Borazan Sesli Ne Demek

Buyurun, şunu sesli olarak okuyun: “Pazartesi.”

Art arda birtakım sesbirimler (fonemler) çıktı ağzınızdan.

Bununla “notskarrliomsk” sesbirimleri dizisi arasında ne fark var?

Birincisi Türkçe konuşanlar arasında dilsel bir kod olarak saptanmış, sözlüğe girmiş (lexical), sözsel, dolayısıyla da simgesel bir gösterge (symbolic sign). Diğeri Türkçe sözlüğe girmemiş, “ağızdan çıkan anlamsız ses” olmak dışında herhangi bir kavrama ya da koda gönderme yapmayan bir sesbirimler dizisi. Ses olmaları açısından ikisinin arasında hiçbir fark yok. Her ikisi de ses, ama biri dilsel birim olarak kodlanmış, diğeri kodlanmamış. Müziğin anlamı konusundaki tartışmaların dönüp dolaşıp geldiği nokta genellikle budur.

Dilde kullanılan kodlanmış sesbirim kombinasyonları (heceler, kelimeler, vb.) “simgesel gösterge” niteliğinde (bkz. “Anlam ve Gösterge,” “Göstergeler” ve “Kod” başlıklı bölümler). Bunların dışındaki seslerin hemen hepsi “belirtme göstergesi” (indexical sign) niteliğinde. Ne demek bu? Kardeşiniz sokak kapısına gelip de “kapıyı aç” diye bağırınca “kardeşim ‘kapıyı aç’ diye bağırdığına göre ‘kapıyı aç’ diyor” demiyorsunuz. Ama kardeşiniz bağırmak yerine zile bassa, “zil çaldığına göre kapıda biri var” diyorsunuz, deneyimlerinize dayanarak arada bir neden-sonuç ilişkisi kuruyorsunuz.

Sesleri öncelikle tınılarıyla tanıyıp birbirinden ayırdediyoruz — tabak çanak sesi, tahta sesi, borazan sesi, patlama sesi, araba sesi, piyano sesi gibi. Bu ayırdetmede tınının yanısıra tizlik-peslik, gürlük-kısıklık, uzunluk-kısalık gibi nitelendirmeler de rol alıyor ama, bizim için en önemli olan (tehlike belirtisi olabilmesi nedeniyle), sesin nereden ürediğini saptamak. Ancak, bir sesin kaynağını ya da fiziksel niteliğini saptamakla yetinemiyoruz, onu anlamlandırmak, göstergeleştirebilmek için neyi “gösterdiğine” bakıyoruz. Tabak çanak sesi yemek vaktinin geldiğine, borazan sesi uyanmak gerektiğine, patlama sesi tehlikeli bir duruma işaret ettiğinde göstergeleşiyor.

Gürlüğü ya da tizliği kulakta fiziksel rahatsızlık yaratmadığı sürece, dilsel olmayan sesler arasındaki yapısal farklılıklar birinin ötekinden daha üstün, güzel, kaliteli, çirkin falan sayılması için neden oluşturmuyor. Seslere atadığımız nitelikler sesin yapısından kaynaklanmıyor. “Dün gece korkunç bir ses duydum” diyoruz, örneğin. Korkunç olan sesin kendisi değil, sesin işaret ettiği, ima ettiği, o sesle özdeşleştirdiğimiz kaynak ve olası sonuçları. Örneğin, tokat atma sesiyle alkış sesi arasında bir fark yok, ama sesin kaynağını saptadığımızda tokat sesini ürkütücü, diğerini olumlu buluyoruz. Örneğin, bir fabrikaya gidiyoruz, bir noktada sirenler çalmaya başlıyor, “alarm veriliyor” diyoruz, “hayır, paydos vakti geldi” diyorlar. Biz böyle irkiltici bir sesin mutluluk (iş bitimi) sinyali olarak kullanılmasına şaşırıyoruz ama bakıyoruz ki o ses işçiler için epeyce farklı bir gösterge niteliği kazanmış. Örneğin, akordiyon sesini birimiz “çok duygulandırıcı,” diğerimiz “dayanılmaz” bulabiliyor. Buna neden akordiyondan üreyen ses dalgalarının kişiden kişiye farklı fizyolojik etkiler yaratması değil, o sesin o kişilerdeki farklı çağrışımları, özdeşleştirmeleridir.

