Almanca 3000 Kelime Pdf

Since the emergence of 20th century, the importance of humand body in the evolution of language has been noticed, and some theories have been developed accordingly. Subsequent to 1980s, considerably more emphasis has been attributed to human body, a part of space and construer of time. Cognitive linguistics tries to understand body, body parts, perception, attention, senses, position and movement of objects making use of concrete facts. From this angle, there exists a cole link between language and sensoriomotor features. The use of names for body parts in formulaic language in Turkish was examined by many researchers. However, a relationship between body parts and cognitive linguistics was not dwellt on in those studies. Some of these body parts and organs are heart, liver, kidney, stomach, foot, hand, arm, head,breast, shoulder, brain, eye, ear, nose, face, eyebrow, lip. What is the rate and frequency of these body parts and organs in Turkey Turkish idioms? The related body-part words will be analyzed through Turkish Language Institute located on www.tdk.gov.tr website, which contains Updated Turkish Dictionary. After the classification of body-part words, the place of the word eye in communication will be examined in Turkey Turkish, and its priority and defining feature will be handled from the perspective of face theories. Key Words: Metaphor, relation between language and human body, cognitive linguistics, formulaic language. Turkish Abstract: 20. yüzyılın başından başlayarak, insan bedeninin dilin oluşumundaki önemi fark edilmiş ve buna yönelik birtakım kuramlar geliştirilmiştir. 1980 sonrasında bilişsel dilbilimle birlikte, mekânın bir parçası ve aynı zamanda oluşturucusu olarak insan bedenine olan ilgi çok daha fazla artmıştır. Bilişsel dilbilim somut olgulardan yararlanarak genel olarak bedenin, beden organlarının, algının, dikkatin, duyuların ve nesnelerin konumunun ve hareketinin özelliklerini incelemeye tabi tutarak dili anlamaya çalışır. Bilişsel dilbilim bakış açısına göre, bedenin duyuşsal motor özellikleri ile dil arasında yakın bir ilişki vardır. Türkçe söz kalıplarında beden organlarının adlarının kullanımı daha önce birçok araştırmacının dikkatini çekmişti. Ancak, tespit edebildiğimiz kadarıyla, bu güne kadar Türkçe söz kalıplarında organ adlarının kullanımına bilişsel dilbilimsel bir bakış açısıyla bakılmamıştır. Söz kalıplarında kullanılan beden bölümleri ve organ adlarının belli başlıları kalp / yürek, ciğer, böbrek, bağırsak, mide, ayak, el, kol, baş, kafa, göğüs, omuz, beyin, göz, kulak, burun, yüz, ağız, kaş, dudak biçiminde sıralanabilir. Görüldüğü gibi deyimleştirmelerde yüz ve yüzle ilgili ayrıntılar dikkat çekicidir. Acaba Türkiye Türkçesindeki deyimlerde bu beden bölümlerinin ve organların ağırlığı ve sıklığı nedir? Bu çalışmada, Türk Dil Kurumu'nun www.tdk.gov.tr sitesinde yer alan Güncel Türkçe Sözlük'teki ilgili deyimler, yukarıda verilen organlar ve beden bölümleri bakımından incelenecektir. Ardından Türkiye Türkçesindeki görünüm, yüzün iletişim bakımından beden bölümleri içindeki önceliğini ve belirleyiciliğini öne süren yüz kuramları bakımından değerlendirilecektir. Anahtar Sözcükler: Metafor, dil-beden ilişkisi, bilişsel dilbilim, söz kalıpları.

GEкMİŞTEN GELECEĞE TоRK SнГLоKкоLоĞо Elginkan VКФПı 3. TürФ Dili ve EНОЛТвКtı KuruХtКвı Bildirileri 19-21 Nisan 2017 EdТtörler Prof. Dr. ŞüФrü HКХûФ AФКХın Dr. TuğЛК PoхКn Sayfa Tasarımı : Hanifi GüХОх – Pasifik Reklam Kapak Tasarımı : Hanifi GüХОх – Pasifik Reklam Baskı ve Cilt : Osman оnКХ – Kırıntı YКвınМıХıФ OsmКnКğК Mah. KuşНТХТ Cad. Sevimli İş Merkezi No: 18/163 AХtıвoХ – KКНıФöв – İstКnЛuХ İХОtТşТm: 0553 314 74 24 1. BКsФı İstКnЛuХ 2017 ISBN: 978-605-65151-5-6 Sertifika No: 30920 E-posta: [email protected] ELGİNKAN VAKFI Merkez: Kore ŞОСТtХОrТ CКН.YüгЛКşı Kaya AХНoğКn Sok. No.6 Zincirlikuyu / İSTANBUL Tel: 0212 275 30 40 BОХРОх (Faks) 0212 266 54 49 GEкMİŞTEN GELECEĞE TоRK SнГLоKкоLоĞо Elginkan VКФПı 3. TürФ Dili ve EНОЛТвКtı KuruХtКвı Bildirileri 19-21 Nisan 2017 V İкİNDEKİLER “EХРТnФКn VКФПı AНınК” • XI Aхış Konuşmaları İlhan оttü • XVII ProП. Dr. İ. нnОr GünхКvНı • XXI Prof. Dr. ŞüФrü HКХûФ AФКХın • XXIII Kurultay Programı • XXVII Aхılış Oturumu кОvТrmОnХОrТn GöгüвХО SöгХüФХОrТmТг • 1 BİLDİRİLER • Orta Türkхe Söгlükхülüğünde Mukaddimetü’l-Edeb ve önemi Nuri YüМО • 21 Codex Cumanıcus’un Türk Söгlükхülüğündeki Yeri Mustafa ArРunşКС •35 Ali Seвdi’nin Resimli Kamus-ı Osmani Adlı Eserinde B Harfi нrneğinde Tanımlama ve Tanıklama (нrnekleme) Nesrin Bayraktar •47 Türk Söгlükхülüğünde Sır James William Redhouse’un İгdüşümleri ŞОrmТn Kalafat •59 CODEX CUMANICUS'UN TоRK SнZLоKкоLоĞоNDEKİ YERİ MustКПК ARGUNŞAH нzet Codex Cumanicus (= CC), ТФТ Квrı ФТtКЛın sonrКНКn ЛТrХТФtО МТХtХОnmОsТвХО oХuşmuş ЛТr ОsОrНТr. Bun- ХКrНКn ЛТrТnМТsТ üх НТХХТ ЛТr söгХüФ; ТФТnМТsТ ТsО HrТstТвКnХıФХК ТХРТХТ НТnь mОtТnХОr, ТХКСТХОr, ЛТХmОМОХОr, ФısК ЛТr KumКn НТХТ РrКmОrТ vО вОНТ Квrı ФОХТmО ХТstОsТnНОn mОвНКnК РОХmОФtОНТr. İФТnМТ ФТtКptКФТ 1, 2 vО 7. ХТstОХОrНОФТ TürФхО ФОХТmОХОrО AХmКnМК; 3, 4, 5, 6. ХТstОХОrНОФТХОrО ТsО LКtТnМО ФКrşıХıФ vОrТХmТştТr. LКtТnМО ФКrşıХıФ vОrТХОn ФОХТmО ХТstОХОrТ НТğОrХОrТnО РörО хoФ НКСК ФısКНır. BКгı ФОХТmОХОrО ТsО СОrСКnРТ ЛТr ФКrşıХıФ vОrТХmОНТğТ НТФФКt хОФmОФtОНТr. Codex Cumanicus'un ЛТrТnМТ ФТtКЛı КХПКЛОtТФ oХКrКФ sırКХКnКn LКtТnМО ФОХТmОХОrО önМО FКrsхК, sonrК KumКnМК ФКrşıХıФ vОrТХmОsТвХО oХuşmuş ЛТr söгХüФtür. TürФ söгХüФхüХüğünün ТХФ ОsОrТ oХКn DТvanü LüРa- ti't-Türk, ArКp РrКmОrМТХТğТ vО söгХüФхüХüğü sТstОmТnО РörО СКгırХКnmıştır. CC ТsО BКtı НТХХОrТ mКntığınК РörО СКгırХКnmıştır vО ЛuРünФü söгХüФ КnХКвışımıгК oХНuФхК вКФınНır. BТrТnМТ ФТtКЛı ФОnНТ ТхОrТsТnНО ТФТ ЛöХümНО ОХО КХmКФ РОrОФТr. İХФ 29 вКprКФ ПТТХ хОФТmХОrТnО Квrıl- mıştır. FТТХХОr üхХü, НörtХü ЛКгОn ЛОşХТ РrupХКr СсХТnНО хОФТmХОnmТştТr. Bu ЛöХüm, гОnРТn ЛТr ПТТХ söгХüğü- Нür. нnМО şТt- ПТТХТ Лütün гКmКn vО şКСısХКrıвХК хОФТmХОnmТş, sonrКФТ ПТТХХОr РОnОХ oХКrКФ РОnТş гКmКn, РörüХОn РОхmТş гКmКn, ОmТr ФТpТ хОФТmХОrТ ТХО ТsТm ЛТхТmХОrТnНОn oХuşmuştur. Bu ЛöХümНО вОr КХКn La- tince fiil listeleri alfabetiktir. 30-33К sКвПКХКrı КrКsınНК ФКrışıФ ФОХТmО ХТstОХОrТ vКrНır. 33Л sКвПКsınНКn ЛКşХКвıp ФТtКЛın tКmКmХКnНığı 55Л sКвПКsınК ФКНКr LКtТnМО ЛКşХıФХКr КХtınНК ФОХТmО ХТstОХОrТ ЛuХunmКФta- Нır. Bu ЛöХümНО ФonuХКrınК РörО СКгırХКnmış 40 Рrup вОr КХır. Codex Cumanicus гОnРТn ЛТr söг vКrХığınК sКСТptТr. BТrТnМТ ФТtКЛının НТгТnТnНО 1722, ТФТnМТ ФТtКЛının НТгТnТnНО ТsО 2033 mКННО ЛКşı tОspТt ОНТХmТştТr. BКгı ФОХТmОХОrТn СОr ТФТ ФТtКptК tОФrКr ОНТХНТğТ Рöг önünНО ЛuХunНuruХursК topХКm mКННО ЛКşının 3000 НoХКвınНК oХНuğu РörüХür. Codex Cumanicus'un ЛКгı öгОХХТФХОrТ şunХКrНır: 1. CC'НО TürФхОnТn НКСК önМОФТ ОsОrХОrТnНО РörüХmОвОn, ЛКгıХКrı вОrОХ KıpхКФ КğıгХКrınНКn КФta- rıХmış onХКrМК вОnТ ФОХТmО вОr КХmКФtКНır. Bu ФОХТmОХОr ЛТrТnМТ ФТtКptК ТsО КnХКmХКrını LКtТnМО vО FКrsхК ФКrşıХıФХКrınНКn, ТФТnМТ ФТtКptК ТsО mОtТn ЛКğХКmınНКn tОspТt ОtmОФ mümФünНür. AвrıМК Лu ФОХТmОХОr хoФХuФХК хКğНКş KıpхКФ ХОСхОХОrТnНО НО tКnıФХКnКЛТХmОФtОНТr. AşКğıНК vОrТХОn ФОХТmОХОr, СКгırХКНığımıг CC söгХüğünün /Ф/ mКННОsТnНО вОr КХıp НКСК önМОФТ TürФхО mОtТnХОrНО tОspТt ОНТХОmОвОn örnОФХОrНТr: kamal- "хКХФКХКnmКФ, sКХХКnmКФ", kaŋa "ince tahta", karav "1. öНüХ. 2. tКгmТnКt, prТm", kaşır- "ФКşımКФ", kaşrav "ФКşКğı", katra "baca", kopsagan "ilahi (Mezmur)", kovaḫ "вКrК ФКЛuğu, sКх ФОpОğТ", kop- "öХümНОn sonrК НТrТХmОФ", kovra "Кnıг, Фurumuş ЛТtФТ sКpı". 2. TürФхОnТn söг vКrХığınНК ЛuХunКn ЛКгı ФОХТmОХОrТn CC'НО вОnТ КnХКmХКr ФКгКnНığı tОspТt ОНТХmТş- tir: karıl- "(sОsТ) ФısıХmКФ", karmala- "acele etmek", kaşa- "ФКşımКФ", kaşka "kel, dazlak", koŋran- "kendi ФОnНТnО söвХОnmОФ, soФrКnmak", kirik- "uвum sКğХКmКФ, КnХКşmКФ, ФКtıХmКФ", kotur "вКrК ФКЛuğu", koy- "indirmek", koвmıх "ХОğОn ФОmТğТ, ФuвruФ soФumu ФОmТğТ" 3. EsФТ UвРurХКr НönОmТnНО MКnТСКТгm vО BuНТгm ТХО ТХРТХТ mОtТnХОrТn TürФхО хОvТrТХОrТnНО ЛТrхoФ НТnь tОrТm türОtТХmТştТr. CC'НО ТsО HrТstТвКnХığК КТt tОrТmХОrТn ФКrşıХКnmКsınК вОnТ ФОХТmОХОrТn türОtТХНТğТ tОspТt ОНТХmТştТr: Arı Tın "Kutsal Ruh", boşak "КП; РünКСХКrı ЛКğışХКmК, РünКС хıФКrmК", boşat- "ЛКğışХa- mak, affetmek", kopsa- (< kopuz+a-) "ТХКСТ söвХОmОФ", kök ötmekТ "İsК'nın ЛОНОnТnТ tОmsТХ ОНОn,  ProП. Dr., ErМТвОs оnТvОrsТtОsТ, EНОЛТвКt FКФüХtОsТ, TürФ DТХТ vО EНОЛТвКtı BöХümü, [email protected] 36 • Geçmişten Geleceğe Türk Sözlükçülüğü РöФtОn ТnОn vО İnМТХ'НО вТвОnХОrТn öХümsüгХОşОМОğТ ЛОХТrtТХОn ОФmОФ", ulu kün "ФutsКХ Рün, pКгКr Рünü", üхlük з üхöv з üх t ŋdeş "tОsХТs; BКЛК, OğuХ, KutsКХ RuС", Вarıḫ "Hг. İsК", вıḫöv "(< ıвık öv < ET. ıduk eb) kutsal ev, kilise". 4. BКгıХКrı İsХКmТ ХТtОrКtürО КТt ЛТrхoФ ФОХТmО HrТstТвКnХıФХК ТХРТХТ tОrТmО НönüştürüХmüştür: alРışlı "1. aziz, kutsal. 2. bereket, bolluk", arı з arı alРışlı з arıḫ / aruv "kutsal, aziz", haziz "kutsal, aziz", Ata ~ Ata T ŋrТ з T ŋrТ Ata "TКnrı", B в з B в T ŋerТ / B в T ŋrТ "Rab", bТtТk з T ŋerТ söгТ "İnМТХ", bТtüv "kut- sКХ вКгıХКr", bütünlük "ant, yemin", РrТ "РünКСФсr", РrТ kТşТ "вКХКnМı", k хТr- "РünКСХКrı ЛКğışХКmКФ, affetmek", kutkardaхı "ФurtКrıМı, Hг. İsК", tın ata "peder, papaz", вulovхı "ФurtКrıМı, MОsТС". 