Azerbaycan siyaset ve edebiyat yapsnda büyük etkileri bulunan Halil Rza Ulutürk, 32[i] ylnda Salyan▓n Pirebbe köyünde dünyaya gelmitir.
Bütün Azerbaycan▓da gittikçe arlaan Rus basksndan Halil Rza▓nn ailesi de payn almtr. Büyük dedesi Rüstem Bey, ▓de rkç Ermeni Tanaklar tarafndan Azerbaycan▓da yürütülen bölgesel etnik temizleme faaliyeti srasnda ehit edilmitir. Dedesi Halil Bey, ▓lu yllarda Sovyetler Birlii▓nde gerçekletirilen köylülerin ahsi mülkiyetine son veren kolektifletirme sebebiyle ▓te köyünden sürülür. ▓de de milliyetçi düünceleri sebebiyle tutuklanarak Sibirya▓ya sürülür. Mal varl elinden alnan aile, ▓da Salyan▓a tanmak zorunda kalr. Muhasebecilik ve müfettilik yapan babas Rza Bey de II. Dünya Sava▓nda askere alnr, savatan on yedi yara ile döner. Uzun yllar iyilemeyen bu yaralar yüzünden ▓de Salyan▓da ölür.[ii] air, yetimesinde ve kiiliinin ekillenmesinde büyük etkisi olan babasndan öyle söz eder: ⌠Babam benim için hâlâ tükenmez bir hazinedir. Fuzulî, Raci, Sabir, Tevfik Fikret, Nevaî, Ziya Gökalp, Yunus Emre gibi airlerin adn, ben, ilk defa babamn dilinden duydum. Bu airleri yank, etkili bir sesle okurken bazen gözyalarn silen babam 47 yanda vefat etse de benim gözümde büyük, ulu geçmiin sembolüdür.■ Rza Bey güçlü millî duygularn vasiyetinde de yanstmaktadr: ⌠Cenazemi slâmî kurallara göre kaldrn. Be yüz kiinin, bir cenaze arkasnda yürümesi, ayn dilde düünmesi, ayn ruhla yaamas millî birlik vastalarndan biridir.■[iii]
Millî duygular bakmndan güçlü bir aileden gelen Halil Rza▓nn ilk iir denemeleri ortaokul yllarnda balar.[iv] Bu iirlerinde Lenin, geni yer tutar. lk iiri Kitab ▓de Azerbaycan Pioneri gazetesinde yaynlanmtr.[v]
Halil Rza, ▓te Azerbaycan Devlet Üniversitesi Filoloji Fakültesi Gazetecilik Bölümü▓nden mezun olur. Üniversite yllarnda,═ onun bir air olarak tecrübe kazanmasnda önemli yeri olan Cafer Handan ve Bahtiyar Vahabzade▓nin rehberlik ettii Edebiyat Dernei▓ndeki faaliyetlere ve Azerbaycan Yazarlar Birlii▓nde halk yazar Mirza brahimov▓un rehberliindeki ⌠Gençler Günü■ faaliyetlerine katlr.[vi]
▓te SSR Yazarlar Birlii üyesi seçilmi olan Halil Rza,[vii] yllarnda Moskova▓da M. Gorki Dünya Edebiyat Enstitüsü▓nde yazarlar için açlan iki yllk Yüksek Edebiyat Programna gönderilir. Burada Rus Edebiyat▓nn görkemli sanatkâr Pavel Antokolski▓nin rehberlik ettii bölümde iirin nazarî esaslarn örenmekle birlikte dünya halklarnn medenî kültüleri ile yakndan tanmtr. Moskova▓da büyük Rus airi Samuil Morak▓n evini ve Yasnaya Polyana▓da Lev Tolstoy müzesini ziyaret etmesi, Leningrat▓ta Ermitaj hazinesini gezmesi ve Nazm Hikmet ve Mihail olohov▓la görümeleri airin anlarnda derin izler brakmtr.[viii] Bu dönemde N. Tusi Pedagoji Üniversitesi▓nde ders verir.[ix]
▓da,═ ⌠ayrlmaz parças ve mücadele meslekta■[x], hiç yanndan ayrmad bu yüzden═ ⌠Halil▓in valizi■[xi] olarak zarif bir ekilde nitelenen Firengiz Hanm[xii] ile evlenir.
yllarnda Azerbaycan KP Merkez Komitesi▓nin yayn organ Azerbaycan Kadn, yllarnda da Göyercin dergilerinin redaksiyonunda çalr.[xiii]
▓da asistan olarak Azerbaycan Devlet Pedagoji Enstitüsü▓ne alnr.[xiv]V. . Lenin AP▓de ders verdii dönemlerde örencilerinden biri olduunu söyleyen Fazil Rehmanzade, Halil Rza▓nn yazl olarak sorduu sorularn hâlâ aklnda olduunu belirtir:[xv] ⌠1. dealin, amacn nedir ve sen ne için çalyorsun? 2. Bu gün ne yaptn? 3. Evinizin ve okulunuzun en iyi ve en kötü yönleri nelerdir? 4. En çok sevdiin hoca kimdir, onu neden seviyorsun? 5. Salkl msn? Sporun hangi türü ile urayorsun? 6. En çok kimden ve neden nefret edersin? 7. Ana dilinin nispî temizliini ve zenginliini korumak için bu gün ne yaptn? 8. Azerbaycan halk dünyann medenî halklarna ulaabilir mi? 9. En çok sevdiin air, ressam, bestekar, âlim, yazar kimdir? Kendi eksiklerini biliyor musun? Tamamlayabilmek için çalyor musun? Azerbaycan dilinin güzel yönleri ve kusurlar hangileridir? Dakikann deerini biliyor musun? Baba evi, kendi evin, baban, annen ve deer verdiklerinle ilgili unutulmaz hangi anlarn var?■[xvi]
▓ta, Türk sözünden korkulduu dönemde, ⌠Buras uzak olsa da bizim geçmiimizi hatrlatr.■ düüncesiyle Türkan▓dan bir ba yeri alr. Halil Rza burada yazd iirlerin sonuna ⌠Türkan■═ yazar. Yaynclar bu sözü silerler, Halil yeniden yazar.[xvii]
Halil Rza▓nn ▓l yllardaki mücadelesi ile ilgili olarak smail hl u bilgileri verir: ⌠▓l yllarda gençler arasnda garip davranlar göze çarpyordu. Bir eyler aryor, bekliyor ve bir ey için hazrlk yapyorlar, bir eyler söylemek istiyorlard. Bazen denize açlp haftalarca kalyor, yüzme, kürek çekme, öreniyorlard. Sebebini sorulduunda ⌠belki gerekli olur■ diye cevaplyorlard. Karl, frtnal havalarda denize giriyor, buzlar üzerinde yaln ayak kouyor, birbirlerini kara sokuyorlard. Bir soru karsnda, gülümseyerek, ⌠belki gerekli olabilir■ diye cevaplyorlard. Kendilerine eziyet ediyor, günlerce aç susuz kalyorlard. ⌠Böyle zorluklarla karlaabiliriz■ diyorlard. Bir ey için hazrlandklar belliydi. Halil de bunlardan biriydi. Halil de hazrlanyordu O da bu yolun yolcusu idi.■[xviii]
Halil Rza, ▓te ⌠Müharibeden Sonraki Azerbaycan Sovet Edebiyatnda Poema Janr ()■ adl tezini baaryla savunur ve Filoloji Bilimleri Uzman unvan alr.
Verdii dersler, özgürlük, bamszlk için insanlar yüreklendiren konumalara dönütüünden dersinin dinleyicileri sürekli artar.[xix] Bu konumalar srasnda Halil Rza, Azerbaycan Türkçesi ile ilgili düüncelerini de belirtir. Dilin gelimesi urundaki mücadelesini, airliinin bir parças olarak görmektedir. O, Azerbaycan dilini güçlendirmek, yabanc sözlerden, yaama hakkn kaybetmi Arapça, Farsça tamlamalardan temizlemek yolunda daima çalmtr. lk defa ⌠çimerlik■ sözünü kullanm, ⌠doma■ sözüne ⌠biçim■, ⌠televizor■a ⌠telegüzgü■, ⌠fortoçka■ya ⌠nefeslik■, ⌠istigamet■e ⌠yön■ demiir.[xx]
air, Azerbaycan Türkçesi▓nin, özellikle Rusça kaynakl sözlerden temizlenmesi için konumalar yapm, konumalarnn bir ksm, Parti Tekilat tarafndan engellenmitir.[xxi]
Halil Rza, dil savan baka ekilde de sürdürür: Yabanc söz kullananlara 5 Kepik[xxii] ceza, düzgün konuanlara da 1 Manat ödül verir. Bu durum baz Ruslam aydnlara hiç ho gelmez. Yazarlar Birlii▓nde de eletirilir. Fakat o, bu eletirilere meydan vermez.■[xxiii]
Halil Rza, Azerbaycan▓n yaz tarihinde çok alfabe deitirmesinin olumsuz etkilerini öyle dile getirir: ⌠Derse Latin alfabesini örenmekle balamtk ki, üç-dört ay geçmeden alfabenin deimesi haberi geldi. Hayli sonralar anladm ki, alfabenin durmadan deitirilmesi halk için büyük felâkettir, millî-medenî bütünlüün krlmas demektir. Orhon-Yenisey alfabesinden Arap alfabesine, ondan Latin alfabesine, ondan da Rus grafii temelli alfabeye, daha sonra bunun esasnda en yeni alfabeye geçilmesi ilmî, medenî inkiafmza ar darbeler indirmitir. Bunun neticesinde biz hem Türkmenlerden, Özbeklerden, Krgzlardan, Kazaklardan, Bakurtlardan, Gagauzlardan, Karaimlerden, Tatarlardan, Kumuklardan, Altaylardan, Uygurlardan ve baka karde halklardan hayli uzaklatrlmz ki, bu da aslnda sosyalist milletlerin gittikçe birbirine yaknlamas kanununa aykrdr.[xxiv]
Azerbaycan▓da Rusça▓nn hâkim durumunun takviyesine yönelik pek çok resmî tedbir alnd bir zamanda, airin büyük bir azimle kendi ana dilini korumas ve ⌠Sabir▓in bir satrn içinde yaad komünist dünyas da dahil bin dünyaya deimeyeceini■ söylemek cesaretini göstermesi, kzl münekkitleri çileden çkarr. Azerbaycan K.P. Merkez Komitesi▓nin birinci sekreteri Ahundov, Merkez Komitesi▓nin Austos ▓de toplanan genel kuruluna sunduu raporunda, Halil Rza▓nn Ana Dili iiri bata olmak üzere, baz iirlerini eletirerek ⌠millî gurur hislerinin zebunu■ olmakla suçlam; ayn sebeple air, Azerbaycan Yazarlar Birlii bakan Mehti Hüseyin▓in de iddetli hücumlarna hedef olmutur. Mehti Hüseyin tarihli Edebiyat ve ncesanat gazetesinde çkan yazsnda Halil Rza▓nn ⌠zararl millî gururundan■ bahseder.[xxv] KP Merkez Komite sekreteri Hasay Vezirov,═ ⌠Daha önce kendisine tevcih edilen tenkitlerden hiç ders almadan arka arkaya kaba hatalar! ileyen air Halil Rza■dan söz açarak tarihli Edebiyat ve ncesanat gazetesinde onu eletirir: ⌠Halil Rza yazd Deli Da balkl sembolik iirinde kendisini yldrmn altn oklarna göüs germi bir daa benzetmitir ki, bu açkça yolunu armaktr.■
DTK, bir önlem olarak Halil Rza▓y iten çkarmak ve partiden uzaklatrmak üzere ona doktora tezini bitirmesi için izin verip evde çalmasn salar. Üstelik maa da kesilir. Telefonlar dinlenmekte, evi izlenmektedir, yapaca konumalar engellenmektedir.[xxvi] Halil Rza, resmî dairelerde ⌠suçlu ahs■ saylmakta ve takip edilmektedir. DTK▓da hakknda cilt cilt kaytlar bulunmaktadr. Sabir Eliyev▓e göre: ⌠Bu kaytlar, fitneci Moskova▓nn istei dorultusunda mankurt boleviklerin, eli sap kendimizden olan baltalarn az ile hazrlanmtr! Fakat Halil, vatan, halk, istiklâl yolunda her eye boyun emitir. O halknn istiklâli urunda Hataî▓nin dedii gibi ⌠ilii eriyip kemii kalm■ yenilmez bir savaçdr.■[xxvii]
Halil Rza, devlet kart konumalarndan dolay Azerbaycan Devlet Pedagoji Enstitüsü▓nden uzaklatrlr, bir süre isiz kalr. Onun defalarca MK▓ya telefon ederek i talep etmesi hep sonuçsuz kalr, hatta telefona bile çkmak istemezler.[xxviii]Halil Rza, M.K. ube Müdürü Cafer Caferov▓un evini arar; ei Caferolu▓nun uyuduunu söyler, bunun üzerine Halil Rza u sözleri sarf eder: ⌠Cafer deil onun vicdan uyuyor, git onu uyandr, benim çocuklarm aç, o, tokluundan uyuyor, benim çocuklarmsa açlndan uyuyamyor. Yarn beni ie almazsa, benimle konumasn.■[xxix] Bu konumann ertesi günü, ylna kadar çalaca Nizami Edebiyat Enstitüsü▓ne ⌠Ba Elmi çi■ kadrosuyla kabul edilir. Doktora tezini alr. Defalarca baka ehirlere gönderilir. Fakat airin de farknda olduu üzere sürekli izlenmektedir.[xxx]Halil Rza, burada bütün gücünü bilim aratrmalarna ve edebî eser yazmaya harcar. Azerbaycan-Özbek Edebî likileri, Maksud eyhzade▓nin Hayat ve Eserleri, gibi çalmalar yapar. Bu durum dikkate alnmayarak yine de ⌠üpheli ahs■ olarak takip edilir, imkânlar daraltlr, yolundan döndürülmeye çallr.[xxxi]
▓de ⌠özellikle verilmi■ doktora tezi Maksud eyhzade hakknda materyal toplamak üzere Takent▓e gider.[xxxii] Böylece ⌠devlet kart■ çalmalarndan uzaklatrlmtr.