Özdeşleştirmeleri farkında olmadan, bilinçaltında, seslerin yer aldıkları ortamlarla, işaret ettikleri olaylarla bağlantılayarak yapıyoruz, çünkü bu seslerle doğrudan, iletişimsel bir ilişkimiz yok. Ivan Pavlov’un deneylerinde kanıtladığı gibi, köpeğe her yemek verişinde bir zili çalarsan, daha sonra ortada yemek yokken de zili duyduğunda köpeğin salyası akmaya başlıyor. Bunun gibi, bir filmde romantik bir sahnenin fonunda bir solo keman melodisi olunca farkına bile varmıyoruz, aynı sahneye trombon solosu konsa “gülünç olan nedir?” diye bakınıyoruz. Bu nedenlerden, ses insanların farkettirmeden manipülasyonu için en etkili araçlardan biri olarak kullanılıyor (marketlerde, mağazalarda sürekli müzik çalındığını, her filmde arka planda müzik olduğunu hatırlayın).

Anlamlandırma çabasının yanısıra, çevremizi sürekli kuşatan seslerle fiziksel ilişkilerimizde de zihinlerimiz son derece ilginç yöntemler izliyor:

John Cage’in adını ilk kez üniversitenin birinci ya da ikinci sınıfındayken, İstanbul’da, besteci İlhan Mimaroğlu’nun elektronik müziği tanıtan bir konuşmasında duymuştum. Mimaroğlu’nun makaralı bir teypten çaldığı elektronik müzik örnekleri için birisi “ama bunlar müzik değil, gürültü” gibisinden bir yorum yapmış, Mimaroğlu da “John Cage’in dediği gibi, oturmuş Mozart dinliyorsanız sokaktan gelen sesler gürültü olur, sokaktan gelen sesleri dinliyorsanız da Mozart gürültü olur” yanıtını vermişti. Bu son derece bariz olguyu nasıl olup da o güne kadar akıl edemediğimi düşünmüştüm.

Her anımızda, her yerde sürekli ses var. Yine Cage’in dediği gibi, sessizlik diye bir şey yok. Olabilecek en sessiz ortamda bile bedenimizde yer alan hareketlerin sesini duyarız. Sürekli sesle kuşatılmış olmakla başedebilmek için, çoğunlukla farkında olmadan, kademelendirmeler yapıyoruz, bu kademelerden yerine göre bazısını ön plana getiriyoruz, bazısını geriye itiyoruz (aural segregation). Başka bir deyişle, seslerin hepsini duyuyoruz ama hepsini dinlemiyoruz, istediğimizi ya da gerekli gördüğümüzü dinliyoruz. Bir tür bir filtreleme yetisinden söz ediyorum (W.F. Thompson, 10; Fırıncıoğlu, ). Gürlüğü ya da yoğunluğu nedeniyle geri plana atamadığımız, dinlememezlik edemediğimiz sesler “gürültü” oluyor. “Şu televizyonu kısın, ne konuştuğumuzu anlayamıyorum” sözü, televizyonun sesini arka plana itmeye çalışıyorum ama gürlüğü bunu yapmamı zorlaştırıyor, karşımdakiyle iletişimimde parazit (interference) yaratıyor, yani &#;gürültü&#; oluyor anlamına geliyor.

Söz gelişi, Batı ülkelerinden Türkiye’ye gidenler için en kayda değer farklılıklardan biri minare hoparlörlerinden günde beş kez okunan ezan oluyor. Birkaç gün sonra onlar da orada yaşayanlar gibi ezan okunduğunu farketmemeye, sabahları ezan sesiyle uyanmamaya başlıyor. Beyin ezan sesini arka plana itiyor, duyuyor ama dinlemiyor.

Burada vurgulamaya çalıştığım, çevremizdeki sesler arasında bazen bilinçli, genellikle de farkında olmadan bir tercih yaptığımız. Her sesi duyuyoruz ama her sesi dinlemiyoruz: Yaşamı sürdürebilmek için beynimizin “akıl ettiği” pratik yöntemlerden biri de bu. Ama bu, dinlemediğimiz sesleri bütünüyle devre dışı bıraktığımız anlamına gelmiyor: el altından da olsa, beyinlerimiz duyduğumuz her sesi içinde bulunduğumuz ortamın görselleriyle, hareketlerle ve diğer seslerle bağlantılayıp özdeşleştiriyor.

