Hukukun Yazılı Kaynakları Nelerdir

Yazılı kaynaklar ile ifade edilmek istenen husus, aslında yürürlükte olan ve yetkili makamlarca yürürlüğe konulmuş bulunan hukuk kurallarıdır. Diğer bir ifade ile mevzu hukuku oluşturan yazılı metinlerdir.

Yazılı kaynaklar temelde şu sıra ile karşımıza çıkar:

-Anayasa
&#; Kanun ve uluslararası antlaşmalar
-Kanun hükmünde kararnameler
-Tüzük
-Yönetmelik

Anayasa Nedir?

Bir devletin yapısını, şeklini, organlarını ve bu organların birbirleri ile olan ilişkilerini düzenleyen, kişilerin temelhak ve özgürlüklerini belirleyen ve bu temel hak ve özgürlüklerin ne şekilde sınırlandırılacağına dair kurallarkoyan en üst hukuk kuralıdır.

Kanun Nedir?

Anayasaya uygun olması şartı ile yasama organı (ülkemizde TBMM) tarafından çıkarılan ve birtakım özelliklere sahip olmakla birlikte anayasadan sonra gelen en etkili yazılı hukuk kuralıdır.

-Yazılılık
-Genellik
&#; Soyutluk
&#; Sürekıiıık

Uluslararası Anlaşmalar Nedir?

Bir devletin ya da uluslararası örgütün başka bir devlet, devletler grubu, uluslararası örgüt ya da örgütler ile yapmış olduğu sözleşmelerdir. Esasında bunlar yetkili makamlarca usulüne göre uygun bulunarak onaylanmadıkça iç hukukta bir hüküm ifade etmezler. Ülkemizde uluslararası anlaşmaları uygun bulma yetkisi TBMM&#;dedir. Fakat Anayasa bazı ulusararası antlaşmalar açısından cumhurbaşkanına da onaylama yetkisi vermiş bulunmaktadır.

Usulüne uygun olarak yürürlüğe konulmuş olan uluslararası antlaşmalar iç hukukumuzda kanunlarla eş değergüce sahiptir. Ancak kanunların aksine uluslararası antlaşmaların anayasaya aykırılığı lddiası ile Anayasa Mahkemesine dava açılamaz. Usulüne uygun olarak yürürlüğe konulmuş olan uluslararası anlaşmalar iç hukukumuzda kanunlarla eş değer güce sahiptirler. Ancak temel hak ve özgürlükleri düzenleyen bir kanun ile aynı konuda bir uluslararası antlaşma çatışır ise bu durumda öncelik uluslararası anlaşmalara tanınmıştır.

Kanun Hükmünde Kararname (KHK) Nedir?

KHK&#;ler da kanun ile eş değer hukuk kurallarıdır. Hakkında kanun hükmü olmayan konularda, kanuni düzenleme yapılana kadar oluşan boşluğun doldurulması amacıyla, TBMM&#;den alınan bir yetki kanunu ile BakanlarKurulunca çıkarılan hukuk kurallarıdır. KHK&#;ler de tıpkı kanunlar gibi, anayasaya aykırı olamazlar, aksi hâldeAnayasa Mahkemesine dava açılabilir.
FakatOHÂLvesıkıyönetim KHK&#;leriiçinTBMM&#;den yetkialınmadığıgibibunlarhakkında Anayasa Mahkemesine ana asa aa kırılık iddiasında bulunulamaz. Yne bu tip KHK&#;ler belirli sürelide 6 ay için çıkarılırlar ve TBMM her defasında 4 ay geçmemek üzere sürelerini uzatabilir. Ancak yine de en fazla, OHÂL ile sıkıyönetim kararlarının süresini aşmayacak şekilde ömürlere sahiptir.

Tüzük Nedir?

Bir kanunun uygulanmasını göstermek veya emrettiklerini belirtmek amacıyla, o kanuna aykırı olmamak kaydıyla, Bakanlar Kurulunca Danıştay incelemesinden geçirilmek sureti ile çıkarılan ve kanuna aykırı olması hâlinde Danıştay&#;a iptal davası açılması imkânı olan idari düzenleyici işlemlerdir.

