Ankara,
Bu modl, mesleki ve teknik eitim okul/kurumlarnda uygulanan ereve
retim Programlarnda yer alan yeterlikleri kazandrmaya ynelik olarak
rencilere rehberlik etmek amacyla hazrlanm bireysel renme
materyalidir.
Mill Eitim Bakanlnca cretsiz olarak verilmitir.
PARA LE SATILMAZ.
NDEKLER
AIKLAMALAR V
GR 1
RENME FAALYET-1 3
1. PSTON BYEL MEKANZMASI 3
Mikrometreler 4
Grevi 4
Mikrometrelerin Genel Yaps 4
Mikrometre eitleri 5
Mikrometre ile l Alnrken Dikkat Edilmesi Gereken Hususlar 8
Mikrometrelerin Okunmas 10
l Aletlerinin Bakm ve Kullanlmasnda Dikkat Edilecek Hususlar 13
Komparatrler 14
Komparatrlerin Genel Yaps ve Paralar 14
Komparatrleri Kullanrken Dikkat Edilecek Hususlar 15
Pistonlar 17
Grevi 17
Yapsal zellikleri ve Ksmlar 17
Piston eitleri 21
Pistonlarn Kontrolleri ve Taklmas 24
Segmanlar 26
Grevi 26
Malzemeleri ve Yapsal zellikleri 27
Segman eitleri 30
Segmanlarda Yaplan Kontroller, lmler ve Deitirilmesi 34
Yayl Segmanlar 36
Segman Pensesi 37
Piston Pimleri 38
Grevi 39
Yapsal zellikleri 39
Piston Pimlerinin Balant eitleri 39
Piston Pimlerinde ve Pim Yuvalarnda Yaplan Kontroller ve lmler 41
Biyel Kolu (Piston Kolu) 43
Grevleri 43
Biyellerin Yapsal zellikleri ve Ksmlar 44
Biyel Kollarnda Yaplan Kontroller ve lmler 45
Piston Biyel Mekanizmas Arzalar, Belirtileri ve Biyellerin Ayar 46
Silindirler 47
Silindirlerin Anma Nedenleri 47
Silindirlerin llmesi 50
Silindir Gmleklerinin eitleri 52
Motor Bloklar (Silindir Bloklar) 54
Grevleri 54
Yapsal zellikleri ve Ksmlar 55
UYGULAMA FAALYET 57
LME VE DEERLENDRME 75
RENME FAALYET-2 77
ii
2. KRANK MLLER (ANA MLLER) 77
Grevleri 77
Malzemesi ve Yapsal zellikleri 77
Krank Mili eitleri 79
ki Silindirli Motor Krank Milleri 80
Drt Silindirli Sra Tipi Motor Krank Milleri 80
Alt Silindirli Sra Tipi Motor Krank Milleri 82
V Tipi 6 Silindirli Motor Krank Milleri 83
Krank Milinin Dengesi 83
Krank Milinin Kontrolleri 84
Krank Mili Doruluunun Kontrol Edilmesi 84
Krank Muylularnn Kontrol 85
UYGULAMA FAALYET 86
LME VE DEERLENDRME 94
RENME FAALYET-3 95
3. KRANK ML KEELER 95
Grevleri 95
Yaps ve zellikleri 95
Krank Mili Keelerinde Yaplan Kontroller 96
Krank Mili Keelerinin Arzalar ve Belirtileri 97
UYGULAMA FAALYET 99
LME VE DEERLENDRME
RENME FAALYET-4
4. MOTOR YATAKLARI
Grevleri
eitleri ve Yapsal zellikleri
Kusinetli Yataklar
Hassas lenmi Yataklar
Yar lenmi (Kaba lenmi) Yataklar
Yatak zellikleri
Yatak Yaygnl
Yatak Kenar knts
Yatak Tespit ekilleri
Ya Kanallar
Ya Delikleri
Ana ve Kol Yataklarnda Yaplan Kontroller ve lmler
Yatak Arzalar ve Belirtileri
Gezinti Yataklar
Grevleri
eitleri ve Yapsal zellikleri
Arzalar ve Belirtileri
Kontrolleri ve lmleri
UYGULAMA FAALYET
LME VE DEERLENDRME
RENME FAALYET-5
5. VOLAN
Grevleri
iii
Yaps ve Malzemesi
Volann Kontrol
Volann Arzalar ve Belirtileri
UYGULAMA FAALYET
LME VE DEERLENDRME
MODL DEERLENDRME
CEVAP ANAHTARLARI
KAYNAKA
iv
AIKLAMALAR
KOD MT
ALAN Motorlu Aralar Teknolojisi
DAL / MESLEK Alan Ortak
MODLN ADI Piston Biyel Krank Mekanizmas
Piston biyel mekanizmasnda yer alan piston, segman, piston
pimi ve biyel kolu gibi birbiri ile balantl olarak alan
paralarn zelliklerinin ve bu paralarn almalarnn
MODLN TANIMI anlatld; silindir antlarnn nasl tespit edileceinin ve
krank millerinin lmlerinin nasl yaplacann, volann
motor zerinden sklmesinin ve kontrollerinin retildii
bir renme materyalidir.
SRE 40 / 32
N KOUL n koulu yoktur.
YETERLK Motorda mekanik onarm yapmak
Genel Ama
Otomotiv motorlarnn mekanik bakm ve onarmlarn ara
katalouna ve belirtilen srelere uygun olarak
yapabileceksiniz.
Amalar
1. Piston-biyel mekanizmasnn kontrollerini ve bakm
onarmn yapabileceksiniz.
MODLN AMACI 2. Krank milinin kontrollerini ve deiimini
yapabileceksiniz.
3. Krank mili keesinin kontrollerini ve deiimini
yapabileceksiniz.
4. Motor yataklarnn kontrollerini ve deiimini
yapabileceksiniz.
5. Volan motor zerinden skp kontrollerini
yapabileceksiniz.
ETM RETM
Ortam: Atlye, teknoloji snf, otomotiv sektrnde hizmet
ORTAMLARI VE
veren zel servisler
DONANIMLARI
Modl iinde yer alan her renme faaliyetinden sonra
verilen lme aralar ile kendinizi deerlendireceksiniz.
retmen modl sonunda lme arac (oktan semeli test,
LME VE
doru-yanl testi, boluk doldurma, eletirme vb.)
DEERLENDRME
kullanarak modl uygulamalar ile kazandnz bilgi ve
becerileri lerek sizi deerlendirecektir.
v
GR
GR
Sevgili renci,
Otomotiv sektr li yllarn bandan itibaren, ana ve yan sanayi ile birlikte
gelimeye balam; ekonomideki gelimelere bal olarak gelen talep artlar ile birlikte
larn banda kapasite artlarna ve yeni model ara retimine ynelmitir. Sektrde
faaliyet gsteren otomotiv reticilerinin saylarndaki arta paralel olarak otomotiv yan
sanayi de hzl bir gelime gstermitir. Bu erevede reticiler kapasite artrarak ve
modernizasyon yatrmlar gerekletirerek uluslararas standartlarda retim yapmaya
balamtr. Avrupal baz ana otomotiv reticilerinin, Trkiyeyi ara mamullerin temini iin
tercih etmeleri, yan sanayi iin artan bir byme potansiyeli oluturmaktadr. Trkiyenin
Gmrk Birliine girii ile otomobil ithalat ve model eitlilii de nemli lde artmtr.
Btn bu gelimelere bal olarak otomotiv teknolojisi meslek dalnda i hacmi giderek
genilemekte; bu bymenin gelecekte artan bir ivmeyle srmesi beklenmektedir.
Bylesine dinamik ve deiken bir ortamda kalc olabilmek iin kk lekli bakm-
onarm iletmeleri bir araya gelip "servis alar" oluturmaktadr. Ayrca orta ve byk
lekli iletmelere ynelik olarak var olan eilim bu servis alarnn olumasn
hzlandrmaktadr. Aralarn karmak yapsnn artmas sebebiyle alanlarn sahip olmalar
gereken mesleki gereklilikler artmaktadr. Son zamanlarda, otomobillerdeki elektronik
paralarn arlnn artmas, motor ilevleri ve ayar deerlerinin modern elektronik
yntemlerle llmesi ve test edilmesi, bu alanda byk deiikliklere yol amtr.
Sevgili renci, otomotiv sektr gen nfus iin hlen cazip bir istihdam alan
grldnden eitim merkezlerinde hazrlanan modller ile otomotiv sektrnde alan
firma ve servislerin istekleri dorultusunda, amzn teknolojik yeniliklerine uyumlu
eitim donanmlar kullanlarak piyasa artlarna hazr hle getirileceksiniz.
1
2
RENME FAALYET1
RENME FAALYET-1
AMA
Piston biyel mekanizmasn onarabilecek; silindirleri, pistonlar ve yataklar
lebilecek; segmanlar pistonlara takabilecek; piston, silindir ve yataklar zerinde oluan
antnn nedenlerini tespit edebileceksiniz.
ARATIRMA SORUSU
ARATIRMA
3
Mikrometreler
Grevi
eitli mekanik ve motor paralarnn hassas olarak lmn yapmak iin kullanlr.
Silindir, delik ve benzeri yerlerin i aplarn lmek iin i ap mikrometresi kullanlr.
Piston, krank muylular, kam muylular gibi paralarn aplarnn llmesinde d ap
mikrometresi kullanlr. Belirli bir yzeyle taban arasndaki mesafeyi lmek amacyla da
derinlik mikrometresi kullanlr. Ayrca deiik amalarla imal edilmi mikrometreler de
mevcuttur.
Mikrometreler; ana hatlaryla ekil de grld gibi gvde zerindeki hareketsiz
olan ve u ksmn yzeyi lebleme ilemine tabi tutulmu sabit rs, para lsn almak
amacyla kullanlan hareketli mil, alnan lnn saysal olarak tespit edildii gmlek ve
tambur, alnan l deerinin bozulmamas iin milin hareketini engelleyen kilitleme
mandal ve lm yapan her kiinin i parasna gereinden fazla basky engelleyen ve
ayn deeri tespit edebilmesini salayan crcr ksmlarndan meydana gelir.
4
lme aralnn belirtildii ksmda, metrik mikrometreler iin , , ,
, , mm gibi birbirinden 25 mm farkl llerdeki lme snrlarlarnda imal
edilir. n mikrometreler iin; 01, 12, 23, 34, 45, in gibi birbirinden 1 in farkl
llerdeki lme snrlarlarnda imal edilir.
