Enteresan Mezar Taşı Yazıları

1. Konu Seçimi, Yöntem ve Kapsam

Türkiye’de sanat tarihinin ilgi alanına giren mezar taşları çalışmalarında tezler, kitaplar, makaleler vb ile kataloğu verilen örneklerin çoğunu veri kütüğümüze girdik ve sayısına ulaştık. Az da olsa ulaşamadığımız kitap, makale ve tezler de vardır. Bütün örneklerin envanterinin oluşturulması uzun bir zaman alacaktır. Bu yüzden artık bu örneklere dayalı genellemeler yapmak da gerekmektedir. Kuşkusuz bunlar birer ön değerlendirme olacaktır. Yıllar sonra bütün örnekler bilindiğinde, bu genelleme ile varılacak sonuçların bir kısmı eksik, hatta yanlış bile çıkabilecektir. Ancak bu alanda ön bilgi niteliğinde de olsa genel sonuçlara varmanın zamanı gelmiştir. Ayrıca bu çalışmada olduğu gibi tiplere dayalı genellemeler, tarihsiz örnekler için sağlam bir tarihleme ölçüsü oluşturmaktadır.

Makale konumuz olan tipin yer aldığı araştırmalarda, kaçınılmaz olarak sınırlı sayıdaki örneklerle karşılaştırılmakta, bu da bu tipin Türkiye genelindeki durumunun açık ve kesin olarak belirlenmesi ve anlaşılmasını engellemektedir.

Bu yüzden güneş tepelikli mezar taşlarının durumunu ortaya koymaya çalıştık. Bu tipi seçmenin özel bir gerekçesi yoktur. Konu olarak tepelik yerine yüzyıl, gövde kesiti tipi gibi sınırlamalar ölçü alınabilirdi. Ancak seçilecek her yöntem değişik sıkıntılar barındırabilmektedir. Örneğin makale örneklerimizde bile dikdörtgen ve yuvarlak olmak üzere iki değişik gövde kesit tipini barındırmaktadır. Bu yüzden mezar taşlarının gövde yatay kesiti, ön görünüşü ve başlık veya tepeliğini bir arada düşünerek daha önce önerdiğimiz tiplerin ayrı ayrı genel değerlendirmesini sürdürmeyi düşünüyoruz. Böylece ana yapı belirmeye başladığında, bunlara dayalı genel sonuçları da elde etmeye çalışacağız.

Konu kapsamı Türkiye genelidir. Kitabeleri, tarihleri, fotoğraf veya çizimleri ile tez ve yayınlardan veri kütüğümüze girdiğimiz 27, baş ve 6, ayak taşı toplam 33, tanesinden[1] baş, 59 ayak toplam tanesi bu tiptedir[2] (% 0,). Veri kütüğümüz Türkiye genelidir, Makedonya ve Rodos adası için yayınlardan ulaşabildiklerimizi ekledik.

Örnek sayımız az olduğundan tarihleri, kişi adları, tepelik, tepeliği destekleyici yapraklar ve ışın kolları tiplerini ve her örneği aldığımız kaynağı gösterdiğimiz bir tablo (1. EK) sunduk ve her başlık altında ilgili başlığa giren örnekleri dipnotlarla ayrıca belirtmedik. Yine bu ölçüde bir makalede sonuç bölümü genellikle öz-özet hacmini aşmadığından özet verilmekle yetinilmiş ayrıca sonuç yazılmamıştır.

Çizimleri, altında gösterilen kaynaktaki fotoğrafardan oluşturduk. Fotoğrafardan ise 4 numaralısı sayın Oktay Gündoğdu’dan alınmış olup diğerleri tarafıma aittir.

2. Güneş Tepelikli Mezar Taşlarının Tarihi (1. EK)

baş ve 49 ayak taşından tarihli tanesi yılları arasındandır[3] . Tarihsiz 40 örnek yüzyıla verilebilir. 59 ayak taşından, baş taşları dolayısıyla tarihi bilinen 51 tanesi yıllarından olup ağırlık yüzyıldadır. Tarihsiz 9 tanesini yüzyıla tarihleyebiliriz. yüzyıldaki örnekten 17 tanesinin (15 baş+2 ayak) yüzyılın birinci, ( baş+35 ayak) tanesinin yüzyılın ikinci yarısından olması, bu tipin yüzyılın ikinci yarısında yaygınlaştığını gösteriyor.

3. Güneş Tepelikli Mezar Taşı Tipleri (1. EK)

Örneklerimizi mezar taşı tipleri ve güneş biçimli tepeliklerin alt tipleri bakımından iki ana grupta ele alacağız.

Gövde Tipleri:Mezar taşı tiplerini, gövde yatay kesiti ve ön görünüşlerini bir arada ele alarak oluşturduğumuzda hepsi güneş tepelikli olmak üzere iki ana tip ortaya çıkmıştır:

3-A (1. Çizim): Yatay kesiti yuvarlak, silindirik gövdeli ve güneş tepelikli olan belirleyebildiğimiz tek örneği İstanbul’dan tarihli Belkıs Hanım’a ait baş taşıdır.

3-B: Gövde yatay kesiti dikdörtgen dediklerimizin arka yüzleri T biçimli, basık kemer yaylı, düz vb. biçimlerde olabilir. Bunlara ayrı ayrı alt kodlar vermek tipolojiyi karmaşıklaştıracağı için hepsini dikdörtgen genel başlığı altında topladık. Bu grubun ön görünüşlerine göre 2 alt tipi vardır.

3-B1 (1. Foto.): Bu kümede gövde kenarları düz veya dalgalı olarak tek eksende yukarı doğru genişler, boyun bölümü üstüne güneş tepelik oturtulur. Çoğu baş taşı olmak üzere % 90’ı bu tiptendir

3-B2 (2. Foto): Ön görünüşü ile kontrabasa benzetilen[4] veya lale motifni simgelediği söylenenlerin[5] alt bölümü oldukça geniş, üst dardır. – dilimindeki örneklerin genel içindeki oranı % 9’dur[6] . Çoğu İstanbul’dadır. Taşradaki Bursa, Kastamonu, Samsun, Rodos’takiler doğrudan veya dolaylı deniz ulaşımının olduğu yerlerdir. Konya’daki dört örnek ise daha çok yerel üretim sayılabilir.

4. Tepelikler (Ek 1): Örneklerimizin tamamı güneş tepelikli olmakla birlikte ayrıntılardaki biçim farklarına göre 6 alt tipini belirledik.

a. Tepelik Tipleri

T1 (1. Foto.): % 85 oran ile güneş tepeliklilerin baskın tipidir. Gövdenin boyun bölümünün iki yanından kuşkanadına benzer, ters ve düz S biçimli, C biçimli gibi birer yapraklı dal yükselir. Güneş biçimli tepelik yaklaşık yarısı seviyesinde bu dalların ucuna oturtulur. Tepeliğe güneş denilmekle birlikte örneklerin büyük çoğunluğu bitki biçimlidir. Merkezde, kol/çenek sayısı değişen bir çiçekten çıkan uçları sivri dilimli kollar, bir papatyayı andırır. Ana biçimi çoğunlukla yuvarlak olan bu tepeliğin bu dallara oturtulduğu yerden üstte kalan bölümünde kol uçları dilimlidir ve bu bakımdan tepeliği dilimli kemerlilere benzerler. Alttaki kollar ise gövdeye kabartılarak işlenmiştir. Örneklerin yaklaşık yarısı İstanbul’dadır. Çankırı, Kayseri, Konya’daki az sayıdaki örnek dışındakiler deniz ulaşımı olan kıyı kentleri ile karadan İstanbul’a yakın olan şehirlerdedir

T2 (2. Çizim): % 3 oranlı bu tipin birincisinden farkı, ışın kollarının bütünüyle arkadaki yuvarlağın üstüne kabartma olarak işlenmesi, uçlarının ilk grupta olduğu gibi çıkıntı yapmamasıdır. – yılları arasındaki tarihleri, zaman bakımından özel bir anlam taşımadıklarını gösteriyor. Örneklerin hepsi ayrı illerdendir ve bitkisel karakter taşımazlar.

T3 (3. Çizim): % 4 oran ile az görülen tiplerdendir. Birinci tipten farkı, boyun bölümündeki kanat benzeri S biçimli iki dalın olmaması, gövde üstünde kısa bir boyun bölümünden sonra yuvarlak tepeliğin gelmesidir. Yan parçalar olmadığı için, yuvarlağın yaklaşık dörtte üçlük kısmında kol uçları dilimlidir, boyundaki kollar ise yine uçları dilimli olmakla birlikte kabartmalıdırlar. Bu durumları ile de bir insan başını andırır, içinde bir işleme olmayan düz, yuvarlak tepeliklilere benzerler. İstanbul’daki tarihli Fatma Hanım’ın mezar taşı tepeliği güneş biçimli iken diğerleri bitkisel karakterlidirler. zaman dilimi, örneklerin Bursa, Karabük, Konya’daki birer örnek fazla tutulmadığını gösteriyor.

T4 (4. Çizim): Bu gruptakilerde boyun bölümünde yanlardaki dallar yoktur, yuvarlak tepelikte kollar/yaprak uçları dilimli işlenmekle birlikte arkadaki yuvarlak tam olarak görülmektedir. Bu tipin yılları arasındaki 8 örneğinden İstanbul’daki tarihlisinde, kollar yaprak biçimli iken diğerlerinde ışın kolları biçimlidir. Her örneği ayrı bir ildedir. İstanbul’da tarihlisinde merkezdeki çiçekten çıkan kollar[7] , Çanakkale’de yılından, ciğerparesi nitelemesine göre çocuk ya da genç kız olduğu anlaşılan Fitnat Hanım’ın[8] baş taşında göbekteki hilal ve yıldızdan çıkan 20 dilimli kol, Uşak’ta Ayşe Kadın’ın tarihli baş taşında[9] göbekteki dört çenekli çiçekten çıkan 24 kol, bütünüyle bir yuvarlak üstüne oyma tekniği ile kabartılmıştır. Geride tam yuvarlak görülebilmektedir. Benzer biçimli Konya tarihlisinde ise boyun bölümündeki kollar işlenmemiştir[10].