Yönetmelik Nedir?

Bir kanunun ya da bir tüzüğün uygulanmasını sağlamak amacıyla o kanun ya da tüzüğe aykırı olmaması kaydıyla çıkarılan idari düzenleyici işlemlerdir. Başbakanlık, bakanlıklar ve kamu tüzel Kişileri kendi görev alanlarını ilgilendiren konulardaki kanun ve tüzükler için yönetmelik çıkarabilirler.

Anayasa, kanun, uluslararası antlaşma, KHK ve tüzük Resmî Gazetede yayımlanırlar. Ancak her yönetmelik Resmi Gazete&#;de yayımlanmaz. Hangi yönetmeliklerin Resmî Gazete&#;de yayımlanacağı kanunlarda belirlilir. Resmi Gazete&#;de yayımlanan yönetmeliklerin kanun veya tüzüğe aykırı olması hâlinde iplalleri için Danıştaya dava açılır ancak diğer yönetmelikler için ilgili yer idare mahkemesine dava açılır.

Yardımcı kaynaklar hakkında yazılı veya yazısız bir hukuk kuralı bulunmayan konulara (yani bir hukuk boşluğu olan hallere) ilişkin uyuşmazlıklarda hâkimin başvurabileceği kaynaklardır. Kural olarak hâkim, hukuk boşluğu olan hâllerde kendisi bir hukuk yaratma yoluna gidecektir. Ancak bunu yaparken diğer mahkemelerce benzer ya da aynı konularda daha önceden verilmiş olan emsal kararlardan veya bu konuda daha önce araştırmalar yapmış olan hukukçu bilim adamlarının görüşlerinden yani doktrinlerden yararlanabilir.

Hukukun yardımcı kaynakları ikiye ayrılır. Bunlar;
&#; Mahkeme içtihatları (Mahkeme Kararları / Emsal Kararlar)
&#; Doktrin (Bilimsel Görüşler/ İlmi içtihatlar)

Mahkeme İçtihatları Nedir?

Mahkeme İçtihatları, mahkemelerce daha önce verilmiş bulunulan kararlardır. Esasında bunlara mahkeme kararları veya emsal kararlar adı da verilmektedir. Hâkim kendisi hukuk yaratırken değil, sadece başka olayların çözümlerinde de öncesinde kendisince verilmiş veya başka hâkimlerce verilmiş bulunan emsal kararlardan yararlanabilir.

Ancak hâkimin hukuk yaratırken gerek kendisinin benzer konularda verdiği kararlardan gerekse, başka mahkemelerce verilmiş bulunan kararlardan yararlanması şart değildir yani emsal kararlar bağlayıcı değildir. Fakat bu kuralın bazı istisnaları bulunmaktadır.

Anayasa Mahkemesi İçtihatları ülkedeki tüm hakimleri, kişileri ve idareyi bağlar. (Aslında yüksek mahkeme kararları dahi hakimleri bağlamaz. Ancak Anayasa Mahkemesinin eşitler arası üstünlüğünden gelen baskın niteliği gereği aldığı kararların uygulamada bağlayıcı etki yarattığı görülmektedir.)

Yargıtay içtihatları birleştirme kararları, adli yargıdaki tüm hakimleri ve savcıları bağlar.
Danıştay içtihatları birleştirme kararları, idari yargıdaki tüm hakimleri bağlar.

Anayasa Mahkemesi kararları kanunlar hiyerarşisinde, kanunlar/uluslararası antlaşmalar/KHK&#;ler gurubunda kanunlara eş değer kaynak olarak yer alır.

Doktrin Nedir?

Hakimin gerek hukuk yaratırken gerekse yorumlarken yararlanabileceği bir diğer kaynak da doktrindir. Doktrine ilmî içtihat veya bilimsel görüşlerde denilmektedir. Hukuk bilimi ile uğraşan bilim adamlarının yazmış oldukları makaleler, yayınlar, görüşler ve tezler ile benzeri metinler doktrin olarak adlandırılmaktadır.