▓te, Eziz Mirehmedov önderliinde Akademi▓de Halil Rza▓nn yl toplants yaplr.[xxxiii] ylnda, M.F. Ahundov Kütüphanesi▓nde, ⌠Ömürden Uzun Geceler■ ve ⌠Kardalk Çelengi■ kitaplarndan dolay Devlet Ödülü verilmesini teklif etmek üzere karar alnr. Fakat Ramiz Duyun▓un yazd dilekçe üst makamlarda taklr. Aradan uzun bir zaman geçmeden bu kez, Gorki Merkezi Seyyar Kütüphanesi Azerbaycan Yazarlar Birlii iir Bölümü, ⌠Genclik■ ve ⌠Maarif■ adl yaynlarndan dolay Devlet Ödülü teklifi için toplanr. Halil Rza▓nn devlet ödülüne teklif edilmesi için yaplan toplantlara katlanlar ve katkda bulunanlar hemen iten çkarlrlar. Halil Rza tekrar ie alnmalar için elinden gelen çabay göstermi, çok azna muvaffak olmutur. Hatta bu insanlar kendi ilerinden daha düük seviyelerde çalmak zorunda braklmlardr. Bunlar onu yldrmak için yaplmaktadr.[xxxiv]
▓te ⌠Maksut eyhzade▓nin Bedii Yaratcl ve Azerbaycan-Özbek Edebî likilerinin Aktual Problemleri■ konulu doktora tezini savunur.[xxxv]Filoloji Bilimleri Doktoru unvan alr.[xxxvi]Bir ay sonra Halil Rza▓nn maa artar, ⌠Emekdar ncesenet Hadimi■ unvan verilir. Daha sonra Azerbaycan Millî Akademisi▓ne profesör olarak atanr.[xxxvii]
Halil Rza meydanlarda konumalar yapmaya devam eder. Azadlk Meydan▓ndaki konumalarnda, Sovyet hükümetinin Azerbaycan▓n yeralt ve yerüstü zenginliklerini yllar boyu hesapsz bir ekilde yamalayarak Rusya▓nn içlerine kadar tadn, halkn on binlerce seçme evladn Sibirya▓da ve Uzak ark▓ta çürüttüünü, bunlar yetmezmi gibi aktif bir ekilde anti Azerbaycan ve anti Türk siyaseti yürüttüünü, vaktiyle topraklarmzda yerletirilmi Ermenilerin ⌠denizden denize■ amaçlarna yardm ettiini her üç halkn tarihinden, edebiyatndan verdii etkileyici örneklerle anlatr.[xxxviii]
Halil Rza, Azerbaycan Cumhuriyeti önderlerinin halkna hizmet etmediklerini görür ve bunlarla da açkça mücadele eder. Azerbaycan▓n petrolünün, pamuunun, balnn, havyarnn, altnnn, gümüünün ve dier yerüstü ve yeralt servetlerinin yabanc ceplere aktn gördükçe susamaz. Okullarda, enstitülerde, fabrikalarda, ziraî üretim çiftliklerinde, tarm iletmelerinde, bütün toplantlarda bu konuda açkça konuur, halkn gözünü açp onun siyasî ve ekonomik bamszl urunda onlar aktif mücadeleye çarr.[xxxix]
Bütün idarelerin, tekilat ve kurulularn personel ubelerinden Ermenilerin listesini isteyerek onlarn iten çkarlmalarn salayan Bakû▓lülerin önünde Halil Rza vardr. Hastalna aldrmadan bütün gününü meydanlarda geçirmektedir.[xl] Olu Tebriz, iirleri ve konumalar yüzünden babasn öldürmelerinden korktuundan sürekli yanndadr. Azerbaycan▓da skyönetim ilân edilse de seferberlik ilan edilmemitir. Bu dönemde Rus birlikleri Bakû▓ya girer. Halk tehdit etmeye balar. Bakû▓da su yerine kan akar. Bu, Gorbaçov▓un emridir. Ordu, cinayetin izini yok etmek için ölenleri denize atar. Halil Rza, bir gün sonra cinayetin ilendii yerdedir, alamaktan gözleri kan çanana dönmütür.
Bu olaydan sonra, tarihinde ehitlerin kabrinde konuma yaparken biri yaklap tutuklamann baladn, kaçmas gerektiini söyler. Halil Rza bunu dikkate almaz. Mikayil Mirza▓nn arabasnda evine dönerken RAF marka bir araba onlar takip eder ve Gençlik Meydan▓na çkar çkmaz yollarn keser, silah zoruyla dört kii onlar DTK▓ya götürür. Mikayil Mirza braklr,[xli] Halil Rza, ayn uçakla Moskova Lefortova Hapishanesi▓ne götürülür. Ei, Halil Rza▓dan haber alabilmek için günlerce dilekçe ile Azerbaycan Devlet Tehlükesizlik Komitesi▓ne bavurur, haber alamaz. Basknlardan korumak için Halil Rza▓nn bütün günlüklerini Hrdalan▓da yaayan Lülüfer Hanm▓n evine götürür. Einden ancak ubat▓n ortalarnda, televizyonda bir röportajn yaynlanmasyla haber alr.
═Halil Rza yaad hapishanedeki zorluklarn balangcn öyle anlatmaktadr: ⌠Ben yal olduumdan oturuyordum. Etibar da benim dizlerimde oturuyordu. Dönmek mümkün deildi. Sonra bizi pis kokan bir hücreye gönderdiler. Oray iyice temizledim. Fakat bizi, yine kara arabayla trene götürdüler. Bütün emeim boa gitti. Nihayet bizi kara trenden indirip kara arabalara bindirdiler. Bakû▓nun rüzgâr bizi mest ediyordu. Sonra bizi DTK binasna getirdiler, bir odaya çkardlar. Duvarlar kan içindeydi, içerisi sivrisinek doluydu. Orada durmak mümkün deildi.■[xlii] Halil Rza, hapishaneye girdiinde cesaretini kaybetmemi aksine kendisini canl silâh olarak ifade etmitir.[xliii]
Halil Rza, ▓da, SSR DTK▓nn Tahkikat ubesi▓ne bir itirafname yazar: ⌠Bir ekilde sizin tutsanzm ve tahkikat devam ediyor. sterdim ki son yllardaki faaliyetlerimin tam manzaras ve mahiyeti size beyan edilsin. ylnn balangcndan itibaren Azerbaycan▓ yeniden saran alevler benim varlmda alev alev yanan cehennem hükmündedir. Size açktr ki, Azerbayan▓n Kuzey bölümünü yeniden bölmek, Ermeni igalcilerinin azna atmak, millî bamszlk hareketini bomak uruna ak ve kzl emperyann son iki yüz yldan beri yürüttüü kanl siyaset kendisinin yeni ve en alçak merhalesine dâhil olmutur. imdi Azerbaycan▓da, özellikle Bakû▓da döne döne Moskova▓nn gösterisi esasnda ilân edilen harp durumu, skyönetim ve takipler neticesinde halk prangaya vurularak, dilerine kadar silahlanm düman karsnda silahsz braklmtr. Hâkim dairelere sokulan millî satknlar bu ite kendi Kremlin aalar ile ibirlii içindedir. Fakat halk artk buna tahammül edemiyor. O, hem açk dümanlarn hem de onun arkasnda duranlar boyun edirmek, mukaddes topran pisliklerden temizlemek azmindedir. Bugün Azerbaycan▓ saran mitingler, gösteriler, grevler, yürüyüler vatanmza kar bitmez tükenmez ihanetlerin, cinayetlerin aksi sedasdr. Ben, ▓nin bandan beri devam eden bu bakaldrlarn çouna katldm. Koynunda yaadm Bakû▓dan baka Azerbaycan▓n Lenkeran, Astara, Celalabad, Salyan, Sabirabad, Sumgayt, Gence, Hanlar, Ada, Adam, ua, Hocal, Laçn, Kelbecer, Gubadl, Beylegan gibi ehir ve bölgelerinde defalarca bulundum, hakikati halka anlatmaya, dostu düman tanmaya, zorbala, zorbalk ideolojisine teslim olmamaya çardm.■[xliv]
Bu dönemde Azerbaycan Yazarlar Birlii, özel bir Savunma Komitesi kurar. Komitenin ortak bakanlar yazar . hl, hukukçu H. Süleymanl, kâtibi ise R. Duyun▓dur.[xlv] Halil Rza▓nn serbest kalmas için imza toplanr. Ayn zamanda SSRI savcs A.Y. Suharevin için bir milyon iki yüz binden fazla dilekçe, mektup, telgraf ve ikâyet gönderilmitir. Bu kampanya için Halil Rza▓nn evinin yanna çadr kurulur. Üzerinde ⌠Halk airine Özgürlük■ yazl pankartlarla sokak yürüyüleri yaplmakta, metro duvarlarna airin resmi yaptrlmakta, otobüs ve özel araçlardan ⌠Halk airine Özgürlük■ sözleriyle haykrlmaktadr. Azadlk Radyosu, Azerbaycan▓n deerli olunun nice zamandr Lefortova Hapishanesi▓nde tutuklu olduunu açklar. Bu çarlara, haykrlara ancak bir ay sonra cevap gelir: ⌠Einiz maddeden suçlu bulunup Moskova▓ya gönderilmitir.■[xlvi] Halil Rza, Azerbaycan SSR CM▓nin maddesi 3. bendine göre rkçlkla ve milletler arasnda bölücülük yapmakla itham edilmitir. Bu, hiç bir hakka, adalete uymayan bir ithamdr.[xlvii]
Halil Rza, smail hl▓ya hitaben yazd mektupta: ⌠Ben, Azerbaycan Devleti Ceza Kanunu▓nun maddesi ile itham ediliyorum. Bu, halklar arasnda millî dümanl kztrmak, baka milletlerin temsilcilerini tehkir etmek derecesinde devlet cinayeti saylr. Suç, üç aydan on yla kadar hapis cezas kesilmesini göz önünde tutuyor. Benim bütün hayat yolumun, airlik yolumun, ilmî faaliyetimin en balcas karakterimin bu ithamla taban tabana zt olduunu siz elbette, iyi bilirsiniz.■[xlviii]
