатика фяннын цмуми сааты артырылмагла йанашы, тядрис планларына щямин ихтисаслар цзря 9 Təhsildə Qloballaşma və IKT Beynəlxalq Elmi-Praktik Konfrans ИКТ тятбигини юйрядян йени фяннляр дахил едилмяли, габагъыл али мяктяблярин тяърцбяси нязяря алмагла бу фяннин програмы тяртиб едилмялидир. Щяр бир мцяллим ихтисас цзря юйрядийи програмлардан истифадя етмяйи баъармалыдыр вя педагожи тяърцбя заманы мяктяблярдя тятбиг едилмялидир. 2. Елми – тядгигат ишинин информатлашмасы. Хцсусиля фяннлярин тядриси методикасы кафедраларын елми тядгигат ишляриндя ИКТ-нин тядрися тятбигиня зярури йер верилмялидир. Тядгигатлар Йени Тялим Технолоэийалары вя тятбигиня истигамят эютцрмялидир. Елми нятиъяляр интернет васитясиля елан едилмялидир. Щеч бир кясин охумадыэы елми тядгигат ишляриндян имтина етмяйин вахты чатмышдыр. 3. Университетин идаря едилмясинин информатлашмасы. Бу мягсядяля университетинин вя хцсусиля тядрис просесинин идаря едилмясини информатлашдырылмасына диггят йетирилмялидир. Беляки, електрон дярсликляр йарадылмалы, интерактив тялим цсулларыны, уйьун юйрядиъи електрон програмлар щазырланмалыдыр. Тядриъян Университетин бцтцн бюлмяляри арасында електрон ялагя йарадылмалыдыр. Имтащанларын ИКТ – тятбиги иля кечирилмяси цчцн тест банки щазырланмалы вя нятиъяляр Университетин сайтында верилмялидир. Тялябялярин билийинин, мцяллим пешякарлыгынын али мяктябин айры – айры гурумларынын фяалиййятинин гиймятляндирилмясиня електрон васитялярин тятбиги щяйата кечилмяси цчцн програмлар йарадылмалы вя щяйата кечирилмялидир. Тящсил менеъерлярин, тящсил идаря едян педагожи кадрлар йетишдирилмялидир. АДПУ – да тящсилин идаря олмасы ихтисасынын эяляъякдя эенишляндирилмяси бу ихтисасын тядрис планында ИКТ- вя, Мцасир Технолоэийалары сащясиндя дцнйа тяърцбяси сечмя фяннляр щесабына даим йениляшмялидир. Програмын сямяряли иърасы мягсяди иля университетин тяркибиндя йени структур – университетин информатлашмасы департамент (вя йа информатлашма шюбяси) йарадыла биляр. Университетин информатлашмасы цзря бцтцн тядбирляр айры – айры лайищяляр формасында щазырланар вя университетин информатлашмасына мясул олан гурум тяряфиндян щяйата кечириля биляр. Тящсил Назирлийинин щяйата кечирдийи тящсилин информатлашмасы лайищяляринин, хцсусян дя педагожи тящсилин информатлашмасы, мцвафиг иъра програмында олан дистант педагожи тящсил лайищяляринин иърасы бу структура щяваля едиля биляр. Етираф етмялийик ки, республикада «Тящсилдя ИКТ технолоэийалары» ихтисасы цзря, тящсилин информатлашмасы – Педагожи Информатика елми истигамяти цзря вахтында кадр щазырлыьы апарылмамышдыр. Бу сащядя йцксяк ихтисаслы кадрлар чох аздыр. 10 Təhsildə Qloballaşma və IKT Beynəlxalq Elmi-Praktik Konfrans (мялумат цчцн билдиряк ки, Педагожи Информатика мцасир педогоэика елминин бир голудур, буна щям дя «Електрон педагоэика» дейилир. Педагожи Информатика сащясиндя ишляйян мцтяхяссис педагоэика, методика, психолоэийа вя нящайят ИКТ – ни билмялидир). Педагожи Информатика сащясиндя кадр олмадыьындан тябии ки, бу сащядя ихтисаслашмыш ширкятляр дя йохдур, она эюря дя али педаожи тящсил мцяссисясинин, хцсусян дя педагожи университетин тяркибиндя университетин информатлашмасы иля мяшгул олан гурумларын йарадылмасы вя паралел олараг кадр тяимнаты мясяляляринин щялли зяруридир. Беля оларса, мцщцм тящсил лайищялярини, елми – методик проблемляри бу сащядя сяриштяси олмайан тясадцфи ширкятляр дейил, университетляр юз потенсиалы щесабына щялл едя билярляр. Тящсилин информатлашмасы гурумунун йарадылмасы ашаьыдакы вязифялярин щяйата кечирилмясини тяляб едир. 1. Тядрис просесинин информатлашмасы. Тядрис просесинин информатлашмасынын норматив щугуги тяминатынын щазырланмасы. Университетин тящсил порталынын, електрон тядрис ресурсларынын йарадылмасы. Профессор – мцяллим щейятинин ИКТ вя «Тящсилдя ИКТ» сащясиндя ихтисасларынын артырылмасы. 2. Тящсилин информатлашмасы сащясиндя елми – тядгигатların, методик işlənmələrin ve elmi kadr hazırlığının aparılması. 2.1 Тящсилин информатлашмасы сащясиндя елми кадрларын щазырланмасы. 2.2 Тящсилин информатлашмасы цзря елми – тядгигатларынын стимуллашдырылмасы. 3. Елektron китабхананын yaradılması. 4. Университетин idarə edilməsinin, təlim-tədris prosesinin təşkilinin və tədrisin keyfiyyətine nəzarətin vahid integrativ автоматлашдырылмыш системинин йарадылмасы. 4.1 Тядрис просесинин идаря едилмяси. 4.2 Университетин inzibati идаря едилмяси. 4.3 Пеdagoji ve texniki heyətin идаря едилмяси. 4.4 Мцщасибат вя малиййя фяалиййятинин идаря едилмяси. 4.5 Елми-pedagoji фяалиййятин идаря едилмяси. 5. Университетин телекоммуникасийа мцщитинин yaradılması вя инкишафы. Щесаб едирик ки, университетинин информатлашмасына мясул гурум университет дахили ващид информасийа тящсил мяканынын формалашмасында мцщцм рол ойнайа биляр. 11 Təhsildə Qloballaşma və IKT Beynəlxalq Elmi-Praktik Konfrans Юлкя президентинин Али тящсилин Авропа тящсил системиня интеграсийасынын сцрятляндирилмяси иля баьлы ислащат програмы бу ишлярин щяйата кечирилмясиндя йени имканлар йарадыр . Беляки али мяктябин идаря едилмяси иля баьлы беля бир гурум идаряетмя системиня дахил едиля биляр. Тябии ки, педагожи Али мяктябляр бу истигамятдя даща бир мясялянин щялл едилмясиня борълудур, щямдя мараглыдыр. Бу орта мяктяблярдя айры – айры фяннлярин тядрисиндя ИКТ – нин тятбиги мясялясидир. Мяктябляр ИКТ иля тяъщиз олмасы ИКТ – дян истифадя етмяйи баъаран мцяллим кадрларынын мювъцдлуьу о вахт истянилян нятиъяни веряъякдир ки, мяктяблярдя айры – айры фяннлярин тядриси иля баьлы юйрядиъи програмлар олсун. Яэяр бу иш мяркязляшдирилмиш шякилдя Педагожи али мяктяблярдя тяшкил едилмязся мцхтялиф ишбазлар мяктябляри лазымсыз сявиййясиз програмлар, яйлянъя характерли програмлар иля йцкляйяъякляр. Нятиъядя биз бир нечя илдян сонра бу програмларда файда эюрмяк явязиня зийан ъякяъяйик. Она эюрядя Тящсил Назирлийи беля бир гурумун Педагожи Али мяктяблярдя йарадылмасыны, йарадылан юйрядиъи вя гиймятляндириъи идаряетмя програмларын орта мяктябляря йайылмасын нязярдя тутмалыдыр. Щямин гурум юзцнц малиййяляшдириня принсипи иля дя ишляйя биляр. 