D ap mikrometreleri
ap mikrometreleri
Derinlik mikrometreleri
Vida mikrometreleri
Modl mikrometreleri
zel mikrometreler
Elektronik dijital mikrometreler
D ap Mikrometreleri
ap Mikrometreleri
6
Resim Vida mikrometresi
Farkl zeliklerdeki paralarn llerini almak iin zel olarak imal edilmi
mikrometrelerdir.
7
Elektronik Dijital Mikrometreler
Hareketli mili bu konumda tutmak iin kilit mandaln eviriniz (Crcr stoperi yavaa
ve muntazaman evirdiinizden emin olunuz. Eer crcr stoperi ok hzl dndrrseniz,
tamburun ataleti dolaysyla ok fazla dnebilir ve lmn neticesi gerektii kadar hassas
kmayabilir.).
8
ekil Mikrometrenin sfrlanmas
Tambur zerindeki "0" l izgisi ile d bilezik zerindeki referans izgisi st ste
akyorsa mikrometre doru olarak kalibre edilmi demektir. Aksi takdirde, mikrometre
tekrar kalibre edilmelidir. Eer hata mm veya daha kk ise kilit mandaln kapatarak
hareketli mili sabitleyiniz. Mikrometre ile birlikte verilmi olan ayar anahtarn d bilezik
zerindeki kk deliin iine yerletiriniz. Daha sonra, "0" noktas ile d bilezikteki
referans izgisi ile aktrnz.
Ayarlama bittikten sonra mikrometrenin doru olarak kalibre edildiini teyit etmek
iin "0" noktasn kontrol ediniz. lm ncesi llecek parann alma yzeyini temiz
bir bez ile siliniz. Mikrometreyi erevesinden tutunuz ve hareketli mili llecek paraya
doru dndrnz ve hareketli mil paraya temas edene kadar crcr stoperini dndrnz.
llen paraya yzeyler temas ettikten sonra crcr stoperi iki veya entik daha
dndrnz ve skalay okuyunuz. Paralara basn uygulamak iin tamburu kesinlikle
kullanmaynz. lme esnasnda yaplacak hatay en aza indirmek iin lm birka kez
tekrarlaynz.
9
Mikrometrelerin Okunmas
10
ekil Mikrometrede 11,18 mm ls ekil Mikrometrede 32,37 mm ls
11
n Mikrometrelerin Okunmas
12
ekil n mikrometrede 0,ls
Bir mikrometre ile birlikte i llerin alnmasnda kullanlr. Yayl olan l ular,
ie doru baslarak tespit vidasyla tespit edilir. Daha sonra llecek deliin iine sokulur.
Tespit vidas aldnda l ular delik yzeyine temas eder. Bu durumda tespit vidasyla
l ularnn konumu sabitlenir. Delik dna alnan gey, mikrometre ile llerek delik
ap bulunur.
Hatasz lme ilemi iki aamada gerekleir. Birinci basamak doru l almak,
ikinci basamak alnan ly doru okumaktr. Bunun iin aadaki hususlara dikkat
etmeliyiz.
13
l aleti ile llecek para temiz olmaldr.
l aleti salam ve alnacak lye uygun olmaldr.
Hassas lmlerde; hava scakl, parann scakl, l aletinin scakl
C olmaldr.
lme esnasnda l aletine normal temas basks verilir.
lm okunurken aydnlk yeterli olmal ve l aletine dik olarak baklmaldr.
Hibir zaman hareket eden paralarn zerinde l alnmamaldr. Hareketli
paralarda l yapmaya teebbs edilmemelidir.
lme ileminden nce l aletinin ayar taml kontrol edilmelidir.
Gerekiyorsa ayar yaplmaldr.
Komparatrler
Komparatrlerin Genel Yaps ve Paralar
Komparatrlerde byk ibrenin iki izgi arasndaki hareketi metrik olanlarda 0,01
mmyi, in olanlarda ise 0, i gsterir.
14
ekil Komparatrn ksmlar
15
Resim Komparatr takm
Hatasz lme ilemi iki aamada gerekleir. Birinci basamak doru l almak,
ikinci basamak alnan ly doru okumaktr. Bunun iin aadaki hususlara dikkat
etmeliyiz.
16
Pistonlar
Grevi
Silindir iinde iki l nokta arasnda hareket ederek zamanlar meydana getirir.
Silindirin alt tarafnda hareketli bir kapak vazifesi grr. Yanm gaz basncn biyel yardm
ile krank miline iletir.
Piston silindir kapa ile birlikte yanma odasn oluturur. Yanma zamannda meydana
gelen, yksek scakla dayanabilmeli ve bu s karsnda ekil deitirmeden, skmadan
grevine devam edebilmelidir. Ayrca piston yanma zamannda meydana gelen yksek
basnca da dayanabilmeli, uzun sre s ve basn altnda normal eklini koruyabilmelidir.
Otomobillerde nceleri gri dkme demir, yumuak dkme elik, krom nikelli elik
pistonlar kullanlmasna ramen gnmzde yaygn olarak alminyum alam pistonlar
kullanlmaktadr.
17
ekil A: Pistonun ksmlar
18
Resim Piston
Alminyum alam pistonlar s iletme yetenei daha iyi olduundan dier pistonlara
gre daha iyi soutulur. Hafif olduklarndan atalet kuvvetleri de azdr.
Piston balar genellikle, dz, bombeli ve baz dizel motorlarnda anak (i bkey)
biiminde yaplmaktadr. Baz motorlarda piston bann supap balarna arpmasn
nlemek iin piston balar Resim de grld gibi oyuk yaplmtr.
Resim A: Piston takviye kollar Resim B: Piston takviye kollar
19
Piston ban takviye etmek ve yanm gaz basncna kar direncini artrmak iin
pistonun i ksmna takviye kollar yaplmtr. Bu takviye kollar, piston bandaki snn
segmanlar yoluyla silindir cidarna ve soutma suyuna iletilmesine de yardmc olur.
Segman yuvalar piston banda bulunur. Genellikle benzin motoru pistonlarnda iki
kompresyon, bir ya segman bulunmaktadr. Dizel motorlarnda iki veya kompresyon,
bir veya iki ya segman bulunabilir. ki ya segman varsa ikinci ya segman alt etekte
bulunur. Pistondaki ya segman yuvalarnda, ya aktma delikleri vardr. ekil de
pistonlardaki ya aktma delikleri ve segman yuvalar grlmektedir.
Yine baz pistonlarn, 1. piston setinin arkasna gelen kanala ya soutma kanal denir.
Bu kanal piston bandaki fazla snn segman yuvalarna gemesini nler. Genellikle piston
eteinin deformasyonunu nlemek iin etek i ksmna dkm srasnda bir takviye ve denge
eridi yaplmtr.
Piston pim yuvalar genellikle piston simetri ekseninde olmasna ramen baz
motorlarda, silindirde piston etek vuruntusunu nlemek iin pim yuvas ekseni, piston
ekseninden sktrma zaman dayanma yzeyi tarafna veya i zaman dayanma yzeyi
tarafna ekil de grld gibi kak yaplmtr.
Yatay yarklar, genellikle piston bandaki ya segman yuvasnda olduu gibi piston
etek balangcnda da olabilir. Bu yark piston bandaki yksek snn, piston eteine
gemeden, segmanlar yolu ile silindir cidarna ve oradan da soutma suyuna gemesini
salar.
21
bir yzeye temas etmesini salayarak silindir yzeyinin kanal biiminde anmasn
nlemektir.
Alminyum genleme kat says fazla olmas nedeniyle motor alrken pistonun
skp ekil deitirmeden grevine devam edebilmesi iin alminyum pistonlara eitli
yarklar almasnn yan sra, piston balar daha dk lde silindirik olarak piston
etekleri ise oval ve konik olarak yaplmtr.
Bu pistonlar dklrken piston pim yuvalarna, piston pimine dik eksen ynnde
genleme katsays, alminyuma gre daha az olan elik levhalar yerletirilmitir.
Oval olarak yaplan, bu pistonlarda, pime dik eksende pistonla silindir arasna
mm gibi az bir boluk verilir. Pim ynnde ise mm kadar boluk verilmitir.
Bu pistonlarda byk bir yatay yark ve kk yaslanma yzeyi tarafnda etei boydan boya
kat eden diyagonal bir yark vardr. Oto termik pistonlarda motor snd zaman, piston pim
yuvasnda bulunan elik paralar, pistonun pime dik ynde genlemesini snrlandrr. Piston
bu ynde, ancak eliin genleme katsaysna uygun biimde genleir. Bylece motor
soukken piston vuruntusu yapmayacak ekilde, pime dik ynde az boluk verilir. Hlbuki
pim ynnde fazla boluk olduu iin motor sndka piston pim ynnde genleir ve
bylece piston skmadan grevine devam eder.
Alminyum alam pistonlar, normal dkme demir pistonlar gibi silindirik olarak
yaplsayd alminyum genleme kat says fazla olduu iin pistonun yksek motor
scaklnda, skp kalmadan almasna devam edebilmesi iin daha fazla boluk
verilmesi gerekirdi. Bu durum ise souk motor almasnda fazla boluk nedeniyle motorda
piston vuruntusuna neden olur.
Oval pistonlarda; pime dik eksende etek sonu ls, pime paralel eksende etek sonu
lsne gre daha byktr. Ortalama bir deer verilecek olursa pime paralel yndeki ap,
pime dik eksendeki apa gre mm kadar kktr. Bylece piston soukken
pime dik ynde pistonla silindir arasnda ( mm) normal boluk olduu iin
motor piston vuruntusu yapmadan alr. Pim ynnde mm kadar boluk
olduuna gre motor sndka piston pim ynnde genleerek skmadan almasna
devam eder. Ayrca alminyum alamndan yaplan piston etekleri bir miktar da konik
yaplr. Pime dik eksende etek balangc ls, ayn ynde etek sonu lsne gre
22
mm daha kktr. Motorun almas srasnda piston ba, piston eteine gre daha
fazla s ile karlar. Bu snn piston eteine mmkn olduu kadar az gemesi iin yatay
yarklar yaplmtr. Buna ramen piston etek balangc, piston etek sonuna gre daha fazla
s ile karlat iin daha fazla genlemesi doaldr. Bu nedenle etek balangc daha kk
yaplarak yksek motor devirlerinde, pistonun skp izilmeden grev yapmas
salanmtr.
Oval piston motor alp sndka paralel eksende genleir ve motor rejim scaklna
ulat zaman piston tam silindirik biim alr ve silindirde en az bolukta baarl ekilde
alr.