T5 ( Çizim): 7 örnek % 2 oran ile bu tipte yine yanlardaki S biçimli yapraklı dallar yoktur. Mezar taşında boyun bölümü yapılmamıştır. Uçları çıkıntılı ve çeşitli biçimlerde olmak üzere yaklaşık bir yarım daire tepeliği oluşturur. Kol uçları çıkıntılı olmak üzere Düzce’de tarihli, Konya’da yüzyıldan ve Tekirdağ’daki tarihli birer örnekte tepelik yarım yuvarlak, Karabük Safranbolu’daki ve tarihli 2 örnekte sivri kemer biçimine yakındır. Rodos’taki ve yıllarından 2 tanesinde ise yarım güneş biçimi, bütünüyle sivri kemer alınlığını doldurur[11]. Düzenleme olarak tepeliği yarım güneş biçimlilere benzemekle birlikte kemer alınlığı dolgusu olduğu için tepelikler içinde ele almadık. 4 tanesi – yılları arasındandır. Cumhuriyet döneminden ise ve tarihli iki örnek vardır. Tarihsiz tek örneğini Yüzyıla verebiliriz. İstanbul’da bitkisel tepelik içinde de ele alınabilecek tarihlisi dışında diğerlerinin İstanbul dışında yer alması, bir tür taşra çeşitlemesi olduğunu gösteriyor. Tamamı kadınlara aittir. Ağa eşi, kızı tanımları ve bazılarında baba ve eş olarak yalnızca bir erkek adı verilmesi, alt ve orta tabaka ailelerden olduklarını düşündürüyor.

yüzyıl İstanbul çeşmelerindeki Barok ve Rokoko üslubu bezemelerinde Kemankeş Kara Mustafa Paşa Çeşmesi () kavsarası ve Recai Mehmet Efendi Sebili Çeşmesi’ndeki () yaprakların[12] istiridye kabuğu biçimleri yarım güneş biçimli düzenlemeleri andırır. İstanbul’daki tarihli örneğimiz[13] bu örneklere benzer. tarihli Tarikat levhasında[14] alt ortada içine tuğra yerleştirilen yuvarlaktan çıkan ışınların atnalı kemere benzer biçimi, örneklerimizinki ile aynı dönemdendir.

T6 (7. Çizim): yıllarından 11 baş 2 ayak toplam 13 örneğin oranı % 05’tir. Tamamı İstanbul’da ve kadınlara aittir. Süleymaniye Camisi haziresindeki , , , , tarihli 7 örneği[15] aynı işlikte üretilmiş olabilirler. Merkezdeki çiçekten çıkan uçları çıkıntılı kol düzenlemesi esas olmak üzere, uçları sivri kemer yaylı oval ana biçimin yaklaşık üçte ikilik bölümü tepelik olarak kullanılmıştır. Bunlar da mal müdürü, muhasebeci, katip gibi orta seviyede görevlilerin ana, eş ve kızlarına aittir.

b. Tepelikteki Işın Kolları

Tepelikte merkezden çıkan kol sayısı, 8, 10, 12, 13, 14, 15, 16, 17, 18, 19, 20, 21, 22, 23, 24, 25, 26, 27, 28, 29, 30, 32, 36’dır. Bunların yaklaşık yarısını çokluk sırasına göre 16, 20 ve 24 kollular oluşturur. Kol sayılarına yıllara göre baktığımızda belirgin bir ayırım yoktur. 20 kollular , 16 kollular , 20 kollular yılında başlamaktadır. Yine kol sayısında belli şehirlerde de yığılma yoktur. Yani kol sayısı – tarihleri ve bulundukları şehirlere göre bir hareket noktası oluşturulamıyor. Az da olsa kol sayılarının tek rakamlı toplamları, en azından bir bölümünde tepelik dilimlerinin önceden pergelle çizilmeden işlendiğini düşündürmektedir.

Kolların işlenişi bakımından altı biçim görülür (Ek 1):

K-1 (6. Foto.): örnekte her kolun yatay kesiti ters V biçimlidir. Orta çizgi yüksek ve uzun, yan yüzleri bu çizgiden yanlara, aşağı eğimlidir. Uçları genelde üçgen biçimlidir. Bazı örneklerinde ortadaki uzun sırt bir değil üç çizgilidir. Genelde merkezlerinde çiçekler olmasına karşılık ışın çubuklarına, dolayısıyla güneşe en çok benzeyen bunlardır. tanesinin tarihi bellidir. yıllarından 76, yıllarından 19, Cumhuriyet döneminden 7 örnek vardır. Tarihsiz 11 örneği Yüzyıla verebiliriz.

K-2 (4.Çizim): örneği vardır. Bu tipte ilk grubun tersine her kolun kesiti düz V biçimlidir, uzun orta çizgi aşağıda, kısa kenar çizgileri yukarıdadır. Eğim içe doğrudur. Bunların yan yüzleri az içbükey olarak oyulan ve ucu sivri kemer biçimlilerine tam bir yaprak denilebilir. Yan yüzleri düz olanları da eksen çizgisi aşağıda olduğu için yaprağa benzer. Kenarlardaki yüksek olan birleşme yerlerinde iki kenarı ayıran dar bir şerit veya üçlü çizgi de bu algıyı güçlendirir. Diğerleri gibi bunların da merkezinde çenek sayısı değişen çiçek olduğu için bu durumları ile tam bir uzun yapraklı çiçekleri andırırlar. %74’ü İstanbul’dadır. yıllarından 68, yıllarından 20, Cumhuriyet döneminden 4 örneği vardır. Tarihsiz 22 örneğini Yüzyıla verebiliriz.

K-3 (8. Çizim): K-1 ve K-2 tipinin karması diyebileceğimiz uygulamada, ışın kolları bir uzun bir kısa sıralamasıyla dizilmiş, uzunlarda orta çizgiden yukarı, kısalarda yukarıda olan orta çizgiden aşağı doğrudur. Kısa kolların ucu üçgen şeklinde çıkıntılı, uzun kollarda ise üçgen şeklinde girintilidir. İstanbul’daki 7 tanesi yıllarındandır, Antalya’daki , Rodos’taki tarihlidir.

K-4 (5. Foto.): Birinci tipe benzemekle birlikte, her kolun iki yüzeyinden biri, orta çizgiden itibaren bütünüyle 1 cm kadar diğer parçadan alçaktır. Bu durumu ile yine merkezde çoğunlukla çiçek olmasına karşılık ana tasarım geometrik sayılır. İstanbul’daki 2 örneği , , Sinop/Boyabat’taki ise tarihlidir.

K-5 (9. Çizim): Tek örneği Samsun’daki tarihlisidir. Her kol, içe doğru yarım daire kesitlidir. Nuruosmaniye Camisi güneybatı yüzündeki Çeşmede[16] sütunceleri birleştiren atkı taşının üstüne konulan yarım çiçek? tepeliğimizin tam yarısı gibidir kol işlenişi de benzerdir.

K-6 ( Çizim): 14 örneğinin Karabük’teki 1 tanesi dışındakiler İstanbul’dadır. Örnekleri yılları arasındandır. Merkezden çıkan her kol, eğrelti otu veya akantusa benzer yaprak biçimindedir. Yaprak uçları çıkıntılıdır. Diğer gruplardan farklı olarak kollar düzdür, eğim yoktur. Bazılarında yapraklar? sıralı düzende dizilmiştir. Birincisinde yaprağın iç görünüşü verilmiştir, uzun orta çizgi alttadır. İkinci yaprak ise terstir, uzun orta çizgi üstte kenarlar alttadır. İstanbul’a özgü gibi görünen bu tipin Merkez Efendi haziresindeki , , tarihlilerinin benzerliği, aynı işlikte üretilmiş olabileceklerini akla getiriyor.

Bitki biçimli olmalarına karşılık, yaprakların daire şeklinde dizilmeleri ve diğerlerinde olduğu gibi bu tepeliği yanlarda iki yaprağın taşıması yüzünden güneş tepelikliler içinde ele aldık.

K-7 ( Çizim): 9 örneğinden tarihi bilinenleri, , , , tarihlidir. Merkezden çıkan ışın çubukları düzdür, uçları ters V biçimli çıkıntılı veya girintilidir.

c. Tepelik Göbeği

Güneş biçimli tepelikte, merkezden çıkan ışın kolları veya yaprakların merkezinde çeşitli uygulamalar görülür:

Nokta: İstanbul’da , , Karabük’te , Tekirdağ’da tarihli 4 örnekte merkez bir noktadan ibarettir.

Daire: Çankırı’da , Sinop’ta tarihli örneklerinde merkezdeki küçük birer yuvarlak işlenmemiş çiçek olabilir.

Yıldız (6. Fot.): İstanbul’da[17] , Kastamonu’da tarihlilerinde[18] merkezde 5 uçlu yıldız, Giresun’da[19] , Kastamonu’da tarihlisinde altı uçlu yıldız olmak üzere 4 tanesinde merkezde yıldız yer alır.

Ay-yıldız ( Çizim): İzmir’de , Çanakkale’de tarihli 2 tanesinde merkeze ay-yıldız yerleştirilmiştir[20].

Çiçek (7. Foto.): Örneklerin büyük bölümünde çoğunlukla çenek sayısı 3 ile 16 arasında değişen bir çiçek yer alır. Çenek sayısı, çok uygulananı 8 olmak üzere 4 ve 6’dır. Çenek sayısı net anlaşılmayan gül, kasımpatı benzeri çiçekler de görülür.

d. Tepeliği Taşıyan Yapraklar

Bu mezar taşı tipinin yaygın kullanımı olan T-1 ile T-2 tiplerinde mezar taşının yaklaşık omuz kısmından başlamak üzere, boynun iki yanına yerleştirilen kuşkanadına benzer, yarım kenger yaprağı gibi birer yaprak? üstüne tepeliğin oturtulduğunu belirtmiştik. İç yüzleri birbirine bakar biçimde yerleştirildikleri için, mezar taşına bakışa göre solda olanlara göre bu yaprakları dört ana grupta ele alabiliriz:

Y-1 (6. Foto): Ana biçimi ters “S” harfni andırır. Alt ucu içe dönüktür, sarmal kıvrımlı veya bir çiçek biçimlidir. Üst ucu tepeliğin yaklaşık yarı yüksekliğinde dışa dönüktür. Toplam örnekten baş ve 21 ayak olmak üzere tanesi bu tiptendir. Güneş başlıklı tiplerin – tarih dilimi bu grup için de geçerlidir. Tarih ve iller bakımından genel çizginin dışında bir yığılma yoktur. Genel yapı ortak olmakla birlikte örnekler ayrıntılarda değişiktir. H / M yılını örnek alırsak, İstanbul’dan 5, Samsun’dan 2 ve Rodos’tan 1 olmak üzere 8 örnek[21] mevcuttur. Rodos ve Samsun’dakilerin de İstanbul’dan getirilmiş olmaları seçeneği de dikkate alındığında bile bu 8 örnek, tepelik alt tipleri ve tepeliği taşır durumdaki yapraklar itibarıyla tek kalıptan üretilmemişlerdir. Bu, aynı zamanda İstanbul’da ayrı işliklerde yapıldıklarını düşündürüyor. Makedonya Üsküp’tekilerin işçilikleri kötüdür, yerel örnek denilebilir. Ancak Kalkandelen Harabati Baba Tekkesi’ndekiler İstanbul örneklerine daha yakındır.