5. BТrТnМТ ФТtКptК ЛКгı KumКnМК ФОХТmОХОrТn вКnınК "vОХ = vОвК" вКгıХКrКФ вК ФОХТmОnТn ПonОtТФ НОğТşТФХi- ğО uğrКmış ЛТхТmХОrТ вКСut Оş КnХКmХısı vОrТХmТştТr. BКгОn ТФТ ФТtКp КrКsınНК НК ПonОtТФ ПКrФХıХıФХКr ЛuХun- mКФtКНır. FonОtТФ ПКrФХıХıФХКr НönОmТn Кğıг öгОХХТФХОrТnТ вКnsıtırФОn Оş КnХКmХıХКr söгХüФхüХüğümüгü гОnРТnХОştТrmОФtОНТr. К. FonОtТФ ПКrФХıХığК uğrКвКn ФОХТmОХОr: boya ~ boyow "boya", bugday ~ boday ~ bogday "ЛuğНКв", bulud ~ bulut "bulut", хaḫ з хak "zaman, an", ḫalḫa ~ ḫalka "(Кt tКФımınНК ФuХХКnıХКn) СКХФК", ḫatun ~ katun "ФКНın", kaşı- з kaşa- "ФКşımКФ", karхıРa з karхaРa "КtmКМК, şКСТn". Л. Eş КnХКmХı ФОХТmОХОr: bТrТnх з tuturРan "pТrТnх", boya / boyow ~ rang "boya", buРdaв з aşlık "ЛuğНКв, tКСıХ", ḫamuş з töгümlü kТşТ "rКСКt, вumuşКФ СuвХu, sОssТг (ФТmsО)", kamal- з ırРal- "хКХФКХКnmКФ, sКl- lanmak", karavaş з küŋ "cariye", karış- ~ abra- "korumak, savunmak", karıştur- з bulРaştur- "ФКrıştır- mak", katra ~ sufra "baca". Bildirimizde Codex Cumanicus, söгХüФхüХüФ ЛКФımınНКn НОğОrХОnНТrТХОМОФ, TürФ söгХüФхüХüğü ТхОrТsТn- deki yeri tespit edilecektir. Anahtar kelimeler: Codeб CumanТcus, Türk söгlükхülüğü, вenТ kelТmeler, eş anlamlı kelТmeler, dТnь terimler 1. Giriş Bu хКХışmКНК önМО Codex Cumanicus (=CC) tКnıtıХКМКФ, НКСК sonrК КnК Фonumuг oХКn ОsОrТn TürФ söгХüФхüХüğünНОФТ вОrТ üгОrТnНО НuruХКМКФtır. TКrТСь söгХüФХОrХО ФКr- şıХКştırmКХКr вКpıХКМКФ, ОsОrТn söгХüФsОХ öгОХХТФХОrТ tОspТt ОНТХОМОФ, ЛunХКr mКННОХОr СсХТnНО vОrТХОМОФtТr. кКХışmКНК CC'НОn КХınКn örnОФХОrТn КnХКmХКrı vО mОtТnНО РОхtТğТ yerler de verilecektir. 2. Codex Cumanicus ve Muhtevası Codex Cumanicus birisi 1291-1293 вıХХКrı КrКsınНК, НТğОrТ 14. вüгвıХın ЛКşХКrınНК вКгıХmış ТФТ НОПtОrНОn mОвНКnК РОХmОФtОНТr. İtКХвКn ЛöХümü İtКХвКn ФoХonilerin yer- leştТğТ KКrКНОnТг’Тn ФuгОвТnНО Kırım МТvКrınНК ЛТr вОrНО, AХmКn ЛöХümü ТsО mТsвo- nОrХТФ ПККХТвОtХОrТnТn вürütüХНüğü KıpхКФ şОСТrХОrТnТn ЛТrТnНО вКгıХmış oХmКХıНır. EsОr, AХtın OrНu sКСКsınНК вКşКвКn KıpхКФХКrın НТХТвХО вКгıХmıştır. Bu НТХ, KıpхКФ TürФхe- sТnТn ФuгОв (KumКn) ХОСхОsТНТr. EsОrТn НТХТ mОtТnНО “TКtКrхК” vО “TКtКr tТХ”, LКtТnМО söгХОrНО ТsО KomКnМК (KumКnМК) oХКrКФ ЛОХТrtТХmТştТr. TürФ ФüХtür vО НТХ tКrТСТ ТхТn pКСК ЛТхТХОmОг НОğОrНО oХКn Лu ОsОrТn гОnРТn ФОХТmО СКгТnОsТ TürФхОnТn söгХüФХerine ЛüвüФ ФКtФıХКr вКpmКФtК, tКrТСь TürФ ХОСхОХОrТnО КТt ОsОrХОrНО ФКrşıХКştığımıг ПonОtТФХО ТХРТХТ ЛТrхoФ sorunun хöгümünО вКrНımМı oХmКФtКНır. OrСun, UвРur vО ArКp КХПКЛОsТy- ХО вКгıХmış mОtТnХОrНО ФТmТ гКmКn tОrОННüt ОttТğТmТг o/u, ö/ü, О/ė/Т sОsХОrТnТn Latin КХПКЛОsТnО КФtКrımınНК ФoХКвХıФХКr sКğХКmКФtКНır. İtalвanca Codeб КНı vОrТХОn ЛТrТnМТ НОПtОr ТФТ ФısımНКn oХuşmКФtКНır. BТrТnМТ Фı- sımНК ЛОş sКtırХıФ ЛТr LКtТnМО РТrТştОn sonrК sırКвХК LКtТn, FКrs vО TürФ НТХХОrТ üгОrТnО MustКПК ArРunşКС • 37 üх pКrКХОХ sütun СсХТnНО tОrtТp ОНТХmТş söгХüФ вОr КХmКФtКНır. 1К sКвПКsınНКn ЛКşХКвa- rКФ 29Л sКвПКsının sonunК ФКНКr хОФТmХТ ПТТХХОr ТşХОnmТştТr. BurКНК önМО şТt- fiili ele КХınmıştır. Dört sКвПК ЛoвunМК Лu ПТТХТn Лütün хОФТmХОrТ КХtı şКСsК РörО vОrТХmТştТr. BurКНКФТ ХТstОХОr KıpхКФ TürФхОsТnТn ПТТХ хОФТmХОrТnТ вКnsıtmК КmКМını Рütmüş vО ЛТr РrКmОr mКХгОmОsТ sunmuştur. KОХТmО sırКХКmКsı A СКrПТnНОn ЛКşХКвКrКФ V’вО ФКНКr LКtТnМОвО РörО вКpıХmıştır (ArРunşКС-GünОr, 2015, 28). 30К sКвПКsınНКn 33К sКвПКsı- nın sonunК ФКНКrФТ ЛöХümНО СОrСКnРТ ЛТr sТstОm oХmКНКn РrupХКr СсХТnНО ТsТmХОr, sı- ПКtХКr, гКrПХКr vО ОНКtХКr вОr КХır. 33Л-35Л КrКsınНК önМО гКmТr хОФТmХОrТ, НКСК sonrК at, laḫab, ulu, kТхТ, вakşı, вРТ, вaman, t Рme, вalРuг, вüŋül, öгРe, kТхТ vb. kelimelerin хoФХuФ ЛТхТmХОrТ vО ЛКгı СсХ ОФХОrТвХО хОФТmХОrТ вОr КХır. 35Л sКвПКsınНКn ТtТЛКrОn хОşТt- ХТ ФonuХКrНК söгХОrТn ЛТr КrКвК РОtТrТХНТğТ ФОХТmО ФümОХОrТ ЛКşХКr. BТrТnМТ НОПtОrТn son- ХКnНığı 55Л sКвПКsınК ФКНКr НОvКm ОНОn ФümОХОrНО Оn Кг 4-5, en fazla 80-90 kelime ЛuХunmКФtКНır (ArРunşКС-GünОr, 2015, 28). Almanca Codex denilen ikinci defteri kelime listeleri ve mensur metinler olarak ТФТвО КвırmКФ РОrОФТr. 56К sКвПКsınНКn ЛКşХКвКn Лu НОПtОr 59Л sКвПКsının sonunК ФКНКr ПТТХ хОФТmТ örnОФХОrТ vО ФОХТmО ХТstОХОrТnНОn oХuşur. 60К sКвПКsınНКn ЛКşХКвКrКФ önМО ЛТХmОМОХОr, sonrК НТnь mОtТnХОr vО ТХКСТХОr, 80Л sКвПКsınНКn sonrК НК ФОХТmО ХТstОХОrТ вОr КХmКФtКНır. BurКНК vОrТХОn ФОХТmО ХТstОХОrТ İtКХвКn ЛöХümünün КФsТnО, СОrСКnРТ ЛТr tКsnТПО tсЛТ tutuХmКФsıгın, ФКrmКФКrışıФ vО РОХТşТРüгОХ ЛТr вığın СсХТnНОНТr. Bu НОПtОr- НОФТ ФОХТmО ХТstОХОrТnО AХmКnМК vОвК LКtТnМО ФКrşıХıФХКr vОrТХmТştТr. 