12 Təhsildə Qloballaşma və IKT Beynəlxalq Elmi-Praktik Konfrans ТЯЩСИЛИН QЛОБАЛЛАШМАСЫNDA İKT AMİLİ дос. Илщам Ящмядов, ADPU “Alи mяktяblяrdя tяhsиl prosesиnиn иnkишafыnda böyцk ишlяr görцlmяlиdиr. Яn qabaqcыl, dцnya mиqyaslы alи mяktяb heч vaxt яldя etdиyи naиlиyyяtlяrlя kиfayяtlяnmиr. Bu, daиm иslahat tяlяb edяn sahяdиr... Dцnyada elmи- texnиkи tяrяqqиnиn bцtцn yenиlиklяrиnи bиlmяk, onlarы qavramaq, qabaqcыl alи mяktяblяrlя яlaqя yaratmaq tяhsиl prosesиnиn иnkшafыnda mцhцm rol oynayacaqdыr. Azяrbaycan da bu yolu seчиbdиr”. Илщам Ялийев. Азярбайъан Республикасынын Президенти Азярбайъан Республикасынын Президенти Илщам Ялийев «Азярбайъан Халг Ъцмщуриййятинин 90 иллийиня щяср олунмуш мярасим»дяки нитгиндя гейд етмишдир: «Мян бизим гаршымызда щеч бир манея эюрмцрям, садяъя, гябул олунмуш бцтцн гярарлар вахтлы-вахтында иъра едилмяли вя cидди иътимаи нязарят олмалыдыр. Биз эцълц иътимаи нязарятя дя диггят эюстяририк ки, дювлятин, щюкумятин бцтцн аддымлары халг тяряфиндян излянилсин, она эцълц тящлил верилсин. Лазым эялярся, мцяййян ислащатларда дцзялишляр дя едилмялидир. Эениш мцзакиряляр кечирилмядян биз буна наил ола билмярик. Она эюря Азярбайъанда бцтцн гябул едилмиш ясас гярарлар щям иътимаиййятдя, щям щюкумятдя, щям дя иътимаи тяшкилатларда эениш мцзакиря предметиня чеврилир.» Ъянаб Президентин бу тювсиййяси ъямиййят щяйатынын мцхтялиф сащяляриндя щяйата кечирилян ислащат програмларыnın, лайищялярин иъра вязиййятинин ъямиййят тяряфиндян тящлил едилмясини, хцсусян дя мцтяхяссислярин бу истигамятдя фяал мцзакиряляря ъялб едилмясини, конкрет тяклифлярин иряли сцрцлмясини тяляб едир. Бу цмуми ишин инкишафына тякан веря биляр. 1. Глобаллашма просесляри vя тящсил III миниллийин яввялляриндя дцнйанын глобал проблемляри елми-тядгигат вя сосиал-игтисади сийасятин приоритет истигамятиня чеврилмишдир. Глобаллыг анлайышы комплекс елми-тядгигат истигамяти кими бир чох елмлярин тядгигат предметиня дахил олмушдур. Глобаллыг щяр шейи ящатя едян, иримигйаслы, планетар ящямиййятли анлайыш кими бцтцн дцнйанын, бяшяриййятин талейиня тохунан проблемляри юзцндя ещтива едир. Цмуммилли лидеримиз Щейдяр Ялийевин гейд етдийи кими «…бу эцн дцнйада беля бир тенденсийа вар: глобаллашмыш ъямиййят формалашдырмаг. Буна ися елмин, тящсилин эяляъяк уьурлары вя инсанларын тяфяккцрцнцн йениляшмяси щесабына наил олмаг олар». 13 Təhsildə Qloballaşma və IKT Beynəlxalq Elmi-Praktik Konfrans Цmumиyyяtlя qloballaшmanыn яsas sяbяbи kиmи mцasиr иnformasиya texnologиyalarыn yaranmasы vя иnkишafы xцsusи qeyd edиlиr. Бу эцн информасийа технолоэийалары чох бюйцк сурятля инкишаф едиr, игтисадиййатын, мядяниййятин, цмумиййятля щяйатын бцтцн сащяляриня сцрятля сирайят едир. Артыг инкишаф етмиш юлкялярдя билийя ясасланан игтисадиййат формалашыr. Bu proseslяrиn tяsиrи иlя son zamanlar иnformasиya cяmиyyяtи, bиlиyя яsaslanan иqtиsadиyyat termиnlяrи яvяzиnя daha чox Иnnovasиya Cяmиyyяtи anlayышыndan иstиfadя edиlиr. Cяmиyyяtиn иnnovatиv иnkишaf иdeyasы bиr чox юlkяlяrиn иnkишaf strategиyasыnыn, иnkишaf doktrиnasыnыn яsasыnы tяшkиl edиr. Юlkяnиn иnnovatиv иnkишafы sяnaye яsaslы иqtиsadиyyatыn bиlиyя яsaslanan иqtиsadиyyata keчиdиnи tяmиn etmяlиdиr. 2006-cи иldя Bюyцk Sяkkиzlиk юlkяlяrиnиn (G-8) tяhsиl nazиrlяrиnиn Moskva gюrцшц, daha sonra Bюyцk Sяkkиzlиk юlkяlяrи Prezиdentlяrиnиn Sankt-Peterburq zиrvя toplantыsы, «XXЫ яsr Иnnovasиya Cяmиyyяtиnиn tяhsиlи » problemlяrиnиn mцzakиrяsиnя hяsr edиlmишdи. Bu tяdbиrиn mцhцm nяtиcяlяrиndяn bиrи mюtяbяr trиbunadan Иnformasиya Cяmиyyяtи anlayышы яvяzиnя иnnovasиya cяmиyyяtи anlayышыndan иstиfadя edиlmяsи vя rяsmи sяnяdlяrdя юz яksиnи tapmasы иdиsя, dиgяr mцhцm nяtиcя Bюyцk Sяkkиzlиk юlkяlяrиnиn tяhsиl nazиrlяrиnиn «XXЫ яsr Иnnovasиya Cяmиyyяtиnиn tяhsиlи» mюvzusunda apardыьы mцzakиrяlяr nяtиcяsиndя qяbul edиlяn Moskva Deklarasиyasы иdи. Deklarasиyada qeyd edиlиr kи, bяшяrиyyяtиn qlobal problemlяrиnиn hяllи иnnovasиya texnologиyalarыna яsaslanan transmиllи tяhsиl vя transmиllи elmиn иnkишafыndan keчиr. Sammиtиn materиallarыndan bяllи olur kи, Иnformasиya Cяmиyyяtиnиn bяrqяrar olmasы cяmиyyяtиn иnnovatиv иnkишafыndan bяhrяlяnmяlиdиr. Ona gюrя bu formatlы cяmиyyяtя иnnovasиya cяmиyyяtи deyиlиr. Yerи gяlmишkяn Bolonиya Prosesи bu иdeyalarыn Avropa sяrhяdlяrи чяrчиvяsиndя reallaшmasыna, Avropada vahиd elm-tяhsиl mяkanыnыn yaradыlmasыna xиdmяt edиr. 2. Болонийа просеси глобаллашма amиlиdиr Болонийа просесиня гошулма милли тящсил системинин эяляъяк инкишафы цчцн ня веря биляр? Bиzcя Болонийа просесиня ня дяряъядя щазыр олмаьымыздан asыlы olaraq bu proses bиzя zиyanlы vя ya xeyиrlи ola bиlяr. Bu mяnada тящсил системиндя Болонийа просеси мцддяаларынын тятбигиня ъидди щазырлашмалы, бу просеси дцзэцн лайищяляндирмяли, елми ясасларла планлашдырмалы, prosesиn monиtorиnqиnи aparmalы, иърасыны нязарятдя сахламалы, ону республикада vя qlobal tяhsиl sиstemиndя щяйата кечирилян dиgяr тящсил ислащатлары иля сямяряли ялагяляндирмялийик. Яks halda kюhnя tяhsиl modelиnи dagыdacaq, яvяzиndя иsя sяmяrяlи, yenи tяhsиl modelи qura bиlmяyяcяyиk. Ona gюrя bu ишиn чяtиnlиyиnи vя mяsulиyyяtиnи bцtцn tяhsиl иctиmaиyyяtи dцzgцn qиymяtlяndиrmяlи, prosesи taleyцklц mяsяlя kиmи qяbul etmяlиdиr. Dиgяr tяrяfdяn Bolonиya prosesиnиn alternatиvи dя yoxdur. Bolonиya Prosesиndяn иmtиna vя ya lяngиmя gяlяcяkdя Avropaya иnteqrasиya etmяyя, mиllи иqtиsadиyyatыn qlobal proseslяrdяn kяnarda qalmasыna sяbяb ola bиlяr. Nяhayяt Bolonиya 14 Təhsildə Qloballaşma və IKT Beynəlxalq Elmi-Praktik Konfrans Prosesиndяn иmtиna иlk mяrhяlяdя mиllи unиversиtetlяrиn яcnяbи tяlяbяlяrиnи иtиrmяsиnя, daha sonra иsя elя yerlи tяlяbяlяrиn dя bюyцk qиsmиnи иtиrmыsиnя, belяlиklя dя mиllи unиversиtetlяrиn bazar иqtиsadиyyatы шяraиtиndя cиddи malиyyя problemlяrи иlя цzlяшmяsиnя sяbяb olacaq. Чцnkи, yerlи tяlяbяlяr tяdrиcяn vиrtual formada яcnяbи unиversиtetlяrdя tяhsиl almaьa цstцnlцk verяcяklяr. Bununla belя qeyd etmяlиyиk kи, elя юlkяlяr var kи, hяlяlиk Болонийа Pросесиня гошулмаг ниййятляри йохдур. Мясялян, сон ийирми илдя ян динамик инкишаф едян юлкя- Чин Халг Республикасы бу просесляри кянардан мцшащидя едир. Uzun mцzakиrяlяrdяn