Y-2 (7. Foto): Düz “S” harfne benzer. 3 tanedir. Kastamonu’daki tarihlisi[22] daha açık olarak “S” biçimli olup alt ve üst kıvrımların içine birer çiçek yerleştirilmiştir. Dalların ucu içe dönüktür. Balıkesir’deki tarihlisi[23] ve Kastamonu’daki tarihlisi[24] yapraklı birer dal gibi olup tasarımları farklıdır.

Y-3 (Çizim): Bu gruptakiler ters “C” biçimlidir. 5 örneğinden Kocaeli’deki[25] , İzmir’deki[26] , Balıkesir’deki[27] tarihlisinde C biçimi belirgindir, bitkisel karakter ikinci planda iken İstanbul’daki[28] tarihli baş ve ayak taşında bitkisel karakter ön plandadır.

Y-4 ( Çizim): Bunlarda yaprakların belirgin biçimleri yoktur. Genellikle tepeliğin yuvarlağı ile omuz bölümü arasındaki bölüme bir dolgu gibi işlenmişlerdir. 12 örneği (11 baş ve 1 ayak taşı) yıllarındandır[29]. Kastamonu’daki tarihlisi, iyi işçiliği ile İstanbul’dan getirilmiş olabilir. İstanbul dışındakilerinin işçiliği zayıftır, yerel üretim olabilirler.

5. Erkek – Kadın Ayrımı:

20 baş, 4 ayak olmak üzere 24 mezar taşı erkeklere aittir. Tarihleri – yılları arasındadır. Güneş tepelikli mezar taşlarının – yılları arasında uygulandığı dikkate alınırsa, erkeklerde daha geç görüldüğü anlaşılıyor. 5 örnek dışında diğerlerinin İstanbul dışında oluşuna göre, erkek mezar taşları taşrada daha çok tercih edilmiştir. Burada taşradan gelen isteklerin bir ön önce yerine getirilmesi gereği dikkate alındığında, ana biçimi verilmiş ama yazısı yazılmamış hazır örneklerin kullanılmasının bu sonuca yol açtığı da düşünülebilir. Konya’daki 6 örnekten 5 tanesinin Mevlevilere ait olması, Mevlevilerin başkent modasını taşraya taşımadaki etkisini gösteriyor.

baş ve 34 ayak tanesi (%85) kadınlar için yapılmıştır. – zaman aralığı, kadınlar için de süreçte bir zaman dilimi ağırlığı göstermiyor. 16 baş, 3 ayak, 19 tanesinde aşınma, gömülü olma gibi nedenlerle adı okunamayan, metnin kalanından cinsiyet ayırımı yapılamamıştır. Bunları çıkardığımızda, kadınların oranı %91’e çıkmaktadır. Kadınlarda yaşı yazılanlardaki 2 – 80 yaş dilimine göre bu tipin seçiminde yaşa göre bir ölçü yoktur.

6. Sosyal Konum

baş taşından 20 tanesi erkeklere aittir. Kadınların kendileri veya yakınlarının işlerini aşağıdaki gibi sıralayabiliriz:

Askerler: Miralay, binbaşı, yüzbaşı, mülazım, kolağası, alay emini olmak üzere yılları arasında 43 tanedir.

Din adamları: Müftü, imam, müezzin, şeyh. yılları arasında 23 tanedir.

Hizmet sınıfı: Cariye, kalfa. yıllarında 5 tanedir.

İdari sınıf: Kadı, kaymakam, hazine emini, idadi müdürü, katip, muhasebeci, muhassıl, çiftlik nazırı, zaim, mektupçu, mal müdürü, veznedar. yıllarında 56 tanedir.

Serbest meslek: Doktor, hamamcı, hakkak, hattat, kağıtçı, kaptan, şekerci, tomrukçu, tüccar, yağlıkçı, yemenici, yorgancı. Meslek belirtilmemekle birlikte çok sayıda oğlu, zade diye belirtilenler ile bir sıfat kullanılmadan yalnız ağa, bey, efendi yakını olduğu belirtilenleri de serbest meslek içinde düşünebiliriz. Bunları da kattığımızda yıllarında örnek ile en kalabalık grubu oluştururlar. Konuya tarihleri olarak baktığımızda, bu başlığın kullanıldığı zaman diliminde meslek gruplarında herhangi bir dilimde yığılma yoktur.

Bu başlıklar en üst düzey görevlilerde askeri sınıftan paşa için, dini sınıftan şeyhülislam oğlu için kullanılmıştır. Örneklerden 26 tanesi paşa, paşa eşi, kızı, torunu için yapılmıştır.

Okunamayanlar dışında doğrudan veya dolaylı olarak meslek belirleyebildiğimiz örnek içinde serbest meslek % 48, idari sınıf %24, askerler % 18, din adamları % 9, hizmet sınıfı % 2 orandadır. 19 - yüzyıllarda mezar taşı yaptırmanın, toplumun orta tabakasında yaygınlaştığı anlaşılıyor.

7. Karşılaştırma

ADI: Bu tipe çengeller üstünde çok köşeli yıldız[30], güneş tepelik[31], ışın halesi[32], çok kollu yıldız şeklinde rozet[33], şemse[34], ışınsal[35], ışın şualı[36], güneş rozeti[37], stilize güneş şualı[38], çiçek tepelik[39], şems[40], güneş kursu[41] adları önerilmiştir. Çoğunda merkezde bir çiçek bulunduğunu, güneşin tek tanrılı dinler öncesinde Tanrı sembolü oluşunun İslam inancıyla bağdaşmadığını, yüzyıl örneklerine bakıp güneş tepelikli demenin sorgulanması gereğini belirtmiştik[42].

Bunların tepelik kollarının işlenişine göre oluşturduğumuz K-1, K-3, K-4 tipli tanesi güneş ışınları biçimli tanımına daha yakındır.

örneğin büyük bölümünde göbekteki çok çenekli çiçekten çıkan çok kollu yapraklar açıkça bitki biçimlidir. Bunların bir kısmında dış yuvarlağı oluşturan yaprakların uçları doğadaki bazı yapraklar gibi sivri kemer yayı şeklindedir. Bazılarında ise yaprak uçları üçgen gibi düz çizgilerle birleşir. Toplam 8 örnekte ise yaprak uçları çıkıntı oluşturmaz veya yapraklar kabartılarak işlendikleri halde arkadaki zeminde yuvarlak tamdır. Bu tip ile çok yaygın olan birinci tipin, yaprak uç çıkıntıları düz çizgiyle birleşenleri, bu durumları ile bir çiçekten çok merkezden çıkan güneş ışınlarına benzemektedir. Ancak her durumda örneklerin tamamında göbekte bir çiçek vardır. Bu durumda da güneş tepelik denilmesini tartışmak gerekiyor. Aşağıda kısaca açıklamaya çalıştığımız üzere Türk kültüründe güneşle ilgili inanışların ve biçimlerin erken dönemlerdeki varlığına bakarak, güneş tepelik önerisine uyduk.

Burada şemse denilen düzenlemeye bakmakta yarar vardır. İçi çiçek ve yaprak geçmeleriyle doldurulmuş yuvarlak veya oval gövdeden çıkan tığ denilen ince ve bir kısmı yine bitkisel çıkıntılar dışta bir daire oluşturmaktadır. Muhtemelen bu biçimi ile düzenlemeye şemse (şems/güneş) denilmiştir. yüzyılda Amasya 2. Bayezid Külliyesi kubbe bezemesinde şemseden söz edilir (seafoodplus.info erişim tarihi ). Dolayısı ile geleneğimizde, temeli bitki olan bir düzenlemeye de güneş/şems adı verilmiştir. Osmanlı armasının üst bölümündeki çıkıntılı kollara şuay-ı zerrin (güneşi temsil eden altın ışıklar) denildiğinin belirtilmesi[43] yüzyılda bu algının sürdüğünü gösteriyor.

Güneş eski kültürlerde genellikle Tanrı inancının ana kaynaklarından ve sembollerinden olmuştur.

Orta Asya Okunyev kültüründe (İ.Ö. 2. binin başı) güneş motifnin içine insan yüzü işlenmiş bir yuvarlaktan güneş ışınlarının çıkması[44], eski kültürlerdeki tanrı – kral algılamasının bir yansıması olabilir. Çoruhlu[45], Hunlardan beri değişik Türk topluluklarında güneşe saygı gösterildiği, kurban sunulduğu hatta güneş ışığına tapıldığı ve başında dilimli tacı ile işlenen ve Umay Ana’ya ait olduğu düşünülen resimlerin güneş ile ilgili olduğu görüşlerini aktarmaktadır. Orta Asya Türklerinin, çadırın üst örtüsünü oluşturan iğlerin tepedeki uçlarının takıldığı çangırak denilen yuvarlak parçayı güneşe benzetmeleri[46], biçim – güneş ilişkisinin eskiliği ve yaygınlığını göstermektedir.

Çin imparatorları için göğün oğlu, Fransa kralları için güneş kral tanımlamaları bilinmektedir. Orta Çağ İran coğrafyası Şii inancında şir ü hurşid adıyla aslan ve güneş ve bununla ilişkili olarak Hz. Ali ile güneş bir arada düşünülmüştür[47].

Malabadi Köprüsü’nde (), Silvan Kalesi (), İncir Han () aslanın yanında veya üstündeki güneş yuvarlağının testere ucu gibi çıkıntıları vardır. Gıyaseddin Keyhüsrev’in altın parasında ise iki aslanın üstünde, içine insan yüzü işlenmiş yuvarlaktan ışınlar çıkmaktadır. Kubadabad Sarayı’nın Yüzyıl sonu – Yüzyıl başına tarihlenen yıldız çinilerindeki içine kişi yüzü işlenmiş yuvarlaktan çıkan ışınlar da güneş sembolü kabul edilmiştir[48]. Bir mezar taşında[49] yazıların altına oyulmuş yuvarlak içinde 16 dilimli, yaprağa daha çok benzeyen motif ( Yüzyıl?) tepelik tipimizin erken örneklerden sayılabilir. Burç ve gezegenleri göstermek üzere Yüzyıl Osmanlı yazmaları ve çinilerinde, daha yaygın olarak yüzyıllar İran’ında bu biçimin sürdürüldüğü anlaşılıyor[50]. Yani bu, Türk sanatında İslam öncesinden beri bilinen bir biçimdir.