Motor souyunca, piston daha nce genletii ynde bzld iin tekrar normal
oval eklini alr (ekil ). Grlyor ki oval pistonlar, daima pim ynnde genleir ve
bzlr. Bu nedenle bu pistonlarda pim altrlmas ok daha nemlidir. Oval pistonlarda,
piston pimleri sk altrlacak olursa motor snnca pim ynnde normal ekilde genleen
piston, motor souduu zaman pim sk olduu iin ayn ynde rahata bzlemeyeceinden
piston normal eklini kaybeder, deforme olur ve grevini yapamaz.
Btn oval pistonlarda, ovallik oran ayn deildir; malzemenin genleme katsaysna
ve motorun alma scaklna gre ovallik oran deiir. Bu nedenle firmalar, bu zellikleri
dikkate alarak pistonlarnn ovallik miktarn verirler.
23
Piston boluu pistonun malzemesine, ekline, motorun alma artlarna ve motor
scaklna gre retici firma tarafndan hesap edilerek motor tamir kataloglarnda belirtilir.
Bu deerler bulunduu takdirde, piston altrma ileminde boluklar katalog deerlerine
gre verilir. Fabrika deerleri yoksa aadaki genel esaslara gre piston boluklar hesap
edilebilir.
Pistonda eilme, burulma ve ekil bozukluu kontrol edilir. Resim te eilmi
pistonlar ve pistonun mikrometreyle llmesi grlyor.
24
Resim Piston zerinde srtnme krepaj
Silindirler fazla anmsa motorun durumuna gre piston, gmlek, segman komple
deitirilir veya silindirler torna edilerek daha byk lde piston ve segman taklr.
Pistonlar deitirilecei zaman uygun ldeki yeni pistonlar, iyice gzden geirilerek
ekil bozukluu veya atlak olmamasna dikkat edilmelidir. Pistonlarn lsne uygunluu
da Resim te grld gibi d ap mikrometresiyle llerek kontrol edilir.
Daha nce akladmz gibi oval pistonlarda piston etei hem konik hem de oval
yapld iin en doru piston ls alt etek pime dik eksenden llr (ekil ). Bu
l, silindir lsnden, pistonla silindir arasna verilecek boluk kadar kk olmaldr.
Piston ve silindirler llrken para scakl eit ve genellikle oda scaklnda 20 C
olmaldr.
Pistonla silindir arasndaki boluk pratik olarak yle llebilir. Silindirler iyice
temizlendikten sonra segmansz piston silindiri iine ba aa sokulup serbest brakldnda
piston yavaa aa doru kayyorsa boluk normaldir. Bunun aksine, hzl iniyorsa boluk
25
fazladr. Piston silindirde hi hareket etmeden kalyorsa skdr. Sk pistonlar silindire
altrmak iin silindirler honlama balklar ile piston silindir iinde rahat hareket edinceye
kadar honlanr.
Baka bir yntem ise l aletleri ile kontroldr. Piston zerinden alnan en byk
l ile silindir zerinden alnan en kk l fark pistonla silindir arasndaki boluk
miktarn verir.
Segmanlar
Grevi
26
Piston banda bulunan segmanlar, silindir cidarlarna belli bir basn yaparak
zamanlar oluturur. rnek: Emme zamannda piston funduszeue.info funduszeue.info inerken karter
tarafndaki havann yanma odas tarafna gemesini nler, silindirde iyi bir vakum
olumasn ve emme zamannda karmn silindire dolmasn salar.
Segmanlar silindir yzeyindeki fazla ya syrarak pistonla silindir arasnda ince bir
ya filminin oluumunu temin ederek hem silindirlerin yalanmasn salar hem de motorun
ya yakmasn nler.
27
ekil Segmanlarn almas
Ayrca zellikle ate segman denilen birinci kompresyon segman, krom veya
molibdenle kaplanarak hem yksek scakla daha fazla dayanabilir hem de silindirleri daha
az andrr.
Segmanlarn yaylanarak silindir yzeyine belli bir basnla oturmas iin ve pistondaki
yuvalarna kolayca sklp taklmalarn salamak iin ekil daki gibi bir noktadan
kesilmitir. ekil de kompresyon ve ya segmanlarnn pistondaki yerleri gsterilmi ve
zellikleri ile ilgili bilgiler verilmitir.
28
ekil Kompresyon ve ya segmanlarnn pistondaki yerleri
Segmanlarn pistonlardaki yuvalarnda, bir yan boluu olduu gibi silindir ierisinde
belli bir az aral ile birlikte silindir yzeyine uygun bir basnla temas etmesi gerekir.
Segman azlar dz, eik, bindirmeli ve szdrmaz azl olmak zere genellikle drt
ekilde yaplyorsa da bugn zellikle, seri yapmda kolaylk salamas nedeniyle segmanlar
dz azl olarak yaplmaktadr.
29
ekil Segman az aralklarnn piston zerinde dalm
Pistondaki segman tipi, says ve bunlarn takl, motorun cinsine gre deiir.
Genellikle benzin motorlarnn piston banda 3 - 4 segman bulunur. Bunlar iki kompresyon,
bir ya, bazen kompresyon, bir ya olduu gibi bazen de iki kompresyon, iki ya segman
olabilir. Baz motorlarda ise 2. ya segman piston eteinde bulunur.
30
ekil eitli kompresyon segmanlar kesit grnleri
Dz segmanlar silindir cidarna geni bir yzeyle oturduu iin yeterli bir szdrmazlk
salayabilir. Ancak ya syrma grevini tam yapamaz. Konik segmanlar silindire daha dar
bir alanda temas ettii iin daha iyi ya syrr. Bu nedenle dz segmanlar birinci
kompresyon, konik segmanlar ise ikinci kompresyon segman olarak kullanlr. Konik
segmanlar taklrken geni yzey alt tarafa getirilir. Herhangi bir yanll nlemek iin bu
segmanlarda bulunan "TOP" yazs ste getirilerek pistonlara taklmaldr (ekil ).
31
Bugnk benzin motorlarnda daha ok iten ve dtan fatural segmanlar
kullanlmaktadr. Gerek iten fatural, gerekse dtan fatural segmanlarda, fatura segman
zerinde bir dengesizlik meydana getirerek segman yuvas ierisinde emme ve egzoz
zamanlarnda yuvalarna eik oturduu iin emme zamannda piston aa doru harekette,
segmann alt d kesi silindir yzeyindeki fazla ya syrarak ince bir ya filmi brakr.
Egzoz zamanlarnda ise piston yukarya doru giderken fatura ince ya filmi zerinde
kayarak hareket eder ve bylece ya filminin bozulmasn nleyerek hem yanma odasna ya
geiine engel olur hem de silindir ve segmanlarn daha az anmasn salar.
32
Ya Segmanlar
33
Kompresyon ve ya segmanlar silindir evresine gerekli ekilde basn yaparak
yalarn yanma odasna kmasn ve dolaysyla motorun ya yakmasn nler.
Eer bir motorda her i zamannda, bir damla ya yanma odasna kp yanarsa motor
her kilometrede bir litre ya yakar. Hlbuki segmanlar iyi durumda olan motorlarda
binlerce kilometre yol alnd hlde, hi ya eksilmesi olmaz. Bu durum ya segmanlarnn
grevinin ne kadar nemli olduunu bir defa daha ortaya koymaktadr.
34
Silindirlerde zellikle yanma odasna yakn segman alma blgesinde (silindir
setinin hemen altndan 3 cmlik yzeylerde), yksek yanma basnc, yanma ss ve
yalama imknszlklar nedeniyle fazla ant grlr ve silindirde etee doru inildike
ant azalr. Buna gre yukarda bahsedilen etkenlerin sonucu silindirler oval ve konik
anr.
Anm silindirlerin yenilenmesi iin iki eit ilem yaplr. Silindirlerdeki ant ve
koniklik mmyi amyorsa ve ovallik de mmyi amyorsa yalnz segman
deitirilir.
Ovallik ve koniklik bu snrlar ayorsa silindirler standarttan byk yeni bir lye
gre torna edilerek yeni piston segman taklr veya gmlekli motorlarda gmlek, piston ve
segman komple deitirilir.
Pistonlar set alnmadan karlacak olursa birinci piston setinin eilip krlma olasl
vardr ki bu takdirde pistonu da deitirmek gerekecektir.
35
yuvalar anm, yan boluklar iki katn ayorsa pistonlar deitirilmelidir. Segman yan
boluklar fazla olursa segmanlar yuvalar ierisinde ar hareketlerle yanma odasna ya
basar ve motor ya yakar.
mm anm silindirler iin firmalar mmden mmye kadar
kullanlabilecek bir takm segman yapmaktadr. Byle olunca bu mm segmanlar, kendi
silindirlerinin en dar yerinde, baka bir syleyile piston funduszeue.info iken segmanlarn
karlat silindir cidarnda az aralklar kontrol edilir (ekil ). Segman az aral,
fabrika deerine uygun olmaldr. Verilmi bir deer yoksa segman az aral piston apna
gre yle hesap edilir. Birinci kompresyon segman iin her 25 mm piston ap iin
mm boluk verilir. Dier segmanlar iin ise her 25 mm piston ap iin mm az
aral hesap edilmelidir.
Buna gre mm silindir ap olan bir motorda birinci kompresyon segman iin
mm, dier segmanlar iin mm az aral verilir. Az aral bu deerlerden az
ise segman azlar ya zel bir eeleme aparat veya elle eelenerek gerekli lye getirilir.
Ayrca yayl segmanlar yksek basnla birlikte, segmana esneklik kazandraca iin
segman silindir yzeyini daha etkili basnla takip ederek grevini en iyi ekilde yapabilir.
Anm silindir iinde yayl segman, piston aa yukar hareket ettike silindirin deien
biimine daha iyi uyabilmesi iin gerekli esneklii salar.
Segmanlar esnek olduu iin pistonlardaki yuvalarndan Resim de grld gibi
zel segman penseleriyle sklr ve ayn penselerle pistondaki yuvasna taklr.