Halil Rza▓nn zindan hayat, onu sabrnn snrna getirse de sarslmaz iradesini kramam belki daha da güçlendirmitir.[xlix] Halil Rza tarihli kaydnda öyle der: ⌠ki saat krk dakikalk yol benim için be, on dakika gibi gelip geçti. Çünkü iir yazmakla megulüm. Günler, haftalar, aylar dönecek. Moskova, Rostov, Voronej, Bakû hapishanelerinde sekiz ay on günümün de nasl gelip geçtiinden haberim olmayacak. Çünkü iir yazmakla gazete, kitap okumakla megulüm. Sen ne büyük mucizesin ey yaratc kudret. Sen ne azametlisin, ey zulmet gecelerime k salan iir mealesi!■ tarihli kaytta: ⌠Kudretliyim. Bütün gücümü Lermontov▓un çevirisine sarf ediyorum. Talihli ve kudretli olduunu kendine telkin Mikayl Müfik▓in yolunu tutmakla ve yalnz bu yolda ilerlemeliyiz. Baka yol yoktur. Aksi halde zindan duvarlar insan yutar.■[l]
Halil Rza, Lefortova Hapishanesi▓nde sürekli çarld sorgularda bile gururunu yitirmemi, düman önünde ba ememitir. Ona uzatlan Rus gazetesindeki yazlara bakarak ⌠Kanla sulanm cinayeti sözle maskelemek çabasdr. ki yüzlüdür Gorbaçov. Bir yandan ▒Azerbaycan▓n arazi bütünlüü▓ ifadesini kullanmaktadr ve sanki bununla yaralarmza merhem sürer, bir yandan da damlayan dilerine kadar silahlandrd Ermeniler karsnda Azerbaycan▓n ku tüfeini, kasap bçan da elinden alyor. Aganbekyan, ahnazarov, Danilyans, Brutyans, Garagözyan, Elihanyan, Ambarsumov, Balayan ve baka ⌠yan■ lar yeniden kurma liderinin kafasn Ermeni kafas ile deitirmilerdir. Bu iliki aslnda Griboyedov ile Yakup Markaryan, Lenin ile aumyan, Stalin ile Mikoyan, Beriya ile Sarkisyon ortaklnn dünyada en irenç, en murdar i birliinin devamdr.■ demektedir.[li]
Bakû, Moskova, Voronej, Rostov hapishanelerinde 8 ay 13 gün kaldktan sonra Bakû ehir Mahkemesi tarafndan[lii] Halil Rza Müdafaa Komitesi▓nin talebi ile tam beraat kararyla özgürlüüne kavuur.[liii] Serbest brakld günden itibaren yine Azerbaycan▓n bamszl urunda mücadele meydanna atlr.[liv]═
Halil Rza, Lefortova▓dan üç paket ile gelir. Bunlardan biri, hapishanede yazd iirler, ikincisi, Pukin▓den, Lermontov▓dan tercümeler, üçüncüsü ise, orada yaadklarn yazd günlüklerdir.[lv] Lefortova▓dan geldikten sonra Refik Zeka ve Ahmet Elburus▓la birlikte Korkut Yaynclk▓ kurar. Makalelerinden meydana gelen ⌠Addmlayan Ensiklopediyamz■ adl eseri burada yaynlanmtr.[lvi]
ylnda ⌠Davam Edir- iiri ile M. F. Ahundov Onur Ödülü▓ne layk görülür. ▓de ⌠Türk Milleti Onur Ödülü■ alr. Azerbaycan Devleti Halk airi unvan verilir.[lvii]
Parlamentoda seçimler baladnda ▓da Bakû- rayonundan, S. Lazo seçim dairesinden milletvekilliine aday gösterilir.[lviii]Seçimlerde önce 79, sonra 87 oy fark ile milletvekili seçilir fakat yönetim tarafndan ⌠çounluk salanamamtr■ bahanesi ile kabul edilmez.[lix] oy says ile ilk srada olmasna ramen seçilemeyen Halil Rza, Devlet Bakan Mütellibov▓a, Yüksek Danma Kurulu Bakan▓na, Seçim Komisyonu▓na, Azerbaycan Halk Cephesi▓ne, Devlet Savcl▓na, Bakû Kirov kasabas savcs Ylmaz Ahundzade▓ye ve baka pek çok ahsa, hem uygulamaya itiraz hem de seçim srasnda dier bölgelerde de yaplan yolsuzluklar belirten bir telgraf çeker. Fakat cevap alamaz. [lx]
Bu olaydan sonra, Ebülfez Elçibey, Halil Rza ve eini temsilcilerle birlikte Ankara▓ya gönderir. Oradan stanbul▓a geçen Halil Rza, ▓de Türk Kültür Dernei▓nde konuma yapar. Ayn dönemlerde Halil Rza▓ya Bat Trakya Dergisi tarafndan Bat Trakya ve Dünya Türklüü adna Türkiye Onur Ödülü,[lxi] ylnda Azerbaycan Cumhuriyeti tarafndan Halk airi unvan verilir.[lxii]
Ayn yl,═ Azerbaycan Millî Kahraman olu Tebriz Halilbeyli, Karaba▓da ehit olur.═ Sabir Aliyev, Tebriz▓in ehit oluunun ancak Halil Rza▓ya yaktn ifade eder: ⌠Tebriz, er imparatorluunun Kzl Ordu saflarndan kaçm fakat millî orduya gönüllü gitmitir. ki yl hapiste yatmay iki yl er ordusunda hizmet etmekten üstün tutmutur. Öyle bir ordudan kaçmak ona eref getirmi, tutsaklk ise onun yenilmez, yiit Türk tabiatnn dorudan ifadesi olmutur. Bu ölüm, sadece bir oul facias deil ayn zamanda baba kaderidir. Bu ölüm, Halil Rza▓ya ne kadar güzel yakr, onun hayatn ne kadar güzel tamamlar. Millî varlmzn ölüm kalm savanda, olu Tebriz▓in sava alannda kahramanca ehit olmas Halil▓in ömrünün mânâ mührüdür.■[lxiii]
Halil Rza Ulutürk, ▓te çkmaya balayan Günay gazetesinde Ba Redaktör olarak çalr. Yaynna devam gazetenin her saysndaki künyede ⌠ Gazetenin ilk Ba Redaktörü Azerbaycan▓n halk airi Halil Rza Ulutürk olmutur.■ ibaresi yaynlanmaktadr.[lxiv]
Halil Rza, 22 Haziran ▓te Azerbaycan▓n bamszlna adad hayatn kaybetmitir.[lxv]
Halk airi Halil Rza Ulutürk, ylnda, Azerbaycan halknn millî mücadelesindeki özel hizmetlerinden dolay stiklâl Madalyas ile onurlandrlmtr ylnda, Azerbaycan Cumhuriyeti Gazeteciler Birlii Yönetim Kurulu, Halil Rza▓ya, Araz Yüksek Edebi Ödülü verilmesini uygun bulur.[lxvi]
Bugün Azerbaycan▓da Ulutürk Dünyas adn tayan çtimaî-Siyasî Edebî Gazete çkarlmaktadr. Redaktör heyetini, Firengiz Ulutürk, Bekir Nebiyev, Memmed Araz, Gabil, Fikret Goca, Zelimhan Yagub, Akif Kerimov, mamverdi Ebilov, Salman Abdullayev, Elibala Selimov, Olcas Süleymanov (Kazakistan), Cengiz Aytmatov (Krgzistan), Enver Uzun (Türkiye), Cevad Heyet (ran) oluturmaktadr.[lxvii]
Halil Rza▓nn filoloji çalmalar, dünya edebiyatçlarndan çevirileri ve edebî eserleri ile birlikte siyaset sahnesinde de varln sonuna kadar göstermesi bakmndan gerçek bir vatandalk örneidir. Nasl bir vatanda olunmal sorusu ancak onun u sözlerinde gerçek cevabn bulmaktadr: ⌠Ekmeini yeyip suyunu içtiin, temiz havasn göüs dolusu soluduun, çimeninde yürüyüp gülünden, çiçeinden kopardn marur ve kudretli vatann kadrini bilmelisin. Onun adi çöpünü bile göz bebei gibi korumalsn. Daha dorusu âlimden, airden önce gayretli ve namuslu vatanda olmalsn.■[lxviii]
Ksaltmalar:
AP: Azerbaycan Devlet Pedagoji nstitutu
CM: Cinayet Mecellesi
DTK: Dövlet Tehlükesizlik Komitesi═
KP: Komünist Parti
SSR: Sovet Sosialist Respublikalar
SSR: Sovet Sosialist Respublikalar ttifak
Okt.═══ Gökmen MOR*
NEVRUZ TÜRK BAYRAMIDIR
ÖZET
══════════ Türk Kültürü dünyann en zengin kültür hazinelerinden birisidir. Yeter ki bu kültüre sahip çkalm. Bu makalede, Türk Kültürü Nevruz (Ergenekon) bayramnn, millî bir Türk bayram olduu görülmektedir. Yüzyllarca Ergenekon▓da esir kalan Türkler, esaretten kurtulunca kavuma sevinci olarak bu bayram Ergenekon adyla kutlamlardr. Nevruz, dostluun, kardeliin, güzelliin bayramdr. Tarihte olduu gibi bugün de Türkiye▓de ve karde Orta Asya Türk devletlerinde Nevruz mart aynda Türkler tarafndan bir bahar bayram olarak kutlanmaktadr.
Anahtar Kelimeler: Türk Kültürü, millî bayram, Ergenekon, Nevruz, Türkiye. Orta Asya Türk Devletleri.
ABSTRACT
NEVRUZ S A TURKSH FESTVAL
Turkish culture is one of the richest cultural sources of the world. In this article it has been shown that Nevruz (Ergenekon) festival is of the Turkish origin. Turks who freed them selves from slavery celebrated this festival for the joy of freedom. Nevruz is the festival of fraternity and friendship. Turks have been celebrating this festival in the March of every year just as they did in the history. Today, in Türkiye and other Middle Asia Turkic countries Nevruz has been celebrated as a festival fort he coming of the spring.
Key words: Turkish culture, National festival,═ Ergenekon, Nevruz, Turkiye, Middle Asia Turkic countries.
═══════════ Nevruz, millî birlik ve beraberliin, güzelliin, kardeliin simgesidir. Türk tarihinin derinliklerinden zamanmza kadar gelen, kültürel bir miras olarak karmza çkan ⌠Nevruz■, Türk dünyasnn millî geleneklerinden birisidir. Nevruz Bayram nee günüdür. Dostlarn bulutuu, kaynat, küslerin bart, güzelliklerin paylald, insanlarn birbirlerine sevgi ile yaknlat gündür. Türk topluluklar arasnda görülen bu bayram eskiden olduu gibi bu günde büyük bir cokuyla kutlanmaktadr. Nevruz, baharn müjdecisi, tabiatn uyan, bereketli yamurlarn görüldüü bir dirili ve yeniden dou bayramdr. Türk dünyasnda Bahar Bayram, yeni bir yla, salkl, bereketli balamann bayramdr.