Paris Saint Paul-Saint Louis Kilisesi () ön yüzünde[51], Roma Churc Of Jesus (Gesu) () apsisinde[52], Roma SS Apostoli () apsisinde[53], Almanya Dresden’de Frauenkirche () altarında[54], Fransa Avignon Şapeli’nde[55] () çeşitli mitolojik sahnelerin arkasında yer verilen merkezden çıkan ışınlar gibi sayısı çoğaltılabilecek örnekler, bu tür düzenlemenin 17 – Yüzyıllar Avrupa Barok ve Rokoko üsluplarında kullanıldığını gösteriyor.

Bu tip tepeliklerin mezar taşlarında yılından itibaren görülmesi ile aralığında İstanbul camilerinin taş süslemesinde benzer düzenlemeye yer verilmemesi uyumludur. Osmanlı mimarisinde Konya Mevlana Dergahı onarım kitabesinde[56] (), İstanbul Bezm-i Alem Valide Sultan Çeşmesi () ve Abdülmecid Han Çeşmesi () kitabesi üstünde merkezdeki tuğra işli oval biçimin dışında bir üçgen oluşturacak şekilde verilen ışın demetleri, Pertevniyal Valide Sultan Çeşmesi () alınlığındaki bu defa tuğralı oval biçimin üstüne yerleştirilen üçgen biçimli ışınlar, saray görevlilerinden Şevkinihal Usta’nın yaptırdığı çeşmede () tuğralı merkezden çıkan oval ışınlar[57], Teşvikiye Camisi’nin () girişindeki, 2. Abülhamit zamanında son şeklinin verildiği bilgisine göre onarımında[58] eklenmiş olabilecek ve Konya Aziziye Camisi () mihrap üstünde birinin göbeği tuğralı iki düzenleme, taşa işlenmiş Osmanlı armasının üstteki tuğralı-ışınlı bölümünün öncüsü gibidirler. Aynı zamanda yukarıda verdiğimiz Avrupa örneklerine de benzemektedirler. Bu tarihler, mezar taşlarında da tepeliklerin aynı dönemde uygulandığını gösteriyor.

2. Mahmut Türbe hazire kapısı () kemer içinde metal kapının üst bölümündeki yarım güneş[59], Kapıağası Mustafa Ağa’nın çeşmesinde () kitabe üstündeki taşkın yarım güneş[60], İstanbul Mehmet Ağa Sebili () pencere metal korkuluğunun yarım ondört uçlu yıldız biçimi[61] ise örneklerimizdeki T-5 tepelik tipi ile benzerdir.

Akseki’de[62] Ak Ev ( yüzyıl başı), Çingil’in Evi ( yüzyıl başı), Hacı Ömer’in evi (), Hasan Başman Evi ( yüzyıl başı), Sami’nin Evi (yüzyıl başı), Şükrü Uysal Evi ( yüzyıl ortası), Vakıf Ev (yüzyıl başı), Mehmet Türe Evi (), Hüseyin Erdoğan Evi (), Mustafa Erdoğan Evi () örneklerinde olduğu gibi (tamamı buraya alınmamıştır), Akseki evlerinde genellikle bitkisel bir göbekten çıkan ışın kolları biçimi, yaygın bir tavan süsleme yoludur. Kayseri Sarı Mustafa Evi tavanında, Avanos Doktor Konağında ( yüzyıl sonu) Mersin’de bir evde oval biçimde kollar iç bükey-dış bükey sıralaması ile dizilmiştir[63], İmamoğlu Evi () giriş sofa tavanında tam, Rıfat Çalıka Evi ( yüzyıl) çıkma altında yarım güneş[64] vardır.

yüzyıl ve yüzyıl başından bu tür bezeme için yüzlerce örnek bulunabilir. Özelikle Safranbolu’da ince işçilikli örnekleri bilinir. Bunlara Akseki’nin yanı sıra Kastamonu evlerindeki gibi[65] merkezdeki çeşitli büyüklüklerde çok uçlu-köşeli yıldız olanları da eklersek, Selçuklu küçük rozetlerinden Osmanlı tavanlarındaki yıldızlara kadar yaygın bir motif olduğu görülür.

Samsun Hamidiye Camisi[66] () kubbedeki kalemişi bezemede ışınların uçları, örneklerimizden kol uçları girintili olan (K-3) tipi gibidir.

Merkezinde çiçek bulunan güneş biçimi, bu tip tepeliğin kullanılmadığı mezarlarda özellikle sandık mezarların kısa yüzlerinde daire, uzun yüzlerinde ise dikdörtgen veya oval biçimli olarak sıklıkla işlenmiştir: Konya’da[67] yy tarihli ayak taşında sivri kemer alınlığında; Yozgat’ta[68] tarihlisinde kısa yüzde, tarihlisinde uzun yüzünde, tarihlisinde kısa ve uzun yüzlerde, tarihlisinde kısa yüzünde, tarihlisinde uzun yüzünde; Kastamonu’da tarihlisinde[69] uzun yüzünde, , , , tarihlilerde[70], Karabük’te tarihlisinde[71], Erzurum’da tarihlisinde[72]; İstanbul’da , tarihlilerde[73], , tarihlilerde[74] alınlıkta, tarihlisinde[75] kısa kenarda. Bu tarihler, güneş tepeliklilerin tarihleri ile uyumludur.

İstanbul’da Divan-ı Harp reisi Said Paşa’nın eşi için yılında yaptırılan sandukada, Osmanlı arması temel alınarak düzenlenmiş armada[76] iki bayrak arasının çeyrek daire ölçüsünde ışın demeti olarak yapılması, çeşmelerde ışınların tuğra çevresinde veya üstünde olması, İstanbul’da tarihli mezardaki[77] başka bir armada üstte ortadaki yuvarlak güneş; , tarihli beratlarda, tuğrayı kuşatan kenarları tırtıklı oval biçimden çıkan ışın kolları, tarihli beratta ise güneş tepeliklerimize çok benzer şekilde tuğralı göbeğin 12 kollu yıldız ile çevrilmesi[78] bir tür hanedan simgesi gibi düşünüldüğünü akla getirse de, Osmanlı soyundan gelmeyenlerin yaptırdıkları eserlerdeki varlığı, uygulamanın böyle olmadığını gösteriyor. Devlet simgesi gibi görülse bile üst düzey yöneticilerin eserlerinde kullanılması konusunda yasal bir düzenleme yapılmadığı, toplumda yaygınlaşması için bu tür kullanımlara göz yumulduğu da düşünülebilir. Erzurum’da yılından sandık mezar[79] kısa yüzünde Osmanlı armasından türetilmiş bezemede merkezdeki bitkisel düzenleme açık olmakla birlikte yine oval güneş düzenlemesine yakındır.

Ortasında tuğra olan kalkan motifnin çevresine çeşitli silahların yerleştirilmesi, bunu da dıştan bazen aralarında ay-yıldız olan ışın çubuklarının çevirmesi biçimli ana tasarım, Osmanlı armasının yanında tarihli Mecidi Nişanı’nda olduğu gibi, Osmanlı nişanlarına da temel olmuştur. tarihli nişanda ise merkezde tuğra değil Osmanlı armasının yakın bir biçimi yer alır[80]. Madalyalar ise genelde paralar gibi yuvarlak dış biçimlidir, tarihlisindeki merkezde 6 çenekli çiçek olan 12 kollu düzenleme tepeliklerimizle eş sayılabilir. , , tarihlilerde yine daire dış biçim içine ay-yıldız – silah – bayraklı düzenleme arkasındaki ışınlar Osmanlı arması etkilidir[81].

2. Abdülhamid’in doğum tebriği kartının tezhibinde (), Osmanlı arması gibi yapılan düzenlemenin tepesinde, merkezinde hilal içinde tuğra olan yuvarlağın dışı, yarım 16? uçlu yıldız biçimlidir[82]. 2. Mahmut’un yılından beratı, bu tarzın tezhipteki başka bir örneğidir[83]. Arma dış biçimlenişi damla gibidir. Merkezdeki iri bir damlaya benzer biçimin alt ortasından ışın kolları çıkmakta olup altta davul ve silahlar yanlarda bayraklarla çevrilidir üstte ortada ise ay yıldız yerleştirilmiştir. tarihli Delail-i Hayrat’ta, merkezdeki ay-yıldız, tarihli fermanda ise tuğra dıştan uçları içe girintili ışın kolları ile çevrilmiştir[84].

Osmanlı Armasının yılında sultan Abdülmecit’in İngiltere ziyaretinde gündeme geldiği, kraliçenin görevlendirdiği Charles Young’ın çiziminin yılında uygulandığı, yılındaki Tanzimat madalyasında bulunan sembollerden bazılarının alınarak yılında son biçiminin oluşturulduğu belirtilmiştir[85]. Ancak tepesinde ışın çubukları olmamasına karşılık Osmanlıda ilk deneme olan tarihli haritadaki arma, arayışın Yüzyılın başına kadar indiğini gösteriyor. tarihli 3. Selim’in mühründe ise tuğranın dışındaki ışın kolları gövdeden çıkıntı yapmazlar[86].

İstanbul Bezm-i Alem Valide Sultan Çeşmesi () ve Abdülmecid Han Çeşmesi’nin () tarihleri, Tanzimatla birlikte arayışların başladığını, ortasına tuğra konulmakla birlikte İstanbul Mekteb-i Tıbbıye kapı kitabesinin üstünde Osmanlı armasındaki ()[87] gibi ışın kolları düzenlemesinin Avrupa örneklerinden alındığını söyleyebiliriz.

Burada ilginç olan güneş tepelikli mezar taşlarının Tanzimat öncesinde uygulanmaya başlanmasıdır. Yüzyıl sonuna kadar Türk sanatında çok kollu – çok uçlu yıldız motiferinin kullanımı oldukça yaygındır. Tanzimat öncesi güneş biçimli tepeliklerin başlamasını bu geleneğe mi bağlamak, yoksa Tanzimat fermanının yılında yürürlüğe konulmasına karşılık bunun düşünce alt yapının daha önceden başlamış olması gereğine bağlı olarak yine Batı etkisini mi dikkate almak konusunda açık bir şey söylemek zordur. Türk kültüründe binlerce yıllık bir geçmişi olan güneşle ilgili kavramın Yüzyılda Avrupa etkisiyle yeniden gündeme geldiği söylenebilir. Erzurum Saltuk Kümbeti’ndeki (yy) deniz kabuğu motif ve yıllarında değişik yapı türlerinde çok sayıda kullanılan istiridye kabuğu motif ile İncir Han (), Selçuk İsa Bey Camisi () taç kapılarındaki yivli tromp düzenlemelerinin, özellikle kolların içbükey kesitli olmayıp düz verildiği ve istiridye kabuğu motif olmadığı vurgulanarak yelpaze motif denilenlerin[88] güneş motif ile biçim benzerliği açıktır. Özellikle yılı Emetullah Valide Sultan Çeşmesi’nden başlamak üzere yelpaze motifilerin güneş tepelikli örneklerin ortaya çıkışında etkisi olabilir. Şeyhülislam Mustafa Aşir Efendi’nin tarihli lahitindeki bitkisel ağırlıklı benzer düzenleme, tepeliklerimize benzer erken tarihli örneklerdendir[89]. yılından bir tabanca kundağındaki oval göbekten çıkan ışık kolları, yılından bir tüfekteki arma benzeri erken düzenlemeler, yılından tüfek dipçiğindeki Osmanlı arması, dar alana işlendikleri için basittirler[90].