38
Grevi
Piston pimleri, piston ile biyeli birbirine mafsall olarak balar. Piston bana etki
yapan gaz basncn biyel yardmyla krank miline iletir.
ekil de piston pimi ve biyel beraberce grlmektedir. Piston pimi, byk basn
altnda alt iin basnca ve anmaya dayankl alam eliklerinden yaplr. Pimin
anmaya dayanklln artrmak iin sl ilemler ile yzey sertletirilmesi yapldktan
sonra talanp leblenerek hassas bir ekilde, biyel aya ve pistondaki yuvalarna taklr.
ekil da grld gibi piston pim yuvasnda bir kilitleme vidas ve piston
piminde bir kilitleme delii vardr. Piston biyel ile birletirilip piston pimi kilitleme delii ile
piston pim yuvas kilitleme delii karlatktan sonra kilitleme vidas sklr.
39
ekil Pim, biyelde sabit, pistonda serbest
ekil da grld gibi biyel ayanda bulunan bir kilitleme cvatas, piston
piminde bulunan kilitleme yarndan geirilerek pistonla biyel birletirilerek kilitleme
cvatas sklr.
ekil de grlen tam serbest birletirme eklinde ise piston pimi biyel ayanda
ve pistonda serbest olarak alr. Bu sistemde pimin taklmas iin piston ierisinde biraz
stldktan sonra varsa biyel bandaki ya pskrtme delii pistonun yarksz tarafna
gelecek ekilde, birletirilerek piston pimi pim zmbas ile taklr.
40
ekil Pim, biyel ve pistonda serbest (tam serbest)
Tam serbest sistemde piston piminin hareketini snrlandrmak iin ekil de
grld gibi piston pim yuvasnn iki banda bulunan emniyet segman yuvalarna emniyet
segmanlar taklr.
Motor paralarnn genel kontrol srasnda, piston pimleri ve piston pim yuvalar ve
piston pim burlar da teleskopik gey, komparatr ve d ap mikrometresi ile llerek
anma miktar tespit edilir.
Anma sonucu, pim ve yuvas arasndaki boluklar fazla ise ve motorda eski pistonlar
tekrar kullanlacaksa standarttan byk lde piston pimi kullanlarak boluk normal
snrna indirilir.
Genellikle retici firmalar, standart veya mm llerde
standarttan byk piston pimleri imal etmektedir.
lme sonucu kullanlacak farkl pim tespit edildikten sonra piston pim yuvalar bu
lye gre raybalanr veya honlanr.
Biyel aya burlar ise zel malafa ve presle karlarak yeni bur takldktan sonra bu
burlar, piston pimine gre raybalanr veya honlanr.
41
Silindirlerde yaplan lme sonucu silindirler torna edilerek yeni piston kullanlacaksa
bu takdirde yeni pistonlarla beraber standart piston pimleri kullanlr. Biyel aya burlar
yeni pimlere gre raybalanr veya honlanr.
42
Biyel Kolu (Piston Kolu)
Grevleri
Biyeller pistonla, krank milini mafsall olarak birbirine balar. Pistondan ald
yanm gaz basncn krank miline iletir.
Pistonun yanm gaz basnc etkisiyle silindirde yapt dz hareketi, krank milinde,
sreli (dairesel) hareket hline dnmesine yardm eder.
Biyeller, biyel ayandan, piston pimi yardm ile pistona; biyel bandan, krank mili
biyel muylusuna balanr. ekil te alm biyelin paralar grlmektedir.
43
Biyellerin Yapsal zellikleri ve Ksmlar
Biyeller genellikle elik alamlarndan presle dvlerek yaplr ve bir dizi seri
ilemlere tabi tutularak esas eklini alr.
Biyelin krank miline balanan ksmna biyel ba denir. Biyel ba krank miline
kolayca sklp taklabilmesi iin ekil te grld gibi iki paral olarak yaplmtr.
Biyel ba (biyel eercii) ve biyel kepinden ibaret olan biyel banda, krank mili biyel
muylularnn bozulmadan yataklandrlmas iin kolayca sklp taklabilen biyel yatak
kusinetleri yerletirilmitir.
Biyelin pistona balanan ksmna, biyel aya denir. Piston, piston pimi vastasyla
biyel ayana balanr. Piston piminin, biyele sabit balanan biyellerde, piston pimi, bir
kilitleme cvatasyla biyel ayana balanr. Tam serbest veya biyelde serbest, pim balama
sistemlerinde ise piston piminin, biyel ayana yataklandrlmas iin biyel ayanda bronz
piston pim burlar bulunur.
Baz biyellerde piston piminin yalanmas iin biyel ayanda, konik biimde bir ya
delii bulunur. Ya segmanlarnn syrp piston ya aktma deliklerinden kartere dnen
44
yalar, bu konik delie dolarak piston pimini yalar. Bugnk tam basnl yalama sistemi
bulunan motorlarda ise biyel bandan, biyel ayana uzanan ve biyel gvdesini boydan boya
kat eden bir ya deliinden piston pimleri basnl yala yalanr. Biyel muylusunda bulunan
ya delii, krank milinin her dnnde bu delikle bir kere karlaarak piston pimine ya
gnderir.
Ayrca biyel bann yan tarafnda silindirleri yalamak iin bir ya pskrtme delii
vardr. Pistonun her funduszeue.info knda biyel muylusundaki ya delii, biyel bandaki ya
pskrtme delii ile karlaarak silindir cidarna ve supap mekanizmasna ya pskrtr.
Biyel banda apak ve kalntlar varsa temizlenir. Biyel ba ya pskrtme delii ile
piston pimi yalama delii basnl hava ile temizlenir. Kep eneleri temizlenir. Biyel cvata
ve somunlar kontrol edilir, bozuk olanlar deitirilir.
45
Biyel ba elik ksm lldkten sonra biyel ba kusinetleri taklarak torkunda
sklr. Komparatr ve d ap mikrometresiyle yatak i ap llr, muylu ap da
lldkten sonra yatak ve muylu arasndaki boluk, standart boluun iki katn amsa
biyel yataklarnn deitirilmesi tavsiye edilir.
Ayrca biyel balarna taklan kusinetler, yatak srt ile yatak yuvas arasnda tam bir
temas salayacak biimde yaplmlardr. Bu nedenle doru taklm kusinetler, yuvasna
tam oturur, merkezden evreye doru eit bir basn meydana getirerek dzgn bir daire
olur. Bylece muylu ile yatak arasndaki ya boluu da btn yatak evresinde eit olur.
Hatal taklm veya anm biyel yataklarnda ovallik de grlebilir. l sonucu
yataklarda mmden fazla ovallik tespit edilirse yataklar deitirilmesi tavsiye edilir.
Piston pimi biyel ayanda serbest alyorsa piston pim burlar da teleskopik gey
veya komparatr ve d ap mikrometresiyle llr. Burla pim arasndaki boluk verilen
deerin iki katn amsa ya burlar yeni bir pime gre raybalanr veya honlanr ya da yeni
pime gre standart apta bur taklr.
Pistonun biyel muylu eksenine dik a oluturan bir eksen zerinde hareket etmesi
gerekmektedir. Bunun iin ayarl bir piston biyel mekanizmasnda piston pim ekseni ile biyel
muylusu ekseni birbirine paralel ve silindir ekseni de bu paralel eksenlere dik olmaldr.
ekil 1 45te eik yataklandrlm bir biyel mekanizmas grlmektedir.
Eilmi bir biyel ve piston, silindir yzeylerinin, piston piminin, yatak kusinetlerinin
ve biyel muylusunun fazla anmasna ve biyel ayann, pistona srtmesi sonucu motorun
kasntl ve vuruntulu almasna neden olur.
46
yapmasn engeller ve kompresyon kaaklarna neden olur. Ayrca biyellerin, kusinetlerin ve
biyel muylularnn da anmasna neden olur.
Silindirler
Pistonun silindir iinde ..N ile A..N arasnda, srekli hareketi sonunda silindirler
anr. Anm silindirlerde segmanlarn evre basnc yetersiz kald iin segmanlar
szdrmazlk grevlerini yapamaz.
Sktrma zamannda kartere gaz kaa olur, kartere szan karmn iinde bulunan
yakt silindir yzeylerindeki ya syrr ve bu yzden silindirler daha fazla anr. Ayrca
kartere inen bu yaktlar, karterdeki yan zelliini bozar. zamannda ise kartere kaan
47
yanm gaz, hem motorun g kaybna sebep olur hem de bu yanm gazlar yalama yann
zelliini bozar.
Anm silindirler kartere kompresyon ve yanm gaz kard gibi yalama yalarn
da yanma odasna kararak motorun ya yakmasna ve yanma odasnda ar karbon
birikintilerine neden olur.
Yine yanma odas tarafnda meydana gelen yksek scaklk nedeniyle (yaklak
C) silindir yzeylerinin yanma odas tarafndaki 10 mmlik ksmn mekanik dayanm
azalaca iin bu ksmda silindir daha fazla anr. funduszeue.info doru indike silindir
yzeylerindeki s azalacandan ant da azalr. Bu nedenlerden silindirler konik olarak
anr.
Yanma zaman balangcnda, yanma odasnda 35 45 bar basn meydana geldiini
biliyoruz. Bu yksek basn pistonu silindirin byk yaslanma yzeyi tarafna yaslar. ekil
de grld gibi byk yaslanma yzeyi, motorun dn ynnn aksi tarafna gelir.
48
ekil Byk ve kk yaslanma yzeyi
Yksek basnla silindir yzeyine yaslanan piston, silindiri enine eksende boyuna
eksenden daha fazla andrr. Bu nedenle silindir, segman alma blgesi ksmnda oval
olarak anr.
Koniklik: Silindirde ayn ynde iki deiik eksen arasndaki l farkna koniklik
denir.
Segman deitirilmesi,
Silindirlerin yeni bir lye gre torna edilmesi (Ya ve kuru gmlekli
motorlarda, bu ilem yerine gmlek, piston, segman beraber deitirilir).
49
Silindirlerin llmesi
Mikrometre silindirin standart lsne veya daha nce torna edilmise standart st
lsne ayar edilir.
Silindirler ekil da grld gibi noktadan (1) ve (2) eksenlerinden llr.
Birinci nokta silindirin azndan, silindir setinin hemen altndan; ikinci nokta, 1. noktann
25 mm altndan, yani silindirin en ok anan ksmndan ve nc nokta piston A. . Nde
iken pistonun hemen zerinden llr. Ayn noktadan (1) ve(2) eksenlerinden alnan l
fark silindirde ovallii verir. Bulunan en byk deer en byk ovallik miktardr. (1)
eksenlerinden alnan l fark ile koniklik tespit edilir.
50
ekil Komparatr ile silindir ierisinden l alnmas
Silindirde ovallik 0, mm, koniklik 0,25 mmden az ise silindirde yalnz segman
deitirilerek yenilenir.