sonra ЧХР ХХЫ ясрдя юз alи тящсил системини совет тящсили моделиня uyьun гурмаг ниййятиндядир. Bu юlkяnиn иqtиsadи, sиyasи, hяrbи vя dиgяr potensиalыnы nяzяrя alsaq, gюrяrиk kи, bu юlkя qloballaшmaya tяsиr gцcцndя olan dюvlяtdиr vя Болонийа Pросесиня гошулмаdan da dцnyada юz sиyasи vя иqtиsadи mюvqeyиnи saxlaya bиlяcяk. Цмумиййятля ися яксяр инкишаф етмиш Авропа вя Америка юлкяляри Болонийа просесинин иштиракчысыдыр. Болонийа просесиня гошулан юлкянин тящсил системинин динамик олмасы зяруридир. Авропа юлкяляринин тящсил системиндя bu gцn динамик инкишаф мювъуддур. Демяли, Болонийа системиня гошулан диэяр юлкялярин дя чевик тящсил системи олмалыдыр ки, бу инкишафла айаглаша билсинляр. Болонийа просесинин тялябляри даим артыр. Бу конвенсийа яэяр 9 яввял ъями беш тялябдян ибарят идися, инди бу тяляблярин сайы хейли артмышдыр вя бу tendensиya давам едир. Бу просеся йени гошулан дювлятляр юз милли тящсил системлярини йенидян гурмагла, бу истигамятдя ислащатлар апармагла паралел олараг Болонийа просесинин даим артан тяляблярини дя юйрянмяли вя нязяря алмалыдыр. Бу просеся нязарят едян хцсуси beynяlxalq гурумлар мювъуддур (мясялян, Авропа Тящсилин Кейфиййятиня Нязарят Ассосиасийасы). Бу гурумлар конвенсийайа йени гошулан юлкялярин тящсил системиндя мцтямади мониторингляр апараъаглар. Bu qurumun unиversиtetlяr qarшыsыnda qoyduьu mцhцm tяlяblяrdяn bиrи «Unиversиtet daxиlи keyfиyyяtиn menecmentи sиstemиnиn» qurulmasыdыr. Бу эцн Болонийа просесинин даим артан тялябляри sыrasыnda Е-Болонийа (електрон Болонийа) конвенсийасы мювъуддур. Е-Болонийа ващид Авропа виртуал тящсил мяканы йарадараг, университетлярин ващид виртуал шябякядя електрон тящсил вермясиня шяраит йарадыр. Бюйцк ещтималла дейя билярик ки, йахын эяляъякдя Болонийа просеси иштиракчылары гаршылыглы шякилдя Интернет васитяси иля щяр щансы университетин истянилян аудиторийасындакы тядрис просесиня mяsafяdяn (dиstant yolla) мцшащидя вя видео-нязарят имканлары ялдя едяъякляр. Бу unиversиtetlяr цчцn шяряфли, щям дя чох мясулиййятли мясялядир. Бу заман щяр щансы мцяллимин истянилян дярси faktиkи olaraq “ачыг дярс” статусу газанаъаг, бу “ачыг дярсин” щяр ан дцнйанын истянилян нюгтясиндя йцзлярля мцшащидячиси ола биляр. Нятиъядя Авропанын истянилян университетиндян yяqиn kи, Азярбайъанын щяр щансы университетиндяки мцщазиряни Интернет васитяси иля динлямяк vя onun keyfиyyяtиnи 15 Təhsildə Qloballaşma və IKT Beynəlxalq Elmi-Praktik Konfrans qиymяtlяndиrmяk мцмкцн олаъаг. Bu sиstemиn sцrяtlя иnkишaf etmяsи perspektиvиnи real qиymяtlяndиrиrиk. Чцnkи, bu zaman Болонийа просесиnиn dиgяr mцhцm tяlяbи–tяlяbя vя mцяllиmlяrиn mobиllиyи mяsяlяsи daha asan hяll edиlяcяk, artыq real mobиllиk vиrtual mobиllиklя яvяz edиlяrяk, иnreqrasиya proseslяrиnи daha da sцrяtlяndиrяcяk. Unиversиtetиn vиrtual tяhsиl sиstemиnиn qurulmasы tяlяbя vя mцяllиmlяrиn real mobиllиyи mяsяlяsиnи vиrtual mobиllиklя яvяz edя bиlяr, bu daha asan vя daha az mяsrяflя mцmkцn ola bиlяr. Tяяssцf hиssи иlя bиldиrmяk иstяyиrяm kи, Е-Болонийа tяlяbиnиn иcrasы иstиqamяtиndя gяlяcяkdя bиzиm cиddи problemlяrиmиz ola bиlяr. Bиr чox юlkяlяrdяn fяrqlи olaraq bиzиm respublиkada hяlяlиk dиstant tяhsиl sиstemи yaradыlmaylb, bиz bu mяsяlяdя xeylи vaxt иtkиsиnя yol vermишиk. Dиstant tяhsиl sиstemи иnkишaf edяn юlkяlяrdя Болонийа просесиnиn reallaыmasы daha asandыr, чцnkи Dиstant tяhsиl sиstemи qurularkяn artыq Avropa standartlarы nяzяrя alыnaraq yaradыlmышdыr. Dиstant tяhsиl tяcrцbяsи яsasыnda Avropa tяhsиl standartlarыnы tяtbиq etmяk asandыr. Dиstant tяhsиl qlobal mяkanda o sяvиyyяdя dяrяcяdя иnkишaf etmишdиr kи, proqnozlara gюrя 2010 –cu иldя dцnya unиversиtetlяrиn 70%-и bu texnologиya яsasыnda tяhsиl verяcяklяr. Artыq bu gцn vиrtual tяlяbяlяrиnиn sayи bиr mиlyondan artыq olan xeylи unиversиtetlяr var. Bяzи Meqaunиversиtetlяrиn bцdcяsи mиlyard dollardan artыqdыr. Qlobal xarakterlи Meqaunиversиtetlяrdя yaxыn gяlяcяkdя tяhsиl alan tяlяbяlяrиn sayы 10 mиlyonu aшa bиlяr, texnolojи cяhяtdяn bu halhazыrda mцmkцn mяsяlяdиr. Alи tяhsиl sиstemи keyfиyyяtsиz vя zяиf olan юlkяlяrиn tяlяbяlяrи hesabыna, (hяmиn юlkяlяrdяkи tяlяbяlяrиn gяlяcяkdя qlobal Meqaunиversиtetlяrя axыnы gюzlяnиlиr) Meqaunиversиtetlяrиn sцrяtlи иnkишafы realdыr. Яmяk bazarыndakы qlobal rяqabяt иnsanlarы daha keyfиyyяtlи tяhsиl almaьa sюvq edяcяk, belяlиklя qlobal tяhsиl rяqabяtиnbя Meqaunиversиtetlяr zяиf vя kичиk unиversиtetlяrи “mяhv edяcяklяr”. Belя qlobal tяhsиl rяqabяtиndя kичиk юlkяlяr vя unиversиtetlяrя az sяrmayя qoyan юlkяlяr uduzacaqlar. Vиrtual Tяhsиl mцяssиsяlяrи olan Meqaunиversиtetlяr artыq transmиllи xarakter daшыyыr, ИKT-nиn genиш tяtbиqи яsasыnda dиstant formada ишlяyиr, “sяrhяdsиz tяhsиl”, “mяkansыz vя zamansыz tяhsиl” formatыnda ишlяyяcяklяr. Bu gцn qlobal tяhsиl mяkanыnda dиstant tяhsиlиn pedaqojи vя иqtиsadи sяmяrяsи artыq heч kиmdя шцbhя doьurmur, bu mяsяlя яtrafыnda mцbahиsяlяr чoxdan (keчяn яsrиn 90- cы иllяrиndя), bиrmяnalы шяkиldя dиstant tяhsиlиn sяmяrяlи, иnnovatиv bиr tяhsиl texnologиyasы olmasыnы tяsdиq etmишdиr. Dиstant tяhsиl elя sцrяtlя иnkишaf edиr, bиr чox юlkяlяr, o cцmlяdяn bиr sыra MDB юlkяlяrи dиstant tяhsиldяn sяmяrяlи иstиfadя edиrlяr, bu sahяdя xeylи tяcrцbя toplamышlar. Dиstant tяhsиl fasиlяsиz, юmцrboyu tяhsиlиn qarantы olan Aчыq Tяhsиl Sиstemиnиn яn sяmяrяlи tяшkиlиdиr. Halhazыrda YUNESKO Vиrtual Шяbяkя Unиversиtetиnиn tяшkиlи иstиqamяtиndя иш aparыr. 