Gecis Donemi Ozellikleri

İslamiyet Öncesi Türk Şiiri

İslamiyet Öncesi Türk Şiiri döneminde edebi türlerin büyük bir kısmını şiir oluşturmaktadır. Bu dönemde şiir, müzik ve din iç içedir. Şiirler çoğunlukla Türklerin yaşamını ve kültürünü yansıtmıştır. Sözlü edebiyat geleneğinin dayanağını olan şiirler bu dönem içerisinde “şaman, kam, ozan, baksı” denen şairler tarafından kopuz eşliğinde dini törenlerde (Sığır=av törenleri, Şölen=kurban törenleri veya ziyafetler, Yuğ=yas ve cenaze törenleri) söylenmiştir.

İslamiyet Öncesi Türk Şiirinin Genel Özellikleri

• Dönemin edebiyat ürünleri; koşuk, sagu, sav ve destanlardır.
• Dörtlük nazım birimi ve hece ölçüsü (7’li, 8’li, 11’li) ile yazılmışlardır.
• Yarım uyak ve redif kullanılmıştır. Uyak düzeni genel olarak “abab / cccb / dddb…” şeklindedir. Hece tekrarları ve aliterasyon da şiirlerde görülmektedir.
• Duru ve sade bir Türkçe kullanılmıştır.
• Şiirler sığır, şölen ve yuğ adı verilen törenlerde söylenmiştir.
• Ozan, kam, baksı, şaman adı verilen şairler tarafından kopuz eşliğinde söylenmiştir.
• Çoğunlukla benzetme, tenasüp ve kişileştirme söz sanatlarına yer verilmiştir.
• Sözlü edebiyat dönemine ait olan şiirler anonim özellik göstermektedir.
• Aşk, doğa, kahramanlık ve ölüm gibi konular ön plana çıkmıştır.
• Şamanizm, Manihaizm ve Budizm dinlerinin etkileri görülmektedir.
• Bilinen ilk Türk şairi “Aprınçur Tigin”dir.

İslamiyet Öncesi Türk Şiiri Nazım Şekilleri

İslamiyet öncesi Türk şiiri nazım şekilleri koşuk, sagu, destan ve sav olmak üzere 4 sınıfta incelenir.

Koşuk

• “Sığır” adı verilen ve av sırasında ya da “şölen” adı verilen ve avın bereketli geçtiğini gösteren törenlerde veya zaferle biten savaşların ardından yapılan eğlenceler sırasında söylenen şiirlerdir.
• Kopuz eşliğinde söylenir.
• Lirik şiirlerdir.
• Nazım birimi dörtlük, ölçüsü hece ölçüsüdür.
• Yarım uyak kullanılmıştır. Uyak düzeni “aaab / cccb / dddb…” şeklindedir.
• Konusu; aşk, sevgi, doğa, savaş ve kahramanlıktır.
• Yerini halk edebiyatında “koşma“, divan edebiyatında ise “gazele” bırakmıştır.

Sagu

• “Yuğ” adı verilen cenaze törenlerinde söylenmiştir.
• Kopuz eşliğinde söylenir.
• Ölen kişinin erdemlerini ve ölümünden dolayı duyulan hüznü dile getiren şiirlerdir.
• Nazım birimi dörtlük, ölçüsü hece ölçüsüdür.
• Yarım uyak kullanılmıştır. Uyak düzeni “aaab / cccb / dddb…” şeklindedir.
• Halk edebiyatında ağıt, divan edebiyatında ise mersiyeye yerini bırakmıştır.

Destan

• Toplumu derinden etkileyen olayların ve durumların işlendiği şiirlerdir.
• Dörtlük sayısı sınırsızdır.
• Olağanüstülükler sıkça bulunmaktadır.
• Hece ölçüsü ile söylenmiştir.