Bu fatura alnmadan motora yeni segman taklacak olursa yeni segman kesi faturaya
arparak ses yapar. Fatura alnmadan piston karlrsa faturaya dayanan segman, birinci
51
piston setini eip krabilir fatura alnmadan taklacak yeni segman ayn ekilde birinci piston
setine basn yaparak segmann eilmesine ve krlmasna sebep olabilir.
ekil de tipik bir silindir set raybasnn silindire taklarak faturann aln
grlyor.
Silindir, setleri alnrken rayba kesici az silindir yzeyiyle dzgn bir yzey tekil
edecek ekilde tala almaldr. Rayba ba hibir ekilde, silindir yzeyinin derininden tala
almamaldr.
Silindir blokundaki silindirik yuvalarna, sk geirilen ince cidarl elik veya dkme
demir gmleklerdir.
Silindire taklm kuru gmlek d cidarna soutma suyu temas etmez. Kuru
gmlekler bloktaki yuvalarna yksek bir basn ile oturtulur. Gmlekler yerine taklrken
gmlek d yzne gres veya herhangi bir ey srlmez. Gmleklerin yuvasna tam
52
oturmasn salamak iin gmlek st ksmnda bir fatura vardr. Orijinal kuru gmlekler
yerine takldktan sonra gmlek i yzeyinde herhangi bir ilem yaplmaz.
Ya Gmlekler
53
altrld iin tamir ve yeniletirmelerde, orijinal gmleklerde olduu gibi hata yapmadan
fabrika llerine uygun yeniletirme yapmak mmkn olmaktadr.
Silindir bloku, st karter (krank muhafazas) ile birlikte motorun gvdesini oluturur.
Baz motorlarda st karter ve silindir bloku tek paradan olumaktadr. Pistonlara yataklk
eder. Zamanlarn olutuu silindirler, silindir blokunda bulunur. Silindirler, silindir kapa
ile birlikte yanma odalarn oluturur. Resim ve da motorlara ait silindir bloklar
grlmektedir.
54
Resim Motor bloklar
Ayrca motoru tamamlayan birok donanm paralar, iten veya dtan silindir bloku
veya st kartere balanr.
Alminyum alamndan yaplan silindir bloklarna elik ve dkme demir kuru veya
ya gmlek taklarak anmaya dayankl silindirler temin edilebilir.
Silindir bloklar zerinde, souk havalarda suyun donmasna kar, blok ve kapan
atlamamas iin tapalar bulunmaktadr (Resim ). Bu tapalarn her yl karlp yerine
yenisi taklmaldr. Bu ilem yaplmayacak olursa tapalar kirelenecek veya paslanacaktr.
Bundan dolay suyun donmas ile tapalar alamayacaktr.
55
Resim Blok zerinde bulunan tapalar
Otomobil motorlarnda genellikle silindir bloku st karter ile birlikte dklr. Baz
byk motorlarda ise silindir bloku ve st karter ayr ayr dklerek cvata somunlar ile
birletirilir.
56
UYGULAMA FAALYET
UYGULAMA FAALYET
Piston-biyel mekanizmasnn kontrollerini, bakm ve onarmn yapnz.
57
Piston biyel mekanizmasn skerken mafsall kol
kullannz.
Piston biyel mekanizmasnn krank mili kol yatak
balantlarn sknz.
Biyel kepleri zerindeki yaz veya rakamlarn
motorun hangi tarafnda olduuna dikkat ediniz.
Pistonlar silindir iinden kartrken segmanlarn
silindir settine taklp krlmamasna dikkat ediniz.
Segmanlar sknz.
58
Dier segmanlar da ayn yntem ile karnz.
Sklen segmanlar temizleyerek lmlere
hazrlaynz.
Segmanlarn kontrolleri
yapnz.
59
Segman Yan Boluu Kontrol
Ya Segman
Piston pimini sknz. Piston piminin balant tipini kontrol
ediniz.
Piston pimi emniyet segmann segman
pensesi ile yuvasndan karnz.
61
belirlenen ovallik, koniklik ve ant
deerlerini katalogdaki standart deer ile
karlatrnz.
Eer standarttan byk piston kullanlm
ise piston tepesi zerindeki standart st
ap deerini standart apa ilave ediniz.
Pistonlarn llmesi
Alnan ller
Standart piston ap
Piston koniklii = A B
Piston ovallii = A - C
Piston pim ap
62
Biyellerin kontrollerini yapnz.
63
Biyel Kontrolleri
Alnan ller
Biyel aya i ap
Piston pim ap
Biyel ba kusinetli ap
Biyel muylu ap
64
Silindir yzeylerini lifsiz bir bez ile
temizleyiniz.
Silindirler zerinde izik veya herhangi bir
pislik olmamasna dikkat ediniz.
Silindir yzeyi zerinde silindirlerin
llmesi konusunda belirtilen l alnacak
noktalar belirleyiniz.
Silindir apna gre uygun komparatr
ayan belirleyiniz.
65
Komparatr saati zerinde kk ve byk
ibrenin konumu, silindir iindeki konum ile
eitleninceye kadar mikrometre ile skmaya
devam ediniz.
Mikrometredeki okunan deeri aadaki
tablo zerine yaznz.
Dier noktalar zerinde ayn ilemleri
tekrarlaynz.
Bulunan lm sonularna gre ovallik,
koniklik ve ant miktarlarn belirleyiniz.
Katalog deerleri ile karlatrarak ve
gmlek cinsine gre onarm yntemlerini
belirleyiniz.
66
Silindirlerin Kontrolleri
Alnan ller
Pistonun en byk ls
Silindirin en kk ls
67
Piston pimini ince bir ya filmi oluturacak
ekilde yalaynz.
Burlar piston zerindeki yataklarna
taknz.
Piston pimini yuvasna takarken hasar
grmemesine dikkat ediniz.
Piston ve biyel kolunu birbirine sabitleyen
piston piminin yataklarna tam oturduunu
kontrol ediniz.
Emniyet segmanlarn segman pensesi ile
yuvasna taknz.
Piston pimini taknz.
Segmanlar taknz.
68
Segmanlar piston zerine takarken mutlaka
segman pensi kullannz.
Segman pensini kullanrken segman az
araln fazla amaynz. Aksi hlde
segmanlar krlabilir.
Segmanlarn krlmamasna dikkat ediniz.
Ya segman yuvasndaki deliklerin
tkanm olmamasna dikkat ediniz. Eer
tkal ise ince bir matkap ucu ile
temizleyiniz.
Yeni segmanlar takarken mutlaka az
aralklarn lerek kontrol ediniz.
Eer standart deerden farkl ise
Segmanlarda Yaplan Kontroller,
lmler ve Deitirilmesi konusunu
okuyunuz. nce bir ee ile eeleyerek az
aralklarn standart deere getiriniz.
Segmanlar en alt segmandan balayarak
taknz.
Segmanlar takarken TOP yazsnn ya da
iaretlerin ste gelmesine dikkat ediniz.
69
Segman bandn skmadan nce pistonu
yalaynz.
Silindirleri yalaynz.
72
Motoru caraskal ile kaldrrken gvdesine
zarar vermeyecek yerlerden balant
yapnz.
Yaptnz balantn dengeli olmasna
dikkat ediniz.
Motoru indirirken aracn karoserisine zarar
gelmemesine dikkat ediniz.
Motoru ara zerine taknz.
Bask tertibat ile kavramasna dikkat
ediniz.
Motor kulaklarnn balantlarna dikkat
ediniz.
Motor takozlarnn yark, atlak veya
elastikiyetini kaybetmemi olmasna dikkat
ediniz.
Daha ksa zamanda bitirmek iin ateleme
Supap ayar yapnz. srasna gre supap ayar yapnz.
Katalog deerlerine uygun sentil kullannz.
Motoru altrdktan sonra herhangi bir
yerinde ya, su kaa olup olmadn
kontrol ediniz.
Motoru altrarak test ediniz.
Motor seslerini dinleyiniz.
73
KONTROL LSTES
DEERLENDRME
74
LME VE DEERLENDRME
ME VE DEERLENDRME
Aadaki sorular dikkatlice okuyarak doru seenei iaretleyiniz.
1. Piston ile krank mili arasnda hareket iletimini salayan parann ad nedir?
A) Piston pimi
B) Krank ana muylular
C) Biyel kolu
D) Biyel kepi
3. Silindir iinde iki l nokta arasnda hareket ederek zamanlar meydana getiren motor
parasnn ad nedir?
A) Krank mili
B) Piston
C) Biyel kolu
D) Kompresyon segman
5. Oval pistonlarda piston etei hem konik, hem de oval yapld iin en doru piston
ls nereden alnr?
A) Alt etek pime dik eksen zerinden
B) st etek pime dik eksen zerinden
C) Kompresyon segman yuvalarnn zerinden
D) Piston piminin hizasndan
6. Piston banda bulunan silindir cidarlarna belli bir basn yaparak pistonla silindir
arasnda szdrmazlk temin edip zamanlarn oluumunu salayan motor parasnn ad
nedir?
A) Piston
B) Segman
C) Biyel
D) Krank mili
75
7. Aadakilerden hangisi pim ile biyel ayann balant ekillerinden deildir?
A) Pim, biyelde sabit, pistonda serbest
B) Pim, pistonda sabit, biyelde serbest
C) Pim, biyel ve pistonda serbest
D) Pim, biyel ve pistonda sabit
Dnerek hareket eden motor paralarn gerekli durumda tutan ve motorda meydana
gelen mekanik kuvvetler orannda yzeylerine binen ykleri bozulmadan tayabilen
motor parasnn ad nedir?
A) Yataklar
B) Biyel kolu
C) Krank mili
D) Pim
DEERLENDRME
76
RENME FAALYET2
RENME FAALYET-2
AMA
ARATIRMA
ARATIRMA
Otomobil servislerine giderek motorda krank milinden kaynaklanan arzalar
aratrnz. Aratrma sonularn rapor hline getiriniz ve arkadalarnza
sununuz.
77
ekil Krank mili ksmlar
Yapl biimine bal olmak art ile bir krank milinde en az iki ana muylu ile bir
veya iki manivela kolu bulunur. Biyeller manivela kollar arasnda bulunan biyel
muylularna balanr.
Bir krank milinde ana muylular ve biyel muylular adedi, muylu aplar ve
genilikleri, motorun silindir saysna, motorun gcne ve modeline gre deiik biim ve
llerde yaplabilir.