⌠Yeni gün. Günein koç burcuna girdii gün olup eski Mart▓n dokuzu (imdiki 21 Mart) olarak bilinir. ran▓da eskiden beri iki ayr güne bu ad verilir. Bunlardan biri, güne takviminin ilk ay olan Ferverdin aynn ilk günüdür ki ⌠nevruz-u amme■ olarak bilinir. Bugünde güne, koç burcuna girer. Efsaneye göre Allah kâinat ve insanlar bu günde yaratm ve bütün yldzlar bugün dönmeye balayp koç burcundan geçmilerdir. Baka bir söylentiye göre Cem, bütün dünyay dolatktan sonra Azerbaycan▓a gelmi ve burasn beenip taht kurmutur. Gerek taht, gerekse mücevherlerle süslü elbise ve tac, doan günele birlikte etraf a bomutur. Bu hali görenler ⌠Bu günde bir bakalk var, bu dier günlere benzemiyor, yeni bir gün■ demiler. Bu güne ⌠Nevruz■ , Cem▓e de ⌠id (k)■ kelimesini ekleyerek Cemid demiler. Nevruz adyla anlan dier bir gün ise yine Ferverdin aynn yedinci günüdür. Buna da ⌠nevruz-u hasse■ denir. Yine efsaneye göre Cemid, bugünde halk toplam ve onu, Tanr▓ya ükür ve ibadet günü olarak ilan etmi. Eski ran ahlar nevruz- u amme ile nevruz-u hasse arasndaki alt günde ihtiyaç sahiplerinin bütün ihtiyaçlarn gidermek üzere tahta oturur ve herkese yardm ederlermi. Mahpuslar serbest brakr, içki ve elenceyle vakit geçirirlermi. Bu günler de macunlar yenir, krlara çklrm. Bütün bu inanlar Zerdüt dininden geçmedir. 21Mart günü gece ile gündüz eittir. Nevruz- sultanî deyimi sultan Celaleddin Melikah tarafndan hazrlatlan takvimin ylba gününe verilen addr.■
Türkler, ranllardan önce Nevruz Bayram▓n Ergenekon Bayram adyla kutlamlardr. Bu bayram ranllara veya dier milletlere mal etmek yanl olur. Nevruz bir Türk bayramdr.
⌠Türk tarihinde ⌠Ergenekon▓dan Çk■ günü olarak kutlanan Nevruz, Türklerin Ergenekon▓dan çklarn hatrlatr. Ergenekon bayramnn sadece türeyi deil, ayn zamanda Ergenekon▓da yl mahsur kalan Türklerin bir bozkurdun yol göstermesi ve demirden dalarn eritilip yol bulunmas ve ortaya çkmasnn sonucu vardklar yerlerde akarsular, türlü otlar ve av hayvanlar ile karlamalar, böylece yeni bir güne kavuma sevinci olarak Tanr▓ya ükretmeleri, daha sonra ise her yl bunu birgelenek ve bayram haline getirmek suretiyle kutlamalar ve o yere Ergenekon ad vermeleri eklinde izah edilmitir.■
Türk tarihine baktmz zaman Kagarl Mahmud▓un Divanü Lugati▓t √Türk adl eserinde bahar bayramn görmekteyiz.
■ Divandaki dörtlüklerde ikinci derecede önem tayan konu bahardr. Baharn gelii ve tabiatn canlan fevkalade renkli ve cokun bir üslûpla anlatlr. Karlar erir, seller akar, mavi bulutlar gökyüzünde kayk gibi yüzerler. Dalar, ovalar yeerir, sanki yeryüzüne yeil döek yaylr. Tomurcuklar birbirlerine dolanp patlarlar; inci kab açlm gibi olur. Bin bir çiçek al, sar, mor renkleriyle dünyay doldurur. Misk kokular etrafa saçlr, kurtlar kular çifter çifter etrafa yaylr. Yeryüzü adeta cennete döner. Bu manzaray görenler, k bir daha gelmeyecek, hayvanlar artk inlerine girmeyecek sanr. Gökyüzünde parlak ay yükselir, etrafnda haleler dolanr. Ara sra rüzgar eserek gelir, bulutlar kümelenir, beyaz alarndan yamur yadrrlar. Sular iyice kabarr, göller köpürür, dünya iyice snr. Da keçileri, ceylanlar, geyikler zplayp oynaarak yaylaya doru koarlar. Srlar, boalar böürüür. Atlar ksrak sürülerinin içine dalp kinerler, sürüdeki hayvanlar sevinç içinde birbirlerini srp oynarlar.
Kar buz kamug erü
Taglar suv akd
Kökin bulut örüdi
Kayguk bolup egriür
Kaklar kamug kölerdi
Taglar ba ilerdi
Ajun tn ylrd
Tü tü çeçek çerkeür
Çada Türkçesi:
Kar buz hepsi eridi
Da sular yürüdü
Mavi bulut yükseldi
Kayk gibi salnr
Bütün sular kabard
Dalar ba belirdi
Dünya âlem snd
Bin bir çiçek dizilir■
═ Türklerin Nevruz Bayram▓n çok eskiden beri kutladn eski eserlerde de görmekteyiz. Günümüze kadar gelmi olan eserlerden hareketle Türklerde bahar (Nevruz) bayram çok eski zamandan beri Türklerin kutlad millî bayramdr. Türkler bu bayram kültür alveriiyle bütün Asya▓ya ve Avrupa▓ya yaymlardr. Yukardaki iirdeki ifadeler, eski Türklerde baharn muhteem bir cokunlukla kutlandn göstermektedir.
Türklerin slamiyeti edii döneminden sonra, ölümsüz bir deer ortaya koyan Yusuf Has Hacib▓in ⌠Kutadgu Bilig■ adl ünlü eserinde aada yaplan bahar tasviri, Türklerin baharn geliini bir bayram havasyla kutladklarn göstermektedir:
⌠Doudan estirdi bahar yelleri; dünyaya açld, cennet yollar. Topraa saçld, güzel kokular; dünya güzelleip, bezenmek diler. K sürdü att,═ mevsim rüzgâr; tahtna oturttu. Güne döndü tekrar,kendine yurduna; balk kuyruundan, kuzu burnuna. Kurumu aaçlar, yeil donand; kzl, sar, mavi, alaboyand. Yeil ipek giydi, yaz yeryüzü; Çin kuma serdi, sanki bir sürü. Yaylp döendi, yeil bir yana; süslendi, da, ova, vadi ve yayla. Binlerce çiçekler, gülerek açt; etrafa kâfur, misk kokusu saçt. Karanfil kokulu, bahar rüzgâr; misk ile doldurdu, bütün dünyay. Keklik ötüüyle, ister eini; âk bir kz gibi sevgilisini. Kara Çumguk öter, gagas uzun; genç kz sesi gibi, çok cana yakn. Çiçeklikte bülbül, öter bin sesle; sanki güzel okur, gündüz ve gece.■
═══════════ Baharn geliiyle toprak kendini gösterir. Souk kn gitmesiyle yüce bahar tahtna oturur. Aaçlar filizlenir, doa türlü renklerle kendini bir gelin gibi süsler. Çiçekler insann yüzüne güler ve o güzel kokularn tabiata yayar.
Eski edebiyatmzda bahar bayramnn, mevsimlerin, Türk milleti için önemli olan günlerin iirlere konu olduu görülür. airlerimiz, bahar içerikli duygu ve düüncelerini, Nevruz Bayram▓nn insanlar arasndaki güzelliini, tabiatn yeniden douunu, diriliini iirlerine konu edinmilerdir.
yüzyl airlerinden Kad Burhaneddin, Nevruz▓un geliini ⌠cihann aydnland yeryüzünün enlendii gün■, ⌠dileklerin edildii gün■ eklinde yorumlar.
⌠Nevruz olal cihan görsen
Bu kevnile bu mekân görsen■
⌠Nevruz olal cihan bir görmelisin, var olan meydana gelen, çkan ve görülen her eyle onlarn bulunduu bu varlk duran, yeryüzünü görmelisin■
air, bir baka iirinde;
⌠Meer nevruz gelmidür musavver
Ki olmdur cihan yine münevver■
⌠Meer nevruz gelmi, kendini göstermi, cihan yine nurlanm, her yer aydnlanm■
Edebiyat tarihimiz içerisinde önemli bir yere sahip olan, iirleriyle millete cokulu bir ekilde hitap ve kendi adyla ve çevresinde Kad Burhaneddin Devleti▓ni kuran airimiz, nevruzu cokun bir ekilde iirlerine konu edinmitir.
Osmanl Devleti döneminde de Nevruz Bayram canl biçimde kutlanm ve iirlere konu olmutur.
⌠Nevruz Osmanl saraynda da kutlanmtr. Nevruz▓da müneccimba o yln talihini gösteren yeni yl takvimini padiaha sunar, airler Bahariye ve Nevruziyeler yazarak padiaha ve devlet büyüklerine sunarlar, karlnda câize alrlard. Bugün Nevruziye adnda bir tatl da hazrlanp yenilirdi.■
═══════════ yüzyl Osmanl divan airlerinden Nâilî▓nin iirlerinde de Nevruz Bayram▓na rastlamaktayz.
⌠âh- nevrûzdan old yine mülk-i çemene
Gonce tûmârnn îsâline pervane sabâ■
⌠ rüzgâr yine nevruz ahndan çemen ülkesine gonca mektubunu eritirmek için postac oldu■
⌠Nevruziye, nevruzdan bahseden kasidelere verilen addr. Nevruz günü sunulmak üzere yazlm iirlerdir. Nevruzu kutlanan kii övülür ve bahar tasvirleri yaplr. Yine bu yüzyln ünlü hiciv airlerinden Nefî▓nin bir nevruziyesi u beyitle balar:
Eridi bahar oldu yine hemdem-i nevruz
ad etse nola dilleri câm- cem-i nevruz■
⌠Nevruzun arkada olan bahar yine geldi eriti, gönülleri Cem▓in kadehi ad etse ne olur.■
⌠Esdi nesîm-i nevbahar açld güller subhdem
Açsun bizim de gönlümüz sakî meded sun câm- Cem■
⌠lkbahar rüzgâr esti, sabah vakti güller açld. Saki imdadmza yeti, Cem▓in kadehini sun, bizim de gönlümüz açlsn.■
Osmanl Türkleri de barn ve kardeliin sembolü olan bahar bayramn sevinçle kutlamlardr. Nailî, Nefî gibi airler iirlerine Nevruz bayramn konu edinmilerdir. Dier Türk devletlerinde kutland gibi Osmanlda da kutlanmtr. Tarih bir daha gösteriyor ki nevruz bir Türk bayramdr.
⌠ yllk tarihimiz içinde bu tür miraslar anlatmakla bitirmemiz mümkün deildir. Ancak son zamanlarda, manevi cepheden biri ⌠Hoca Ahmet Yesevî■═ tekrar gündeme geldii gibi, efsanevi cepheden bir ⌠Ergenekon■, ⌠Ouz Destan■,■Dede Korkut■ ve ⌠Manas Destan■ yannda bir ⌠Nevruz Bayram■ da Türk milletinin unutmad ve tekrar canlandrd deerler olarak kutlanmaya balanmas kültürel mirasmzn unutulmadnn bir ispat olmutur. Kültür unsurlar içinde bayramlarn yeri inkar edilemez. Her millette görülen ve toplumun bütün fertleri tarafndan benimsenen, bütün halkn katld ortak deerler olarak telakki edilen bayramlarmz, anma günlerimizi, efsane ve destanlarmz anlamsz ve bo eyler olarak görmek mümkün deildir. Çünkü bu gibi önemli noktalar toplumumuzun dünya görüüne, inancna yani maddi ve manevi deerlerine yön verdikleri gibi, millî kimliklerin belirginlik kazanmasna, birlik ve beraberliin salanmasna yardmc olmu deerlerdir.■
Dünyann en eski, en çada ve en köklü tarihi Türk milletinindir. Yeter ki Türk insan kültürel deerlerine sahip çksn ve kendi köklerine dönmesini bilsin. Türk▓ün kültürü Asya▓dan Avrupa▓ya yaylmtr. Dier milletler bile kültürümüze, tarihimize hayranlkla bakmlardr. Ahmet Yesevî▓miz, , Hac Bekta Veli▓miz, Mevlana▓mz, Yunus Emre▓miz v.b. dünyaca beeniyle tannmlardr. Türk insan dünyann neresine gitmise bar, sevgiyi, kardelii, dostluu da götürmütür. Türk bayram nevruz da bütün insanlara Yunus Emre▓nin dedii gibi ⌠Yaratlan ho gördük, yaratandan ötürü■, düüncesiyle kaplarn açmtr.