Sav

• İslamiyet Öncesi dönemindeki atasözlerinin karşılığıdır.
• Savlar, özlü sözlerdir.
• Bir düşünceyi, yaşam deneyimini az sözcükle anlatır.
• İnsanlara yol gösterme ve öğüt verme amacı vardır.

Geçiş Dönemi Türk Şiiri

İslamiyet öncesi Türk edebiyatı ile İslamiyet etkisinde gelişen Türk edebiyatı dönemleri arasında yer alan ve aslında İslami döneme geçişi ifade eden döneme Geçiş Dönemi adı verilmektedir.

İslamiyet’i kabul eden Türklerin büyük ölçüde yaşantısı değişmiştir. Hayvancılıktan tarıma, göçebelikten yerleşik yaşama geçmişlerdir. Toplumsal yaşamı düzenleyen, tarımsal ekonomiyi belirleyen ve yönetimi etkileyen artık İslam dini olmuştur. Bu değişimler ile birlikte Türklerin gelenek ve görenekleri de başkalaşmaya başlamış ve Türk-İslam sentezi oluşmuştur.

Geçiş Dönemi Eserlerinin Genel Özellikleri

• Bu dönemde İslamiyet öncesi gelenekleri ile İslam kültürü gelenekleri birlikte kullanılmıştır.
• İslamiyet ile birlikte dini ve felsefi kavramlar Türk edebiyatına girmiştir.
• Fars edebiyatındaki ölçü, biçimler ve türler kullanılmaya başlanmıştır.
• Arapça ve Farsça kelimeler eserlerde çok sık kullanılmıştır.
• Bu dönem eserleri Karahanlı (Hakaniye) Türkçesi ile yazılmıştır.
• Eserlerin amacı genellikle İslamiyet’i anlatmak ve onu sevdirmeye yöneliktir.
• Didaktik eserler çoğunluktadır.
• Nazım birimi olarak beyit ve dörtlük iç içe kullanılmıştır.
• Şiirler hece ölçüsünün yanında aruz ölçüsü ile de yazılmıştır.
• Bu dönemin 4 ana eseri bulunmaktadır:
  • Kutadgu Bilig
  • Divan-ı Lügati’t Türk
  • Atabetü’l Hakayık
  • Divan-ı Hikmet

Kutadgu Bilig

• Yusuf Has Hacip tarafından yazılmıştır.
• “Mutluluk veren bilgi” anlamına gelmektedir.
• Geçiş dönemi edebi eser niteliğindeki ilk örneğidir.
• İslami etkilerin görüldüğü de ilk eserdir.
• Bu eser Karahanlı Hükümdarı Tabgaç Uluğ Buğra Han’a sunulmuştur.
• Kitabın amacı; insanlara hem bu dünyada hem de öteki dünyada mutluluğun yollarını anlatmaktır.
• İdeal bir toplumun nasıl yönetileceği, ideal bir hükümdarın nasıl olması gerektiği, ülke yönetiminin nasıl adaletli olabileceği, toplum yaşayışında nasıl ahlaklı olunabileceği kitapta anlatılmıştır. Bu yönüyle dini, ahlaki ve toplumsal bir öğüt kitabıdır.
• Eser devlet yöneticileri hakkında bilgi içerdiği için siyasetname özelliği de taşımaktadır.
• Türk edebiyatında yazılan ilk mesnevi olma özelliğini de taşımaktadır. Beyit ve dörtlükten oluşmuştur.
• Yarım uyak, cinaslı uyak ve redifler kullanılmıştır. Aruzun “Feulün-feulün-feulün-feul” kalıbıyla yazılmıştır.
• Didaktik bir eserdir.
• Eserde dört kahraman vardır ve her bir kahramanın simgelediği kavramlar bulunmaktadır. Bu nedenle eser, alegorik bir eserdir. Bu dört kahraman ve simgeledikleri kavramlar:
  • Kün Togdı=> Hükümdardır ve adalet, hukuk, kanun gibi kavramları simgeler.
  • Ay Toldı=> Vezirdir ve mutluluk, saadeti simgeler.
  • Ögdülmiş=> Bilgedir ve vezirin oğludur. Akıl, anlayış ve zekayı temsil eder.
  • Odgurmuş=> Derviştir ve hayatın sonunu, kanaati temsil eder.