16 Təhsildə Qloballaşma və IKT Beynəlxalq Elmi-Praktik Konfrans Виртуал Шябякя Университетиндя щеч бир мякан вя заман мящдудиййяти олмадан, йашындан, ъинсиндян, иргиндян, миллиййятиндян асылы олмайараг дцнйанын истянилян сакини виртуал формада тящсил ала биляр. Ъямиййятин информатлашмасы, глобаллашма просесляри Дистант Тящсил системинин сцрятли инкишафына эцълц тякан верир. Дистант Тящсил системинин ясасыны дцнйа, ъямиййят, инсан идракы вя тящсилин динамиклийи, «юмцрлцк тящсилдян» «юмцрбойу тящсил» принсипиня кечид идейасы тяшкил едир. Дистант Тящсил модели информасийа ъямиййятинин инкишаф вя тякамцлцнцн тарихи мярщялясидир, щяр щансы дювлятин тящсил сийасятиндян асылы олмайараг, глобаллашма шяраитиндя информасийа ъямиййятинин тящсил системи гаршысында гойдуьу тяхирясалынмаз тялябдир. Инкишаф етмиш юлкялярдя тящсил формалары сцрятля Дистант Тящсил системиня интеграсийа олунур, ващид тящсил мяканы йараныр. Bununla belя bяzи юlkяlяrиn tяhsиl sиstemиndя, o cцmlяdяn tяяssцf hиssи иlя bиldиrяk kи, bиzиm mиllи tяhsиl sиstemиndя dя Dиstant tяhsиlиn иmkanlarы dцzgцn qиymяtlяndиrиlmиr. Sevиndиrиcи haldыr kи, qardaш Tцrkиyя Respublиkasыnda da artыq dиstant tяhsиl texnologиyalarы uьurla tяtbиq edиlиr, иntensиv иnkишaf etdиrиlиr. Bиz onlarыn bu naиlиyyяtиnя sevиnиr, uьurlar dиlяyиrиk. Sevиnиrиk kи, Иnternet dцnyasыnda tяdrиcяn Tцrkdиllи vиrtual tяhsиl sиstemи yaradыlыr, gяlяcяkdя Tцrkdиllи xalqlarыn иnteqrasиyasыnda vиrtual tяhsиlиn иmkanlarыndan иstиfadяyя иmkan yaradыlыr. Цmиd edиrиk kи, gяlяcяkdя tцrkdиllи vиrtual Meqaunиversиtet yarana bиlяr. Tarиxиn mцxtяlиf mяrhяlяlяrиndя tцrk dцnyasыnыn tanыnmыш mцtяfяkkиrlяrи tяrяfиndяn sяslяnmиш “Fиkиrdя, dиldя, ишdя bиrlиk” шцarы bu gцn - dцnya tяhsиl sиstemиnиn qlobal иnteqrasиya etdиyи bиr mяqamda “Tяhsиldя, fиkиrdя, dиldя, ишdя, bиrlиk” kиmи sяslяnя bиlяr. Чцnkи, tяhsиl bиrlиyи fиkиr, dиl, иш bиrlиyиnи tяmиn edиr vя gяlяcяkdя yaradыlmasы zяrurи olan tцrkdиllи vиrtual Meqaunиversиtet “Tяhsиldя, fиkиrdя, dиldя, ишdя, bиrlиk” иdeyasыnыn daшыyыcыsы ola bиlяr. Bu gцn unиversиtetlяrиn qlobal mяkanda юzцnцtяsdиqи, beynяlxalq яlaqяlяrиn sяmяrяlи qurulmasы цчцn Интернетдя хцсуси порталыnыn олмаsы da zяrurиdиr. Щяр бир унверситет юз порталында tяhsиl standartlarыnы, тядрис планлары vя програмlarы, низамнамясини, инкишаф консепсийасыны, фяалиййят планыны, иcra etdиyи layиhяlяrи, tяhsиl sahяsиndяkи иnnovasиyalarы, елм вя тящсил сащясиндяки наилиййятлярини йерляшдиря биляr. Порталында hяmчиnиn унверситет щазырладыьы електрон тядрис resurslarы, бейнялхалг ялагяляри барядя мялуматлары, кадр потенсиалы щагда мялуматлары, семинар, лабораторийа мяшьяляляри, мцщазиряляри mяtnlяrи, tяшkиl etdиyи елми конфрансларын sиyahыsыnы, bu конфрансларын матералларыныn рягямсал формада аудио вя видео архивини вя с. zярури информасийалары йерляшдиря биляr. Тящсилдя кейфиййятя нязарят едян бейнялхалг гурумлар, дцнйанын истянилян юлкясиндяки тялябяляр вя диэяр тящсил хидмяти истещлакчылар порталларда йерляшдирилян мялуматлар ясасында университетин фяалиййяти барядя зярури мялуматлары ялдя едяъяк, мцяллимлярин билик сявиййяси вя университетин мадди-техники базасы щаггында мялуматлары, bиr sюzlя unиversиtet hяyatыnы изляйя биляъякляр. Бу просесдя тябии ки, университетин бейнялхалг имиъи, рейтинги ясасян 17 Təhsildə Qloballaşma və IKT Beynəlxalq Elmi-Praktik Konfrans орада ишляйян профессор-мцяллим щеййятинин сявиййяси иля тяйин едилир. Мцяллимлярин щансы сертификата малик олмасы, елми иътимаиййят тяряфиндян гябул едилмиш нечя елми ясярин мцяллифи олмасы, щансы ихтисасартырма курслары кечмяси вя с. мясяляляр яhяmиyyяt kяsb edиr. Эюрцndцyц киmи глобаллашмаnыn tяsиrи иlя tяhsиldя чox cиddи дяйишикликляр баш верир, mцxtяlиf юlkяlяrиn тящсил системляри сцрятля интеграсийа едилир. Тящсилдяки дяйишикликляр мязмунда, технолоэийада vя идаряетмядя юзцнц эюстярир. Информасийанын мцщцм капитал, ямтяя олмасы тящсил хидмятини ямтяя кими тягдим етмяйя имкан верир. Цmumdцnya Tиcarяt Tяшkиlatыnыn (ЦTT) tяlяblяrиnя gюrя tяhsиl artыq xиdmяt nюvц olaraq bиr яmtяяdиr , alqы-satqы obyektиdиr, transsяrhяd xarakterи daшыyыr. Qlobal mяkanda aртыг тящсиля иqtиsadиyyatыn bиr sektoru kиmи, бизнес сащяси кими бахырлар. Дцнйа базарында тящсил хидмятяри базарынын гиймяти тяхминян ики трилйард доллардыр. Бу базар сектору енержи дашыйыъылары базары иля мцгайися едиля биляр. Нязяря алсаг ки, дцнйада нефт-газ ещтийатлары, енержи дашыйыъылары ещтийатлары тядриъян тцкянир, информасийа ресурслары ися сцрятля артыр vя бу yenи мялуматларын юйрянилмясиня, нятиъя етибары иля тящсил xиdmяtlяrиnя тялябат динамик артыр. Беляlиklя, информасифа ресурслары базары, тящсил базары тядриъян бюйцк малиййя тутумуна сащиб олур. Артыг инкишаф етмиш юлкяляр бу щягигяти дярк етмиш вя тящсил хидмятlяrинин кцтляви ихраъы цчцн лайищяляр щазырлайырлар. Бунун технолоэийасы виртуал-дистант тящсилдир. Бу эцн дцнйада беля бир фикир формлашыб ки, Дистант Тящсил XXI ясрин – информасийа ясринин бизнесидир. АБШ, Бюйцк Британийа, Австралийа, Kanada kиmи юlkяlяr щяр ил дистант тящсил йолу иля миlyonlarla яъняби тялябяйя vиrtual тящсил верир, илдя бир нечя милйард доллар мянфяят эютцрцрляр. Эюрцндцйц кими тящсил щям идеoложи бахымдан, щям милли инкишаф бахымындан, щям дя хидмят базары олараг игтисадиййатын бир сектору кими глобал просеслярин cиddи тясири алтындадыр. Бу эцн тящсиля диплом алма васитяси кими йох, глобал просеслярдя милли мянафенин дайаьы кими бахмаг лазымдыр. 3. Qlobaл tяhsиl xиdmяtlяrи vя ИKT Qloballaшma proseslяrиnиn genиш vцsяt almasыnda ИKT-nиn, xцsusяn dя Иnternetиn mцhцm rolu olmuшdur. Qloballaшmanыn sцrяtи иnformasиyanыn, elmиn, иdeyanыn qlobal xarakter daшыmasы, bu proseslяrdя ИKT-nиn hяlledиcи rolu иlя mцяyyяn edиlиr. Qlobal иqtиsadиyyat, bиlиyя яsaslanan иqtиsadиyyat formalaшыr, иnkишaf edиr. Bu иqtиsadиyyatыn иnformasиya axыnы durur, bu иqtиsadиyyatыn яsasыnda elm, tяhsиl, иnnovasиya, яsas vasиtяsи vя texnologиyasы da elя ИKT-dиr. Иnformasиya cяmиyyяtиnиn bazиsи tяhsиl, цstqurumu bиlиyя яsaslanan иqtиsadиyyatdиr. Тящсил системиндя мцасир ИКТ-нин тятбиги бу эцн глобаллашан дцнйанын, информатлашан ъямиййятин, инноватив инкишафын зярури тялябляриндян, ещтийаъларындан биридир. Бу сябябдян глобал тящсил системинин яняняви тящсил системиндян принсипиал фярги онун техноложи базасына эюрядир. 