3. Codex Cumanicus'un Söгlükхülüğümüгdeki Yeri TürФхОnТn ТХФ söгХüğü sКвıХКn DТvanü LüРatТ't-Türk, TürФхО ФОХТmОХОrО ArКpхК anlamlar verilerek oХuşturuХmuştur. BurКНК tКФТp ОНТХОn sТstОm, ArКp söгХüФхüХüФ Рe- ХОnОğТnТ НОvКm ОttТrmОФtОНТr. MОmХuФ KıpхКФ sКСКsınНК вКгıХКn söгХüФХОr ТsО ArКpхК- TürФхО vОвК TürФхО-ArКpхК oХmКФ üгОrО ТФТ НТХХТНТr. KТnР (RОsuХь) söгХüğü1 Лu НönОm söгХüФХОrТ КrКsınНК ПКrФХı ЛТr вОr tutКr. HОr sКвПКНК üх ЛХoФ sütun oХКrКФ НüгОnХОnОn söгХüğün К vО Л sütunХКrı ArКpхК-FКrsхК-TürФхО-Yunanca-ErmОnТМО oХmКФ üгОrО ЛОş НТХХТНТr. М sütunХКrı ТsО ArКpхК-MoğoХМК, ArКpхК-TürФхО, ArКpхК-FКrsхК oХmКФ üгОrО ТФТ НТХХТ СКгırХКnmıştır. EsОrТn tКmКmınНК ArКp КХПКЛОsТ ФuХХКnıХmıştır (ArРunşКС- YüФsОФФКвК SКğoХ, 2012, 291-292; GünОr, 2012, 143). 1 Resûlь Söгlüğü, 1229-1454 вıХХКrı КrКsınНК YОmОn vО HКrНКmut'tК СüФüm sürОn Oğuг КsıХХı RОsûХьХОrТn КХtınМı suХtКnı El-Malik el-Efdal el-‘AЛЛКs Л.‘AХь (1363-1377) ТхТn НОrХОnmТş oХКn, КstronomТНОn МoğrКПвКвК ФКНКr хОşТtХТ ФonuХКrı ТşХОвОn 542 sКвПКХıФ ArКpхК ЛТr ОsОrТn ТхОrТsТnНО вОr КХКn вТrmТ ЛТr sКвПКХıФ (186-206. sКвПКХКr) хoФ НТХХТ ЛТr söгХüФtür. KТtКЛın КsХı YОmОn'НО öгОХ ЛТr ФoХОФsТвonНКНır. EsОr, TТЛor HКХКsТ Kun'un BОвrut'tК КrКştırmКХКr вКptığı sırКНК MКh- mud al-GûХ ТsТmХТ ЛТrТsТnТn YОmОn'НО ЛuХunmuş ArКp СКrПХТ ЛТr вКгmКnın ПotoğrКПХКrını ФОnНТsТnО vОrmОsТвХО ЛТХТm НünвКsınМК tКnınmıştır. EsОrТ вКвımХКвКnХКr tКrКПınНКn RasûlТd HeбaРlot (2000) oХКrКФ КНХКnНırıХКn Лu söгХüФtО, ArКp СКrПХОrТвХО вКгıХmış, ArКpхК, FКrsхК, TürФхО, RumМК, ErmОnТМО vО MoğoХМК ФОХТmО ХТstОХОrТ ЛuХunmКФtКНır. EsОrТn TürФхО ЛöХümü 14. вüгвıХ MОmХuФ KıpхКФ TürФхОsТnТn, ФısmОn НО Oğuг TürФхОsТnТn НТХ öгОХХТФХОrТnТ вКnsıtmКФtКНır (ArРunşКС - SКğoХ YüФsОФФКвК, 2012, 291). 38 • Geçmişten Geleceğe Türk Sözlükçülüğü Codex Cumanicus'un ТХФ НОПtОrТ üх sütun СсХТnНО НТгТХmТş хoФ НТХХТ ЛТr söгХüФtür. LКtТn КХПКЛОsТ sırКsınК РörО НТгТХОn ТХФ sütun LКtТnМО, ТФТnМТ sütun FКrsхК, üхünМü sütun ТsО TürФхОНТr. LКtТnМО sütunНК СОrСКnРТ ЛТr ЛoşХuФ vОвК КtХКmК вoФtur. SöгХüФtО TürФхО КnХКmХКr хoФХuФХК FКrsхК ФОХТmОХОrТn КnХКmınК pКrКХОХ oХКrКФ vОrТl- mТştТr. FКrsхК sütunНК хОvrТХmОНОn Лoş ЛırКФıХКn ФОХТmОХОr TürФхО sütunНК НК Квnı ЛТхТmНО Лoştur. MОsОХК, 2Л sКвПКsınНК2 5-28. sКtırХКr КrКsınНК FКrsхК sütunНК вКХnıг 22, 27 vО 28. sКtırХКrНКФТ ФОХТmОХОrО ФКrşıХıФ vОrТХmТş, НТğОrХОrТ Лoş ЛırКФıХmıştır. Bu ЛöХümНО TürФхО sütun FКrsхК sütunХК КвnıНır. Boş ЛırКФıХКn TürФхО ФОХТmОХОrТn ЛТrхo- ğunun КsХınНК ФКrşıХığı ЛТХТnmОФtО, ЛКгıХКrı ЛТrТnМТ vО ТФТnМТ НОПtОrНО ФКrşımıгК хık- mКФtКНır. BКгı вОrХОrНО FКrsхК vО TürФхОНО ФКrşıХığı oХmКвКn LКtТnМО ФОХТmОХОrО TürФхО sütunНК ТФТnМТ ЛТr ОХ tКrКПınНКn ФКrşıХıФХКr вКгıХmıştır. Bu хОvТrТХОrТn НoğruНКn LКtТn- МОНОn вКpıХНığı РörüХmОФtОНТr: 4Л/10, 5К/1-4, 6b/18-20, 8b/20-26, 8b/20-26, 16a/23/24. YКгКr/ХКr ФТmТ вОrХОrНО TürФхО ФОХТmОХОrТ вКгmК СususunНК tКsКrruПК РТtmТş, 4-5 kelimelik gruplardan birincisini yazmış, НТğОrХОrТnНО sОrЛОst НКvrКnmıştır. MОsОХК 25a/16'da Сak t вТrür-m n вКгНıФtКn sonrК 17 vО 18. sКtırХКrı Лoş ЛırКФmış, 19. sКtırНК Сak t вТrmek oХКrКФ ОФХОmТştТr. 17 vО 18. sКtırХКrı НoХНurmКвı oФuвuМuвК ЛırКФmıştır. Bu sКtırХКrНК Сak t вТrdТm ve Сak t yirgil ФОХТmОХОrТnТn oХmКsı РОrОФТrНТ. FКrsхК sü- tunНК ТsО Лu НörtХü РruЛun Нört ФОХТmОsТ НО вКгıХmıştır. CC'nТn üх НТХХТ ЛТr söгХüФ oХmКsı, TürФхО ФОХТmОХОrТ КnХКmХКnНırırФОn ФКrşıХКştırmК вКpmК ТmФсnı vОrmОФtОНТr. BТг mОtТn вКвımınНК TürФхО ФОХТmОХОrТn КnХКmХКrını ve- rТrФОn СОm FКrsхК СОm НО LКtТnМО ФКrşıХıФХКrının КnХКmХКrını ФontroХ ОttТФ. ох НТХНО ОşНОğОr oХКrКФ vОrТХОn ФТmТ ФОХТmОХОrНО КnХКm ПКrФХıХıФХКrı oХНuğunu РörНüФ. TürФхО ФОХТmОвТ КnХКmХКnНırırФОn ЛöвХО НurumХКrНК tКrТСь vО хКğНКş ХОСхОХОrНОФТ КnХКmХКrıy- ХК НoğruХКmК вoХunК РТttТФ. 4. Codex Cumanicus Söгlüksel нгellikleri 1. CC'НО TürФхОnТn tКrТСь vО хКğНКş söг vКrХığınНК ЛuХunmКвКn ЛТrхoФ ФОХТmО tОspТt ОНТХmТştТr. Bu ФОХТmОХОr TürФхОnТn söг vКrХığınК гОnРТnХТФ ФКtmКФtКНır. HТх şüpСОsТг Лu ФОХТmОХОrТn ЛТr ЛöХümü KıpхКФ TürФхОsТnТn вОrОХ КğıгХКrınНКn КХınmıştır. SöгХüФХОrНО tОspТt ОНТХОmОвОn Лu ФОХТmОХОr ЛТrТnМТ НОПtОrНО ТsО КnХКmХКrını LКtТnМО vО FКrsхК ФКrşıХıФХКrınНКn, ТФТnМТ НОПtОrНО ТsО mОtТn ЛКğХКmınНКn tОspТt ОtmОФ mümФün- Нür. BurКвК КХınmış onХКrМК ФОХТmО CC'вТ НönОmТn НТğОr söгХüФХОrТ КrКsınНК НКСК ön pХКnК хıФКrmКФtКНır. кünФü Лu ФОХТmОХОrТn ЛТr ЛöХümü stКnНКrt НТХ НışınНК, вОrОХ Кğız- ХКrНКn ОsОrО вКnsımıştır. BКгı örnОФХОrТ şunХКrНır: aхıРan- "ОФşТmОФ, ЛТr şОвТn tКНı ОФşТmОФ" 65Л/30, andı "öвХО, öвХО ЛТr" 63К/37, bigev "benzer, gibi" 61b/34, boşak "РünКС хıФКrmК, ЛКğış, КП" 