Divan-ı Lügati’t Türk

• Kaşgarlı Mahmut tarafından yazılmıştır.
• Türk dillerinin sözlüğü anlamına gelmektedir.
• Türkçe-Arapça bir sözlüktür.
• İlk Türkçe sözlük ve dil bilgisi kitabı olma özelliğini taşımaktadır. Aynı zamanda ilk edebiyat antolojisi olma özelliğini de taşımaktadır.
• Eserin amacı; Araplara Türkçeyi öğretmek ve Türkçenin Arapça kadar gelişmiş bir dil olduğunu göstermektir.
• Kaşgarlı Mahmut eserinde verdiği örnekler ile hem Türklerin yaşayış biçimini yansıtmıştır hem de Türkçenin özelliklerini ve cümle yapısını incelemiştir. Ayrıca kitapta birçok atasözü ve şiir parçaları da bulunmaktadır. Fakat bunlar anonim özellik taşımaktadır.
  • Örnek alınan şiirler dörtlük şeklindedir. 7’li hece ölçüsü ile yazılmıştır. Koşma şeklindedir. Savaş, kahramanlık, doğa ve aşk konularını işleyen şiirlerdir.
• Günümüze ulaşmış olan koşuk, sagu ve sav örnekleri bu eser sayesindedir.
• Eserde ’ten fazla sözcük yer almaktadır.
• Eser Arap harfleri ile kaleme alınmıştır.
• Aynı zamanda eserde Türk boylarının yaşadığı yerleri gösteren bir de harita mevcuttur.

Atabetü’l Hakayık

• Edip Ahmet Yükneki tarafından yazılmıştır.
• Gerçeklerin eşiği anlamına gelmektedir.
• Cömertliği, dindarlığı, doğruluğu, alçakgönüllülüğü, bilginin yararlarını ve bilgisizliğin zararlarını işleyen bir eserdir.
• Didaktik bir eserdir. Ahlaki ve dini özelliğe sahiptir.
• Hakaniye Türkçesi ile yazılmıştır.
• 40 beyit ve dörtlük bulunmaktadır.
• Gazel tarzında ve aruz ölçüsü ile yazılmıştır. Beyitler şeklinde yazılmıştır. Aruzun ise Kutadgu Bilig’de olduğu gibi “Feulün-feulün-feulün-feul” kalıbıyla yazılmıştır.
• Asıl eser dörtlüklerden oluşmuştur. “aaxa” şeklinde de uyaklanmıştır.
• Arapça ve Farsça sözcükler çok fazladır. Bu nedenle dili ağır bir eserdir.

Divan-ı Hikmet

• İlk Türk mutasavvıf şairi olan Ahmet Yesevi tarafından müritlerine dervişliğin kurallarını öğretmek amacı ile yazılmıştır.
• Manzume şeklinde yazılmıştır. Bu manzumelere “hikmet” adı verilmiştir. Hece ölçüsü ve dörtlükler halinde, sade bir dil ile yazılmışlardır.
• Hikmetler, şekil olarak ulusal bir özellik taşır.
• Lirizm yönü zayıftır. Sanat kaygısı taşımayan manzumelerden oluşmaktadır.
• Tasavvufu yaymak için yazılmıştır. Bu nedenle tasavvuf (tekke) şiirinin ilk örnekleri verilmiştir.
• Dini ve tasavvufi nitelikte bir şiir kitabıdır.
• Hakaniye Türkçesi ile yazılmıştır. Fakat Arapça ve Farsça kelimeler de bulunmaktadır.
• Eser hem dörtlük hem beyit şeklinde yazılmıştır. Bu nedenle hem hece ölçüsü hem de aruz ölçüsü kullanılmıştır.
• Hz. Muhammed’in hayatı ve mucizeleri, dünyadan şikayet, kıyamet gününün yakınlığı, dervişlerin faziletleri, ilahi aşk ve cennet gibi dini konular ele alınmıştır.
• Didaktik bir eserdir.