18 Təhsildə Qloballaşma və IKT Beynəlxalq Elmi-Praktik Konfrans Глобал тящсил системи компцтер вя телекоммуникасийа технолоэийаларынын потенсиал имканларындан максимум файдаланмаьа йюнялмишдир. ИКТ-нын тятбиги нятиъясиндя йаранан йени тящсил системи инсанларын интеллектуал имканларыны дяфялярля артыр, даща чох информасийаны даща аз вахт ярзиндя, кейфиййятли мянимсямяйя, виртуал тящсил технолоэийаларыны тятбиг етмяйя имкан верир. Бу иши сямяряли гурмаг цчцн бир сыра шяртляр нязяря алынмалыдыр. Информасийа ъямиййятинин эяляъяк гуруъулары мяктяб илляриндян башлайараг йени информасийа технолоэийалы иля тямас гурмалы, ондан сярбяст истифадя етмяйи юйрянмялидирляр. Инсан фяалиййятинин бир чох сащяляриндя олдуьу кими, тящсилдя дя мцасир ИКТ-нын тятбиги фяалиййят сямярясини хейли артыра биляр. Бу нюгтейи-нязярдян тящсилин мцхтялиф пилляляриндя компцтерлярин системли тятбиг имканларынын елми арашдырылмасы, алынмыш нятиъялярин тядрисдя тятбиги педагожи елмлярин актуал проблемляриндяндир. Тядрис мцяссисяляринин компцтерляшдирилмяси, Интернетин тящсилин мцхтялиф сявиййяляриндя тятбиги имканлары тящсил сащясиндя йени цфцгляр ачыр. Бу эцня гядяр тящсил технолоэийалары фярди компцтер кими эцълц васитяйя, Интернет кими нящянэ информасийа ресурсларына щеч вахт малик олмамышлар. Тялимдя еля техники васитя йохдур ки, дидактик имканларына эюря ИКТ иля мцгайися еиля билсин. Иnformasиya cяmиyyяtиndя tяhsиlиn sяmяrяsи ИKT-dяn иstиfadя sяvиyyяsя иlя tяyиn edиlиr. Bu sяbяbdяn bцtцn иnkишaf etmиш юlkяlяr vиrtual tяhsиl sиstemи qururlar. Azяrbaycan Respublиkasыnыn Prezиdentи, cяnab Иlham Яlиyev юlkяnиn regиonda ИKT цzrя lиder dюvlяtя чevrиlmяsи mяqsяdи иlя tяhsиl иctиmaиyyяtи, xцsusяn dя Tяhsиl Nazиrlиyи qarшыsыnda konkret vяzиfя qoymuшdur: “Дцнйада мювъуд олан ян габагъыл технолоэийалары тятбиг етмяк Тящсил Назирлийинин приоритет вязифяси олмалыдыр. Azяrbaycanda эяряк vиrtual dяrslяr, йени технолоэийалар эениш йайылмалы, бцтцн мяктябляри ящатя етмялидир. Бу бюйцк, мцряккяб, чохлу малиyйя тяляб едян програмдыр. Амма, bиz bunu etmяlиyиk. Чцnkи, bиz gяlяcяyя бахмалыйыг”. Azяrbaycan Respublиkasы Prezиdentиnиn qoydugu bu konkret vяzиfяnиn (mяzmun vя hяcmcя иsя meqalayиhяnиn ), yaxиn 10 иl яrzиndя Tяhsиl Nazиrlиyи tяrяfиndяn mяrhяlяrlя иcrasы mиllи tяhsиl sиstemиnиn qlobal иnteqrasиyasыna cиddи tяkan verя bиlяr. Bunun цчцn иlk nюvbяdя respublиkada dиstant tяhsиl sиstemиnи qurmaq zяrurиdиr. Bu tяhsиl texnologиyasы иlя qabaqcыl dцnya tяhsиlиnи respublиkaya gяtиrя bиlяrиk (иdxal edя bиlяrиk). Bu halda mиnlяrlя gяncиn xarиcdя tяhsиl almasыnы vиrtual tяшkиl etmяk olar, gяnclяrиn xarиcи юlkяlяrdя tяhsиlиnя daиr mцvafиq Dюvlяt Proqramыnыn иcrasыnda belя иmkanlar yaranarsa, bu hяm keyfиyyяtlи tяhsиl, hяm daha ucuz ola bиlяr, qяnaяt edиlяn vяsaиt hesabыna mиllи vиrtual tяhsиlи иnkишaf etdиrmяk mцmkцn olar. Gяlяcяkdя bu tяcrцbя яsasыnda mиllи vиrtual tяhsиl sиstemиnи quraraq юz tяhsиl potensиalыmыzы иxrac edя bиlяrиk ( bu gцn dцnyada 50 mиlyondan artыq soydaшыmыz yaшayыr, vиrtual yolla onlarыn ana dиlиndя dиstany tяhsиl almasыna шяraиt yarada bиlяrиk) . Bu halda qoyulan malиyyя vяsaиtи az vaxt яrzиndя gerи 19 Təhsildə Qloballaşma və IKT Beynəlxalq Elmi-Praktik Konfrans qaytarыla bиlяr. Bu gцn dиstant tяhsиl sиstemиnи qurmayan, mиllи vиrtual tяhsиlиnи иnkишaf etdиrmяyяn юlkяlяr sabah qlobal tяhsиl rяqaяtиndяn mяglub чыxacaqlar, bu acы hяqиqяtи dяrk etmяlиyиk. Цmummиllи lиder Heydяr Яlиyev 2000-cи иldя иmzaladыьы “Azяrbaycan Respublиkasыnda Tяhsиl sиstemиnиn tяkmиllяшdиrиlmяsи” adlы fяrmanda, daha sonra иsя ИKT цzrя mиllи strategиyada dиstant tяhsиl sиstemиnиn yaradыlmasы vя иnkишaf etdиrиlmяsи mяsяlяsиnи qoymuшdur, o, uzaqgюrяnlиklя mиllи tяhsиl sиstemиmиzиn qlobal proseslяrя mцasиr texnologиyalar яsasыnda иnteqrasиyasыnы zяrurи hesab etmишdиr. Bu gцn tяhsиl иctиmaиyyяtи ulu юndяrиn bu gюstяrишиnи gec dя olsa иcra etmяlиdиr. Dиstant tяhsиl sиstemиnиn, mиllи vиrtual tяhsиlиn yaradыmasы vя иnkишafы Respublиkanыn regиonda ИKT vя vиrtual tяhsиl цzrя lиder dюvlяtя чevrиlmяsиnя, mиllи tяhsиlиn qlobal tяlяbяrя cavab vermяsиnя иmkan yarada bиlяr. AR Prezиdentи, tяhsиllя cяnab Иlham Яlиyevиn vиrtual яlaqяdar sюylяdиyи kиmи , “Бу бюйцк, мцряккяб, чохлу малиyйя вясаити тяляб едян програмдыр. Амма, bиz bunu etmяlиyиk. Чцnkи, bиz gяlяcяyя бахмалыйыг”. 4. Qlobal tяhsиl mяkanыnda Dцнйа Sявиййяли Uниверситетlяr Сон илляr qlobal tяhsиl mяkanыnda “Dцнйа сявиййяли университет” anlayышы тез-тез ишлядилир. Бу anlayыш пешя тящсилиндя eлм vя tядрис фяалиййятиниn йцксяк кейфиййятиnи, пешя тящсили хидмяти цзря дцнйа базарында рягабятядавамлылыьа тяминат верян йцксяк потенсиалы, йени биликлярин йарадылмасы вя йайылмасы сащясиндя сямяряли фяалиййяти ящатя едир. Бу эцн тялябяляр милли сярщядlяrдян асылы олмайараг, игтисади ъящятдян онлара uyьun олан университетлярдян ян йахшысынын тялябяси олмаьы арзу едирляр, щюкумятляр ися юz nюvbяsиndя университетляря гойулан инвестисийалардан максимум файда газанмаьа чалышырлар. Бу сябябдян глобал сявиййядя тядрис мцяссисясинин йцксяк рейтингя малик олмасы дцнйанын бцтцн университетляри цчцн zяrurиdиr. Диэяр тяряфдян «Дцнйа сявиййяли университет” анлайышы парадоксал характер дашыйыр: hамы йцксяк рейтинг газанмаг истяйир, лакин бунун ян сямяряли йолу щяля мялум дейил. Университет tяbии kи, юzц- юзцня “Дцнйа сявиййяли университет” статусу веря билмяз. Елит университет статусу bейнялхалг сявиййядя гябул едилмялидир. Бelя статусu qazanmaq иstяnиlяn университет цчцn бюйцк наилиййятdиr, bu она бюйцк beynяlxalq дивидент эятирир. “Дцнйа сявиййяли университет”лярин тяснифаты вя мцяййянляшдирилмясинин mцяyyяn обйектив методиkaлары йарадылмышдыр. Бу методикаларын чохусу юлкядахили рейтинг cяdvяlиnиn мцяййян едилмясиня йюнялмиш, бязиляри ися бейнялхалг рейтинг ъядвялинин йарадылмасына хидмят едир. Бейнялхалг рейтинг ъядвяли ясасян «Таймс» гязетинин «Али тящсил» цзря ялавяси вя Шанхай Uниверситетинин щазырладыьы “Дцнйа университетляринин академик рейтинг ъядвяли”дир. Бу рейтинг ъядвялляри университетлярин юзляриндян алынмыш обйектив вя субйектив мялуматлар ясасында, hяmчиnиn диэяр мянбялярдян алынмыш информасийалар ясасында мцяййян едилир. «Таймs» дцнйанын ян йахшы 200 университетини мцяййян едир. Hяyata keчиrиlяn bu 20 лайищянин мягсяди Təhsildə Qloballaşma və IKT Beynəlxalq Elmi-Praktik Konfrans qlobal mиqyasda университетлярин академик сявиййясини гиймятляндирмякдиr. Бу zaman университетлярдя иъра едилян тядгигатларын кейфиййяти, тядрисин сявиййяси вя университетин бейнялхалг нцфузу нязяря алыныр. 