Nevruzun Türk tarihinde çok eski bir yeri vardr. Türklerin Ergenekon▓dan çkna kadar dayanr. Türk dünyas corafyasnda yllardan beri büyük bir cokuyla kutlanmaktadr. Türkiye▓de resmi olarak kutlanmas daha yenidir. Türkiye▓mizin acilen bu ⌠Türk Bayram■n millî bir bayram olarak ilan etmesi lazmdr. Tpk dinî bayramlar olan Kurban bayram, Ramazan bayram gibi. Türk dünyasnda 21 Mart▓ta kutlanmas bir gelenek haline gelmitir.
⌠stiklal Sava▓nn karanlk günlerinde Yüce Atatürk, milletimizi birlik beraberlik içinde tutmak, halkn moralini yükseltmek için sk sk at yarlar, güre, müsamere gibi etkinlikler düzenletiyor, dinî bayram günlerinden, Nevruz gibi kutlamalardan yararlanyordu. 23 Nisan tarihinde T.B.M.M. açldktan sonra ilk Nevruz 21 Mart tarihinde kutland. II. nönü Muharebeleri öncesinde bu kutlama enlikleri çok sönük geçti. Çünkü Bursa-Bilecik yöresinden Yunan birliklerinin taarruza geçtikleri haberleri Ankara▓ya ulamaktayd. nönü Zaferi kazanlmt ama henüz güçlü bir ordumuz yoktu. stiklal Sava srasnda Ankara▓da en görkemli Nevruz kutlamas Büyük Taarruza hazrlk yapld günlerde 22 Mart tarihinde yapld. O gün Tahan Meydan(Hâkimiyet-i Milliye Meydan) ▒nda örencilerin katld bir geçit töreni düzenlendi.■
════════════ Kurtulu Sava▓mzn o buhranl ve o acl dönemlerinde Ulu Önderimiz Atatürk▓ün önderliinde Türk milleti, Nevruz bayramn çeitli enlikler düzenleyerek kutlamlardr. Amaç hem geleneklerimizi yaatmak hem de yüce milletimizin moralini yüksek tutmak┘ Her nedense Atatürk▓ten sonra milli olan bu Türk bayram Nevruz, unutulmaya yüz tutmutur. Ne olursa olsun kültürümüze sahip çkmal, kültürümüzü nesilden nesle aktarmalyz.════
⌠Yeni gün, yeni bir hayat demektir. Sovyet sisteminin karanlndan kurtulan Türkler, Nevruz▓u yeniden dirilttiler. imdi Sovyetlerin yetmi yl süren uydurma bayramlarna inat, cokuyla Nevruzlarn kutluyorlar. Egemenlikle, erkinlikle, bamszlkla gelen ⌠Yeni gün■lerini┘ Nevruz, Türk dünyasnn ⌠Ergenekon■ bayramdr. Binlerce yl önce demir da eritip yeniden dünyaya yaylan Türk milleti bu ilk çk gününü, ancak birkaç yldr bayrak eklinde kutluyordu. imdi demir perdeyi ykp yeniden hürriyete kavuan milletimiz, Nevruz▓a bir baka heyecanla sarlyor┘ Azerbaycan▓da, Türkmenistan▓da, Özbekistan▓da, Kazakistan▓da ve Krgzistan▓da en büyük resmi bayram büyük Nevruz▓dur. Tataristan▓da,═ Bakurdistan▓da, Kafkasya ve Altaylarda Nevruz büyük törenlerle kutlanr. Türkiye unutulmaya yüz tutmu Nevruz▓u yeniden hatrlyor. Dousuyla batsyla ülkemizde Nevruz heyecan kprdanmaya balad. Yetkililerimiz Nevruz▓a sahip çktlar. Nevruz Türk Dünyas▓n birletiren ortak medeniyet deeri olarak gittikçe önem kazanacak.■
⌠Nevruz kavram olarak baz az farkllklaryla; Azerbaycan Türkçesinde (Novruz-Noruz), Krgzistan Türkçesinde (Nooruz), Özbekistan Türkçesinde (Növroz), Bakurt Türkçesinde (Nevruz), Tatar Türkçesinde (Navruz), Uygur Türkçesinde (Noruz), Çuva Türkçesinde (Naurus), Krm Türklerinde (Nevrez), Bat Trakya Türklerinde (Mevris), Gagauz Türklerinde ise (Babu Marta-Kürklü Marta) eklinde telaffuz edilmitir. Yalnz burada nevruz kavramnn etimolojik anlam ⌠yeni yl- ylba■ olarak deil de genelde ⌠yeni gün■ olarak ifade edildii belirtilmitir.■
Bütün Türk Dünyasnda Nevruz Bayram, farkl adlarla kutlanmaktadr. Hemen hemen hepsinde kutlamalar çok büyük benzerlik göstermektedir. Kültürümüzün bir olmas, bu benzerliin iaretidir.
Baharn gelii tabiatn bir yeil renge bürünmesi, havann snmas, serin sularn ak Türk insannda büyük bir mutluluk uyandrmtr. nsanlar üzerlerindeki, yorgunluu ve suskunluu bu bayramla atmaktadrlar. Maddi ve manevi yönden Türk insannn birbirine yaklat, küskünlüklerin ortadan kalkt, dargnlarn bart, sevginin bir sel gibi akt bayram olarak kutlanmaktadr. Nevruz▓da insanlk ak vardr. Türkler dünden bu güne kadar bu bayram ak ile kutlamlardr.
⌠Yeni kün, Yengi Kün, Yeni Yl, Çaan Navrz, Ergenekon gibi 25▓e yakn isim altnda, Dou Türkistan▓dan Anadolu▓ya, oradan Balkanlara kadar uzanan geni bir corafyada, tabiatn canlanmas ile birlikte yeniden diriliin, birlik ve beraberliin sembolü olarak kutlanan Nevruz, Orta Asya Türk Cumhuriyetleri▓nde yüzyln balarndan ▓l yllara kadar baz siyasî sebeplerden dolay yasaklanm, unutturulmaya çallm, hatta yok saylmtr.■ ═════════
════════════ Sovyet diktas Stalin ve dier liderler zamannda bütün Türk devletlerinde, Nevruz Bayram geni manasyla Türk kültürü yasaklanmtr. Yasaklara uymayanlar ölümü tercih etmek zorunda kalmlardr. Stalin Türk topluluklarna asimilasyon politikasn uygulatmtr. Buna karn Türk topluluklar gizlice bu bayram kutlamaya çalmlardr. Azeriler, Kazaklar, Krgzlar, Özbekler, Türkmenler, Tatarlar, Krm Türkleri, Çuvalar, Yakutlar v.s┘
ylnda Sovyetler Birliinin dalmasndan sonra karde Türk devletleri ve topluluklar bu bayram daha rahat ve güzel bir ekilde kutlama yoluna gitmilerdir. Postsovet mekânnda nevruz kutlamalar geleneklerine ksaca bir göz atalm.══════════════════════════════════════
TÜRK DÜNYASINDA NEVRUZ BAYRAMI
═══════════════ ═ Azerbaycan:■ Nevruz kültürü, önce Nevruz merasimleri demektir. Kn bitmesi, souun sona ermesi, insanlara sevinç ve yeni bir ruh getiriyor. Tabiatn uyan, insanlara yeni bir yln, yeni bir hayatn mutluluunu veriyor. Semeni yeillendirmek, yumurta boyamak, temizlik yapmak, yedi tür yemek piirmek, kulak falna çkmak, Nevruz suyu götürmek, türlü türlü Nevruz oyunlar oynamak Nevruz törenlerinden bir ksmdr. Azerbaycan▓n baz bölgelerinde nevruzda ▒Bey Vezir▓ veya ▒ah Vezir▓ ile arkaik zamanlardan kalma ▒Adil ah▓ oyunlar oynanr.
═══════════════ Nevruz enliklerinde ▒kosa kosa▓ adl bir halk dram vardr. Bu dramaya, kosa onun yardmcs olan keçi katlyor. Kosa k, keçi de yazn sembolüdür. Kosann ölümü, ilkbaharn sembolü olan keçinin zaferi ile biten bu oyun u msralarla sonuçlanr:
═══════════════ Arn uzun bez ksa
═══════════════ Kefensiz öldü koca┘
═══════════════ Nevruz bayramlarnda oynanan ▒Han Bezeme▓ ve ▒Bey-Vezir▓ oyunlar da eski Türk inanlarn yanstan halk dram örnei olarak bilinmektedir. Verimlilik, bereket kültürünü yaatan Nevruz bayram, zengin semantii olan gelenek ve görenekleri de canl olarak içinde tamaktadr.■
══════════ Bütün Türk Dünyasnda olduu gibi Azerbaycan▓da da Nevruz görkemli bir ekilde kutlanmaktadr. nsanlarn neesini, sevinç çlklarn, yeni bir yla giriin heyecann, Türklere özgü Nevruz oyunlarn karde Azerbaycan Türk Devleti▓nde de görmekteyiz. Corafyann birbirine yakn olmasnn çok büyük bir önemi vardr. Türkiye ▒mizin ve Idr yörelerindeki kutlanan Nevruz bayram Azerbaycan▓da kutlanan Nevruz bayramyla ayn özellikleri tamaktadr.
Kazakistan:■Kazaklar mart ayna ⌠Navrz■ 22 Mart▓ta kutlanan ylba bayramna da ⌠Ulstn Ul Küni ⌠veya ⌠navrz merakesi/meyram■ demektedirler. Nevruz bayramnda her evde ⌠navrz köje■ (nevruz yemei) piirilir. Herkes bu yemekten yer; büyükler her zaman olduu gibi dua okur, iyi dileklerde bulunurlar. SSCB zamannda bu Türk Bayram yasaklanmtr. 60 yl sonra, ▒da Kazaklar Nevruz Bayramna kavutular. Bu tarihten sonra Kazakistan ▒da devaml olarak kutlanmaktadr. ylndan bu yana Kazak takviminde 22 Navrz (Mart) bayram ve resmi tatil günüdür. Kazakistan▓da 22 Mart günü, Nevruz bayramnda ⌠Navrz Köje■, ⌠elpek■ ve ⌠Bavrsak■═══════════════ piirilir. Evin içi, d, avlu ve her yer temizlenir. Aaç fidanlar dikilir. nsanlar imkânlar ölçüsünde güzel giysiler giyerler. Nevruz bayramnda akrabalar arasndaki küskünlükler, dargnlklar, eski kavga ve krgnlklar unutulur; bar salanr. nsanlar birbirlerine sevgi ile sarlrlar. Kötülükler tamamyla unutulmaya çallr. nsanlar, Nevruz bayramn iyi niyetle, duru ve temiz gönülle karlamaya hazrlanrlar.■
═══════════ Karde Türk Cumhuriyetlerinden biri olan Kazakistan▓da da Nevruz barn hâkim, sevginin akt, kötülüklerin, dargnlklarn son bulduu güzellik bayramdr. Bu bayramda at yarlar düzenlenir ve cirit sporu oynanr. nsanlar yiyecek ve içeceklerini bugünde daha çok paylarlar. Sokaklar ve caddeler ve de evler bir bayram havasna dönüür. Nevruz bayram her sene milî bir duyguyla ve heyecanla Kazakistan▓da kutlanmaktadr.