Türklerin Müslümanlığı kabul etmesiyle birlikte divan edebiyatına geçiş gerçekleşmiş oldu. Zamanlar içerisinde İslamiyet'in etkisi altında kalan edebiyatımız bir geçiş dönemi yaşamıştır. Bu dönem aynı zamanda bir kargaşaya sebep olmuştur. Bir yanda İslam inancı ile Arap ve Fars kültürünün kaynaşması öne çıkarken diğer yanda ise eski geleneksel Türk edebiyatı kültürü devam ettirilmeye çalışıldı.

GEÇİŞ DÖNEMİ ESERLERİ NELERDİR?

Orta Asya'dan başlayarak Anadolu'ya uzanan geçiş dönemi eserlerinin birçoğu günümüze kadar ulaşmıştır. Böylece yüzyıldan başlamak suretiyle farklı dönemlerde önemli eserler tarihteki yerini almıştır. Hem halk şiiri hem de divan edebiyatı ile birlikte birçok farklı konu üzerinde ön plana çıkan geçiş dönemi eserleri, edebiyatın her alanında bir ikilik ortaya çıkarmıştır. Bu ise geçiş dönemi eserlerinin önemli özellikleri arasında yer almaktadır. Bu doğrultuda geçiş dönemi eserlerini şöyle dile getirebiliriz:

• Kutadgu Bilig (Yusuf Has Hacib)
• Atabetü'l Hakayık (Edip Ahmet Yükneki)
• Divan-ı Lügat-it Türk (Kaşgarlı Mahmut)
• Divan-ı Hikmet (Ahmet Yesevi)
• Dede Korkut Hikayeleri

GEÇİŞ DÖNEMİ ESERLERİ ÖZELLİKLERİ

Kutadgu Bilig:

• yıllarında Yusuf Has Hacib tarafından kaleme alınmıştır.
• Bu eser "Mutluluk veren bilgi" anlamına gelmektedir.
• Aruz ölçüsü ile yazılmış olan ilk eserimizdir.
• Türk edebiyatının ilk mesnevi örneğidir.
• Bu eser Doğu Karahanlı'nın hükümdarı olan Tabgaç Buğra Han'a sunulmuştur.
• Eserde dört kişinin konuşturulması ile oluşturulmuş alegorik (sembolik) bir anlatım mevcuttur.

Divanü Lügati't Türk:

• yılları arasında Kaşgarlı Mahmut tarafından yazılmıştır.
• Araplara Türkçeyi öğretmek amacıyla kaleme alınan ansiklopedik bir sözlüktür.
• Bu eserde tane Türkçe kelimenin Arapça karşılığı yazılmıştır.
• Bu eser Türkçe'nin ilk sözlüğü, ilk dil bilgisi kitabı, ilk edebiyat antolojisi, ilk etimolojik sözlüğü, ilk ansiklopedik sözlüğü, ilk Türk dünyası ansiklopedisidir.
• Bu eser Ebu'l Kasım Abdullah'a sunulmuştur.

Atabetü'l Hakayık:

• yüzyılda Edip Ahmet Yükneki tarafından kaleme alınmıştır.
• İslami ve ahlaki bilgiler, öğüt veren bir eserdir. Topluma ahlak kurallarını öğretmesi amacıyla yazılmıştır.
• Aruz hece ölçüsü ile yazılmıştır.
• Emir Sipehsalar'a sunulmuştur.