Baz krank millerinde biyel muylular oyuk olarak yaplr ve bylece muylu arl
drlerek merkezka kuvvetlerde o oranda azaltlr.
Krank milleri motorun st karterinde bulunan ana yataklara, ana muylular yardmyla
balanr.
Krank milinin iki ucunda birer ana muylu olmakla beraber orta ksmnda da motorun
silindir saysna ve modeline gre bir veya daha fazla ana muylu bulunabilir.
Biyel yataklar basnl yala yalanan motorlarda ana muylulardan, biyel muylularna
apraz ya delikleri almtr.
78
Bloktaki ana ya kanallarndan, yardmc ya kanallarna geen basnl ya, ana
yatak ve muylularn yaladktan sonra bu apraz kanallardan biyel yataklarna geerek biyel
yataklarn ve muylular yalar (ekil ).
Baz krank milleri biyel muylularnda tortu hazneleri vardr. Bu hazneler biyel
muylusu iinde uzunluuna delinmi bir delik olup bu deliin muylu dirsei zerinde
bulunan az, zel tapalarla kapatlarak bir hazne eklini almtr.
79
ki Silindirli Motor Krank Milleri
Bu krank milinde, her iki biyel muylusu farkla birbirinin karsna gelmektedir
(Resim ). Bu krank milleri silindirleri yatay bir dzlem zerinde karlkl bulunan drt
zamanl motorlarda her devrinde bir i meydana getirerek motorun dengeli ve dzgn
almasn salar. Bu tip bir motorun zaman sras ve ateleme zamanlan Tablo de
grlmektedir.
Tablo ki silindirli, drt zamanl yatk boksr tipi bir motorda i zamanlarnn sralan
Drt silindirli sra tipi motor krank millerinde, biyel muylular ikier ikier ayn
eksende, ortak bir dzlem zerinde bulunur. Buna gre d ulardaki birinci ve drdnc
biyel muylular ayn eksende, ortadaki ikinci ve nc biyel muylular eksenleri ise
farkl eksende ve her iki eksende ayn dzlem zerinde bulunur (Resim ).
80
Resim Drt silindirli motor krank mili
Bu tip krank millerinde ana muylu bulunduu gibi bugnk yksek devirli krank
millerinde daha ziyade be ana muylu bulunmaktadr.
Drt zamanl, drt silindirli bir motorda krankn iki devrinde drt i zaman, lik
aralklarla olur. Pratikte bir i zaman ortalama devam ettiine gre de bir ateleme
yapan silindirler arasnda 40lik bir i aral bulunmaktadr.
Motorun ateleme srasnn krank mili biyel muylular tertibi ile kam milindeki kam
tertibine bal olduunu yukarda sylemitik. Drt silindirli motorlarda, biyel muylusu
tertibine gre bir eit krank mili olduu hlde, bu motorlarda iki deiik tertipte kam mili
kullanlr. Buna gre ateleme sras da veya eklinde olur.
1 EGZOZ EMME SIKITIRMA
2 EGZOZ EMME SIKITIRMA
3 SIKITIRMA EGZOZ EMME
4 EMME SIKITIRMA EGZOZ
Tablo Drt silindirli, drt zamanl bir motorda i zamanlarnn sralan
81
Ateleme sras 1 - 2 - 4 - 3 eklinde olan motorlarda ise kam milindeki kamlar, birinci
silindir g zamannda iken ikinci silindirin kompresyon, drdnc silindirin emme ve
nc silindirin egzoz zamannda bulunacak ekilde dzenlenmitir (Tablo ).
1 EGZOZ EMME SIKITIRMA
2 SIKITIRMA EGZOZ EMME
3 EGZOZ EMME SIKITIRMA
4 EMME SIKITIRMA EGZOZ
Tablo Drt silindirli, drt zamanl bir motorda i zamanlarnn sralan
Alt silindirli sra tipi motorlarn krank millerinde, biyel muylular, ikier ikier ayn
eksende ve eksenler arasnda lik fark bulunan ayr dzlem zerinde bulunur. Bu
krank millerinde grld gibi motorun yapsna ve gcne gre drt veya yedi ana muylu
bulunur (Resim ).
Alt silindirli motorlarda kullanlan krank milleri, sa kollu ve sol kollu krank milleri
olmak zere ikiye ayrlr. Krank miline nden bakldna gre 1 ve 6 nu.l biyel muylular
funduszeue.info bulunduu zaman, 3 ve 4 nu.l biyel muylular sa tarafta bulunuyorsa bu krank
miline sa kollu krank mili denir. 1 ve 6 nu.l biyel muylular funduszeue.info iken, 3 ve 4 nu.l
biyel muylular sol tarafta bulunuyorsa bu krank miline de sol kollu krank mili denir.
82
Alt sra silindirli motorlarn; sa kollu krank millerinde en ok kullanlan ateleme
sras 1 5 3 6 2 4 ve sol kollu krank millerinde ise 1 4 2 6 3 5 eklinde
olur.
Sekiz silindirli sra tipi motorlarda, krank ve kam milleri, silindir kapa ve silindir
bloku uzun olduundan bu paralar ok abuk eilip bklerek deforme olmaktadr. Bu
nedenle yapm alanndan kaldrlan bu tip motor krank millerinden bahsedilmemitir.
Alt, sra silindirli krank millerinde biyel muylular, lik aralklarla, ayr eik
dz1em zerinde bulunur.
Statik denge, krank milinin dururken dengesidir. Krank mili iki hassas yatak zerine,
kolayca dnebilecek ekilde yerletirildikten sonra krank istediimiz pozisyonda dnmeden
durabiliyorsa statik dengesi tamamdr.
Mil hassas yatak zerinde dnerek daima belli bir ksm, alta geliyorsa milin statik
dengesi bozuktur. Milin arlklarndan veya manivela kollarndan matkapla malzeme
boaltlarak milin her pozisyonda dnmeden durabilmesi salanr.
83
Krank Milinin Kontrolleri
Motor altka ana ve biyel muylularnn zerine binen eitli kuvvetlerin etkisi,
ayarszlk sonucu zorlama ve srtnmeler, yada bulunabilecek yabanc maddeler
muylularn izilmesine, anarak ovalleip koniklemesine ve yatak boluklarnn artmasna
neden olur.
Biyel muylularnda konik anma, biyelin erilmesi, piston piminin ayarsz olmas
veya yan ierisinde bulunan andrc maddeler etkisiyle meydana gelebilir. Ana
muyludan biyel muylusuna ya ileten apraz kanallarn as nedeniyle dik ynnde yala
gelen pislikler muylunun sol tarafnda birikerek muylunun konik anmasna neden olur.
Ana muylularda grlebilecek konik anma ekseriya, yatak keplerinin veya krank
miline desteklik eden st karter kaburgalarnn erilmesi, atlamas veya buna benzer
hatalarn sonucudur.
Krank miline binen eitli ykler, krank milinin n ve arka yataklar arasndaki
herhangi bir noktadan esneyip eilmesine de sebep olabilir. Esneyip veya eilen krank mili
ana yataklarna srterek ana yataklarna olaan st yk binmesine ve bylece muylu ve
yatak anmasnn hzlanmasna sebep olur.
Krank mili n ve arka ana muyludan iki zel V yata zerine ekil te grld
gibi oturtulur.
Bir ayakl komparatr orta ana muyluya yanatrlp boluu alndktan sonra, krank
mili dndrlerek salg miktar tespit edilir. Krank milinde 0, mmden fazla salg
varsa krank mili zel dorultma preslerinde en fazla salg yapan ksmndan baslarak
dorultulur.
84
Krank milleri torna tezghnda iki punta arasna balanarak da komparatrle doruluk
kontrol yaplabilir. Bu ilem yaplrken krank mili punta yuvalarnn dzgn olmas
gereklidir, aksi takdirde sonu hatal olabilir.
Krank millerinde ayrca atlaklk olup olmad eitli yntemlerle kontrol edilerek
belirlenebilir. atlak olan kranklar kullanlmamaldr.
Krank mili ana muylularnda veya biyel muylularnda, derin izik ve kanallar varsa
muylular standarttan kk yeni bir lye gre talanr ve o lye uygun ana ve biyel
yataklar taklr. Muylularda ant 0, mmyi gemiyorsa muylu yzeylerinde de derin
izikler yoksa muylular ya ta ile honlandktan sonra parlatma fitili ile parlatlr.
Muylularda ovallik ve koniklik katalog deerlerinden fazla ise ana ve biyel muylular
kurtarabildii standarttan kk lye talanr.
Firmalar genellikle talanacak krank millerinde kullanlmak zere 0,25 mm, 0,50 mm,
0,75 mm ve 1 mm standarttan kk yatak yapmaktadr. Ayrca talanmadan kullanlacak
muylular iin standarttan 0, - 0,05 mm kk yataklar yapmaktadr.
Muylular dzgn anm ise ayrca muylulardaki koniklik ve ovallik miktar yukarda
verilen deerleri amyorsa muylular talanmadan standarttan kk yatak kullanlr. Bu
yataklar taklaca zaman, farkl yatan temin ettii ya boluu, standart ya boluundan
fazla olmamaldr.
Klavuz ana muylu yaslanma yzeyleri anm veya izilmise yan yzeylerde
talanmal ve buna gre daha kaln yaslanma yzeyli yatak kullanlmaldr. Buna olanak
yoksa krank mili deitirilmelidir.
85
UYGULAMA FAALYET
UYGULAMA FAALYET
Krank milinin kontrollerini ve deiimini yapnz.
86
gre sknz.
Modl kitapndan silindir kapa
faaliyetinde, silindir kapan skme takma
ilemleri srasnda dikkat edilmesi gereken
noktalar ile ilgili blme baknz.
Karteri skmeden nce iinde ya olup
olmadn kontrol ediniz.
Karteri sknz.
Karter cvatalarn skerken karlkl olarak
skmeye zen gsteriniz.
Ya pompasn ve ya emniyet Ya pompasn skerken katalogda nerilen
supabn sknz. ekilde sknz.
Piston biyel mekanizmasn skerken mafsall
kol kullannz.
Piston biyel mekanizmasnn krank mili kol
yatak balantlarn sknz.
Biyel kepleri zerindeki yaz veya rakamlarn
motorun hangi tarafnda olduuna dikkat
ediniz.
87
Krank milini sknz.
Krank milini skmeden nce krank kepleri
zerindeki iaretlerin motor blokunun hangi
tarafna geldiine dikkat ediniz.
Krank milini skerken mafsall kol kullannz.