2004-ъц илдян etиbarяn щяйата кечирилян бу tяdbиr али тящсил сащясиндя бейнялхалг мцгайисяни щяйата кечирян ян cиddи лайищяlяrdяn дцнйанын мцхтялиф университетляриндя чалышан 4000 nяfяr щесаб едилир. Рейтинг ъядвяли академик арасында кечирилян сорьу нятиъясиндя мцяййян едилир. Eynи иlя Шанхай Uниверситетинин щазырладыьы “Дцнйа университетляринин академик рейтинг ъядвяли” ися дцнйанын ян йахшы 500 университетини мцяййян едир. Дцнйа сявиййяли университетля ади университетин бир нечя характеристик фяргли хцсусиййятlяrи мювъуддур: профессор-мцяллим щейятинин йцксяк ихтисас сявиййяси, елми-тядгигатларын мцщцм нятиъяляри, кейфиййятли тядрис, unиversиtetиn дювлят вя гейри-дювлят sektorunda ири щяъмли малиййя мянбяляриляриnиn mюvcudluьu , хариъи юлкялярдян олан тялябялярин сайы, йцксяк истедадлы тялябялярин сайы, академик сярбястлик, мцстягил идаряетмя структурларынын дягиг мцяййянляшдирилмяси, тялябялярин щяйат, мяишят, тялим вя тядгигат фяалиййяти цчцн мадди-техники базанын мювъудлуьу. Бейнялхалг рейтинг ъядвялляриндя илк 30 йери тутан университетлярин цмуми характеристикасы ашаьыдакы кимидир: истедадларын йцксяк дяряъядя консентрасийасы (габилиййятли мцяллим вя тялябялярин яксяриййят тяшкил етмяси), университетлярdя инновасийаларын тятбигиня имкан верян стратежи идаряетмя системинин мювъудлуьу, тящсил вя тядгигатлар цчцн maksиmum имкан йарадан кейфиййятли ресурс тяминаты. «Таймс» гязетинин «Али тящсил» цзря ялавясиnиn rейтинг ъядвялиндя Ы йери Щарвард университети, ЫЫ йери Кембриъ университети, ЫЫЫ йери Охфорд вя Йел университетляри бюлцшдцрцрляр. Цмумиййятля, бу сийащыдан илк 100 университетин 50-си АБШ вя Бюйцк Британийайа мяхсусдур. Бир чох юлкя щюкумятляри юз университетляринин dцnyanыn глобал интеллектуал вя елми инкишафын лидерляри сийащысында олмасы зярурятини yaxшы дярк едирляр. Mяsяlяn, 2005-ъи илдя «Таймс» гязетинин «Али тящсил” ялавясиндя дцнйа университетляринин рейтинг гиймятляндирилмяси нятиъяляриndя Малаyзийанын ики ян gцclц университети бу reytиnq ъядвялиnдя бир ил ярзиндя bиrdяn-bиrя 100 пилля ашаьы енмишdиr. Бахмайараг ки, reytиnq ъядвялиnдя беля cиddи фярг яsasяn гиймятляндирмя методикасынын дяйишмяси иля ялагядар иди, bуnunla belя bu mяlumat Малаyзийа иctиmaиyyяtиnи шокa salmышdыr. Бу факт ъямиййят тяряфиндян аьрылы гаршыланды, вязиййяти арашдырмаг цчцн xцsusи дювлят комиссийасынын йарадылмасы щаггында qяrar qяbul edиldи. Вязиййятя беля kяskиn реаксийа тясадцфи дейилdи. Юлкянин гябул етдийи инкишаф програмы Малаyзийада билийя ясасланан игтисадиййатын гурулмасы вя bu просесдя универстетлярин ролунун эцъляндирилмясиня йюнялмишдир. Щюкумят вя иътимаиййятин mиllи университетлярин рейтинг ъядвяли 21 иля baьlы наращатлыьы бунунла Təhsildə Qloballaşma və IKT Beynəlxalq Elmi-Praktik Konfrans ялагядар иди ки, игтисади инкишаф вя юлкянин глобал сявиййядя рягабятя давамлылыьынын елм, билик вя университет тящсилиндян асылы олдуьу иътимаиййятя yaxшы mяlum иdи. 1999-ъу илдя Дцнйа банкынын “Дцнйанын инкишафы” щаггында щесабаты ясасян bилик игтисадиййатыныn yaranmasыna щяср едилмшдир. Бу щесабатда билийя ясасланан игтисадиййата кечидин аналитик схеми шярщ едилмишдир. Схемдя 4 мцщцм стратежи амил гейд едилир: 1. Аддекват игтисади институсионал системиn yaradыlmasы; 2. Эцълц инсан капиталы базасыnыn иnkишafы; 3. Динамик информасийа инфрастурктуру; 4. Сямяряли милли инновасийа системиnиn иnkишafы. Бу база схемининин щяр бир елементиниn иnkишafыnдa unиversиtetlяr мцщцм рола маликдир. Лакин эцълц инсан капиталы базасынын йарадылмасы вя сямяряли милли инновасийа системинин формалашмасында unиversиtetlяrиn ролу daha bюyцkdцr. Unиversиtetlяr bиr чox юлкяляриn глобал сявиййядя игтисадиййатыныn рягабятядавамлылыьыны вя игтисади просесlяrин кадр тяминатыны, йени идейа вя технолоэийаларын йарадылмасы, тятбиги вя йайылмасыны тямин едир. Гейд етмяк лазымдыр ки, unиversиtet тящсили билийя истигамятляняn сянайе ингилаби цчцн дя характерик иди. Мящз бу дюврдя елми-тядгигат институтларынын йарадылмасы вя mиllи elmlяr akademиyalarыnыn инкишафы мярщяляси башламышдыр. Бу эцн игтисади инкишафын эенишлянмяси нятиъясиндя университетляр tядрис vя елми- тядгигат мяркязlяrи кими инкишаф едирляр. Мясялян: bу йахынларда щазырланмыш “Pатент цзря глобал хцлася”дя гейд едилир ки, биотехнолоэийа сащясиндя елми-тяряггинин щярякятвериъи гцввяси ширкятляр йох, университет вя тядгигат мяркязляридир. 5. Azяrbaycan unиversиtetlяrи qlobal tяhsиl mяkanыnda Apardыьыmыz bu tяhlиlяr fonunda tяbии bиr sual meydana чыxыr: Дцнйа университетляринин рейтинг ъядвялиндя gюrяsяn bиzиm unиversиtetlяr bu gцn hansы mюvqedя ola bиlяr? Bиzdя olan mяlumatlara gюrя belя reytиnq cяdvяllяrиndя Azяrbaycan Unиversиtetlяrи barяdя heч bиr mяlumat yoxdur. Bununla belя bu иstиqamяtdя sadя tяdqиqat aparmaq mцmkцndцr. Билдийимиз кими, щяр щансы просес мцгайисядя даща йахшы дярк едилир. Азярбайъан университетляринин дцнйа tяhsиl sиstemиndя эедян глобал инкишаф фонунда щансы мювгедя олдуьуну мцяййян етмяк цчцн мцяййян мцгайисяляр апараг. Тяхмини йеримизи мцяййян етмяк цчцн илкин олараг Азярбайъан университетляринин сявиййясини qonшu Rусийаnыn университетляри иля мцqayиsя едяк. Мялум олдуьу кими, инноватив ъямиййятин тялябляри sяvиyyяsиndя инноватив университетлярин йарадылмасы бу эцн али тящсил мцяссисяляринин инкишаф strategиyasыnы мцяййян едир. Бу сябябдян son иllяr гоншу Русийа Fедерасийасында инноватив университетлярин йарадылмасы цчцн Инновасийа Tящсил Pрограмлары мцсабигяси tяшkиl edиlиr. Bu мцсабигя чярчивясиндя RF-da olan 1000 университетдян 57-sи мцсабигянин галиби олараг щазырладыглары Инноватив Tящсил Proqramlarыnы 22 Təhsildə Qloballaşma və IKT Beynəlxalq Elmi-Praktik Konfrans щяйата кечирмяк цчцн дювлятдян бюйцк щяъмдя инвестисйалар алмышлар. Bу мягсядlя son иkи илдя bиr милlиyard доллар вясаит хярълянмишдир. Университетлярин тягдим етдикляри лайищялярдян асылы олараг мцсабигянин галиби олаn 57 unиversиtetиn щяр бириnя 10 милйон доллардан 40 милйон долларадяк инвестисийа гойулmuшdur. Бу инвестисийалар нятиъясиндя университетлярдя инновасийа мцтяхяссислярин щазырланмасына имкан верян тящсил ъямиййятинин тялябляриня ъаваб верян мцщитинин йарадылмасы, инноватив тящсил просесинин елми тяминаты, инноватив тящсил просесинин информасийа дястяйи (информасийа тящсил мяканынын формалашмасы), бейнялхалг тящсил мяканына интеграсийа Boлонийа просесинин иърасы) мясяляляри юз сямяряли щяллини тапыр. Мясялян, Tomsk Рабитя, Идаряетмя, Радиоелектроника Uниверситети Инновасийа Tящсил Pрограмы чярчивясиндя 75 лайищя щяйата кечирмиш, 30 милйон АБШ доллары malиyyя vяsaиtи сярф еdиlмишdиr. Bu unиversиtetdя tяkcя kredиt- zaчot sиstemиnиn tяtbиqи цчцn hazыrlanan layиhяyя 150.000 dollar sяrf edиlmишdиr. A.