[Umberto Eco’nun alıntıladığı eski bir fıkra:

Zamanında Moskova’da iki köpek karşılaşıyor, biri son derece şişman, öteki sıskalıktan ayakta zor duruyor. Sıska olan “bu yoklukta sen yiyeceği nerde buluyorsun da böyle semirmişsin?” diyor. “Kolay” diyor öteki, “her öğlen Pavlov Enstitüsü’nün binasına giriyorum ve ağzımdan salya akıtmaya başlıyorum, bunu ordaki bilim adamlarından ilk hangisi görürse hemen koşup bir zili çalıyor, ardından bana yemek getiriyor.”] (Eco, 20)

– SONRAKİ –>

Krup, genellikle 6 ay ile 3 yaş arası çocuklarda görülen bir üst solunum yolu enfeksiyonudur. Üst solunum yolunu tahriş ederek kabarıklık ve şişliğe sebep olan bir hastalıktır. Hastalığa sahip çocuklar, solunum yollarının daralmasından ötürü nefes almakta zorluk çeker. Nefes alışları tiz, yüksek sesli bir hale gelir ve öksürürken köpek havlamasını andıran sesler çıkarabilirler. Krup enfeksiyonu olan çocukların sesleri daha boğuk ve kısık olabilir. Bu durum özellikle ağladıkları esnada daha belirgin hale gelir.

Sonbahar, kış ve bahar aylarında normalden daha sık görülen krup, bulaşıcı bir hastalıktır. Krup hastalığının bulaşma riski, ilk günlerinde daha yüksektir. Krup hastalığına neden olan virüslerin başında parainfluenza virüsü gelir. Ancak üst solunum yoluna veya ses tellerine bulaşan herhangi bir virüs de krup enfeksiyonuna yol açabilir. Krup hastalığının yaygın semptomlarını kontrol ederek çocuğunuzda krup olup olmadığını anlayabilirsiniz. Semptomlar başlangıçta hafif olabilir fakat zaman geçtikçe ciddileşir. Krup hastalığı hızlıca kötüye gidebilir. Dolayısı ile çocuğunuz nefes alıp vermede zorluk çekiyorsa, vakit kaybetmeden doktor müdahalesine başvurulmalıdır.

Krup Hastalığının Belirtileri Nelerdir?

Krup hastalığı normal bir soğuk algınlığı gibi başlayabilir. Fakat kısa süre sonra çocukta havlamayı andıran bir öksürük gelişir. Ayrıca nefes alıp verirken hırlama ile karışık tiz bir ses çıkarabilirler. Krup hastalığının öncesinde hafif burun akıntısı ile birlikte ateş görülebilir. Krup hastalığı her ne kadar basit bir soğuk algınlığı gibi başlasa da zaman içerisinde kendi semptomlarını ortaya çıkaracaktır.

Krup Semptomları:

• Sesli ve şiddetli öksürük
• Sesli ve hızlı nefes alma
• Yüksek ateş
• Burun akıntısı
• Yutkunmakta zorluk çekme
• Salya akıntıları
• Bitkinlik
• Boğuk ve hırıltılı ses
• Cildin gri veya soluk bir renge bürünmesi

Bu gibi semptomların görülmesi üzerine çocuğunuzun doktoru ile iletişime geçmeniz gerekir. Eğer çocuğun nefes almakta güçlük çektiği fark edilirse vakit kaybetmeden acil servise başvurmak önemlidir. Krup, zaman zaman öncesinde semptom göstermeden de başlar. Semptomlar, hastalığın vücuda girmesinden 2 ile 3 gün sonra ortaya çıkabilir. Genellikle geceleri ağırlaşan semptomlar, hastalığa müdahale edilmediği takdirde birkaç hafta devam edebilir. Hafif geçirilen durumlarda tüm semptomlar görülmez ancak şiddetli semptomlar ile karşılaşılır ise ertelemeden doktor yardımına başvurmak gerekir.

Krup Hastalığı Neden Olur?