Sklen yataklarn yerlerini kesinlikle
kartrmaynz.
88
Krank mili ana muylu ve kol muylular
zerine yataklarn yerletiriniz.
Yatak kenarlarnn elinize zarar vermemesine
zen gsteriniz.
Yataklarn yuvalarna tam oturmalarna dikkat
ediniz.
Krank kepleri zerindeki ve biyel kepleri
zerindeki iaretlerin karlamasna dikkat
Krank mili ana yataklarnn ve biyel
ediniz.
kol yataklarnn kontrollerini
Krank mili ana yatak ve kol yataklarnn
yapnz.
keplerini tork deerinde mafsall kol ile
sknz.
l alrken komparatr ve d ap
mikrometresi kullannz.
Birbirine zt ynde iki farkl noktadan l
alnz.
Krank muylularnn kontrol konusunu
okuyunuz.
90
Ya pompasnn contasn takmay unutmaynz.
Kesinlikle yaptrc, silikon kullanmaynz.
Conta oturma yzeylerinde toz pislik
Ya pompasn ve ya emniyet olmamasna dikkat ediniz.
supabn taknz. Ya pompas herhangi bir sebepten tr
yzeye tam oturmayacak olursa hava alacak ve
ya kanallara pompalayamayacaktr.
91
Hareket iletme kaynn ok gergin olmamasna
Hareket iletme kayn taknz ve
veya ok gevek olmamasna dikkat ediniz.
gerginliini ayarlaynz.
Kay gerginliini kontrol ediniz.
Motoru caraskal ile kaldrrken gvdesine zarar
vermeyecek yerlerden balant yapnz.
Yaptnz balantn dengeli olmasna dikkat
ediniz.
Motoru indirirken aracn karoserisine zarar
Motoru ara zerine taknz. gelmemesine dikkat ediniz.
Bask tertibat ile kavramasna dikkat ediniz.
Motor kulaklarnn balantlarna dikkat ediniz.
Motor takozlarnn yark, atlak veya
elastikiyetini kaybetmemi olmasna dikkat
ediniz.
Daha ksa zamanda bitirmek iin ateleme
Supap ayar yapnz. srasna gre supap ayar yapnz.
Katalog deerlerine uygun sentil kullannz.
Motoru altrdktan sonra herhangi bir yerinde
Motoru altrarak test ediniz. ya, su kaa olup olmadn kontrol ediniz.
Motor seslerini dinleyiniz.
92
KONTROL LSTES
DEERLENDRME
93
LME VE DEERLENDRME
LME VE DEERLENDRME
Aadaki sorular dikkatlice okuyarak doru seenei iaretleyiniz.
1. Pistondan ald dorusal hareketi, biyel yardm ile dner sreli dairesel harekete
eviren ve bu hareketi volan ve kavramaya ileten motor parasnn ad nedir?
A) Piston pimi
B) Krank ana muylular
C) Krank mili
D) Biyel kepi
2. Ateleme sras 1 2 4 3 olan drt silindirli bir motorda 2. silindir emme zamannda
iken 3. silindir hangi zamandadr? ( Tablo ten yararlannz.)
A) Emme
B)
C) Sktrma
D) Egzoz
DEERLENDRME
94
RENME FAALYET3
RENME FAALYET-3
AMA
AMA
Krank mili keesinin kontrollerini ve deiimini yapabileceksiniz.
ARATIRMA
ARATIRMA
3. KRANK ML KEELER
Grevleri
n ve arka ana yataklar yalamak iin muylulara gelen yalarn ve motor karter
yann, n ve arka ana yataklarndan (kavrama- volan ksmndan) szmasn nlemek gayesi
ile krank mili keeleri kullanlr.
95
Resim Kusinet ve segman tipi keeler
Kusinet tipi keeler: Bunlar yatak kusinetlerinde olduu gibi iki paral zel
elik kusinetleri zerine yaptrlmlardr (Resim ).
Segman tipi keeler: Bunlar segman gibi bir taraf yark halka eklindeki
keelerdir (Resim ).
Yayl tip keeler: Resim de grlen kee tipidir. Motor blokuna geen d
gvde ksm metal ve zeri kaliteli kauukla kaplanmtr. Krank mili ile temas
eden dudak ksm baz tiplerde yaylarla bzlmtr. Baz tiplerinde ise yaysz
kauuun bzlmesi etkisi ile szdrmazl salamaktadr. Bu tip keeler ya
ve greslere dayankl genel amal keelerdir. C ve C arasndaki
scaklklara dayanmas iin nitril kauuktan yaplan tipleri de vardr.
Yataktan ya kaana tesir eden baka bir husus da yatak boluudur. ster n isterse
arka ana yatakta olsun eer yatak boluu ok fazla ise en iyi kee taklsa dahi ya kaa
durdurulamaz. nk boluk nedeni ile krank muylusu keeyi azlardan ap dorultusunda
oynatarak aralanmasna ve buradan yan kamasna neden olur.
Krank mili keeleri arzaland zaman ara kaldrlarak motor alttan gzle kontrol
edildiinde n ve arka keelerin bulunduu taraflar ya ve toz karm bir tabaka ile kapl
olarak grlr. Ana yataklarda herhangi bir sebepten dolay ilem yaplaca zaman ya
sznts olup olmadna dikkat edilmelidir. Ya sznts grld zaman ya keesi
mutlaka deitirilir.
Deiik yapl motorlarda ya keeleri ayr ayr ilemlerle deitirilir. Baz motorlarda
yarkl tip ya keeleri kullanlmtr. Bu keelerin deitirilmesinde krank mili motordan
mutlaka sklr. Yeni kee, zel ya keesi yerletirme aleti kullanlp silindir blokundaki
yerine taklr. Kee yerletirildikten sonra silindir bloku ile ayn seviyeye gelecek ekilde
fazlalklar kesilerek dzeltilir. Sonra ana yatak kepine de ya keesini yerletirip
bloktakinde olduu gibi kep oturma yzeyi ile kee yzeyi ayn seviyeye getirilir.
97
Dier baz motorlarda kullanlan iki para ya keelerini deitirmek iin krank milini
motordan skmeye lzum yoktur. Fakat st yar keeyi skp takmak iin volan mutlaka
skmek gerekir. Sonra balant cvatalar sklerek kee yerinden karlr ve bunun yerine
yeni kee taklr. Baz motorlarda tek paral lastikten yaplm zel ya keesi kullanlr. Bu
tip ya keesini deitirmek iin dier ana yatak kepleri hafife gevetilmelidir. Sonra kee
bir pense ile tutularak aa ve darya doru ekilmek suretiyle yerinden karlabilir. Yeni
kee taklrken keenin zerine fakat kee az ularna gelmeyecek ekilde gres ya
srlmelidir. Az ular greslenirse keeyi takarken ularn skca birbiri zerine oturmas
mmkn olmaz. Sonra keenin bir ucu yuvaya sokulup st yatan tepesine gelinceye kadar
bastrlr. Ondan sonra da keenin dier ucu br taraftan yuvaya sokulup dier ula
birleinceye kadar bastrlp yerine oturtulur. Kee ular, birbirine temas edecek kadar
yuvasna oturduktan sonra yatak kepi sktrlr ve bylece kee takma ii tamamlanr.
Kee, yuvasna getiinde arka ana yatak kepinin ya deliinin ak olmasna dikkat
edilmelidir.
Keelerin tipleri motor yapsna gre farkl olabilir. Montaj durumu motorun
zelliine gre uygun ekilde gerekletirilir.
98
UYGULAMA FAALYET
n tekerlekleri sknz.
Akslar sknz.
Elektriki sensr balantlarn sknz.
Vites kutusu gvde balantlarn sknz.
Vites kutusu motor balantlarn sknz.
Motor indirilmeyecekse Kavramay sknz.
ara eki tipini tespit ediniz ve krank Volan sknz.
keelerini sknz. Arka krank kee kapan sknz.
Arka krank keesini sknz.
Hareket iletme kayn sknz.
Krank kasnan sknz.
n kee kapan sknz.
n keeyi sknz
Onarm iin gerekli yedek paralar Motor katalouna uygun yedek paralar
belirleyiniz ve temin ediniz. temin ediniz.
99
n keeyi taknz.
n kee kapan taknz.
Krank kasnan taknz.
Hareket iletme kayn taknz.
Arka krank keesini taknz.
Arka krank kee kapan taknz.
Krank keelerini taknz Volan taknz.
Kavramay taknz.
Vites kutusunu motora taknz.
Vites kutusu gvde balantlarn taknz.
Elektriki sensr balantlarn taknz.
Akslar taknz.
n tekerlekleri taknz.
KONTROL LSTES
5. Keeleri kardnz m?
DEERLENDRME
LME VE DEERLENDRME
DEERLENDRME
RENME FAALYET4
RENME FAALYET-4
AMA
Motor yataklarn kontrollerini ve deiimini yapabileceksiniz.
ARATIRMA
4. MOTOR YATAKLARI
Grevleri
Motor yataklarnn grevi dnerek hareket eden motor paralarn (krank mili, biyel
kolu ve kam milinin) gerekli durumda tutmaktr. Yataklar ayrca motorda meydana gelen
ykleri bozulmadan tayabilmelidir.
Bir motorun ok nemli paralar olan krank mil ve kam milinin deitirilmesi ve
tamiri ok maliyetli olduundan yataklar srtnme sonucu oluabilecek anmay kendi
zerinde toplayabilecek nitelikte yaplrlar (Resim ).
eitleri ve Yapsal zellikleri
Ana ve biyel yataklarnda dkm tipi ve kusinetli olmak zere iki tip yatak
kullanlmaktadr. Dk devirli eski tip motorlarda kullanlan dkm tipi yataklar, otomobil
motorlarnda kesinlikle kullanlmamaktadr.
Kusinetli yataklar salam, deitirilmesi kolay, yatak malzemesi olduka ince, her tip
motorda kullanlabilir ve ucuz olduu iin gnmzdeki motorlarda yaygn olarak
kullanlmaktadr.
Yatak malzemeleri motorun cinsine ve alma artlarna gre deiik zelliklere sahip
olmaktadr. Yataklarn ortak zellii, yatak srt olarak adlandrlan ksmn ounlukla elik
malzemeden imal edilmesidir. Yatak malzemesi denilen yzey ksmnda ise eitli yumuak
metal alamlarn (alminyum, bakr, kalay kurun, bronz vb.) kullanlmas ile elde
edilmektedir. Yatan, gvde ve kepteki yuvasnda sabit kalabilmesi iin kilitleme trna
konulmutur. Ayrca yataktaki ya delii, yatakla muylu arasna ya ulatrarak yatak
yzeyindeki ya kanal aracl ile yan yzeylere yaylmasn salar.