Özbekistan:■Türk devletleri arasnda en muhteem ve görkemli Nevruz kutlamalar Özbekistan▓da yaplmaktadr. Burada da ancak ▓l yllardan itibaren ilgi gösterilmeye baland, ▓li yllarda tekrar baz yasaklamalarn balad, yllarndan itibaren ise tartmalarn balad Nevruz bayramnn eskiden beri kutlanan bir halk bayram olduu, mahiyetinin din ile deil tabiat ile ilgisi olduundan gelenekler açsndan düzenlemenin gerektii vurguland. Bunun neticesi ⌠Nevruz■ hakiki bir halk bayram sfatyla resmi bir bayrama ylndan itibaren dönütürüldü ve kutlanmaya baland. Özbekistan Cumhurbakan slam Kerimov çkard bir kararla ylnn 21 Mart▓ndan itibaren Nevruz Özbekistan▒da resmi bir bayram olarak kutlanmaya balanmtr. Nevruz bayram yaplan etkinlikler ile tam bir ölene dönmekte, bu büyük kutlama devlet saray ve meydanda gelenek ve göreneklerin tüm örnekleri sergilenmektedir.■
═══════════════ ⌠Bu kutlamalar her kent baz deiiklikler ile kendine özgü bir üslupla yapmaktadr. Dier karde Türk Cumhuriyetlerinde olduu gibi ie temizlik ile balarlar. Avlular, evler, sokaklar her taraf büyük bir özen ile temizlenir ve süslenir. Akam olunca akrabalar, tandklar birbirlerine misafirlie giderler. Yallar, anne ve babalar, akrabalar ziyaret edilir. Küskünler, dargnlar barr, fakir insanlara yardm edilir. Bayram günü ⌠Bahar hanm■ ve etrafnda onun tarznda giyinmi hanmlar birlikte davul zurna ve klarnet eliinde sokaklar dolalp baharn geldii müjdesi verilir. Daha sonra oyunlar sunulur, ark ve türküler söylenerek bayram kutlanr.■
════════════ Yaplan bask ve zulüme ramen Türk milletinin yine de mili deerlerine ve kültürüne ne kadar bal olduunu bir kez daha görmekteyiz. Özbekler▓ de de temizlie önem verildiini, yal insanlara, anneye ve babaya saygnn olduunu, çocuklara sevginin yüceliini görüyoruz. Türk milleti her ne olursa olsun kötülüklere son veren bir düünceye sahiptir. Nevruzun gelii, baharn kendini gösterdii ve tabiatn yeniden canlandn Özbekler de kutlamaktadrlar. Türk milletinin devletlerine ne kadar bal olduklar görülmektedir.
═══════════ Krgzistan: ⌠ Türk Cumhuriyetinin eski Cumhurbakan, 1 ubat tarihinde, 21 Mart▓ Millî Nooruz Bayram ilan etti. Bu zamandan beri 10 yldr Türk Halk, atalarmzn gelenekli bayramn tekrar canlandrp, kutlamaya baladlar.═ Her eye ramen bu bayram, bugüne kadar halk tarafndan kutlanla gelmitir. Hatta airler, bu bayramla ilgili iirler yazmlardr. Örnein Ömer Hayâm, ▒Yeni Mevsim▓ hakknda yazd ⌠Nevruz-Name■ sinde, lirik tarzda, ran ▒ da saltanatl bir ekilde kutlanan bayram tasvir eder.
═══════════════ El Harezmî,■Muhabbet-Name■ sinde;
═══════════════ ▒Peri bu güzellikten meydana gelen bir da m?
═══════════════ Ki nevruz, bahar yüzlü, hilal kal bir güzel mi?
diye sevgilisine hitap etmektedir.
═══════════════ Krgzlar, Nooruzu, mevsimin deimesiyle ilgili bayram, yeni ylba bayram olarak etmiler. Çünkü baharn gelmesiyle dünyaya canllk gelir. Yeil dünya kendini yeniden gösterir. Yamurun yamas, doann filizlenmesi insanlarda yeni bir hayata balyormu gibi bir duygu uyanr. Nooruz bayramnn lirik mahiyeti, toprak anann gösü kabarp, ta memelerinin gevedii gün, yeryüzünde saadetin yuva yapt gün, bitkilerin gözünü açt gün, gibi ifadelerden de anlalmaktadr. Krgzlar ▓da bu mevsim buzlarn çözüldüü, hayvanlarn harekete geçtii, bitkilerin canland, eski ve yeni iki yln bulutuu günde yeni yl bayram Nooruz kutlanr. Bu gün 21 Mart▓a rastlamaktadr. Bununla ilgili halknn edebi eserlerinde aadaki gibi deyilere rastlamaktayz:
═══════════════ ⌠Betogool═ Nooruzun
═══════════════ Eski yl ile yeni yln
═══════════════ Parlak bir ada sahip
═══════════════ Bütün beeri âlemi yeniler
═══════════════ Allah▓tan Nooruz yenilenir
═══════════════ Nooruzlamada kar çiçei
═══════════════ Kar delerek çkagelir
═══════════════ Kar çiçei bayram
═══════════════ Kazan yourtla doldur
═══════════════ Kaynatr herkes sümölök
═══════════════ Bayram eder genci, yals
═══════════════ Batogool▓ da bahar geldi
═══════════════ Geri dönüp, ördek, kaz geldi.■════════════════════════
Bu günde bütün halk toplanr ,■köçö■ (dardan yaplan bir nevi yarma) ,■sümölök ⌠ (aureye benzer bir tarzdan yaplan bir nevi tatl çeidi) kaynatr çeitli yemekler yaparlar. Tüm canllarn salk shhatine tabiatn bereketliliine yönelik dileklerde dua ve temennilerde bulunurlar. Dolaysyla Krgzlar Nooruzda hep birbirlerine iyi niyet ve dualarda bulunmakla birlikle, yeni yla yönelik temennilerini de söylerler.■
═════════ Krgzlar da milli Türk bayram Nevruzu büyük bir nee ile kutlamaktadrlar. Yaants doaya bal olan Türkler sürekli olarak dünyann gizemi hakknda bilgi toplayarak kuaktan kuaa aktarmaya çalmlardr. Destanlarnda, efsanelerinde, iirlerinde, gelenek ve göreneklerinde bunlar görebiliriz. Çocuu, genci, yals, zengini yoksulu bütün herkes Krgzlara özgü yemekler yerler. Nevruz bayramnda Krgzlar bereketlilie yönelik, doadan daha fazla verim almak için Allah▓a dua ederler. Bu bahar bayramnda zengin insanlar, yoksul, gariban insanlar düünürken toplumsal bir dayanma salanmas için Nevruz bir vesile olmutur. Bayram boyunca ailelerin birbirlerini ziyaret etmeleri, bayramlamalar bir gelenek haline gelmitir.
Türkmenistan: ⌠Türkmenistan halk kendi bamszln ilan ettikten sonra, ylndan itibaren 21 Mart tatil edilmi, Nevruz bayram resmi olarak kutlanmaya balanmtr. Devlet bakan Nevruz▓u öyle tarif ediyor:■ Nevruz tüm Müslüman dousunun kutsal bayramlarndan birisi olmakla o dounun en eski haklarnn biri olan Türkmen halknn da ruhunu bugünden itibaren tamamen yenileyen duruma dönüür. Her bir Nevruz bizi yeni güne, yeni devre götürür.■ Devlet seviyesinde bir bayramn yaplmas için neler gerekirse her ey seferber edilmi, atalarndan miras kalan milli geleneklerini, adetlerini, çeitli oyunlar ile canlandrmak suretiyle coku ile kutlamaya çalmaktadrlar. Türkmenler için de ▒taze bir gün▓ ,▓yeni bir gün▓═ anlamnda edilip tabiatn insanlara emrettii bir bayram telakki edilmitir. Nevruz öncesi akamdan yeni elbiseler giyilir, geleneksel tatl ⌠semene■, yemek olarak ⌠yarma■ ,■noybal erite■ , ⌠buluma■ gibi yemekler hazrlanr.■
═══════════ Türk kültürü zengin ve çeitli olduu için Nevruz bayramnn özellikleri hemen hemen hepsinde ayn ekilde görülmektedir. Baharn gelmesiyle soyda Türkmen halk bu bayram nee, sevinç, kardelik, arkadalk, yoksul insanlara yardm, bar, salk ve esenlik içerikli duygularla kutlamaktadr. Türkmenler bu bayramda yoksul insanlara daha fazla yardm etme gerei duyarlar.═ Zaten bu Türk milletinin yapsnda vardr. Türkmenlerin ne kadar çada, medeni bir millet olduunu görmekteyiz. Dün ve bugün de olduu gibi Türkmenler kültürlerini devam ettireceklerdir.
Uygur Türkleri (Dou Türkistan):■En görkemli kutlanan yeni yl bayramdr. 22 Mart▓ta kutlanr. Bir ara ylnda kutlanmak istenmi; Çin diktatörü in Sisey▓in emri ile yasaklanm, ancak ylnda Urumçi▓de kutlama yaplm, son on yldan beri gayr resmi olarak Dou Türkistan▓da, geni krsal kesimlerde il ve ilçelerde kutlamalar yaplmtr. Dou Türkistan Türklerinde bahar bayram olarak ⌠Novroz■ olarak telaffuz edilir. Özellikle Uygur ve Türklerinde nevruz günü çeitli etkinliklerin yannda ⌠Ergenekon Destan■ okunur. Nevruz günü Uygur Türklerinde evler yeniden boyanr, insanlar yeni elbiselerini giyerler, sokaklar temizlenir, Nevruz alanlarnda büyük bir hazrlk yaplr. Sabahtan itibaren karlkl birbirlerinin bayramn kutlarlar ve hediyeler alnp verilir.■)
⌠Gagauzlar▓da Nevruz bayram ⌠ilkyaz yortusu■, Krm Türklerinde ⌠nevrez■ olarak isimlendirilen, Bat Trakya ve Balkanlarda ⌠mevriz■ adyla kutlanmaktadr.■
═══════════ Sonuç: Bugün Nevruz adyla kutladmz bu bayram, Türkler için ⌠Ergenekon Bayram■dr. Fars dilinden aldmz Nevruz kelimesi çok eskiden beri Türk kültüründe Ergenekon Bayram olarak bilinmekte idi ve canl bir ekilde kutlamaktayd. Atein yaklmas ve üzerinden atlanmas Türklerin aman kültürü ile yaadklarnn kantdr. Eski Türklerin geleneklerini, göreneklerini bugün Orta Asya Türk Devletleri▓nde ve Türkiye▓mizde görmekteyiz. Nevruz (Ergenekon), Türkler tarafndan dier milletlere geçmitir. Türkler bu bayram bir kurtulu bayram olarak kabul etmiler ve günümüze kadar çeitli adlarla (Bozkurt, Çaan, Ergenekon, Nevruz, Sultan Nevruz, Mart Dokuzu, Novruz v.s.) kutlamlardr.
Nevruzun gelmesiyle insanlar bayramlk elbiselerini giyer, akrabalar, aileler, tandk insanlar ve kutsal yerler ziyaret edilir. Meydanlarda iir atmalar olur, millî oyunlar oynanr.(cirit, güre, at yar, yumurta tokuturmak v.s.) Ayrca bu bayramda yoksul insanlara yiyecek yardmnda bulunulur. Millî birliimizin ve beraberliimizin sembolü Nevruz; umudun, bereketin, barn, sevginin, kardeliin ve hogörülüün bayramdr.