61К/12, böРeв- "Лoвun ОğmОФ, itaat etmek" 59a/3 b, böРövür- "tТФsТntТ СТssОtmОФ, mТНОsТ ЛuХКnmКФ, öğürmОФ" 81b/22, bulov "topuz" 63b/9, хalış "şКşı" 50К/4, хandırРına "гКвıПхК, МıХıг, хОХТmsТг" 2 Bu хКХışmКНК ArРunşКС-GünОr tКrКПınНКn СКгırХКnКn Codex Cumanicus (2015) ФuХХКnıХmıştır. AХıntıХКrın sКвПК numa- rКХКrı Лu ОsОrО КТttТr. MustКПК ArРunşКС • 39 58a/26 b, х vük "tКtХı, Сoş, sОvТmХТ" 30Л/8, хıРmak "КşıФ ФОmТğТ" 48Л/17, хıгmak "ya- гı" 25Л/25, ker “ЛТtФТ” 44Л/28, llТk “ЛКrış” 22К/2, ḫuvluk "РОnх ФısrКФ, ТХФ ФОг ФuХun- ХКвКn ФısrКФ" 60Л/39, ışlık "baca" 60a/5, kayma "СОr ФТm oХursК oХsun, СОr şКrttК" 66a/35 b, k bensТ- "РürХОmОФ, РürüХНОmОФ, pКtХКmКФ" 81К/17, kopsa- "ТХКСТ söвХОmОФ" 71a/9, kopsagan "ilahi (Mezmur)" 74a/6, koşıхı "şКТr" 66К/33 Л, köгsТг köpek “Фöste- ЛОФ” 54Л/21, örРüг- "(ФoвunХКrı) otХКğК salmak, otlatmak" 82a/19 b, öşeŋ "ТnКtхı, НТk- ФКПКХı, КsТ" 81Л/11 Л, sanar takta “СОsКp tКСtКsı” 40Л/8, tarıma “ОnРОЛОХТ” 38К/4, tiş- sТгlüḫle- "хöp vЛ. ЛТr şОвХО НТşХОrТnТ tОmТгХОmОФ" 56К/19, tizge “хorКp ЛКğı” 51Л/10, tombur "НКvuХ, Фös" 81К/4 Л, tontarma "toka" 58a/5, tutkın "uхurum, ЛoşХuФ; МОСОn- nem" 65b/20 b, tuyana "КхıФхК, КХОnТ, КХОnОn" 58К/11 Л, tüpek "kuyruk" 60a/27, unut- хaŋ "unutkan" 58a/2 c, urguvul "ЛТr tür Фuş" 60К/19, в lemхТ "вКrış Кtı, Фoşu Кtı" 80b/27 b, вışkıх “nКnО” 53Л/23, ulu kün "kutsal Рün, pКгКr" 61К/11, вıḫöv "kilise" 61a/11, вıllar sanı "tarih" 37a/2b. 2. TürФхОnТn söг vКrХığınНК ЛuХunКn ЛКгı ФОХТmОХОr CC'НО вОnТ КnХКmХКr ФКгКn- mıştır. LКtТnМО vО FКrsхК ФКrşıХıФХКrının вКrНımıвХК ОХНО ОНТХОЛТХОn Лu КnХКmХКr tКrТСь vО хКğНКş ХОСхОХОrНО tОspТt ОНТХОmОmОФtОНТr. BТrФКх örnОğТ şöвХОНТr: karıl- "(sesi) ФısıХmКФ" 80Л/40 Л, karmala- "КМОХО ОtmОФ, хКЛuФ oХmКФ" 82К/28, kaşa- "ФКşımКФ" 13b/22, kaşka "kel, dazlak" 82b/19, koŋran- "ФОnНТ ФОnНТnО söвХОnmОФ, soФrКnmКФ" 57b/7 b, kirik- "uвum sКğХКmКФ, КnХКşmКФ, ФКtıХmКФ" 81b/37 b, kotur "вКrК ФКЛuğu" 50a/6. 3. EsФТ UвРurХКr НönОmТnНО tОХТП vО tОrМümО ОНТХОn ОsОrХОrНО tОrТmХОr хoФХuФХК öгРün НТХНОn oХНuğu РТЛТ öНünхХОnmТş, хoФ Кг НТnь tОrТm türОtТХmТştТr. KКrКСКnХıХКr НönОmТnНО вКpıХКn KurКn хОvТrТХОrТnНО UвРur НönОmТnО РörО НКСК ПКгХК TürФхО tОrТm türОtТХНТğТ РörüХür. BОnгОr ЛТr Нurum Codex Cumanicus'tК ФКrşımıгК хıФmКФtКНır. HrТstТвКnХığК КТt mОtТnХОr ТХФ ФОг CC'НО TürФхОвО хОvrТХmТştТr. Bu хОvТrТХОrНО хoФ sa- вıНК TürФхО tОrТmТn ФuХХКnıХНığı РörüХür. нnМОХТФХО HrТstТвКnХığК КТt ФКvrКmХКrı ФКrşı- ХКmКФ üгОrО TürФхОНО НКСК önМО ФuХХКnıХmКmış вОrТ tОrТmХОr türОtТХmТştТr. BКгОn İs- ХКmХığК КТt tОrТmХОr HrТstТвКnХıФtКФТ ФКvrКmХКrı ФКrşıХКmКФ ТхТn ФuХХКnıХmış, ЛКгОn НО söг vКrХığınНК mОvМut ЛТrНОn ПКгХК ФОХТmО ЛТr tКmХКmК вКpısı ТхТnНО ЛТr КrКвК РОtТrТХe- rОФ вОnТ ЛТr ФКvrКmı ФКrşıХКmıştır. Bütün ЛunХКr CC вКгКrХКrının TürФхО вОnТ ЛТr НТn НТХТ oХuşturНuğunu РöstОrmОФtОНТr. İnМТХ'НОn pКrхКХКrın vОвК ТХКСТХОrТn СКХФın КnХКвa- МКğı sКНО ЛТr НТХХО TürФхОвО хОvrТХОЛТХТвor oХmКsı Лu НönОmНО СОm TürФхОnТn РüМünü РöstОrmОФtО СОm НО ФОХТmО вКpmК вoХХКrının гОnРТnХТğТnО НОХКХОt ОtmОФtОНТr. 13-14. вüгвıХХКrНК вКrКtıХКn Лu НТn НТХТ 16-17. вüгвıХХКrНК GrОРorвКn KıpхКФХКr tКrКПınНКn СКгır ЛuХunКrКФ mОвНКnК РОtТrНТФХОrТ ErmОnТ СКrПХТ KıpхКФ TürФхОsТ mОtТnХОrТnНО Фul- ХКnıХmıştır. CC'НО вОnТ ФuХХКnıХКn НТnь tОrТmХОrНОn ЛКгıХКrı şunХКrНır: Arı Tın "Kutsal Ruh" 70a/11, aвtır- "РünКСХКrı ТtТrКПК гorХКmКФ" 63К/14, baklı "aziz" 76a/7, boşak "af; gü- nКСХКrı ЛКğışХКmК, РünКС хıФКrmК" 61К/12, boşat- "ЛКğışХКmКФ, КППОtmОФ" 63Л/30, kopsa- (< kopuz+a-) "ТХКСТ söвХОmОФ" 71К/9, вıḫöv "(< ıвık öv < ET. ıduk eb) kutsal ev, kilise" 71a/10. YКХnıг HrТstТвКnХıФtКФТ "tОsХТs" ФКvrКmı ТхТn ФuХХКnıХКn tОrТmХОr ЛТХО Лu НönОmНО НТn НТХТnТn TürФхО oХНuğunu РöstОrmОвО вОtmОФtОНТr. TürФхО mОtТnХОrНО teslis 40 • Geçmişten Geleceğe Türk Sözlükçülüğü ФКvrКmınК ТХФ ФОг CC'НО rКstХКnmış, Лu ФКvrКm ОsОrНО üхlük 74a/15, üхöv 73a/4-5, üхlТk bТrlТkТne 59a/7 b ve üх t ŋdeş 76К/17 tОrТmХОrТвХО ФКrşıХКnmıştır. охХОmОnТn ТХФТ oХКn "BКЛК" ТхТn Ata 72b/9, Ata T ŋrТ 70b/19, T ŋrТ 62b/20, T ŋer 61b/6, T ŋerТ 62a/36, T ŋТr 62a/18, T ŋТrТ 62a/28, T ŋrТ Ata 73К/3; ТФТnМТsТ OğuХ ТхТn Ogul 61b/10, B в 74b/13, B в T ŋrТ 61a/7, B вТm T ŋerТ 61b/19, B вТmТг T ŋerТ 62a/13, хın T nrТ 74b/5, durust T ŋrТ 62b/22, T ŋrТ söгТ 71a/17, Вarıḫ 74b/4 terimleriyle вulovхı 82a/9 b, yulugma 72b/11, kök ḫanı 75a/5, kök в r ḫanı 72a/21, kutkardaхı 69Л/8 vЛ. sıПКtХКr; üхünМüsü KutsКХ RuС ТхТn НО Arı Tın 74Л/7 tОrТmТ ФuХХКnıХmıştır. 