Hâkim, bir uyuşmazlığı çözerken önce yazılı kaynaklara yani yazılı hukuk kurallarına başvurur ve bunu yapmak zorundadır. Eğer yazılı hukuk kurallarında bir hüküm bulursa da uygulamak zorundadır. Ancak yazılı hukuk kurallarında bir hüküm bulamaz ise (Ortada bir kanun boşluğu vardır.) bu durumda hâkim, yazısız hukuk kurallarına başvurmak zorundadır. Yani örf ve adet hukukuna bakmak zorundadır. Burada bir hüküm bulur ise bunu uygulamak zorundadır. Fakat burada da bir hüküm bulamaz ise (Ortada artık hukuk boşluğu vardır.) bu durumda hâkim, artık kendisi bir hukuk yaratmak durumdadır. Önündeki uyuşmazlık için artık var olan hukuk boşluğu- nu doldurmak durumundadır. Bu durumda kendisi kanun koyucu olsaydı nasıl bir kanun yapardı onu belirleyecek ve ona göre kendi hukukunu yarattıktan sonra da onu önündeki uyuşmazlığa uygulayacaktır. İşte bunu yaparken hâkim, emsal kararlardan ve doktrinden yararlanabilecektir.

GENEL OLARAK HUKUK KAVRAMI ve MEDENİ HUKUKUN HUKUK KOLLARI ARASINDAKİ YERİ

Genel Olarak Hukuk Kavramı

Hukuk, toplumu düzen altına alan ve devlet yaptırımı ile kuvvetlendirilmiş kuralların bütünüdür.

Toplumu düzenleyen diğer sosyal kurallardan din kuralları, ahlak kurallar ve görgü kurallarından hukuk kurallarının ayrılan yönü bir kamu gücü tarafından desteklenmesidir. Böylece kişiler bu kurallara uymadıkları zaman bir zorlama altına gireceklerini bilirler.

Hukukun Kolları ve Medeni Hukukun Yeri

Hukukun kolları arasında ikili bir ayrıma gidilir. Kurallar eşitler arası söz konusu ise sözgelimi vatandaşlar arasındaki bir uyuşmazlık çözülüyorsa burada özel hukuk devreye girer. Ancak uyuşmalığın tarafları arasında altlık-üstlük ilişkisi varsa sözgelimi devlet ve vatandaşlar arasındaki bir uyuşmazlık çözülüyorsa kamu hukuku devreye girer.

Hukuk branşlarından medeni hukuk ise eşitler arası ilişkiler içindir. Özel hukukun en kapsamlı ve en önemli dalına medeni hukuk diyebiliriz.

MEDENİ HUKUK KAVRAMI

Anlam itibariyle şehirliler hukuku anlamına gelen medeni hukuk, kişilerin birbirleriyle ve belirli ölçüde devletle olan ilişkilerini düzenleyen kurallardan oluşur.

Kapsamı açısından beşe ayrılır.

Kişiler Hukuku

Hak sahibi olan kişilerin türlerini, ehliyetlerini, kişisel durumlarını vs. inceler.

Aile Hukuku

Aile ilişkileri olarak adlandırılabilecek bütün hukuki ilişkileri inceler.

Miras Hukuku

Gerçek bir kişinin ölümünden sonra, sağlığında sahip olduğu hak ve borçların kimlere ve nasıl devredileceğini düzenler.

Eşya Hukuku

Kişilerin eşya üzerindeki egemenlik haklarını ve tasarrufları düzenler.

Borçlar Hukuku

Kişiler arasında kurulan borç ilişkilerini bunlardan doğacak alacak ve borçları düzenler.