═══════════ KAYNAKLAR:
1-AKÇORA, Erginöz, Tarihimizde ve Kültürümüzde Nevruz, Elaz Eitim, Sanat, Kültür, Aratrma, Tantma ve Hizmet Yay. , Elaz,
2-ALPARSLAN. Ali, Kad Burhaneddin Divan▓ndan Seçmeler, T. C. Kültür Bakanl Yay. , Ankara,
3-Büyük Türk Klasikleri, Tarih- Antoloji-Ansiklopedi, Ötüken- Söüt, stanbul,
4-PEKTEN, Haluk, Nefî-Hayat-Sanat-Eserleri, Akça Yay. , Ankara,
5- PEKTEN, Haluk, Nailî-Hayat-Sanat-Eserleri, Akça Yay. , Ankara,
6-PALA, skender, Ansiklopedik Divan iiri Sözlüü, Akça Yay. , Ankara,
7-SLAHDAROLU, Fikri, Günümüz Türkçesi le Kutadgu Bilig Uyarlamas, T. C. Kültür Bakanl Yay. , Ankara,
8-Türk Dünyasnda Nevruz Dördüncü Uluslar Aras Bilgi öleni Bildirileri, Atatürk Kültür Merkezi Bakanl Yaynlar, Ankara, ,s√24/√
9-ZEYBEK, Namk Kemal, Türk Olmak, Ocak Yay. , ,
TAN, Nail,■Atatürklü Nevruz Bayramlar■ , Türksoy, Mays , S:9,s√41
EROL, Ali, ⌠Nevruz Üzerine Bir Yaz■, Azerbaycan Türk Kültür Dergisi, Mart-Nisan , S, s√31
═
Prvan Bkirqz (sayeva)
MÜASR AZRBAYCAN ROMANINDA
STRUKTUR DYMLR
XX srd Azrbaycan dbiyyatnda mifik obraz v süjetlr, mif motivlrin tez-tez müracit olunmudur. srin vvllrind .Haqverdiyev, A.aiqin yaradclnda, daha sonralar funduszeue.infon srlrind mifologizmlr geni yer verilmidir. Dram srlrind istifad olunan bu elementlr onunu strukturunda ciddi dyiikliy yol verms d, eyni vziyyti roman janrnda müahid ed bilmirik. Roman bir janr kimi zaman-zaman istr mövzu, istrs d struktur baxmndan deformasiyalara uramdr. XX srin vvllrind bir sra tdqiqatçlar roman janrnn tnzzül urayaca haqqnda mülahizlr irli sürürdülr. Proseslrin gediat mslnin bu kild qoyulmasnn dqiq olmadn göstrdi. Msl ondadr ki, bir janr kimi romann özünü qoruma instinkti çox güclüdür. funduszeue.infotesin ⌠Don Kixot■ sri cngavrlik romanlarnn son nümunsi, hm d bu üsluba qrib bir istehzas v kinaysi olan bir romandr. Lakin bu yanama roman kiçiltmdi, ksin janrn daxilind özünü yenidn tnzimlm, yenidnqurma, bir sözl sinergetik proseslr tkan verdi. Bu baxmdan XX sr Azrbaycan romannda da dyiikliklr nzr çarpr. Bu ilk növbd mifik obraz v süjetlr arlq vern srlrd müahid olunur. Mif v roman janr arasnda brabrlik iarsi qoymaq qeyri dqiq olard. Mif bir harmoniya yaradcsdr, tarixi konkret faktlarla ks etdirmir, romanda is tarixilik müasirlikl yana addmlayr. Ancaq XX srin balancnda roman v mif süjetlri arasnda ninki bir yaxnlq, ballq göründü, htta onlarn paralel addmlamas müahid edildi. Bu proseslr yeni janr hadissin tkan verdi. Dünya dbiyyatnda roman-mif janrnn ilk nümunlrini funduszeue.info, funduszeue.info, funduszeue.info, funduszeue.info v b. yaratmlar. Mslnin nzri yönlrini aradran funduszeue.info, funduszeue.infonski v b. roman-mif janrn yeni janr hadissi kimi qbul etmilr. Bdii dbiyyat nümunlrind hmi mif motivin müracit olunmudur. Ancaq XX srd bu proses yeni skil alr, ninki dbiyyata, hmçinin mdniyytin digr sahlrin d nüfuz edir.
═Azrbaycan dbiyyatnda roman-mif janrna M.Süleymanlnn ⌠Köç■ srini aid ed bilrik. srin mövzusu, dili, obrazlarn ilnm strukturu arasndak ballq, mlum epos mtnin yaradc münasibt, thkiynin canll v yüyrkliyi, n sas is üurlu kild deyil, thtlüur hadissi kimi bdii mtn oturan mifik tfkkür elementlri, aman ayinlrinin, tsvvüf elementlrinin ilnm mexanizmi ⌠Köç■ srinin janrn roman-mif adlandrmamza sas verir. Klassik roman janrnn ölçülrin gör ⌠Köç■ d hadislr n bir qhrmann trafnda cryan edir, n d sovet roman kimi kütlnin maran ks etdirir. Bu bir etnosun tarixn keçdiyi yolunu, dünyagörüünü, mdniyytini, dil-ifad znginliyini ks etdirn mdni abidy çevrilir. Hadislrin verilm tezliyi epik thkiyni deyil, dramatik hrkti xatrladr. Yen hadislr glinc, srd hadislrin düzxtli deyil, spiralvari hrkti roman texnikas il deyil, mhz mifl balanr. Mifd tarix dön-dön tkrarlanr, qhrmanlar taleyin hökmün tabe olur v ya qzavü-qdr boyun yir. Bu struktur ⌠Köç■ srind d saxlanlr. Bdii mtind obrazlarn adlar bel tkrarlanr. Müllif sr ⌠Kitabi-Dd Qorqud■ qhrmanlarndan Domrulu, Beyryi, Bkili gtirir, amma bu obrazlar sadc proyeksiya olunmurlar, bzi mqamlarda frqli funksiyalar icra edirlr. Nzr alsaq ki, epos yaradcl mifoloji strukturla hmi ballqda olmudur, onda klassik epos nümunlrindki mifoloji qat ⌠Köç■ srind axtarmaq chdimiz yanl olmazd. Qhrmanlq dastanlarnn struktur v obraz sisteminin roman janrna nüfuz etmsi dbi nnnin v genetik yaddan qorunmasna xidmt edir. Bu is arxetipik strukturlarn, mifik motivlrin, obraz v süjetlrin dövrviliyini tmin edir. ■Köç■ romannda ⌠janrn yadda■ problemi qorunur, ilkin elementlr √ arxetipik strukturlar müasir romann nzri postulatlar il çular. Dünya dbiyyat nümunlrind roman-mif janrnda yazlan srlrin ksriyytind karnaval texnikas saxlanr, bu da genetik yaddaa söyknn msldir. Son illrin populyar dbi nümunlri içrisind rq klassik nnsin saslanaraq yazlan roman nümunlrin d rastlanr. Bunlarn içrisind funduszeue.infoun srlri daha çox diqqt mrkzinddir. rq-islam mdniyyti nnsinin dairsini genilndirmsi özlüyünd yax hadisdir. Msln, müllifin müracit etdiyi materiala yanama trzindn v onu dünya oxucusuna çatdrmasndan gedir. slind, funduszeue.infoun romanlar janrn srhdlrin parametrlri baxmnda çox uzaqdfunduszeue.info is populyarlq problemi yaratmasa da, materiala yarmçq yanama problemini qabardr. Bir Latn Amerikal v ya Avropal oxucu bel mtnlri maraql, cazibdar qbul ets d rq-islam-türk mdniyytin mnsub oxucu üçün klassik dbiyyatn tamdeyilmzlik prinsipinin gözlnilmmsi mntiqsizlik tssürat yaradr. Mif mtni v bdii dbiyyat arasndak müvazint mslsind hr iki trf eyni arlq qazand halda maraql nticlr ld etmk olur. M.Süleymanlnn ⌠Köç■ romannda bu müvazint saxland üçün srin roman-mif texnikasnda yazlmasna bir daha min ola bilirik. srd mif thtlüur hadissi kimi roman strukturuna nüfuz edir. Mif mtninin v ya mifik obrazlarn bir çox bdii srlrd düünülmü kild istifad olunmas zaman mif mtind srbst kild mövcudluunu qoruya bilir. Bel olan halda mifoloji model mifik obrazlar, mif süjeti klind çx etdiyi üçün srin strukturunda mif v romann birlmsini gör bilmirik. Azrbaycan dbiyyatnda son illrin mhsulu olan ⌠A qoç, qara qoç■ romannda bu mnzrnin ahidi oluruq. sr mlum nal mtninin dekonstruksiya olunmu yeni variantdr. Müllif bu bdii üsulla müasiri olduu zamann normal insan mntiqin smayan deformasiyalarn göstrmk üçün bilavasit hamnn bildiyi nal qhrmanlarna müracit edir. Müllif ideyasnn çatdrlmasnda yalnzca model kimi ilnn nal motivi srl tam kild qaynayb-qara bilmir. Bu kild roman-mif janrndan danmaq olmaz. ⌠A qoç, qara qoç■ srind mif mtninin romanda özünü büruz vermsi situasiya il baldr, individual xarakter dayr, müllif fikrinin çatdrlmasnda vasitdn baqa bir ey deyildir.
XX sr dbiyyat adresat daima mifik situasiya içrisind saxlamaa çalr. Bir sözl, mif müasir düünc trzinin özün çevrilir. O artq poetikann bir hisssi olmaqdan çxb, ontoloji mahiyyt qazanr. Bellikl, mif özünd iki dünyagörüünü empirik v qeyri-empirik reall bütövldirir. Buna baqa sözl fiziki v metafiziki realln birlmsi d demk olar. Problem bel baxanda mifik dünyagörüünün çox layl, çox qatl proses olduuna min oluruq. Bu çox qatlln n üst √ empirik qbul ediln hisssind insanlarn real hyat trzi, muliyyti dayanr. Biz bu qat üurlu kild qbul v izah ed bildiyimiz halda, qeyri-empirikliyi anlamaqda çtinlik çkirik, bu da tbii prosesdir, çünki bu halda thtlüur hadissi il qar-qarya glirik. Müasir elm thtlüur hadislrini izah etmkd maraql olmasa da insan canl orqanizm kimi tbitin bir parças olduunu öz genetik faktoru il hiss edir. Thtlüur hadissi zaman informasiyann verilmsi somatik strukturlarla laqlidir. Mhz bu sbbdn d thtlüur anlay bioloji, geoloji, kosmik v s. faktorlarla laqlidr. Burada hmçinin informasiyann ötürülmsi prosesi d gedir ki, bunun da daycs mhz insandr. Genetik yaddada minillik tarixl müasir dünya arasnda el bir böyük msaf qoyulmur. XX srin böyük möcüzlrindn saylan Vanqa, Cuna fenomeni haqqnda dandmz thtlüur hadissinin, mifik yaddan göstricisidir. funduszeue.infovker ⌠Mifin mntiqi■ srind yazrd: ■txyyüldn ötrü salam düünc dünyasndan frqli gerçklik sistemi mövcuddur.■
Müasir dbiyyat nümunlrind mif dramaturgiyann, lirikann, epik thkiynin janr xüsusiyytlri il üzvü kild birlir. XX srin vvllrind olduu kimi hm srin sonlarnda, hm d XXI srin balancnda mif strukturunun digr janrlara nisbtd daha çox romanla birlmsinin sbbi yqin ki, epik thkiy il laqdardr. Müasir thkiynin strukturunda mifoepik süjet müxtlif funksiyalar yerin yetirir. Bzi mülliflr üçün mifoloji süjet v obrazlar arxaik tfkkürl laq qurman yoludur.
dbiyyatda roman-mif janrnn yaran XX srin mhsuludur. Bu dövrd yaranan srlrd mif süjet, kompozisiya, zaman√mkan anlaylar, obrazlar sistemind d dyiikliklr yol açd. Mifoloji süjet v obrazlar XIX srd yaranan dram srlri v lirika nümunlrind d yox deyildi. Bu msl trafnda bir çox tdqiqatçlarn müxtlif qnatlri il rastlarq. Mif poetikas il uzun müddt mul olan funduszeue.infonskiy gör, ümumiyytl XIX srd yazlan heç bir romanda mifoloji süjet v motiv rast glmk olmaz. Znnimizc, bu iddiada tdqiqatç yanlla yol verir. XIX sr rus dbiyyatnda funduszeue.infoevskinin yaradclnda, elc d dünya dbiyyatnn nümunlrini aradrarkn görürük ki, mifik tfkkür, mifoloji obrazlar sistemi hmi müracit olunan bir sah olmudur.
Roman janrnn klassik strukturunun pozulmas v yeni roman-mif janrnn tkkülü yeni tfkkür trzi, yeni dünyagörüünün tzahürüdür. Digr janrlardan frqli olaraq roman daha çox dyi bilmk qabiliyytin malikdir. Bu xüsusiyyti ona daima müasir qala bilmk imkan verir. Yuxarda sadalanan chtlr romann mövzu, ideya, obrazlar sistemind d ciddi dyiikliy yol açr.