4. DКСК önМО TürФхОnТn söг vКrХığınНК tОspТt ОНТХОn vО ЛКгıХКrı İsХКmТ ХТtОrКtürО КТt oХКn ЛТrхoФ TürФхО ФОХТmО HrТstТвКnХıФХК ТХРТХТ НТnь tОrТmО НönüştürüХmüştür: alРışlı "КгТг, ФutsКХ, müЛКrОФ" 63Л/27, arı "kutsal, aziz" 63a/6, arı alРışlı "kutsal, aziz" 35b/10, arıḫ "kutsal, aziz" 73b/1, Ata "TКnrı" 73Л/4, Ata T ŋrТ "TКnrı" 70Л/19, B в "Rab" 74b/13, B в T ŋerТ "Rab" 61b/19, B в T ŋrТ "Rab" 72b/3, bitik "İnМТХ" 59К/9, bТtüv "KutsКХ YКгıХКr" 74Л/10, bütünlük "ant, yemin" 58a/4, РrТ "РünКСФсr" 70К/2, РrТ kТşТ "вКХКnМı" 50К/25, haziz "kutsal, aziz" 72b/10, k хТr- "РünКСХКrı ЛКğışХКmКФ, affetmek" 72b/18, kök ötmekТ "İsК'nın ЛОНОnТnТ tОmsТХ ОНОn, РöФtОn ТnОn vО İnМТХ'НО вТвОnХОrТn öХümsüгХОşОМОğТ ЛОХТrtТХОn ОФmОФ" 70Л/2, kutkardaхı "ФurtКrıМı, Hг. İsК" 69b/8, T ŋrТ Ata "TКnrı" 73a/3, T ŋrТ söгТ "Hг. İsК" 70К/17, tın ata "peder, papaz" 61a/3, ulu kün "ФutsКХ Рün, pКгКr Рünü" 61К/11. 5. BТrТnМТ НОПtОrНО TürФхО sütunНК вКгКr/ХКr ЛКгОn LКtТnМО vel Д=vОвКЖ ФısКХtmКsı ФuХХКnКrКФ ФОХТmОnТn вОnТ ЛТr ЛТхТmТnТ vОrmТşХОrНТr. BКгОn НО ТФТnМТ bir kalem kelime- nТn вКnınК ПonОtТФ oХКrКФ ПКrФХıХКşmış ЛТr vКrвКntını вКгmıştır. BunХКrНКn ТХФ вКгıХКnХКr НКСК хoФ stКnНКrt (öХхünХü) НТХНО ФuХХКnıХКn ЛТхТmТ, ТФТnМТХОr ТsО ЛöХРОНО СКХФ КğгınНК вКвРın oХКn vuХРКrТгО ЛТхТmТ РöstОrmОФtОНТr. BКгОn ЛТrТnМТ ТХО ТФТnМТ НОПtОr КrКsınНК НК ТmХКsı ПКrФХı ФОХТmОХОr tОspТt ОНТХОЛТХmОФtОНТr. BunХКr ЛТгО СОr ТФТ НОПtОrТn ПКrФХı ФТşТХОr tКrКПınНКn ПКrФХı МoğrКПвКХКrНК вКгıХmış oХНuğunu СКtırХКtmКФtКНır. CC'de tespit edilen ПonОtТФ ПКrФХıХıФХКr НönОmТn Кğıг öгОХХТФХОrТnТ вКnsıtırФОn Оş КnХКmХıХКr söгХüФхüХüğü- müгü гОnРТnХОştТrmОФtОНТr. 5.a. Fonetik Farklılığa Uğraвan Kelimeler: Bu ЛöХümНОФТ ФОХТmОХОrНО ün- Хü/ünsüг НüşmОsТ, ünХü/ünsüг НОğТşmОsТ, вОr НОğТştТrmО, СОМО türОmОsТ РТЛТ sОs oХКвХa- rı mОвНКnК РОХmТştТr. En хoФ НТФФКt хОФОn sОs oХКвı ЛТrТnМТХОrНОФТ /G/ sОsХОrТnТn ТФТnМi- ХОrНО /v/ sОsТnО НönmОsТНТr. Bu НК ЛТгО öХхünХü НТХ ТХО ФonuşmК НТХТ КrКsınНКФТ ПКrФı РöstОrmОФtОНТr. 5.b.1. CCI'deki Eş Anlamlı Kelimeler: CCI'НО хoФ sКвıНК Оş КnХКmХı ФОХТmО Лu- ХunmКФtКНır. BunХКr CC'nТn söг vКrХığınК ЛüвüФ ЛТr гОnРТnХТФ ФКtmКФtК, ОsОrТ НönОmТn НТğОr söгХüФХОrТnНОn üstün ФıХmКФtКНır. Bu ФОХТmОХОrНОn ЛТrТsТ ЛКгОn ArКpхК, FКrsхК vЛ. 5.b.2. CCII'deki Eş Anlamlı Kelimeler: CCII'de de CCI'dekine benzer durumlar söг ФonusuНur. KОХТmО ХТstОХОrТnНО ЛТr AХmКnМК vОвК LКtТnМО ФОХТmОвО ТФТ vОвК НКСК ПКгХК ФКrşıХıФ vОrТХНТğТ örnОФХОr ЛuХunmКФtКНır. İФТНОn ПКгХК ФКrşıХıФ vОrТХОn НurumХКr- НКФТ ФОХТmОХОr Оş КnХКmХıХıФtКn гТвКНО вКФın КnХКmХıХıФtır. YКгКr/ХКr, ЛТrЛТrТnО вКФın КnХКmХı ФОХТmОХОrТ ЛТr КrКвК topХКmКвı Нüşünmüştür. Bu ЛöХümНО вКгКr/ХКr AХmКnМК vОвК LКtТnМО ЛТr ФОХТmОвО ФКrşıХıФ vОrНТФХОrТ ЛТrНОn ПКгХК TürФхО ФОХТmОвТ ЛТr şОmК СсХТnНО vОвК хТгРТХОrХО РöstОrmТşХОrНТr. 5.c. CC'НО Оş КnХКmХıХıФ вКХnıг ПКrФХı ФöФХОrНОn РОХОn ФОХТmОХОr КrКsınНК Фurul- mКmıştır. FКrФХı ОФХОrХО ФuruХКn вКpıХКrК Квnı КnХКm vОrТХОrОФ ОФХОrТn ТşХОvХОrТnНОФТ ЛТrХТФtОХТğО НТФФКt хОФТХНТğТ örnОФХОr НО ЛuХunur: tuvurРuхı з tuvurdaхı "anne" 66a/22 (-daхı ve -Рuхı ОФХОrТnТn Квnı ТşХОvНО ФuХХКnıХНığını РöstОrТr), ol k lРelТ з ol k lРenden b rТ "o geleli, geldikten beri" 66b/2-4 b (-geli zarf-fiil ekiyle -genden beri вКpısının Квnı КnХКmНК oХНuğunu РöstОrТr), хaḫlap з хaḫlayrak "Лu şОФТХНО вКpКrКФ" 80Л/7-8 b (-p ve -(y)arak zarf-ПТТХ ОФХОrТnТn Квnı ТşХОvНО ФuХХКnıХНığını РöstОrТr), uyuganda ~ uyuḫusında "uykusunda, uyurken" 58a/22. 5.d. TürФхО ЛТr ФОХТmОвО ЛТrНОn хoФ КnХКm vОrТХНТğТ örnОФХОr НО vКrНır. Bu tür ör- nОФХОr ФОХТmОnТn хОşТtХТ КnХКmХКrının вКгКr/ХКr tКrКПınНКn ЛТХТnНТğТnТ РöstОrmОsТ ЛКФı- mınНК önОmХТНТr. MОsОХК soḫar-m n "vururum, НövОrТm, toФКtХКrım" 80Л/41 ФОХТmОsi- ne AХmКnМК Нört КnХКm vОrТХmТş, ЛunХКr хТгРТ ТХО РöstОrТХmТştТr: ТМС smОНО (< ТМС sМh- miede), ich mache karren, ich slo wolle, ich wirke. 5.e. Eş КnХКmХıХıФ вКnınНК ЛКгОn ФОХТmОХОrТn гıt КnХКmХКrı НК ЛТrХТФtО vОrТХmТştТr: yiti "keskin" 57a/2 b / unamas "Фör, ФОsmeyen" 57a/2 b. 6. CC'НО хoФ sКвıНК ArКpхК vО FКrsхКНКn КХıntı ФОХТmО ЛuХunmКФtКНır. KıpхКФ TürФхОsТnО РТrmТş ArКpхК vО FКrsхК ФОХТmОХОrНО хОşТtХТ sОs, ЛТхТm vО КnХКm НОğТşme- ХОrТ tОspТt ОНТХmОФtОНТr. BКгОn ArКpхК vОвК FКrsхК ФöФОnХТ КnХКmХКrın вКnınК "vОвa" 44 • Geçmişten Geleceğe Türk Sözlükçülüğü НОnТХНТФtОn sonrК TürФхО ФКrşıХıФХКr НК vОrТХmТştТr. ArКpхК vОвК FКrsхКНКn КХınКn Фe- limelerin 13-14. вüгвıХın öХхünХü KıpхКФ TürФхОsТnТn НОğТХ, o вüгвıХНК KКrКНОnТг'Тn ФuгОвТnНО ФonuşuХКn KumКn Кğгının öгОХХТФХОrТnТ tКşıНığı РörüХür. Bu tür КХıntı ФОХi- mОХОrТn ФКвnКФ НТХНОФТ КnХКmХКrının НışınНК вОnТ КnХКmХКr ФКгКnНığı örnОФХОr НО vКr- Нır. FКrФХı КnХКmХКrı, вК LКtТnМО vО FКrsхК ФОХТmОХОrХО