И.Gertsen adыna Sankt-Peteburq Dюvlяt Pedaqojи Unиversиtetи Инновасийа Tящсил Pрограмы чярчивясиндя 95 лайищя щяйата кечирмиш, 10 милйон АБШ доллары malиyyя vяsaиtи сярф еtмиш, Плеханов адына Игтисадиййат академийасы 2006-2007-ъи тядрис илиндя 296 лайищя щяйата кечирмиш 40 милйон АБШ доллары бу лайищяляря сярф еtмиш v.s. Бу фактлар RF-nыn мцсабигянин галиби olan 57 Uниверситетиниn щяр бири цчцн конкрет рягямлярля эюстяриля биляр. Нязяря алсаг ки, bu юlkяdя 1995-2005 иллярдя дя чохсайлы Fедерал Tящсил Pрограмлары иcra edиlmишdиr (o cцmlяdяn bцdcяsи bиr mиlyard dollar olan RF-da “Vahиd Иnformasиya Tяhsиl Mяkanыnыn Formalaшmasы” Federal Dюvlяt Proqramы), университет тящсилинин инкишафы цчцн ири hяcmlи лайищяляр щазырланмыш вя щяйата кечирилмишдир, oнда Русийа Федерасийасында университет тящсилинин инкишаф динамикасыны tяxmиnяn тясяввцр етмяк мцмкцндцр. Бу Университетлярин яксяриййяти tяdrиs planlarыnda olan fяnnlяr цzrя yцzlяrlя електрон дярсликляр yaratmыш, виртуал tяhsиl лайищяляри щазырламыш vя yцksяk sяvиyyяdя иcra etmиш, sяmяrяlи дистант тящсил sиstemи qurmuшlar ( bu юlkяdя unиversиtetlяrиn чoxu dиstant yolla tяhsиl xиdmяtи gюstяrиr, mиlyondan artыq tяlяbя dиstant yolla tяhsиl alыr). Русийа университетляринин юlkяdaxиlи рейтинг ъядвялиндя илк 30 университет сийащысынdа olmayan щяр щансы яyalяt университетиниn, мясялян, Омск Дювлят Uниверситетинdя Tящсилиn Информатлашмаsы сащясиндя эюрцlяn ишlяr bиzиm respublиkanыn bцtцn unиversиtetlяrиnиn bu sahяdя эюрдцйц ишлярдян даща чохдур. RF unиversиtetlяrиnиn юlkяdaxиlи reytиnq cяdvяlиndя иlk 100 unиversиtet syahыsыnda olmayan Amur vиlayяtи Blaqoveшиnsk Pedaqojи Иnstиtutunun 10-12 иl яvvяl Tящсилиn Информатлашмаsы сащясиндя эюрdцyц ишlяr sяvиyyяsиnя bиz hяlя kи, чatmamышыq. Qonшu Daьыstan Дювлят Университетинин сайтына эирмяк вя орада йерляшдирилян електрон ресурслары кямиййят vя кейфиййятcя Азярбайъан университетляриндя апарылан analojи ишlяrlя мцгайися етмяк 23 Təhsildə Qloballaşma və IKT Beynəlxalq Elmi-Praktik Konfrans кифайятдир ки, bu иstиqamяtdя биз юз инкишаф сявиййямизи реал гиймятляндиряк. Belя mцqayиsяlяrи чox aparmaq olar. Maraqlananlar Иnternetdя belя tяhlиllяrи davam etdиrя bиlяrlяr. Azяrbaycan unиversиtetlяrи цчцn magиstr hazыrlыьы nиsbяtяn yenи sahяdиr. Bu yaxыnlarda Azяrbaycan Dюvlяt Иqtиsad Unиversиtetиndя “Bolonиya Prosesи kontekstиndя magиstr hazыrlыьы” mюvzusunda maraqlы elmи konfrans tяшkиl edиlmишdиr. Mяruzяlяrdяn mяlum oldu kи, 10 иldяn artыq mцddяtdиr respublиkada magиstr hazыrlыьы hяyata keчиrиlиr, lakиn bu иstиqamяtdя heч bиr elmиmetodиk layиhя, elmи-tяdqиqat иши иcra edиlmяmишdиr, bu иstиqamяtdя tяhsиlя demяk olar kи, malиyyя qoyulmamышdыr. Yяnи bu gцn magиstratura hazыrlыьыnыn tяdrиs-metodиk tяmиnatы ya hazыr deyиl, ya da иctиmaи яsaslarla (yяnи pulsuz) hazыrlanыb. Bazar иqtиsadиyyatы шяraиtиndя cцzи mяvacиb alan mцяllиmlяrиn иctиmaи яsaslarla иcra etdиyи “layиhя”nиn keyfиyyяtи nя ola bиlяr? Halbukи, RF-da Инноватив Tящсил Proqramlarы чяrчиvяsиndя bиr чox unиversиtetlяr ayrы-ayrыlыqda magиstr hazыrlыьыna daиr bиr neчя mиlyon dollar hяcmиndя layиhяlяr иcra edиblяr. Иndи иsя RF unиversиtetlяrиnиn son 10-12 иldяkи sцrяtlи иnkишafыnы qlobal sяvиyyяdяkи иnkишafla mцqayиsя edяk. Yuxarиda qeyd etdиyиmиz kиmи Brиtanиyanыn «Тaymс» гязетинин “Aли тящсил” цзря ялавясиндя hяr иl дцнйанын 200 ян эцълц цниверситетинин яnяnяvи рейтинг ъядвяли дяръ едилиr. 2006-ъы илин рейтинг ъядвялиндя dцnyanыn 200 qabaqcыl unиversиtetи сийащыsыnда RF unиversиtetlяrиndяn cяmи иkи- Москва Дювлят Университети вя Санкт-Петербург университетlяrи вар иди. 2007-ъи илдя кечирилян сорьуларын нятиъяляриня эюря иsя дцнйанын ян йахшы 200 университетини сырасында бир дяня olsun belя РФ-na мяхсус университет йохдур. Шанхай Uниверситетинин щазырладыьы “Дцнйа университетляринин академик рейтинг ъядвяли”ndя dцnyanыn 500 nцfuzlu unиversиtetи sиyahыsыnda 2007-cи иlиn nяtиcяsиnя gюrя иsя РФ-na мяхсус cяmи иkи университет var. Baшqa reytиnq cяdvяlиndя dцnyanыn 1500 nцfuzlu unиversиtetи sиyahыsыnda РФ-na мяхсус cяmи on университет var. Бцtцn bу фактlar эюстярир ки, Русийа Федерасийасында али тящсил системиnиn qlobal tяlяblяr sяvиyyяsиnя чatmasы цчцn elmи-metodиk, иnnovatиv инкишафа davamlы olaraq hяr иl кцлли мигдарда вясаит гойулса да (цmumяn mиlyardlarla dollarlarla юlчцlя bиlяn hяcmdя), hяr иl минлярля иrи elmиmetodиk лайищяляр щяйата кечирился дя, бу иnvestиsиyalar глобал сявиййядя университетлярин инкишаф темпи иlя mцqayиsяdя чox azdыr. Йяни, дцнйа университетляри еля бир сцрятля инкишаф едир ки, елм вя тящсилин инкишафына еля бир сявиййядя инвестисийаlar гойуluр ки, цmumиyyяtlя tяhsиl elя kapиtaltutumlu sяvиyyяyя gяlmиш kи, bu gцn bиr чox mяsяlяlяrdя бизиm университетлярдян on дяфялярля эцълц olan Русийа университетляри беля qlobal рейтинг ъядвяllяrиндя юзляриня mюvqe tuta билмирляр. Bu gцn dцnya sяvиyyяlи elя unиversиtetlяr var kи, onlarыn bцdcяsи bиr neчя mиlyard dollardыr. 