Posted 03 April - PM
Цитата |
4 exi seher axsham zikrlerini arashdirardiz, kecen defe sual vermishdim, Allahumme inne amseytu, Allahumme afini fi bedeni, Hasbiyallahu le ilehe ille huval hayyum qayyum, Allahumme me emse bi min , exi bashliqlarini yazdim, bezi qardashlar deyirler, bunlar zeif hedislerdi |
As salam aleykum va rahmatullahi va barakatuhu
bir forumdan bunlar kopyaladm, yqin ki, axtardnz budur inAllah.
Салам алейкум братья, хотел для пользы выставить слабые хадисы в "Крепость мусульманина" по тахкыку (уточнению достоверности) шейха аль-Альбани, которые сделал один из мединских студентов:
"Би-сми Лляхи валяджна, ва би-сми Лляхи хараджна ва 'аля Рабби-на таваккяльна".
Перевод: С именем Аллаха мы вошли, с именем Аллаха вышли и на Господа нашего стали уповать.
Хадис слабый (да'иф). См. "Да'иф калимату-ттайиб" 1/
25 инна-кя ля тухлифу-ль-ми'ад поистине, Ты не нарушаешь обещания
Это добавка отклоненная (шазз). См. "аль-Ируа" 1/
"Аллахумма, инни асбахту (инни амсайту) ушхиду-кя ва ушхиду хамалята 'арши-кя, ва маляикята-кя ва джами'а хальки-кя анна-кя Анта Ллаху ля иляха илля Анта вахда-кя ля шарикя ля-кя, ва анна Мухаммадан 'абду-кя ва расулю-кя".
Перевод: О Аллах, поистине, этим утром (этим вечером) я призываю Тебя, и тех, кто несёт Твой трон, и Твоих ангелов и всех тех, кого Ты создал, засвидетельствовать, что Ты - Аллах, и нет бога, кроме одного лишь Тебя, и нет у Тебя сотоварища, и что Мухаммад - Твой раб и Твой посланник. (Эти слова следует повторять по четыре раза. Того, кто станет делать это утром или вечером, Аллах избавит от огня).
Хадис слабый (да'иф). См. "ад-Да'ифа" №
"Аллахумма, ма асбаха (ма амса) би мин ни'матин ау би-ахадин мин халь-кы-кя фа-мин-кя вахда-кя ля шарикя ля-кя, фа-ля-кя-ль-хамду ва ля-кя-ш-шукру!"
Перевод: О Аллах, милости, оказанные этим утром (вечером) мне или кому-либо иному из Твоих созданий, исходят только от Тебя, и нет у Тебя сотоварища! Тебе хвала и Тебе благодарность!
Хадис слабый (да'иф). См. "Да'иф ат-таргиб" 1/
"Хасбия-Ллаху, ля иляха илля хуа, 'аляй-хи таваккяльту ва хуа Раббу-ль-'арши-ль-'азыми".
Перевод: Достаточно мне Аллаха, нет бога, кроме Него, на Него я уповаю и Он - Господь великого трона. (Эти слова следует произносить семь раз.)
Хадис слабый (да'иф). См. "ад-Да'ифа" №
"Асбахна ва асбаха-ль-мульку (Амсайна ва амса-ль-мульку) ли-Лляхи, Рабби-ль-'Алямина. Аллахумма, инни ас'алю-кя хайра хаза-ль-йауми: фатха-ху, ва насра-ху, ва нура-ху, ва баракята-ху ва худа-ху, ва а'узу би-кя мин шарри ма фи-хи ва шарри ма ба'да-ху. (Аллахумма, инни ас'алю-кя хайра хазихи-ль-лейляти: фатха-ха, ва насра-ха, ва нура-ха, ва ба-ракята-ха ва худа-ха, ва а'узу би-кя мин шарри ма фи-ха ва шарри ма ба'да-ха)".
Перевод: Мы дожили до утра (вечера), и этим утром (вечером) владычество принадлежит Аллаху, Господу миров. О Аллах, поистине, я прошу Тебя о благе этого дня (этой ночи): о помощи и победе, о свете, благословении и руководстве в этот день (эту ночь) и я прибегаю к Тебе от зла того, что случится этим днем (этой ночью), и зла того, что за ним (ней) последует. (То же самое следует говорить и вечером, заменяя слова "утро" и "день" на "вечер" и "ночь" соответственно
Хадис слабый (да'иф). См. "Да'иф Сунан Аби Дауд" 4/
"Аллахумма, инни ас'алю-кя би-рахмати-кя-лляти васи'ат купля шаййин ан тагфира ли!"
Перевод: О Аллах, поистине, заклинаю Тебя милосердием Твоим, объемлющим собой всё, прости меня!
Хадис слабый (да'иф). См. "Да'иф Сунан Ибн Маджа" 1/
Это инша-Аллах те хадисы, которые слабые, и четыре хадиса есть, но они достоверные от сподвижников (в форме маукуф), а не от пророка (да благословит его Аллах и приветствует). Вот их номера:
№ - слова от Умара.
№ , и от аз-Зубайира.
Если есть ошибки, прошу ради Аллаха укажите.
Ваджжахту ваджхийа ли-ллязи фатара-с-самавати ва-ль-арда ханифан [муслиман], ва ма ана мин-аль-мушрикин. Инна саляти, ва нусуки, ва махйайа ва мамати ли-Лляхи Рабби-ль-‘Алямин, ля шарикя ля-ху, ва би заликя умирту ва ана аввалюль муслимин. Аллахумма,Анта-ль-Малику, ля иляха илля Анта, субхана-кя ва бихамди-кя. Анта рабби ва ана ‘абду-кя. Залямту нафси ва-‘тарафту би-занби, фа-гфир ли занби джами‘ан, инна-ху ля йагфиру-з-зунуба илля Анта, ва-хдини ли-ахсани-ль-ахляки, ля йахди-ли-ахсани-ха илля Анта, ва-сриф ‘ан-ни сайиа-ха ля йасрифу ‘ан-ни сайиа-ха илля Анта. Ляббай-кя ва са‘дай-кя, ва-ль хайру куллю-ху фи-йадай-кя, ва шарру ляйса иляй-кя, [валь махдиййу ман хадайта, ана би-кя ва иляй-кя, ля манджа ва ля мальджа’а мин-кя илля иляй-кя], табаракта ва та‘аляйта, астагфиру-кя ва атубу иляй-кя.
«Будучи ханифом [мусульманином], я обратил свое лицо к Тому, Кто создал небеса и землю, и не отношусь к многобожникам. Поистине, моя молитва, мое жертвоприношение, моя жизнь и моя смерть принадлежат Аллаху, Господу миров, у Которого нет сотоварища. Это мне было велено, и я - первый из числа мусульман. О Аллах! Ты - Царь, нет бога, кроме Тебя [слава Тебе и хвала Тебе], Ты - Господь мой, а я - раб Твой. Я сам себя обидел и признал свой грех, так прости же все мои грехи, поистине, никто не прощает грехов, кроме Тебя. Укажи мне путь к наилучшим нравственным качествам, ибо никто, кроме Тебя, не направит к ним, и лиши меня дурных качеств, ибо никто не избавит меня от них, кроме Тебя! Вот я перед Тобой и счастлив служить Тебе4; Всё благо в деснице Твоей, а зло - не от Тебя5; [и идет по истинному пути тут, кого Ты направил; все, что я делаю, делается благодаря Тебе, и к Тебе я вернусь, нет спасения и нет убежища от Тебя, кроме обращения к Тебе] Ты - Всеблагой и Всевышний, и я прошу у Тебя прощения и приношу Тебе свое покаяние!»
Он произносил эту мольбу в обязательных и дополнительных молитвах.
Так это передается во многих сообщениях, а в некоторых передается «ва ана миналь муслимина» («и я - из числа мусульман»). Возможно, это произошло из-за ошибки одного из передатчиков хадиса, что подтверждается другими доказательствами, поэтому молящемуся следует говорить: «ва ана аввалюль муслимина» («и я - первый из числа мусульман»). В этом нет ничего противоречивого, вопреки тому, что говорят некоторые люди, полагая, что эта фраза значит: «Я первый человек, обладающий этими качествами, тогда как у других людей их нет». Однако это не так: эта фраза на самом деле значит опережение (друг друга) в выполнении повелений, - сходным с этим являются (аяты): «Скажи (О Мухаммад!): «Если бы у Милосердного был сын, то я был бы первым из поклоняющихся (ему)». (Сура «Украшения», аят 81), и высказывание Мусы (мир ему): « и я - первый из верующих» (Сура «Преграды», аят ).
Муслим, Абу Авана, Абу Дауд, ан-Наса’и, Ибн Хиббан, Ахмад, аш-Шафи‘и и ат-Табарани. Ошибается тот, кто считает, что эта мольба читается только в дополнительных молитвах.
Шейх Албани (рахимагуЛЛах) ,"описание молитвы Пророка"
Cavab:
Va aleykumus salam va rahmatullahi va barakatuhu!
Allah raz olsun.
Allah daha yax bilir!
As salamu aleykum va rahmatullahi va barakatuhu!
Умар (р.а) сказал: «Подсчитывайте свои поступки до того, как вам их подсчитают, и взвешивайте свои деяния до того, как их положат на весы Судного Дня. Ведь если вы взвесите свои поступки сегодня, то это облегчит ваш расчет завтра. И готовьтесь к вашей главной встрече в жизни: «В тот день вы предстанете (перед Аллахом), и не скроется из вас скрывающийся»
(«Аль-Хакка», 18) («Манакыбу Умар ибн Аль-Хаттаб» имама Ибн Аль-Джаузи).
çamaşır makinesi ses çıkarması topuz modelleri kapalı huawei hoparlör cızırtı hususi otomobil fiat doblo kurbağalıdere parkı ecele sitem melih gokcek jelibon 9 sınıf 2 dönem 2 yazılı almanca 150 rakı fiyatı 2020 parkour 2d en iyi uçlu kalem markası hangisi doğduğun gün ayın görüntüsü hey ram vasundhara das istanbul anadolu 20 icra dairesi iletişim silifke anamur otobüs grinin 50 tonu türkçe altyazılı bir peri masalı 6. bölüm izle sarayönü imsakiye hamile birinin ruyada bebek emzirdigini gormek eşkiya dünyaya hükümdar olmaz 29 bölüm atv emirgan sahili bordo bereli vs sat akbulut inşaat pendik satılık daire atlas park avm mağazalar bursa erenler hava durumu galleria avm kuaför bandırma edirne arası kaç km prof dr ali akyüz kimdir venom zehirli öfke türkçe dublaj izle 2018 indir a101 cafex kahve beyazlatıcı rize 3 asliye hukuk mahkemesi münazara hakkında bilgi 120 milyon doz diyanet mahrem açıklaması honda cr v modifiye aksesuarları ören örtur evleri iyi akşamlar elle abiye ayakkabı ekmek paparası nasıl yapılır tekirdağ çerkezköy 3 zırhlı tugay dört elle sarılmak anlamı sarayhan çiftehan otel bolu ocakbaşı iletişim kumaş ne ile yapışır başak kar maydonoz destesiyem mp3 indir eklips 3 in 1 fırça seti prof cüneyt özek istanbul kütahya yol güzergahı aski memnu soundtrack selçuk psikoloji taban puanları senfonilerle ilahiler adana mut otobüs gülben ergen hürrem rüyada sakız görmek diyanet pupui petek dinçöz mat ruj tenvin harfleri istanbul kocaeli haritası kolay starbucks kurabiyesi 10 sınıf polinom test pdf arçelik tezgah üstü su arıtma cihazı fiyatları şafi mezhebi cuma namazı nasıl kılınır ruhsal bozukluk için dua pvc iç kapı fiyatları işcep kartsız para çekme vga scart çevirici duyarsızlık sözleri samsung whatsapp konuşarak yazma palio şanzıman arızası