ФКrşıХКştırНığımıгНК вК НК son- rКНКn ОФХОnmТş TürФхО КnХКmНКn хıФКrКЛТХТвoruг (ArРunşКС, 2017). Bu tür tОspТtХОr CC'вТ НönОmТn НТğОr söгХüФХОrТnНОn КвırmКФtКНır. BurКНК CC'НО РОхОn akmak ve baḫıl ФОХТmОХОrТ üгОrТnНО НurКrКФ örnОФХОnНТrОХТm: akmak (< Ar. aḥmaḳ ) (Lat. stultus, Far. dТаāna, T. t lТ з akmak) 49b/22 49b sayfasınНК ТnsКnХКrın oХumsuг sıПКtХКrı sırКХКnırФОn 22. sКtırНК LКtТnМО stultus ke- ХТmОsТ FКrsхКНК dīаāna (≈ НТuКnК) ТХО ФКrşıХКnmış, TürФхОНО ТФТ ФКrşıХıФ ЛТrНОn vОrТl- mТştТr. BunХКrНКn ЛТrТsТ TürФхО ФöФОnХТ t lТ "НОХТ", НТğОrТ ТsО ArКpхК ФöФОnХТ aḥmaḳ kelimesinin ilk hecesindeki ḥ > ḳ НОğТşmОsТвХО oХuşКn akmak (≈ acmac)tır. TКrТСь vО хКğНКş TürФ ХОСхОХОrТnНО aḥmaḳ ФОХТmОsТnТn "НОХТ" КnХКmı вoФtur. MОtТnХОrНО "sОr- sОm, КptКХ, Лön, şКşФın vЛ." КnХКmХКrНК ФuХХКnıХmış, söгХüФХОrО НО ЛöвХО вКnsımıştır. BunХКr TürФТвО TürФхОsТnНОФТ КnХКmХКrХК НК örtüşmОФtОНТr. CC'НОФТ "НОХТ" КnХКmı LКtТnМО vО ArКpхК ФОХТmОnТn öгРün КnХКmınНКn гТвКНО FКrsхКНК vОrТХОn dīаāne keli- mОsТ ЛТrОЛТr TürФхОвО КФtКrıХКrКФ vОrТХmТştТr (ArРunşКС, 2017). baḫıl (< Ar. baḫīl ) (Lat. inuidioxus, Far. baḫil, T. baḫıl з ıгarlı, ТхТ kör) CCI 50a/19; bagıl (kişi) (< Ar. baḫīХ + T. ФТşТ) (LКt. invidus) CCI 66a/3 b LКtТnМО "ТnuТНТoбus" ФОХТmОsТnТn ФКrşıХığı oХКrКФ СОm FКrsхК СОm НО TürФхО sü- tunНК ArКpхК ФöФОnХТ baḫıl ФОХТmОsТ ЛuХunmКФtКНır. KОХТmО CCI'de baḫıl, CCII'de baРıl (kТşТ) oХКrКФ РОхmОФtОНТr. ArКpхК ФöФОnХТ baḫīl "СКsТs, МТmrТ, tКmКСФсr" ФОХТme- sТnНОn НОğТşОn baРıl ФОХТmОsТвХО TürФхО kТşТ ФОХТmОsТnНОn oХuşКn Лu sıПКt tКmХКmКsı, CCII'НО TürФхО-LКtТnМО ФОХТmО ХТstОХОrТnТn sırКХКnНığı ЛТr ЛöХümНО sКğ sütunНК вОr КХmКФtКНır. LКtТnМО invidus ФОХТmОsТnТn TürФхО ФКrşıХığı "МТmrТ"НТr. KОХТmО tКrКПımız- НКn, 50К/19'НК "ФısФКnх, СКsТs" (ArРunşКС-GünОr, 2015, 431), 66К/3 Л'НО ТsО "ФısФКnх, ФТnНКr ФТşТ" (ArРunşКС-GünОr, 2015, 648) oХКrКФ КnХКmХКnНırıХmıştır. GrønЛОМС, Фe- limeyi baРıl'dan bakıl'К РönНОrmТş, ArКpхК vО FКrsхК ФОХТmОХОrНОn СКrОФОtХО СОr ТФТsi- ne de neidisch "МТmrТ" КnХКmı vОrmТştТr (GrønЛОМС, 1942, 49). TürФхО sütunНК baḫıl ФОХТmОsТnТn вКnınНК mОtnО sonrКНКn ЛКşФК ЛТr ФКХОm tКra- ПınНКn ОФХОnОn ızarlı ve içi kör oХКrКФ oФunКn ТФТ ФОХТmО НКСК ЛuХunmКФtКНır. YТnО CCII'de 58b/10'da Latince invidia ФОХТmОsТnО НО TürФхОНО ızarlık "ФısФКnхХıФ, СКsОt" ФКrşıХığı vОrТХmТştТr. ıгarlı ve ıгarlık ФОХТmОХОrТnТn sonunНКФТ +ХI vО +ХIK, TürФхО ТsТm yapma ekleridir. GrønЛОМС, ıгarlı ve ıгarlık ФОХТmОХОrТnТn ФöФОnТвХО ТХРТХТ soru ТşКrОtТ Фoвmuştur (GrønЛОМС, 1942, 275). BoНroРХТРОtТ ФОХТmОвТ ısarlı oХКrКФ oФumuş, baḫil ФОХТmОsТnО "ОnvТous, РrООНв" (= ФısФКnх, СırsХı/КхРöгХü) КnХКmХКrı vОrmТştТr (BoНrog- ligeti, 1971, 117). KТtКЛı вКвımК СКгırХКrФОn ФОХТmО tКЛКnı oХКn ıгar'ın ArКpхК vОвК FКrsхКНКn КХıntı oХКЛТХОМОğТnТ НüşünНüФ. кКğНКş KıpхКФ ХОСхОХОrТnНОn KКrКхКв- MКХФКr TürФхОsТnНО zar "ФısФКnх", гarlık "ФısФКnхХıФ" (TКvФuХ, 2000, 425-426) keli- mОХОrТnТn вКnı sırК ПТТХ вКpmК ОФХОrТвХО türОtТХmТş zarlan- "ФısФКnmКФ", гarlandır- "ФısФКnНırmКФ" (TКvФuХ, 2000, 426) РТЛТ türОvХОrТ НО tОspТt ОНТХmОФtОНТr. Bu НurumНК ıгar ve ıгarlık ФОХТmОХОrТnНО ЛТr ön ünХü türОmОsТnТn mОвНКnК РОХНТğТ НüşünüХОЛТХТr. MustКПК ArРunşКС • 45 ТхТ kör "ФısФКnх, СКsОt" РТЛТ TürФхОnТn tКrТСь vО хКğНКş ХОСхОХОrТnНО Тх kelimesiyle ФuruХmuş ЛТrхoФ НОвТm ЛuХunmКФtКНır. BunХКrın tКmКmı ТnsКnХКrХК ТХРТХТ oХumsuг ta- nımХКmКХКr ТхОrmОФtОНТr: ТхТ eРrТ "Фötü ФКХpХТ, ТхТnНО Фötü nТвОtТ oХКn", ТхТ kara "Фötü kalpli", ТхТ вatlu "Фötü НüşünМОХТ" (DТХхТn, 1983, 112), ТхТ tar "Фötü nТвОtХТ, ПОsКt" (TКvФuХ, 2000, 227). Bu vОrТХОrО rКğmОn, CC НışınНК TürФхОnТn tКrТСь vО хКğНКş söz- ХüФХОrТnНО ТхТ kör НОвТmТ tОspТt ОНТХОmОmТştТr (ArРunşКС, 2017) 7. CCI'deki kelime listelОrТ TürФхОnТn söг vКrХığının tОspТt ОНТХmОsТnНО önОmХТ ЛТr вОrО sКСТptТr. CCI'НО 40 Фonu tКsnТП ОНТХmТş, СОr ФonuвХК ТХРТХТ ЛТr ХТstО vОrТХmТştТr. Bu ФОХТmОХОrНОn ЛКгıХКrı tКrТСь TürФ ХОСхОХОrТnНО ТХФ НОПК Лu mОtТnНО tОspТt ОНТХmОФtОНТr. BКСКrКt vО ФumКş КНХКrının sırКХКnНığı ЛöХümХОrТ örnОФ oХКrКФ ОХО КХКХım. CC'nin 40b-42К sКвПКХКrı КrКsınНКФТ 11. ЛöХümНО 66 ФОХТmО вОr КХmКФtКНır: attar, хömlek, şeker, bal, burх, cТncТbТl, darхТnТ, Рül darхТnТ, nТl, kondrak, РaranПul, ranР-i lak, sakıг, Сıвarşanba, ПТl tТşТ, bakam, balavuг, aхı taş, mamuС, şТrТСТşt з taranхubТn, tutТвa, гırnık, sonbul, kababa, ravand, kanПor, vakşıг, maСmuda, ıpar, гaПran, otlar, maacunlar, otlar з daru, tövРüх з k lТ, lek, kuburхuk, kapuх, РülaП suvı, sabur, köne suvı, karabar, хurunba, хaman, гТncТПr, marcand, kТtТre, ḫolincan, ambar, imsiri, yag, РülaП вaРı, koг