Krup hastalığının ana nedenleri arasında parainfluenza virüsü yer alır. Virüsün sebep olduğu krup, üst solunum yoluna bulaşarak enfeksiyona yol açar. Krup, çoğunlukla bebeklerde ve küçük yaş çocuklarda görülen bir hastalıktır. Fakat erkek çocukların krup hastalığı kapma riski, kız çocuklara nazaran daha yüksektir. Hastalığın en sık rastlandığı yaşlar 1,5 ile 2 yaş aralığıdır. Krup hastalığı, bir çocuktan diğerine hava yoluyla geçebilir. Krup hastalığı taşıyan çocukların öksürüğü aracılığıyla havaya yayılan virüs partiküllerinin solunması, hastalığın bulaşmasını kaçınılmaz hale getirecektir ancak virüs partikülleri oyuncak ve benzeri yüzeylerde de hayatta kalabilir. Dolayısı ile ortak kullanılan oyun alanları, oyuncaklar ve diğer eşyalar virüsün bulaşmasına yol açabilen etkenler arasında yer alır. Viral bir virüs olan krup, belirli aylarda bulaşma oranı artan bir hastalıktır. Özellikle kış aylarında çocuğunuzu hastalıklara karşı korumaya özen göstererek krup gibi virüslerin bulaşmasını da önleyebilirsiniz. Bu dönemlerde parklara ve ortak alanlara yapılan ziyaretleri azaltmakta fayda vardır. Çocuğunuzu hasta olduğunu düşündüğünüz diğer çocuklardan koruyarak da hastalığın yayılma riskini azaltabilirsiniz.

Krup Hastalığı Nasıl Tedavi Edilir?

Hafif geçirilen krup hastalığı için herhangi bir tedaviye ihtiyaç duyulmaz. Hafif seyreden krup, genellikle 3 ile dört gün içerisinde etkileri azalarak iyileşecektir. Bu süreçte çocuğunuzu sakinleştirmek ve rahatlatmak için çabalamalısınız. Çocuklar, her ne kadar hafif geçiriyor olsalar da panik yapabilir. Bu durumda çocuğunuzu sakinleştirmeli ve nefes alışverişlerini yavaşlatmalısınız. Krup hastalığının semptomları, çocuğunuz nefes yolunu zorladıkça ciddileşebilir. Bu nedenle şiddetli öksürüklerden kaçınmak ve boğazı rahatlatacak ılık içecekler tüketmek yararlı olacaktır. Çocuğunuzun ateşi yükselirse ve panik hali artarsa doktorunuza danışarak ateş düşürücü ilaçlara başvurabilirsiniz. Herhangi bir ilaç kullanımından önce doktor onayı almanız çok önemlidir.

Hastalığın semptomları 4 günün ardından devam ediyor ve şiddetleniyor ise doktora görünmeniz mühimdir. 4 günden fazla süren hafif krup hastalıkları için de aynı durum geçerlidir. Krup, atlatıldıktan sonra tekrar ortaya çıkabilen bir hastalıktır. Böyle bir durum yaşanması halinde doktor yardımına başvurmak en doğru olandır. Doktora görünülmesi gereken bir diğer durum ise 6 aydan küçük çocuklarda krup semptomlarının gözlemlenmesidir. Bu durumda doktorunuz ile iletişime geçmeyi kesinlikle ertelememelisiniz.

Kruptan Nasıl Korunulur?

Çocukları krup gibi virüslerden korumak için dikkat edilebilecek birkaç püf noktası vardır. Bu püf noktaları krup hastalığının yanı sıra birçok bulaşıcı virüsten korunmak için uygulanan adımlardır. Hastalığın bulaşma seviyesini arttıran etkenlerden biri bilinçsiz davranmaktır. Soğuk algınlığı semptomları ile başlayan krup hastalığı, bilinçli davranışlar ile bulaşması önlenebilen bir hastalıktır. Çocuğunuzda soğuk algınlığı semptomları görürseniz, park gibi ortak oyun alanlarından bir süre uzak kalmanız sağlıklı olacaktır. Bu sayede diğer çocuklara krup bulaşma riski azalır. Çocuğunuza krup bulaşmasını önlemek için dışarıdan eve geldiğinizde ellerini yıkamalı ve oyuncaklarını dezenfekte etmelisiniz. Ayrıca çocuklara öksürürken ağızlarını dirseklerinin içi ile kapatma alışkanlığı kazandırmak da yararlı olacaktır. Hijyene dikkat ederek çocuğunuzu kruptan koruyabileceğiniz gibi soğuk algınlığı ve grip benzeri diğer hastalıklardan da korumuş olursunuz.