Veliaht Yusuf İzzettin Efendi’nin kızı Mihriban Hanım’ın yılından baş taşına işlenmiş yuvarlak güneş[91] Cumhuriyet dönemi için bile hanedan üyelerinde böyle bir algının olabileceğini gösteriyor.

Nuruosmaniye Camisi () avlu ana kapı yuvarlak kemer alınlığına kabartma olarak işlenmiş yarım dairedeki merkezden çıkan meşaleyi andıran kollar ve Beylerbeyi Camisi () pencere iç alınlıklarında kalemişi bezeme T-5 tipli tepeliğin, Hacı Beşir Ağa Camisi () kütüphane kapısının güneyindeki oval pano[92] ise sandık mezar yan yüzlerine işlenen ışın kollu düzenlemelerin Yüzyıldaki öncüleri sayılabilir.

EKLER

KAYNAKLAR

Acun, Hakkı, Tüm Yönleri İle Çapanoğulları ve Eserleri, Ankara

Açıkgöz, Yusuf, Anadoluhisarı Osmanlı Dönemi Mezar Taşları Kitabelerinin Dil İncelemesi, T.C. Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Türk Dili Ve Edebiyatı Anabilim Dalı Türk Dili Bilim Dalı Yüksek Lisans Tezi, İstanbul

Ahraz, Gül, Yüzyıl İstanbul Sebillerinde Madeni Şebekeler, Çanakkale Onsekizmart Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi Anabilim Dalı Yüksek Lisans Tezi, Çanakkale

Arslan, Esra, Sahrayıcedit Mezarlığında Bulunan Kitabeli Mezar Taşları, T.C. Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Geleneksel Türk Sanatları Anasanat Dalı Yüksek Lisans Tezi,

Atasaral, Osman, Ampir Üsluplu Bazı İstanbul Yapıları, Mimar Sinan Ünv. Sosyal Bilimler Enstitüsü Arkeoloji ve Sanat tarihi ABD Yüksek Lisans Tezi, İstanbul

Ayan, Şaziye, Ankara Etnoğrafya Müzesi’ndeki Osmanlı Dönemi Madalya ve Nişanlar, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü İslam Tarihi ve Sanatları Anabilim Dalı Yüksek Lisans Tezi, Ankara

Bacque Grammont, Jean Louis, “Cimetieres De La Mosquee De Sokollu Mehmed Paşa A Kadıga Limanı, De Bostancı Ali Et Du Türbe De Sokollu Mehmed Paşa A Eyüb”, İstanbuler Mitteilungen, Beiheft 36, , s.

Bacque Grammont Jean Louis - Hans Peter Laqueur - Nicolas Vatin, “Tarihsel Kaynak Olarak Osmanlı Mezarlıkları, Uygulanan Yöntemler Ve Bilgisayarda Yapılabilecek İşlemler”, Erdem, 6/16, Ankara, , s.

Bacque-Grammont Jean Louis - Nicolas Vatin, “Stelea Turcicae VI Steles Funeraires de Sinop”, Yeni Anadolu, III, Paris , s.

Bacque-Grammont Jean-Louis - Semavi Eyice - Nathalie Clayer - Thierry - Zarcone, “Stelæ Turcicae VII, Deux cimetières du quartier de Fındıkzade à Istanbul: Molla Gürani et Piri Mehmed Paşa”, Anatolia Moderna 5, Paris , s.

Bakırcı, Naci, İç Anadolu Bölgesindeki Mevlevi Mezar Taşlarında Görülen Dekoratif Sanatlar ve Semboller, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü İslam Tarihi ve Sanatları Anabilim Dalı Doktora Tezi, Konya

Bayrakal, Sedat, Uşak’ta Osmanlı Mezar Taşları, İzmir

Berk, Süleyman, Zeytinburnu’nun Tarihi Mezar Taşları Zamanı Aşan Taşlar, Zeytinburnu Belediyesi, İstanbul

Biçici, Kamil, “Eyüpsultan Mehmet Vusuli Efendi Türbesi Haziresi”, Tarihi Kültürü ve Sanatıyla Eyüpsultan Sempozyumu, III, Eyüpsultan Belediyesi, İstanbul, , s.

Biçici, Kamil, “Safranbolu Yörük Köyü Mezarlığında Bulunan Süslemeli Mezar Taşları”, Sosyal Bilimler Dergisi, 20, , s.

Bottineau, Yves, L’art Baroque, Paris

Bozer, Rüstem – Çeken, Muharrem, Anadolu Selçuklu Çağı Mirası Müze Eserleri, 1, Selçuklu Belediyesi, Ankara

Bulut, Mustafa, Sultan II. Mahmut Türbesi Haziresi, T.C. Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Türk Sanatı Anabilim Dalı Doktora Tezi, İstanbul

Can, Selman, “Osmanlı Arması’nın Doğuşu”, XVI. Ortaçağ Türk Dönemi Kazıları Ve Sanat Tarihi Araştırmaları Sempozyumu Bildirileri Ekim , I, Sivas Cumhuriyet Üniversitesi, Sivas , ss

Çal, Halit, “Göynük (Bolu) Şehri Mezar Taşları”, Vakıfar Dergisi, 30, Ankara , s.

Çal, Halit - Ataoğuz Çal, Özlem Kastamonu Atabeygazi Cami-Türbesi Haziresindeki Mezar-Mezar Taşları, Kastamonu Belediyesi Yayını, Ankara

Çal, Halit, Boyabat Mezar Taşları, Boyabat Belediyesi Yayını, Ankara

Çal, Halit, “Türkiye Mezar Taşı Araştırmalarının Durumu ve Sorunları”, 1. Uluslararası Geleneksel Türk Mezar Taşları Eylül Bakü – Azerbaycan, Hazar Üniversitesi Yayını, Bakü , s.

Çal, Halit - Gazanfer İltar, Giresun İli Osmanlı Mezar Taşları, Giresun Valiliği Yayını, Ankara

Çal, Özlem, “Kastamonu Evlerinde Süsleme”, “Üsküdar’a Kadar” Kastamonu, Yapı Kredi Bankası Yayını, İstanbul , s.

Çalhan, Filiz, Kadıköy – Söğütlüçeşme Mahmut Baba Mezarlığı (Mezar Taşları Tipolojisi Hakkında Bir Deneme), T. C. Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Türk Sanatı Anabilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul

Çaycı, Ahmet, Anadolu Selçuklu Sanatı Gezegen Ve Burç Tasvirleri, Kültür Bakanlığı Yayını, Ankara

Çoruhlu, Yaşar, Erken Devir Türk Sanatı, Kabalcı Yayınevi, İstanbul

Çoruhlu, Yaşar, Türk Mitolojisinin Anahatları, Kabalcı Yayınevi, İstanbul

Demir, Saniye, Kalkandelen Bektaşi Tekkesi Haziresi, TC Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü İslam Tarihi Ve Sanatları Anabilim Dalı İslam Tarihi Ve Sanatları Bilim Dalı Yüksek Lisans Tezi, İstanbul

Erdal, Gültekin, Sultan II. Bayezid Cami Haziresindeki Mezar Taşlarının Sanatsal İncelenmesi, T.C. Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Resim – İş Anasanat Dalı Grafk Eğitimi Sanat Dalı Yüksek Lisans Tezi, İstanbul

Erdemir, Yaşar, Sırçalı Medrese Mezar Anıtları Müzesi, Konya Valiliği Yayını, Konya

Eren, Sevinç, Trabzon İli Gülbahar Hatun Ve Tavanlı Camii Hazireleri İle Küçük İmaret Mezarlığı’ndaki Mezar Taşları, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi Anabilim Dalı Doktora Tezi, Ankara

Esin, Emel, Türklerde Maddi Kültürün Oluşumu, Kabalcı Yayınevi, İstanbul,

Ertuğ, Necdet, İstanbul Tarihi Çeşmeler Külliyatı, , İski Genel Müdürlüğü Yayını, İstanbul

Galitekin, Ahmed Nezih, Kocaeli Körfez İlçesi (Tarih Ve Kültür Mirası Eserleri), , Körfez Belediyesi Yayını, İstanbul

Genel, Fatih - Elman, İbrahim, Havran Kitabeleri, Havran Kaymakamlığı, Balıkesir

Gökler, Burak Muhammet, Balıkesir Mezar Taşları, Atatürk Ünv Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk İslam Sanatları Anabilim Dalı Yüksek Lisans Tezi, Erzurum

Gurlitt, Cornelius, Geschichte Barockstiles Und Des Rococo In Deutschland, Stutgart

Gümüşdağ, Gökhan, Kastamonu Şehri Nasrullah Camisi Yılanlı Camisi, Yakup Ağa Camisi, Ahmet Dede Camisi Hazirelerindeki Mezar Taşları, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi Anabilim Dalı Yüksek Lisans Tezi, Ankara

Gümüşoğlu, Dursun, “Mansur Baba Haziresindeki Son Osmanlıca Bektaşi Mezar Taşları”, Türk Kültürü Ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, 53, , Ankara, s.

Gün, Recep, “Samsun-Çarşamba Rıdvan Paşa Camii Hazîresindeki Mezar Taşları-I (Celî Ta’lîk Kitabeli Olanlar), Ondokuzmayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 22, Samsun , s

Gün, Recep, Samsun-Çarşamba Rıdvan Paşa Camii Hazîresindeki Mezar Taşları-II (Celî Sülüs Kitabeli Olanlar), Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, , Samsun , s.

Gündoğan, Bengü, Kastamonu Ferhat Paşa Camisi Haziresi Mezar Taşları, Gazi Ünv. Sos. Bil. Enst. Sanat Tarihi Ana Bilim Dalı Yüksek Lisans Tezi, Ankara

Gündoğdu, Hamza - Zeki Yılmaz, “Çorlu’da Fatih Camii Ve Haziresindeki Mezar Taşları”, Geleneksel Türk Mezar Taşları 1. Ulusal Sempozyumu ( Mart ) Erciyes Üniversitesi, Kayseri , s.