MEDENİ HUKUKUN KAYNAKLARI

Medeni hukukun nereden ve nasıl ortaya çıktığını inceleyelim:

Asli Kaynaklar

TMK. m. 1’e göre,

“Kanun sözüyle ve özüyle değindiği bütün konularda uygulanır. Kanunda uygulanabilir bir hüküm yoksa hâkim, örf ve âdet hukukuna göre, bu da yoksa kendisi kanun koyucu olsaydı nasıl bir kural koyacak idiyse ona göre karar verir”.

Türk Medeni Kanunu 1. maddesinden anlayacağımız üzere asli kaynaklarımız yazılı hukuk kurallarıdır.

Şimdi yazılı hukuk kurallarımız nelerdir görelim:

Kanunlar

Medeni hukukun yazılı kaynaklarının başında Medeni Kanun ve Borçlar Kanunu gelir.

Kanun Hükmünde Kararnameler

Türkiye Büyük Millet Meclisi, kanun ile belli konularda Bakanlar Kuruluna “kanun hükmünde kararname” çıkarma yetkisi verebilir. Söz konusu yetki kanununda, kararnamenin amacı, kapsamı, ilkeleri ve bu yetkiyi kullanma süresi açıkça gösterilmelidir.

Kanun hükmünde kararnameler de kanunlar gibi, Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe girerler. Ancak kanun hükmünde kararnameler yayımlandığı gün Türkiye Büyük Millet Meclisine sunulurlar.

 Meclise sunulan kararnameler, kanunların görüşülmesi için konulmuş olan kurallara göre, öncelik ve ivedilik ile görüşülürler.

Bu görüşme neticesinde kararname, aynen kabul edilebilir, değiştirilebilir veya reddedilebilir. Reddedilen kararnameler, ret kararının Resmi Gazete’de yayımlandığı gün yürürlükten kalkarlar.

Bu bağlamda Bakanlar Kurulu Meclis'ten aldığı yetki ile medeni hukukun düzenleme alanlarında Kanun Hükmünde Kararname çıkarabilir.

Tüzükler

Soyadı nizamnamesi, tapu sicil tüzüğü gibi tüzükler kanunlara dayalı olarak kanunların uygulanmasını göstermek ya da kanunun emrettiği durumları düzenlemek amacı ile çıkarılabilir.

Yönetmelikler

Evlendirme Yönetmeliği gibi yönetmelikler kamu kuruluşların kanun ve tüzüklerin uygulanmasını sağlamak amacıyla ve kanunlara ve tüzüklere aykırı olmamak kaydıyla çıkardıkları kurallar bütünüdür.

İçtihadı Birleştirme Kararları

Adli yargıda üst mahkeme olan Yargıtay'ın hukuk boşluklarını doldurmak üzere yayınladıkları kurallardır.

Tali Kaynaklar

Hakimin, önüne gelen uyuşmazlıkta yazılı hukuk kuralı bulamadığı durumlarda başvuracağı kaynaklardır.

Örf ve Adet Hukuku

TMK. m. 1/I’e göre,

“Kanunda uygulanabilir bir hüküm yoksa, hâkim, örf ve âdet hukukuna göre karar verir”. Bu hükümden anlaşılacağı üzere, örf ve âdet hukuku kuralları, hâkimin yazılı bir hukuk kuralı bulamadığı durumlarda başvuracağı tali bir kaynaktır.

Hakimin Yarattığı Hukuk

TMK. m. 1’e göre,

“Kanun, sözüyle ve özüyle değindiği bütün konularda uygulanır. Kanunda uygulanabilir bir hüküm yoksa hâkim, örf ve âdet hukukuna göre, bu da yoksa kendisi kanun koyucu olsaydı nasıl bir kural koyacak idiyse ona göre karar verir”.

Bu durumda hâkim tıpkı bir kanun koyucuymuş gibi hareket edecek ve önüne gelen somut olayı çözümlemek için, hukuk yaratma yetkisini kullanacaktır.

Yardımcı Kaynaklar

TMK. m. 1/III’e göre,

“Hâkim, karar verirken bilimsel görüşlerden ve yargı kararlarından yararlanır”.