вaРı, samala, buвan, РülaП, üгürmürs, turbut, гancar, ot, kövrük. MОtТnНОn СКrОФОtХО ЛКгıХКrını НОğОrХОnНТrОХТm. ArКpхК ФöФОnХТ ‘aṭṭār ФОХТmОsТ Türk- хОНО ТХФ НОПК Лu mОtТnНО РОхmektedir. Harezm-AХtınorНu TürФхОsТ mОtТnХОrТnНОn вКl- nıг Hüsrev ü ŞТrТn'НО (1907. ЛОвТt) "tКЛТp, ОМгКМı" КnХКmıвХК ЛТr örnОğТ ЛuХunmКФtКНır. GöФtürФ, UвРur vО KКrКСКnХı mОtТnХОrТnНО РОхmОвОn хömlek kelimesi de ilk defa bu mОtТnНО ФКrşımıгК хıФıвor. Bu ФОХТmeye EAT'de хölmek ve хömlek, ErmОnТ СКrПХТ Kıp- хКФ mОtТnХОrТnНО хölmek oХКrКФ rКstХıвoruг. KКrКСКnХı vО HКrОгm-AХtınorНu mОtТnХe- rТnНО rКstХКnmКвКn "ЛТЛОr" КnХКmınНКФТ burх ФОХТmОsТ ТХФ НОПК ЛurКНК tКnıФХКnıвor. кКğКtКвМК НışınНК Лütün tКrТСь TürФ ХОСхОХОrТnde хТvТt ФОХТmОsТ РОхОrФОn ТХФ НОПК Лu ОsОrНО FКrsхК ФöФОnХТ nil'О rКstХıвoruг. EsФТ TürФхОНОn ТtТЛКrОn Лütün tКrТСь ХОСхОХОrНО tütsü ФОХТmОsТ РОхОrФОn Лu КnХКmНК вКХnıг Лu ОsОrНО YunКnМК ФöФОnХТ kondrok keli- mОsТ ФuХХКnıХmıştır: kondrok (< Far. < Yun. controc). "BКХmumu" КnХКmınНКФТ bala- vuz (< bal+avuz < bal+aguz) ФОХТmОsТ НО ТХФ НОПК Лu ОsОrНО ФuХХКnıХıвor (ArРunşКС, 2014, 1011). CC'НО ФumКş türХОrТвХО öгОХХТФХО ФОtОnХО ТХРТХТ гОnРТn mКХгОmО вОr КХmКФtКНır. Bu malzeme bize, 13-14. вüгвıХНК Kırım vО МТvКrınНК AvrupК şОСТrХОrТnНОn РОtТrТХОn vОвК o МoğrКПвКНК ürОtТХОn хoФ хОşТtХТ ФumКşХКrın sКtıХНığını РöstОrmОФtОНТr. CC'НО РОхОn ФumКş türХОrТ şunХКrНır: böг "bez", Тpek, вün, katТПe "kadife", Frengi suf "FrОnФ вünü", Conban ketan, RusТ ketan, AlamanТ ketanı, Orlens ketan, LonbardТ ketanı, Ostume ketanı (Drimba: astezan), BerРonТa ketanı, BerРamaske ketanı, ketan-i ḫam "ham ФОtОn"¸ last "ham ipek", ıskarlat "ЛТr tür ТnМО ФumКş", ters "ЛТr tür ФumКş", ḫeş "Кğır ФОtОn örtü (ФОtОn ФumКş)", şaгda ḫeşТ "ФКХın ФumКş", draz ḫeşТ "uгun ФumКş", araklı "ЛТr хОşТt ФОtОn НoФumК", veles "pКmuФХu ФumКş", хekmen "вünХü ФumКş", mondobari ~ laхato "ЛТr tür хТгРТХТ ФumКş", nak "КХtın sırmКХı ЛТr tür ФumКş" vЛ. "вünХü ФumКş НoФuвКn" КnХКmınНКФТ хekmenхТ ФОХТmОsТ Лu МoğrКПвКНК ФumКşın НoФunНuğunu, tonхı "elbiseci" ve derzi "tОrгТ" РТЛТ ФОХТmОХОr НО ФumКşХКrın tОrгТХОrНО НТФtТrТХНТğТnТ vОвК СКгır ОХЛТsО oХКrКФ sКtıХНığını РöstОrmОФtОНТr (ArРunşКС, 2014, 1011). Bu 46 • Geçmişten Geleceğe Türk Sözlükçülüğü rКНК vОrТХОn ФumКş türХОrТnТn ЛКгıХКrını TürФхОnТn ЛКşФК СТхЛТr söгХüğünНО tОspТt ОtmО ТmФсnımıг вoФtur. 5. Sonuх Codex Cumanicus'tК гОnРТn ЛТr söг vКrХığı ЛuХunmКФtКНır. BТrТnМТ НОПtОrТn üх НТХХТ ЛТr söгХüФ oХuşu DLT vО MОmХuФ KıpхКФ TürФхОsТ söгХüФХОrТ ТХО CC КrКsınНКФТ Оn önОmХТ ПКrФı oХuşturmКФtКНır. EsОrНОФТ ПТТХ хОФТmХОrТ vО ФonuХКrınК РörО tКsnТП ОНТХmТş ФОХТmО ХТstОХОrТnТ КnХКmХКnНırmКНК СОm LКtТnМО СОm НО FКrsхКНКn ПКвНКХКnıХmКФtКНır. BöвХО oХunМК ТФТ НТХХТ söгХüФХОrО РörО TürФхО ФОХТmОХОrТn КnХКmХКrı НКСК Нoğru tОspТt edilebТХmОФtОНТr. İФТnМТ НОПtОrНОФТ mОnsur pКrхКХКrНК вОr вОr НТnь ФОХТmОХОrТn üstünО вКгıХКn LКtТnМО ФКrşıХıФХКr НК mОtnТ КnХКmХКnНırmКНК ОpОв вКrНımМı oХmКФtКНır. Ese- rТn LКtТn КХПКЛОsТвХО вКгıХmış oХmКsı ФОХТmОХОrТn ünХü vО ünsüгХОrТnТn Нoğru tОspТt edilmesindО вoХ РöstОrТМТХТФ вКpmКФtКНır. BТrхoФ вОnТ ФОХТmО ЛКrınНırmКsı, HrТstТвКn- Хığın НТnь ФКvrКmХКrının TürФхО oХКrКФ ФКrşıХКnНığını РöstОrmОsТ, onХКrМК ФОХТmОnТn Оş КnХКmХıХКrıвХК ЛТrХТФtО vОrТХmОsТ, öХхünХü НТХ вКnınНК ЛТrхoФ ФОХТmОnТn вОrОХ ФuХХКnım- ХКrını НК vОrmОsТ РТЛТ ЛТrхoФ ЛКФımНКn CC НönОmТn НТğОr söгХüФХОrТnНОn ПКrФХıНır. Kaynaklar ArРunşКС M.-SКğoХ YüФsОФФКвК, G. (2012). KaraСanlıca Hareгmce Kıpхakхa Dersle- ri. 3. Лs. İstКnЛuХ. KОsТt YКвınХКrı. ArРunşКС, M. (2014). BТr TürФ KüХtür HКгТnОsТ OХКrКФ KoНОks Kumanikus. VI. Ulus- lararası Dünвa DТlТ Türkхe Sempoгвumu BТldТrТlerТ (Uludağ оnТversТtesТ, 4-7 Aralık 2013). II. CТХt. H. ŞКСТn - İ. KКrКСКnМТ (EН.). 1007-1016. Bursa. ArРunşКС, M. - GünОr, G. (2015). Codex Cumanicus. İstКnЛuХ. KОsТt YКвınХКrı. ArРunşКС, M. (2017). CoНОб CumКnТМus'tК ArКpхКНКn AХıntı KОХТmОХОr огОrТnО Not- ХКr (I). NОМmОttТn HКМıОmТnoğХu ArmКğКnı (СОnüг вКвımХКnmКНı). Bodrogligeti, A. (1971). The Persian Vocabulary of the Codex Cumanicus. Budapest. AФКНцmТКТ KТКНя. DТХхТn, C. (1983). YenТ Tarama Söгlüğü. AnФКrК. TürФ DТХ Kurumu YКвınХКrı. GrønЛОМС, K. (1942). KomanТscСes АörterbucС (TürkТscСer АortТndeб гu Codeб Cu- manicus). KopОnСКРОn. TürФхО хОvТrТsТ: AвtКх, K. (1992). Kuman LeСхesТ Söгlüğü - Codeб CumanТcus’un Türkхe Söгlük DТгТnТ. AnkКrК. KüХtür BКФКnХığı YКвınХКrı. GünОr, G. (2012), TСО KТnР's DТМtТonКrв: TСО RКsûХТН HОбКРХot огОrТnО DüşünМОХОr. DТl Araştırmaları. 10. 141-150. Tavkul, U. (2000). Karaхaв-Malkar TürkхesТ Söгlüğü. AnФКrК. TürФ DТХ Kurumu Ya- вınХКrı.