24 Təhsildə Qloballaşma və IKT Beynəlxalq Elmi-Praktik Konfrans Bu mцqayиsяlяr Azяrbaycan mиllи unиversиtetlяrиnиn qlobal sяvиyyяdя hansы mюvqedя olmasыnы tяxmиnи dя olsa bиzя bиldиrиr. Vяzиyyяtи tяdrиcяn yaxшыlыьa doьru dяyишmяk цчцn Азярбайъанда mиllи университет тящсилинин gяlяcяk 20-25 иllиk инкишафыны ящатя едян тящсил доктринасы, стратежи програмлар щазырланмалы, бу програмларын иърасы иstиqamяtиndя 100-ля лайищяляр щазырланмалы вя бейнялхалг стандартлар сявиййясиндя малиййяляшмяли, иcra olunmalыdыr. Цмумиййятля bиz hяlя dя бирбаша университет тящсилинин кейфиййятинин йцксялмясиня хидмят едян елми-методик лайищялярин щазырланмасы вя иърасынын нормал малиййяляшмяси практикасына щяля кечя bиlмямишик. Hяlя dя bу tиp mцhцm layиhяlяrиn, elmtutumlu nяzяrи vя praktиk яhяmиyyяtlи tяhsиl tяdqиqatlarыnыn иърасыna ya vяsaиt ayrыlmыr, ya da чox cцzи vяsaиt ayrыlыr, tяbии kи, belя yanaшmanыn sяmяrяsи ola bиlmяz. Интеллектуал, елмтутумлу лайищяляр бейнялхалг стандартлар сявиййясиндя щяллиnи tapmalыdыr. Бунун цчцн ися иlk nюvbяdя лайищяляр бейнялхалг сявиййядя малиййяляшмялидир. Бу мягсядля университетлярин бцдъядянкянар фондlarыndan dа cяsarяtlя иstиfadя etmяk lazыmdыr. Bцtцn bu yюnцmlц layиhяlяrиn иcrasыnы elя unиversиtetlяrиn юzlяrи dя иcra etmяlиdиrlяr (beynяlxalq praktиkada olan kиmи). Бelя инвестисийа эяляъякдя университетя даща чох ялавя малиййя газанмаsыna, бейнялхалг сявиййядя рягабятядавамлы олмаsыna имкан веря биляр. “Azяrbaycan Respublиkasы alи tяhsиl sиstemиnиn Avropa tяhsиl mяkanыna иnteqrasиya edиlmяsи tяdbиrlяrи” haqqыnda Azяrbaycan Respublиkasы Prezиdentи, cяnab Иlham Яlиyevиn иmzaladыьы fяrman vя fяrmana uyьun olaraq xцsusи Dюvlяt Proqramыnыn hazыrlanmasы, bu gцn Azяrbaycan Respublиkasыnda чox uьurla reallaшan “Yenиlяшяn Azяrbaycana Yenи Mяktяblяr” иdeyasыnы daha da иnkишaf etdиrяrяk, “Yenиlяшяn Azяrbaycana Yenи Mиllи Unиversиtetlяr” иdeyasыnы gцndяmя gяtиrиr, yenи qlobal sяvиyyяlи mцasиr mиllи unиversиtetlяr yaradыlmasыnы tяhsиl иctиmaиyyяtи qarшыsыnda aktual vяzиfя olaraq qoyur. Dиgяr tяrяfdяn hal-hazыrda Azяrbaycan Respublиkasыnda elmиn иnkишafы иlя dя яlaqяdar xцsusи Dюvlяt Proqramы hazыrlanыr. Bu proqrama unиversиtetlяrdя texnoparklarыn yaradыlmasы, unиversиtetlяrdя elmиn, иnnovatиv fяalиyyяtиn иnkишafы цчцn mцяyyяn layиhяlяr sиstemиnиn daxиl edиlmяsи vя иcrasы mиllи unиversиtetlяrиn qlobal tяlяblяr sяvиyyяsиnя yцksяlmяsиnя tяkan ola bиlяr. Azяrbaycan Respublиkasыnыn Prezиdentи cяnab Иlham Яlиyev Azяrbaycan Dюvlяt Иqtиsad Unиversиtetиnиn yenи korpusunun aчыlышыnda sюylяmишdиr. “... dцnyada mюvcud olan яn mцsbяt tяcrцbяnи gюtцrяk, Azяrbaycanda tяtbиq edяk, mюvcud olan vяzиyyяtя uyьunlaшdыraq. ... Gяrяk maddи texnиkи bazanыn mюhkяmlяndиrиlmяsи vя tяdrиs prosesиnиn mцasиrlяшdиrиlmяsи paralel шяkиldя aparыlsыn. .. Alи mяktяblяrdя tяhsиl prosesиnиn иnkишafыnda bюyцk ишlяr gюrцlmяlиdиr. Яn qabaqcыl, dцnya mиqyaslы alи mяktяb heч vaxt яldя etиyи naиlиyyяtlяrlя kиfayяtlяnmиr. Bu, daиm иslahat tяlяb edяn sahяdиr. ...Dцnyada elmи- texnиkи tяrяqqиnиn bцtцn yenиlиklяrиnи bиlmяk, onlarы 25 Təhsildə Qloballaşma və IKT Beynəlxalq Elmi-Praktik Konfrans qavramaq, qabaqcыl alи mяktяblяrlя яlaqя yaratmaq tяhsиl prosesиnиn иnkшafыnda mцhцm rol oynayacaqdыr. Azяrbaycan da bu yolu seчиbdиr”. Mиllи unиversиtet и tяhsиlиnиn qlobal standartlara cavab vermяsи цчцn respublиkada тящсил бцдъясинин cиddи артымыna, unиversиtetlяrиn иnvestиsиya obyektиnя чevrиlmяsиnя ehtиyac var. Amerиka prezиdentlяrиndяn bиrи vaxtы иlя sюylяmишdи: “Amerиka unиversиtetlяrи zяngиndиr, ona gюrя yox kи, Amerиka zяngиndиr. Amerиka zяngиndиr, ona gюrя kи, Amerиka unиversиtetlяrи zяngиndиr ”. Bиz dя mцstяqиl юlkя olaraq gяlяcяkdя zяngиn bиr dюvlяt qurmaq иstяyиrиksя, иnvestиsиyalarы иnsan kapиtalыna qoymalы, bu mяqsяdlя zяngиn unиversиtetlяr qurmalыyыq, qalan mяsяlяlяrи иsя zaman юzц hяll edяcяk. Belя olarsa, qloballaшmanыn rяqabяtяdavamlы dюvlяt kиmи иnkишaf edя bиlяrиk. E-maиl: и[email protected]иl.ru 26 sяrt tяlяblяrи sяvиyyяsиndя, Təhsildə Qloballaşma və IKT Beynəlxalq Elmi-Praktik Konfrans BÖLME İCLASLARI - I TƏHSİLİN İNFORMATLAŞMASININ KONSEPTUAL VƏ HÜQUQİ-NORMATİV TƏMİNATI 27 Təhsildə Qloballaşma və IKT Beynəlxalq Elmi-Praktik Konfrans YAZARLIK DİLLERİ VE ÖĞRETMEN YETİŞTİRMEDE UYGULAMALARI Doç. Dr. Arif Altun* Prof. Dr. Petek Aşkar** Özet Yazarlık dilleri, kullanıcıların fazla programlama becerisine sahip olmadan, kendi içeriklerini sesler, görüntüler, grafikler ve yazılar ile temsil edecek şekilde hazırlayıp organize ederek bir yazılıma dönüştürebilme olanağı sağlamaktadır. Yeni okuryazarlıklar olarak ta tanımlayabileceğimiz bu beceriler, bilgisayar ve öğretim teknolojileri bölümlerinde öğretmen yetiştirme sürecinde işlenmektedir. Bu çalışmada, yazarlık dillerinin genel yapısı ve çokluortam hazırlama sürecinde yazarlık dilleri konusu üzerinde durulacak; Hacettepe üniversitesi BÖTE bölümünde uyulama süreci aktarılacaktır. 1. Giriş Teknoloji kavram olarak cihazlardan öte başka anlamlar da içermektedir. Burada, bilgisayar ve teknoloji arasında bir ayrım yapmaktan öte, teknoloji kavramının yapısı ve kapsamı çerçevesinden bakıldığında, teknoloji kavramını her şeyden önce bir bakış açısı olarak ele alabiliriz. Teknolojik düşünme, teknoloji yatırımı, teknolojik hayat tarzı gibi bazı ifadelerle tanımlamaya çalıştığımız teknoloji, bireylerin almış olduğu kararlara ya da yapmış olduğu eylemlere destek oluşturmaktadır. Bu bakış açısıyla, her birey teknoloji ile yaşantısını yapılandırmakta ve yönlendirmektedir. Yaşantıların yapılandırılması sürecinde bireylerin gelişimine destek olacak en önemli kavramlardan birisi de okuryazarlık kavramıdır. Anlamak, kullanmak, yatkın olmak gibi eylemleri kapsayan okur-yazarlık, teknolojiye farklı bir bakış açısı getirmektedir. Bu bakış açısından bakıldığında, bireylerin teknolojiden anlamaları, teknoloji ürünlerini kullanmaları ve teknolojiye yatkın olmaları denildiğinde kastedilen şey çoğu zaman bireylerin teknoloji okuryazarı olup olmamaları ile doğrudan ilgilidir. Okur-yazarlığın tanımı, toplumu oluşturan bireylerin ortak katkıları ile devamlı yenilenmekte ve anlamlandırılmaktadır. Her yeni anlamlandırılan tanım ise bulunulan ortam, kullanılan araç ve/veya istenilen amaca yönelik değişebileceğini ve farklı okuryazarlıkların olabileceği düşüncesini yansıtır (Bilgisayar okuryazarlığı, medya okuryazarlığı, bilgi okuryazarlığı, görsel okuryazarlık gibi). Tüm bunları e-okuryazarlık olarak niteleyebiliriz (Altun, * Hacettepe Üniversitesi, Eğitim Fakültesi, Bilgisayar ve Öğretim Teknolojileri Eğitimi Bölümü. [email protected] ** Hacettepe Üniversitesi, Eğitim Fakültesi, Bilgisayar ve Öğretim Teknolojileri Eğitimi Bölümü. [email protected]