Kusinetli Yataklar
Kusinetli yataklar yapm ekillerine gre ikiye ayrlr.
Bu yataklarn elikten yaplm srt ksmlarnn ap, taklaca yuvann apna uygun
yaplmtr. aplar kullanlaca biyel ve ana muylu apna gre hassas olarak ilenmi
yataklardr. Bu yataklar kullanrken herhangi bir raybalama veya honlama ilemi yaplmaz.
Standart veya standarttan kk llere gre yaplr.
diye ikiye ayrlr. Yaslanma yzeyli kusinetli yataklar, yan yzeyleri ilenmi klavuz
muylularda kullanlr. Klavuz yatak denilen bu yataktan, krank mili eksenel gezintisi kontrol
edilir (Resim ).
Resim Dz kusinetli ana yataklar Resim Yaslanma yzeyli yatak
Btn ana ve biyel yatak kusinetleri kusinet yuvasna nazaran biraz ak yaplmtr.
Yatak yaygnl denilen bu zellik yardm ile kusinet yuvasna bastrlarak oturtulur (ekil
). Bu sayede yataklar yuvalarna sk oturduu iin yataklar yuva iinde dnmez.
Kusinet yuvasna bastrlarak oturtulduu iin skarak daralr ve yuvann tam eklini
alr. Bu durumda kusinet eneleri kep enelerine nazaran knt yapar (ekil ). Bu
kntya kenar knts denir.
ekil Yatak kenar knts
Biyel ve ana yataklarn montaj srasnda yatak kepleri sklmadan nce kusinet
eneleri birbirine temas eder. Sonradan kepler skldka kusinetler yuvalarna skca oturur.
Bylece kusinetlerin yuvalarnda dnmemesi salanr.
Ya Kanallar
Yatak kusinetlerinde bulunan ya kanallar yataa gelen yan, btn yzeye tanarak
muylu ile yatak yzeyi arasnda iyi bir ya filminin olumasna yardm eder (Resim ).
Ayn zamanda yan baka ksmlara iletilmesine de yardm eder.
Resim Kusinetli yatak ya kanallar Resim Muylu zerinde ya kanallar
Ya Delikleri
retici firmalar bir hata sonucu yataklarn yasz kalmamas iin her iki kusinete de
delik amaktadr. Yataklar taklrken kusinetlerdeki ya deliklerinin karlatrlmasna zen
gsterilmelidir.
Ana yataklarn st yarm paralar, krank mili ana muylularnn yalanmas iin ya
delikleri ve yine kol yataklarnn st yarm paralar da krank mili kol muylularnn
yalanmas iin birer delie sahiptir. Krank mili, piston tarafndan zerine gelen patlatc
basn etkisi altndadr. Bu nedenle alt yarm yataklarda genelde ya delii yoktur.
Ana ve Kol Yataklarnda Yaplan Kontroller ve lmler
Ana ve biyel yataklar motor zerinde deitirilebilecei gibi motor aratan alnarak
da deitirilebilir. Yataklar deitirilmeden nce yatak arzas nedeninin tespit edilmesi
gerekir. Aksi hlde yeni taklan yatak da arzalanacaktr.
Sabit yataklar ile birlikte dnen krank mili (ana yatak muylusu ve krank kol muylusu)
arasnda metalin metale direkt temasn engellemek iin yeterli miktarda yalama ya
mutlaka tedarik edilmelidir. Gerekli ya filminin oluabilmesi iin yataklar ile muylular
arasnda boluk olmaldr. Bu bolua ya boluu ad verilir (ekil ). Motor tipine gre
bu boluk miktar deiir. Ancak genellikle 0,02 0,06 mm arasndadr.
ap mikrometresi,
Teleskopik gey d ap mikrometresi,
Silindir komparatr - d ap mikrometresi,
Sonra muylu;
D ap mikrometresi
ile llerek yatak lsnden muylu ls karlarak muylu ile yatak arasndaki
ya boluu bulunur. Bulunan bu deerden standart ya boluk deeri karlr. Muylu ve
yataktaki ant miktarna gre kullanlacak farkl yatak bulunur.
Normalden dk ya basnc
Fazla ya sarfiyat
Motorda vuruntu
Zamanndan nce anan ve eitli nedenlerle arza yapan bir yatan deitirilmeden
nce arza sebebi tespit edilmelidir. Aksi hlde yeni taklacak olan yataklarda da ayn
arzalar meydana gelecektir.
ekil Yatak arza ekilleri
Grevleri
1. Montaj trna
2. Ya kanal
3. Yatak malzemesini destekleyen elik
4. Destekleyici kaplama
5. Nikel kaplama
6. Yzey kaplama
7. Ya delii
8. Flan
Ay eklindeki gezinti yataklar da ayn ama iin kullanlmaktadr. Eksenel boluu
ayarlamak iin krank milinin bir muylusunun sana ve soluna gelecek ekilde yuvalarna
oturtularak gezinti boluu ayarlanmaktadr. Yatak zerindeki kilitleme trna yatan
yuvasnda dnmesini engellemekte, yzeyindeki ya kanallar ise gezinti yataklarnn
yalanmas salanmaktadr.
Dier bir yntemde ekil da grld gibi krank mili yine tornavida yardm ile
bir yne doru iteklenerek motor blokuna mknatsl adaptr ile balanm olan
komparatrde sfrlanmaktadr. Krank mili, tekrar tornavida yardm ile dier yne doru
iteklenerek komparatrdeki sapma miktar tespit edilir. Tespit edilen bu miktar, krank mili
eksenel boluudur ve katalog deerleri ile kyaslanmaldr.
UYGULAMA FAALYET
Krank-Biyel Mekanizmalar
Ao
A
B
Ao
A
B
a) b)
Bd
Bi
Ai
Ad
ka
Bd
Ad
BiAi
o
H
e
H
o
a)Santrik krank-biyel mekanizmas b) Eksantrik krank-biyel mekanizmas
Krank-biyel mekanizmas ubuk mekanizmasnn zel bir halidir. AoA kolu krank
AB biyel u mafsal kayma hareketi yapmaktadr. Krank-biyel mekanizmas dnme
hareketini teleme hareketine dntrmede kullanlr.
Santrik krank-biyel mekanizmasnda BiBd=H=2AoA dr.
Eksantrik krank-biyel mekanizmasnda BiBd >2AoA dr.
e=0 durumu iin
B noktasnn gidi-geli zamanlar oran aadaki formlle elde edilir;
e=0 ve olduu durumda tgidi = tdn elde edilir.
gidi o
dn o
t
t
o
Krank-Biyel Mekanizmalarnn Boyutlandrlmas
1- Krank yar ap ve krank yar ap biyel uzunluu oran verilen santrik
krank-biyel mekanizmasnn boyutlandrlmas
A0A= r , AB=L
Sins teoreminden
Ao
A
B Bd
AdBiAi
H
sin sin sin
or L A B
ubuk mekanizmasnn zel hali olan krank-biyel mekanizmasnda balama as kb
dorusal yrngesi ile AB ye B noktasnda dik olan tr dorultusundaki adr.
Ao
A
B
nB
taAo
A
B
nB
ta
min
a) b)
Soru: r=25 mm ve deerlerini salayan krank-biyel mekanizmasn
oluturun.
1
2
r
L
2 2
1
l re ( l r )sin e sin
s
Gidi geli sreleri birbirine eit olan krank boyu r= 10 cm,
Eksantriklii e=10 cm olan bir krank biyel mekanizmasnda
Strok s ve biyel boyu l= ?
2 2
2 2 2
2
1 2
2 2 2
0
2
2 1 2 1
11 0
15 26
10 26 20
60
g o
d
t
t
e* sl r bu ifadeanadenklemde yerine yazlr;
sin
e* ss r ( cos ) ( r )( cos )
sin
s . s
s . cm s . cm
e* s * .l r . cm
sin sin
Krank-Biyel Mekanizmasnn Strok ve l Konum As Yardmyla
Boyutlandrlmas
çamaşır makinesi ses çıkarması topuz modelleri kapalı huawei hoparlör cızırtı hususi otomobil fiat doblo kurbağalıdere parkı ecele sitem melih gokcek jelibon 9 sınıf 2 dönem 2 yazılı almanca 150 rakı fiyatı 2020 parkour 2d en iyi uçlu kalem markası hangisi doğduğun gün ayın görüntüsü hey ram vasundhara das istanbul anadolu 20 icra dairesi iletişim silifke anamur otobüs grinin 50 tonu türkçe altyazılı bir peri masalı 6. bölüm izle sarayönü imsakiye hamile birinin ruyada bebek emzirdigini gormek eşkiya dünyaya hükümdar olmaz 29 bölüm atv emirgan sahili bordo bereli vs sat akbulut inşaat pendik satılık daire atlas park avm mağazalar bursa erenler hava durumu galleria avm kuaför bandırma edirne arası kaç km prof dr ali akyüz kimdir venom zehirli öfke türkçe dublaj izle 2018 indir a101 cafex kahve beyazlatıcı rize 3 asliye hukuk mahkemesi münazara hakkında bilgi 120 milyon doz diyanet mahrem açıklaması honda cr v modifiye aksesuarları ören örtur evleri iyi akşamlar elle abiye ayakkabı ekmek paparası nasıl yapılır tekirdağ çerkezköy 3 zırhlı tugay dört elle sarılmak anlamı sarayhan çiftehan otel bolu ocakbaşı iletişim kumaş ne ile yapışır başak kar maydonoz destesiyem mp3 indir eklips 3 in 1 fırça seti prof cüneyt özek istanbul kütahya yol güzergahı aski memnu soundtrack selçuk psikoloji taban puanları senfonilerle ilahiler adana mut otobüs gülben ergen hürrem rüyada sakız görmek diyanet pupui petek dinçöz mat ruj tenvin harfleri istanbul kocaeli haritası kolay starbucks kurabiyesi 10 sınıf polinom test pdf arçelik tezgah üstü su arıtma cihazı fiyatları şafi mezhebi cuma namazı nasıl kılınır ruhsal bozukluk için dua pvc iç kapı fiyatları işcep kartsız para çekme vga scart çevirici duyarsızlık sözleri samsung whatsapp konuşarak yazma palio şanzıman arızası