Gündoğdu, Oktay, Üsküdar’daki Ahmediye Külliyesi Haziresi, Marmara Ünv. Türkiyat Ens. Türk Sanatı Anabilim Dalı Yüksek Lisans Tezi, İstanbul

Güvelioğlu, İshak Güven - Murat Ümit Hiçyılmaz - Mustafa Gürdal, Rize Hemşin İlçesi Tarihi Mezar Taşları, Kaknüs Yayıncılık, İstanbul

Hanoğlu, Canan, Batılılaşma Dönemi Rize Mezar Taşları, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi Anabilim Dalı Doktora Tezi, Erzurum

Hanoğlu, Canan, Erzurum Merkez’de Cami Hazirelerinde Bulunan XVIII.- XIX. YY. Mezar Taşları, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi Anabilim Dalı Yüksek Lisans Tezi, Erzurum

Hanoğlu, Canan - Akdağ, Hasan, “Erzurum Esat Paşa Camii Haziresi’nde Bulunan Mezar Taşları”, 1. Uluslararası Türk-İslam Mezar Taşları Kongresi Bildiriler Kitabı Ekim Kuşadası TÜRKİYE Aydın , s.

Hatipoğlu, Oktay, XIX. Yüzyıl Osmanlı Camilerinde Kalem İşi Tezyînâtı, T.C. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi Anabilim Dalı Doktora Tezi, Erzurum

İbrahimgil, Mehmet - İbrahimgil, Ammar, Rodos Adası’nda Osmanlı Mimarisi (Mimari Eserler-Kitabeler-Mezar Taşları), Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı, Ankara

İlter, Elif, “Mekteb-i Tıbbıye-i Şahane’nin Kitabesine Dair Bazı Değerlendirmeler”, Uluslararası Üsküdar Sempozyumu Ekim , Bildiriler III, Üsküdar Belediyesi Yayını, İstanbul , s.

İmamoğlu, Vacit, Geleneksel Kayseri Evleri, Türkiye Halk Bankası, Ankara

Kalafat, Nihal, Çankırı Osmanlı Dönemi Mezar Taşları, T.C. Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi Anabilim Dalı Yüksek Lisans Tezi, Kayseri

Kanlıçay, Sinem Sevinçtav, Barok-Rokoko Yorumlu Yüzyıl İstanbul Çeşmelerinde Kompozisyon, Motif Ve Terimler (), İstanbul Teknik Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi, İstanbul

Kara, Hacer - Şerife Danışık, Konya Mezarlıkları ve Mezar Taşları, Meram Belediyesi, Konya

Keskin, Burcu, Antalya’da Osmanlı Dönemi Mezar Taşları: Alanya Ve Manavgat İlçeleri, Akdeniz Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sanat Tarihi Ana Bilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi, Antalya

Keskin, Candaş, İstanbul’da Bulunan Osmanlı Dönemi Armalı ve Madalyalı Mezar Taşları, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi Ana Bilim Dalı Yüksek Lisans Tezi, Ankara

Kıvrakoğlu, Nihal, İstanbul Çiçekçi Camii Haziresi Mezar Taşları, Erciyes Ünv Sosyal Bilimler Ens. Sanat Tarihi Anabilim Dalı Yüksek Lisans Tezi, Kayseri

Kurtbil, Zeynep, Kadıköy Taşköprü Caddesi Mezarlığı (Batı Yönündeki Yüzyıl Mezar Taşlarının Sanat Tarihi Açısından Değerlendirilmesi), T.C. Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Türk Sanatı Anabilim Dalı Yüksek Lisans Tezi, İstanbul

Kut, Günay - Eldem, Edhem, Rumellihisarı Şehitlik Dergahı Mezar Taşları, Boğaziçi Üniversitesi Yayınevi, İstanbul

Mermutlu, Bedri - Öcalan, Hasan Basri Tarihi Bursa Mezar Taşları I, Bursa Mezar Taşları, Bursa Büyükşehir Belediyesi Yayını, Bursa

Philippe, Miguet, France Baroque, Paris,

Nefes, Eyüp, Samsun Yöresinde Bulunan Mezar Taşları, Ondokuzmayıs Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü İslam Tarihi ve Sanatları Anabilim Dalı Doktora Tezi, Samsun

Nuhoğlu, Mehmet, Koca Mustafa Paşa (Sünbül Sinan) Camisi Haziresi Mezar Taşları Üzerine Bir Araştırma,: Marmara Ünv. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Türk Sanatı Anabilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul

Öcalan, Hasan Basri - Mermutlu, Bedri, Tarihi Bursa Mezar Taşları II, Emirsultan Mezarlığı, Bursa Büyükşehir Belediyesi Yayını, Bursa

Önder, Mehmet, “Konya Mezar Taşlarında Şekil ve Süsler”, Türk Etnoğrafya Dergisi, 12, Ankara , s.

Özler, Fadime, Tavlusun Bezemeli Mezar Taşları, T.C. Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi Anabilim Dalı Yüksek Lisans Tezi, Kayseri

Özlü, Zeynel, İlk Çağdan Cumhuriyet’e Bir Batı Karadeniz Kenti DÜZCE. İstanbul

Pevsner, Nicolaus, An Outline of European Architecture,

Ricci, Corrado, Buildings of Europe Baroque Europe, E.P. Dutton & Co., Newyork

Ünver, Rüstem, Architecture for a New Age: Imperial Ottoman Mosques in Eighteenth-Century Istanbul, The Department of History of Art and Architecture in partial fulfllment of the requirements for the degree of Doctor of Philosophy in the subject of History of Art and Architecture Harvard University, Cambridge Massachusetts

Söndür, Rabia, İstanbul Defterdar Camisi Haziresi Mezar Taşları, Hacı Bayram Veli Ünv. Edebiyat Fak. Sanat Tarihi Bölümü Bitirme Tezi, Ankara

Söylemez, Duygu, Batılılaşma Dönemi İstanbul Cami Cephelerinde Taş Süsleme ( – ), T.C. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi Ana Bilim Dalı , İstanbul

Sürün, Mustafa, Şeyh Vefâ Camii Haziresi (Mezar Taşları Tipolojisi Üzerine Bir Deneme), T.C. Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Türk Sanatı Ana Bilim Dalı Türk Sanatı Bilim Dalı Yüksek Lisans Tezi, İstanbul

Şen, Korkmaz, Eceabat’a Bağlı Bazı Merkezlerdeki Türk-İslam Dönemi Mezar Taşları, Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi Anabilim Dalı Yüksek Lisans Tezi, Çanakkale

Şeyban, Lütf - Altun, Ayşenur, “İzmit Maşûkiye Merkez Câmii Hazîresi’nde Bulunan Osmanlı Mezar Taşları”, Asos Journal, Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, 2/5, , s.

Tali, Şerife, “Ünye Çamlık Feneraltı Mezarlığı Mezar Taşları Ve Kitabeleri”, Türk Dünyası Dil ve Edebiyat Dergisi, 45, , s.

Tanık, Saliha, Kocaeli, Gölcük Değirmendere Mezarlığı Mezar Taşları, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi Anabilim Dalı Yüksek Lisans Tezi, Ankara

Taşdemir, Meral, Kastamonu Şeyh Şaban-ı Veli Camisi Ve Türbesi Haziresinde Yer Alan Mezar Taşları, Gazi Ünv. Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sanat Tarihi Ana Bilim Dalı Yüksek Lisans Tezi, Ankara

Tekin, Başak Burcu, Batılılaşma Sürecinde Osmanlı Tezhip Sanatı (), T.C. Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü İslam Tarihi ve Sanatları Anabilim Dalı Doktora Tezi, Kayseri

Tığcı, Sibel, İstanbul Divanyolu’nda Sultan II. Mahmud Türbesi’nin Haziresindeki Mezar Taşları, T.C. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi Anabilim Dalı Yüksek Lisans Tezi, İstanbul

Tuncel, Mebruke, Osmanlı Dönemi Tezhip Sanatında Barok-Rokoko Üslubu ( Yüzyıl), Mimar Sinan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Geleneksel El Sanatları Anasanat Dalı Tezhip Programı Yüksek Lisans Tezi, İstanbul

Tunçel, Gül, “Üsküp Sultan Murat Camii Haziresi’ndeki Mezartaşları”, Bilge, 43, Ankara , s.

Tunçel, Gül, “Üsküp Mustafa Paşa Camii Haziresi’ndeki Mezartaşları”, Dini Araştırmalar, 7/21, a, s.

Tunçel, Gül, “Üsküp İsa Bey Camii Haziresi’ndeki Şahideler”, Erdem, 15/43, b, s.

Tunçel, Gül, “Üsküp İsa Bey Camii Haziresi’ndeki Lahit Şeklinde Mezarlar”, Milli Folklor, 9/66, c, s.

Tunçel, Gül, “Üsküp Alaca Camii Haziresi’ndeki Şahideler”, Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 22/1, d, s.

Turan, Hayrunnisa, “Şîr ü Hûrşîd Tasvirinin Kökeni Ve İçeriğine Dair Düşünceler”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 10/51, , s.

Tüfekçioğlu, Abdülhamit, Edincik’te Türk Devri Mimarisi ve Mezar Taşları, Edincik Belediyesi, Bursa

Tüfekçioğlu, Abdülhamit, “Üsküdarlı Taşçılar ve “Taşçı” İmzalı Mezar Taşları”, Uluslararası Üsküdar Sempozyumu Ekim , Bildiriler III, Üsküdar Belediyesi Yayını, İstanbul , s.

Türker Fatma, Sinop Seyyid Bilal Türbesi Haziresindeki Mezar Taşları, Ondokuz Mayıs Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü İslam Tarihi ve Sanatları Anabilim Dalı Yüksek Lisans Tezi, Samsun

Uğurluel, Talha, İstanbul Tahtakale’de Yavaşça Şahin Haziresi, T. C. Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Türk Sanatı Ana Bilim Dalı Yüksek Lisans Tezi, İstanbul

Uysal, Nadide, Süleymaniye Camii Haziresi, T.C. Erciyes Üniveritesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi Anabilim Dalı Doktora Tezi, Kayseri

Ülker, Necmi, “Tire Müzesindeki İslami Kitabeler”, III. Araştırma Sonuçları Toplantısı, Mayıs , Kültür ve Turizm Bakanlığı, Ankara , ss

Ülker, Necmi - Günay, Vehbi - Telci, Cahit - Gökçe, Turan, İzmir’de Türk Mührü Emir Sultan Dergahı Haziresi Mezar Kitabeleri, Şenocak Yayınları, İzmir

Varol, Halim, Aydın Kuşadası Adalızade Mezarlığı Osmanlı Mezar Taşları, T. C. Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sanat Tarihi Anabilim Dalı, Doktora Tezi, Ankara

Yarar, Sibel, Geleneksel Akseki Evlerinde Tavan Süslemeleri, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi Bilim Dalı Yüksek Lisans Tezi, Ankara

Yasa Aktaş, Azize - Kaya Yiğit, Bilge - Yazar, Turgay, “Bolu Müzesinde Bulunan Osmanlı Dönemi Mezar Taşları”, Yüzyılda Köroğlu ve Bolu Araştırmaları Uluslarası Köroğlu, Bolu Tarih ve Kültürü Sempozyumu Bildirileri ( Ekim ) Bolu, Abant İzzet Baysal Üniversitesi, Bolu , s.