Mahkeme İçtihatları

Hakimler somut bir olayı çözerken soyut hukuk kurallarını kullanırlar. Bunun için de soyut hukuk kurallarını yorumlamak, anlamlarını araştırmak durumundadırlar. İşte hakimlerin soyut hukuk kuralları hakkında yaptıkları değerlendirme içtihatları oluşturur ve hukukun oluşumuna katkıda bulunurlar.

Doktrin (Bilimsel Görüşler)

Hukuk bilimiyle ilgilenen insanların hukuki sorunlara ilişkin görüş ve düşüncelerine doktrin denir. Kanun koyucu işte bu görüş ve düşüncelerden faydalanır.

MEDENİ HUKUKUN UYGULANMASI

TMK, özüyle ve sözüyle ilgilendiği bütün konularda uygulanır.

Medeni Kanunun Yorumlanması

Yorum Türleri

Üç farklı yorum türü vardır:

Yasama yorumu, kanun koyucu tarafından yapılır.

Yargısal yorum, hakimlerin somut olaylarda soyut kuralları uygularken kuralları yorumlamasıdır.

Bilimsel yorum, hukuk bilimiyle uğraşan insanlar tarafından yapılan yorumdur.

Yorum Yöntemleri

Deyimsel ya da lafzi yorum yöntemi ile kanun metninde yer alan kelimelerin ne anlama geldiğine bakılır.

Tarihsel yorum yöntemi ile kanun koyucunun iradesi araştırılır.

Amaçsal yorum yöntemi ile kanunun amacını, zamanın ihtiyaçlarını ve devrin özelliklerini öğrenmek amaçlanır.

Kanunların Yorumlanmasında Kullanılan Mantık Kuralları

Kıyas, bir hukuki ilişki için konulmuş kanun hükmünün, hakkında kural olmayan ancak benzer başka bir kanun hukuki ilişki için uygulanması anlamına gelir. Özellikle belirtelim ki kıyasa başvurabilmemiz için hukuki ilişkiler arasında benzerlik bulunmalıdır.

Evleviyet yöntemi ise çoğun içinde azın bulunduğu, bütün için doğru olanın parçalar için de doğru olacağı yöntemine dayanır. Örneğin insanlara zarar vermek kanunlarla yasaksa, insanları öldürmek evleviyetle yasaktır.

Bazı durumlarda, bir olay hakkındaki hüküm, aralarında benzerlik olmasına rağmen kıyas yoluyla benzer olaylara uygulanmaz. Bu doğrultuda bir sonuca, aksi ile kanıt yolundan ulaşılır.

 Örneğin TMK m. 11/2 gereği evlenme kişiyi ergin kıldığıhalde, söz konusu hüküm aksi ile kanıt yolu uygulanarak nişanlanma bakımından uygulanmaz.

Hâkimin Hukuk Yaratması

TMK. m. 1/II’ye göre,

“Kanunda uygulanabilir bir hüküm yoksa, hâkim, örf ve âdet hukukuna göre, bu da yoksa kendisi kanun koyucu olsaydı nasıl bir kural koyacak idiyse ona göre karar verir”.

 Hukukun kaynakları arasında da tali kaynaklardan biri olarak açıklandığı üzere, bu hüküm ile kanun koyucu hâkime hukuk yaratma yetkisi vermiştir.

Boşluk Kavramı

Bir hukuki uyuşmazlık hakkında kanunlarda, örf ve adet hukukunda ve diğer hukuk kaynaklarında hüküm yoksa hukukta boşluk var demektir.

Hakimin Takdir Yetkisi

TMK. m. ’nin başlığı “Hâkimin takdir yetkisi” şeklindedir.

TMK. m. 4’de de, hâkimin takdir yetkisini nasıl kullanacağı belirtilmektedir. Bu hükme göre,

“Kanunun takdir yetkisi tanıdığı veya durumun gereklerini ya da haklı sebepleri göz önünde tutmayı emrettiği konularda hâkim, hukuka ve hakkaniyete göre karar verir”.