Yeni, Özgür, Sinop Arkeoloji Müzesi’nde Sergilenen Türk-İslam Dönemi Mezar Taşları, Selçuk Üniverstesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi Anabilim Dalı Yüksek Lisans Tezi, Konya

Yıldırım, Kemal - Hidayetoğlu, Lütf, “Geleneksel Türk Evi Ahşap Tavan Süsleme Özelliklerinin ve Yapım Tekniklerinin Çeşitliliği Üzerine Bir İnceleme”, Uluslararası Geleneksel Sanatlar Sempozyumu, İzmir , s.

Yılmaz, Salih, Osmanlı Mimarisinde İstiridye Formu, Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Türk Sanatı Anabilim Dalı Yüksek Lisans Tezi, İstanbul

Yüksel, Murat, Trabzon’da Türk - İslam Eserleri ve Kitabeler, C , Trabzon Valiliği Yayını, İstanbul

Yüksel, Murat, Trabzon’da Türk - İslam Eserleri ve Kitabeler, C , Trabzon Belediyesi Yayını, Trabzon

Dipnotlar

1. Bu rakamlara ulaştığımız tez ve yayınları da bu makalede vermek istediğimizde, kaynakça 17 sayfa tutmuştur. Günümüzde dergilerin makale sayfa sınırlamaları dikkate alındığında, kaynakçada yalnız makale konusu mezar taşlarının olduğu tez ve yayınlara yer vermek gereği doğmuştur. Bir fkir vermesi için Türkiye genelinde 24, mezar taşına göre yaptığımız genel değerlendirmenin kaynakçasına bakılabilir: Halit Çal, “Türkiye Mezar Taşı Araştırmalarının Durumu ve Sorunları”, 1. Uluslararası Geleneksel Türk Mezar Taşları Eylül Bakü – Azerbaycan, Hazar Üniversitesi Yayını, Bakü , s.
2. Kaynaklardan veri kütüğümüze girdiğimiz veriler içinde kitabe metni olmasına karşılık fotoğrafı verilmeyenler bu sayıya katılmamıştır. Veri kütüğümüze giremediğimiz eserlerde bu tipte çıkabilecek örneklerin vardığımız sonuçları fazla değiştirmeyeceğini umuyoruz.
3. yılı öncesinden tarihli iki örnek gösterilmiştir (Süleyman Berk, Zeytinburnu’nun Tarihi Mezar Taşları Zamanı Aşan Taşlar, Zeytinburnu Belediyesi, İstanbul , s. ,). En eskisi İstanbul’da Şerife Fatma Hanım’ın / tarihli mezar taşıdır. Ancak kitaba yanlış fotoğraf basıldığı Sayın Berk ile yaptığımız görüşmede anlaşılmış olup asıl örnek kadın başlıklıdır. Diğer örnek ise H / M. tarihlidir. İlgili yayındaki fotoğraf kalitesi iyi olmadığı için ve taşın alt bölümündeki aşınmadan dolayı okunuşunu kontrol edemedik. Sayın Berk de görüşmemizde tarihin olma seçeneğini yüksek görmekle birlikte aşınmadan dolayı kesinlik olmadığını belirtmiştir. Bu mezar taşı, örneklerimizdeki 3-B2 tipindendir. Güneş tepeliklilerin bu tip gövde biçimli olanlarından tarihi bilinenler yılları arasındandır. Bu zaman dilimi ve üslup özelliklerine bakarak bu tarihin değil H. / M olabileceğini düşünüyoruz.
4. Bacque Grammont Jean Louis - Hans Peter Laqueur - Nicolas Vatin, “Tarihsel Kaynak Olarak Osmanlı Mezarlıkları, Uygulanan Yöntemler ve Bilgisayarda Yapılabilecek İşlemler”, Erdem, 6/16, Ankara, , s.
5. Yaşar Erdemir, Sırçalı Medrese Mezar Anıtları Müzesi, Konya Valiliği Yayını, Konya , s.
6. Bu konuyla ilgili tipleri Ek 1’e sığdıramadık. 3-A tipi metinde söz edilen tek örmektir. 3-B2 tipi aşağıda verdiğimiz listedir. 3-B1 başlığı altındakileri ayrıca göstermedik. Ek 1’de diğer iki tipin dışında kalanlardır. / 3-B2 tipi: BAŞ TAŞLARI BURSA 2: Hasan Basri Öcalan - Bedri Mermutlu, Tarihi Bursa Mezar Taşları II, Emirsultan Mezarlığı, Bursa Büyükşehir Belediyesi Yayını, Bursa , s. ,; İSTANBUL Yusuf Açıkgöz, Anadoluhisarı Osmanlı Dönemi Mezar Taşları Kitabelerinin Dil İncelemesi, Marmara Ünv. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı Yüksek Lisans Tezi, İstanbul, , s. ; Berk, age., I-II, s. , , ; Mustafa Bulut, Sultan II. Mahmut Türbesi Haziresi, Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Türk Sanatı Anabilim Dalı Doktora Tezi, İstanbul , kat. 4; Filiz Çalhan, Kadıköy – Söğütlüçeşme Mahmut Baba Mezarlığı, Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Türk Sanatı Anabilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul , kat; Oktay Gündoğdu, Üsküdar’daki Ahmediye Külliyesi Haziresi, Marmara Ünv. Türkiyat Enst. Türk Sanatı Anabilim Dalı Yüksek Lisans Tezi, İstanbul , Kat; Mehmet Nuhoğlu, Koca Mustafa Paşa (Sünbül Sinan) Camisi Haziresi Mezar Taşları Üzerine Bir Araştırma, Marmara Ünv. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Türk Sanatı Anabilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi, , kat. ,; KASTAMONU 1: Halit Çal - Özlem Çal, Kastamonu Atabeygazi Cami-Türbesi Haziresindeki Mezar-Mezar Taşları, Kastamonu Belediyesi Yayını, Ankara , s. ; KONYA 2: Erdemir, age., s. , ; SAMSUN 2: Recep Gün, “SamsunÇarşamba Rıdvan Paşa Camii Hazîresindeki Mezar Taşları-I (Celî Ta’lîk Kitabeli Olanlar)”, Ondokuzmayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 22, Samsun, , s, ; YUNANİSTAN/ RODOS 1: Mehmet İbrahimgil - Ammar İbrahimgil, Rodos Adası’nda Osmanlı Mimarisi, Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı, Ankara , s. / AYAK TAŞLARI 9: BURSA 3: Öcalan-Mermutlu, age., s. , , ; İSTANBUL 2: Bulut, age., kat. 4; Nuhoğlu, age., Kat. ; KASTAMONU 1: Çal – Çal, age., s. ; KONYA 2: Erdemir, age., s. , ; SAMSUN 1: Gün , agm., s.
7. Berk, age., s
8. Korkmaz Şen, Eceabat’a Bağlı Bazı Merkezlerdeki Türk-İslam Dönemi Mezar Taşları. Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi Anabilim Dalı Yüksek Lisans Tezi, Çanakkale , kat. 5.
9. Sedat Bayrakal, Uşak’ta Osmanlı Mezar Taşları, İzmir , s.
10. Hacer Kara - Şerife Danışık, Konya Mezarlıkları ve Mezar Taşları, Meram Belediyesi Yayını, Konya , s.
11. İbrahimgil – İbrahimgil, age., s. ,
12. Sinem Kanlıçay, Barok-Rokoko Yorumlu Yüzyıl İstanbul Çeşmelerinde Kompozisyon, Motif ve Terimler (), İTÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi, İstanbul , s.
13. Esra Arslan, Sahrayıcedit Mezarlığında Bulunan Kitabeli Mezar Taşları, Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Geleneksel Türk Sanatları Anasanat Dalı Yüksek Lisans Tezi, , kat.
14. Başak Burcu Tekin, Batılılaşma Sürecinde Osmanlı Tezhip Sanatı (), Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü İslam Tarihi ve Sanatları Anabilim Dalı Doktora Tezi, Kayseri, s.
15. Nadide Uysal, Süleymaniye Camii Haziresi, Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi Anabilim Dalı Doktora Tezi, Kayseri , Kat,,,,).
16. Söylemez, age., s
17. Berk, age., s.
18. Meral Taşdemir, Kastamonu Şeyh Şaban-ı Veli Camisi Ve Türbesi Haziresinde Yer Alan Mezar Taşları, Gazi Ünv. Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sanat Tarihi Ana Bilim Dalı Yüksek Lisans Tezi, Ankara , s. Kat.
19. Çal-İltar, age., s.
20. Necmi Ülker - Vehbi Günay - Cahit Telci - Turan Gökçe, İzmir’de Türk Mührü Emir Sultan Dergahı Haziresi Mezar Kitabeleri, Şenocak Yayınları, İzmir , kat. ; Şen, age., kat. 5.
21. Mustafa Sürün, Şeyh Vefâ Camii Haziresi, Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Türk Sanatı Ana Bilim Dalı Yüksek Lisans Tezi, İstanbul ; Berk, age., s. , ; Nuhoğlu, age., Kat. ; Uysal age., Kat; Samsun: Gün, agm., (), s. , ; Rodos: İbrahimgil –İbrahimgil, age., s.
22. Bengü Gündoğan, Kastamonu Ferhat Paşa Camisi Haziresi Mezar Taşları, Gazi Ünv. Sos. Bil. Enst. Sanat Tarihi Ana Bilim Dalı Yüksek Lisans Tezi, Ankara, , s.
23. Abdülhamit Tüfekçioğlu, Edincik’te Türk Devri Mimarisi ve Mezar Taşları, Edincik Belediyesi, Bursa , kat.
24. Gündoğan age., s.
25. Ahmed Nezih Galitekin, Kocaeli Körfez İlçesi (Tarih Ve Kültür Mirası Eserleri), 2, Körfez Belediyesi, İstanbul , s.
26. Necmi Ülker, Vehbi Günay, Cahit Telci, Turan Gökçe, age., kat.
27. Burak Gökler, Balıkesir Mezar Taşları, Atatürk Ünv. Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk İslam Sanatları Anabilim Dalı Yüksek Lisans Tezi, Erzurum , kat. B
28. Bulut age., kat. 6.
29. Balıkesir 4: Gökler Kat. B, Z, Z; İstanbul 2: Gündoğdu Kat, Bayraktar Kat; Kastamonu 3: Taşdemir, age., s. Kat. 21, 26, 54; Konya 1: Bakırcı Kat. 64; Rize 2: Güvelioğlu, s. ,
30. Mehmet Önder, “Konya Mezar Taşlarında Şekil ve Süsler”, Türk Etnoğrafya Dergisi, 12, Ankara , s. 9.
31. Jean Louis Bacque-Grammont, Hans Peter Laqueur, Nicolas Vatin. “Tarihsel Kaynak Olarak Osmanlı Mezarlıkları, Uygulanan Yöntemler Ve Bilgisayarda Yapılabilecek İşlemler”, Erdem, 6/16, (), F XI tipi.
32. Eyüp Nefes, Samsun Yöresinde Bulunan Mezar Taşları, Ondokuzmayıs Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü İslam Tarihi ve Sanatları Anabilim Dalı Doktora Tezi, Samsun , s.
33. Gül Tunçel, “Üsküp Alaca Camii Haziresi’ndeki Şahideler”, Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 22/1, Ankara, d:
34. Sürün, age., s.
35. Zeynep Kurtbil, Kadıköy Taşköprü Caddesi Mezarlığı, Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Türk Sanatı Anabilim Dalı Yüksek Lisans Tezi, İstanbul , s.
36. Sibel Tığcı, İstanbul Divanyolu’nda Sultan II. Mahmud Türbesi’nin Haziresindeki Mezar Taşları, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi Anabilim Dalı Yüksek Lisans Tezi, Erzurum , s.
37. Şen, age., s.
38. Günay Kut-Edhem Eldem, Rumellihisarı Şehitlik Dergahı Mezar Taşları, Boğaziçi Üniversitesi Yayınevi, İstanbul , s.
39. Fadime Özler, Tavlusun Bezemeli Mezar Taşları, Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi Anabilim Dalı Yüksek Lisans Tezi, Kayseri , s.
40. Nihal Kıvrakoğlu, İstanbul Çiçekçi Camii Haziresi Mezar Taşları, Erciyes Ünv. Sosyal Bilimler Enst. Sanat Tarihi Anabilim Dalı Yüksek Lisans Tezi, Kayseri , s.
41. Nadide Uysal, Süleymaniye Camii Haziresi, Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi Anabilim Dalı Doktora Tezi, Kayseri , s.
42. Halit Çal, Boyabat Mezar Taşları, Boyabat Belediyesi Yayını, Ankara , s.
43. Selman Can, “Osmanlı Arması’nın Doğuşu”, XVI. Ortaçağ Türk Dönemi Kazıları Ve Sanat Tarihi Araştırmaları Sempozyumu Bildirileri Ekim , I, Sivas Cumhuriyet Üniversitesi Yayını, , s
44. Yaşar Çoruhlu, Erken Devir Türk Sanatı, Kabalcı Yayınevi, İstanbul , s.
45. Yaşar Çoruhlu, Türk Mitolojisinin Anahatları, Kabalcı Yayınevi, İstanbul , s.
46. Emel Esin, Türklerde Maddi Kültürün Oluşumu, Kabalcı Yayınevi, İstanbul , s.
47. Ahmet Çaycı, Anadolu Selçuklu Sanatı Gezegen Ve Burç Tasvirleri, Kültür Bakanlığı Yayını, , s.
48. Rüstem Bozer – Muharrem Çeken, Anadolu Selçuklu Çağı Mirası Müze Eserleri, 1, Selçuklu Belediyesi, Ankara , s.
49. Ali Boran vd, Ebedi İstirahatgah Ilgın Mezar Taşları, Ilgın Belediyesi Yayını, Konya ,
50. Hayrunnisa Turan, “Şîr ü Hûrşîd Tasvirinin Kökeni ve İçeriğine Dair Düşünceler”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 10/51, , s.
51. Yves Bottineau, L’art Baroque, Paris , foto.
52. Nicolaus Pevsner, An Outline of European Architecture, , s.
53. Corrado Ricci, Buildings of Europe Baroque Europe, E.P. Dutton & Co., Newyork, , s.
54. Cornelius Gurlitt, Geschichte Barockstiles Und Des Rococo In Deutschland, Stutgart , s.
55. Philippe Miguet, France Baroque, Paris , s.
56. Abdülhamit Tüfekçioğlu, “Üsküdarlı Taşçılar ve “Taşçı” İmzalı Mezar Taşları”, Uluslararası Üsküdar Sempozyumu Ekim , Bildiriler III, Üsküdar Belediyesi Yayını, İstanbul , s.
57. Necdet Ertuğ, İstanbul Tarihi Çeşmeler Külliyatı, C , İski Genel Müdürlüğü Yayını, İstanbul , C 1, s. 8, , ; C 2, s.
58. Can, agm., s.
59. Osman Atasaral, Ampir Üsluplu Bazı İstanbul Yapıları, Mimar Sinan Ünv. Sosyal Bilimler Enstitüsü Arkeoloji ve Sanat tarihi ABD Yüksek Lisans Tezi, İstanbul , s.
60. Ertuğ, age., II, s.
61. Gül Ahraz, Yüzyıl İstanbul Sebillerinde Madeni Şebekeler, Çanakkale Onsekizmart Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi Anabilim Dalı Yüksek Lisans Tezi, Çanakkale , s,
62. Sibel Yarar, Geleneksel Akseki Evlerinde Tavan Süslemeleri, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi Bilim Dalı Yüksek Lisans Tezi, Ankara, , s. 21, 38, 46, 63, 83, 88, 93, , ,
63. Kemal Yıldırımoğlu - Lütf Hidayetoğlu, “Geleneksel Türk Evi Ahşap Tavan Süsleme Özelliklerinin ve Yapım Tekniklerinin Çeşitliliği Üzerine Bir İnceleme”, Uluslararası Geleneksel Sanatlar Sempozyumu, İzmir, , s.
64. Vacit İmamoğlu, Geleneksel Kayseri Evleri, Türkiye Halk Bankası, Ankara , s.
65. Özlem Çal, “Kastamonu Evlerinde Süsleme”, “Üsküdar’a Kadar” Kastamonu, Yapı Kredi Bankası Yayını, İstanbul , s.
66. Oktay Hatipoğlu, XIX. Yüzyıl Osmanlı Camilerinde Kalem İşi Tezyînâtı, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi Anabilim Dalı Doktora Tezi, Erzurum , s.
67. Naci Bakırcı, İç Anadolu Bölgesindeki Mevlevi Mezar Taşlarında Görülen Dekoratif Sanatlar ve Semboller, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü İslam Tarihi ve Sanatları Anabilim Dalı Doktora Tezi, Konya , kat.
68. Hakkı Acun, Tüm Yönleri İle Çapanoğulları ve Eserleri. Ankara, , s. , , , ,
69. Çal – Çal, age., s.
70. Taşdemir, age., Kat,21,
71. Lütfye Kaya, Safranbolu Merkez Mezarlığı Mezar Taşları, Safranbolu Araştırmaları Merkezi Yayını, İstanbul, , seafoodplus.info
72. Canan Hanoğlu, Erzurum Merkez’de Cami Hazirelerinde Bulunan XVIII.- XIX. YY. Mezar Taşları, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi Anabilim Dalı Yüksek Lisans Tezi, Erzurum, , Kat.
73. Bulut, age., kat. 47,
74. Uysal, age., s. kat. ,
75. Çalhan, age., kat.
76. Esra Arslan, Sahrayıcedit Mezarlığında Bulunan Kitabeli Mezar Taşları, Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Geleneksel Türk Sanatları Anasanat Dalı Yüksek Lisans Tezi, , kat.
77. Bulut, age., kat. 2.
78. Başak Burcu Tekin, Batılılaşma Sürecinde Osmanlı Tezhip Sanatı (), Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü İslam Tarihi ve Sanatları Anabilim Dalı Doktora Tezi, Kayseri , s. ,
79. Canan Hanoğlu - Hasan Akdağ, “Erzurum Esat Paşa Camii Haziresi’nde Bulunan Mezar Taşları”, 1. Uluslararası Türk-İslam Mezar Taşları Kongresi Bildiriler Kitabı Ekim Kuşadası, Aydın , kat. 2.
80. Şaziye Ayan, Ankara Etnoğrafya Müzesi’ndeki Osmanlı Dönemi Madalya ve Nişanlar, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü İslam Tarihi ve Sanatları Anabilim Dalı Yüksek Lisans Tezi, Ankara , kat. 2, 3, 7.
81. Ayan, age., kat, 29, 35, 42
82. Mebruke Tuncel, Osmanlı Dönemi Tezhip Sanatında Barok-Rokoko Üslubu ( Yüzyıl), Mimar Sinan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Geleneksel El Sanatları Anasanat Dalı Tezhip Programı Yüksek Lisans Tezi, İstanbul , s.
83. Tekin, age., s
84. Tekin, age., s.
85. Can, agm.
86. Candaş Keskin, İstanbul’da Bulunan Osmanlı Dönemi Armalı ve Madalyalı Mezar Taşları, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi Ana Bilim Dalı Yüksek Lisans Tezi, , s.
87. Elif İlter, “Mekteb-i Tıbbıye-i Şahane’nin Kitabesine Dair Bazı Değerlendirmeler”, Uluslararası Üsküdar Sempozyumu Ekim , Bildiriler III, Üsküdar Belediyesi Yayını, İstanbul ,
88. Salih Yılmaz, Osmanlı Mimarisinde İstiridye Formu, Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Türk Sanatı Anabilim Dalı Yüksek Lisans Tezi, İstanbul , s. 3, 14,
89. Bacque-Grammont Jean-Louis - Semavi Eyice - Nathalie Clayer - Thierry - Zarcone, “Stelæ Turcicae VII, Deux cimetières du quartier de Fındıkzade à Istanbul: Molla Gürani et Piri Mehmed Paşa”, Anatolia Moderna 5, Paris , s.
90. Tülin Çoruhlu, Osmanlı Tüfek, Tabanca Ve Teçhizatları (Askeri Müzeden Örneklerle). Ankara , s. 18, 19,
91. Bulut, age., kat
92. Rüstem Ünver, Architecture for a New Age: Imperial Ottoman Mosques in Eighteenth-Century Istanbul, The degree of Doctor of Philosophy in the subject of History of Art and Architecture Harvard University, , , ,

Şekil ve Tablolar