Divan-ı Hikmet:

• yüzyılda Hoca Ahmet Yesevi'nin "hikmet" adlı şiirlerinin toplandığı bir eserdir.
• Hikmetler, tasavvufi halk şiirinin ilk örneklerindendir. Ahmet Yesevi, Tekke Tasavvuf Edebiyatı'nın kurucusudur.
• Yalın dil ve canlı üslup kullanılır.
• Türkler arasında tasavvuf edebiyatının doğması sağlanmıştır.

Dede Korkut Hikayeleri:

• Bir ön söz ve 12 hikayeden oluşur.
• Olağanüstü olaylarla gerçek olaylar iç içedir.
• Türklerin eski yaşam tarzları yanında İslam dini özellikleri de vardır.
• "Dede Korkut" meçhul bir halk ozanıdır.

GEÇİŞ DÖNEMİ ESERLERİ HANGİ LEHÇE İLE YAZILMIŞTIR?

Geçiş dönemi eserleri 11 ve yüzyıllarda ortaya çıkar. Geçiş dönem eserlerinde Arap ve Farsça kelimeler ön plandadır. Uygur alfabesine ek olarak Arap alfabesinin izleri de görülmektedir. Geçiş dönemi eserlerinin merak edilen özelliklerinden bir tanesi bu eserlerin hangi lehçe ile yazılmış olduğu konusudur. Geçiş dönemi eserleri Hakaniye Lehçesi ile yazılmıştır.

GEÇİŞ DÖNEMİ ESERLERİ DİDAKTİK MİDİR?

Geçiş dönemi eserleri Türk edebiyatı için çok önemli yere sahiptir. Bu eserlerin birçok özelliği vardır. Geçiş dönemi eserleri 11 ve yüzyıllarda ortaya çıkmış olup bu eserler Türk edebiyatı eserleri ile İslam sonrası Divan edebiyatı eserleri ile kaynaşmıştır. Bu dönemin eserlerinin ortak özelliklerinden biri de didaktik olmasıdır. Didaktik eser ise öğretici eser demektir. Bu eserler öğretici metinlerdir.

GEÇİŞ DÖNEMİ ESERLERİNİN ORTAK ÖZELLİKLERİ NELERDİR?

Biçim özellikleri:

• Geçiş dönemi eserleri Hakaniye Lehçesi ile yazılmıştır. Arapça ve Farsça sözcükler ile de İslam dini ile ilgili kavramlar dilimize girmiştir.
• Bu dönemde dörtlük nazım birimine ek olarak Arap ve Fars edebiyatından alınan beyit nazım birimi de kullanılmıştır.
• Hece ve aruz ölçüsü bir arada kullanılmıştır. Ancak aruzu kullanma eğilimi artmıştır.
• Nesirden daha çok şiir tarzında eserler, mesneviler ise didaktik (eğitici) tarzda yazılmıştır.
• Diğer uyak tarzlarından daha çok tam ve zengin uyak kullanılmış, göz kafiyesinden ilk kez bu dönemde görülmeye başlamıştır.
• Üslup olarak ise Türk ve İslam kültürünün ortak şekillendirdiği mecaz, mazmun ve semboller kullanılmıştır.

İçerik özellikleri

• Eserler İslamiyet öncesi ve İslami kültürün izleri birlikte görülmektedir.
• Bu dönemin eserleri didaktik (öğretici) tarzdadır.
• Uygur yazısına ek olarak Arap alfabesi kullanılmış ama daha sonra ise Arap alfabesi giderek daha çok kullanılmaya başladı.
• Aydınlara seslenen yüksek bilgi ve felsefeye dayalı eserlerin yanında basit ve yalın bir dille halka seslenen eserler vermiştir.
• Eserlerin temel amacı ise İslamiyet'in güzellikleri ve erdemlerini anlatmak ve öğretmektir.

Geçiş Dönemi Türk Edebiyatı eserleri ve yazarları şunlardır:

1. Kutatgu Bilig ve Özellikleri- Yusuf Has Hacip
2. Atabetü&#;l Hakayık ve Özellikleri &#; Edip Ahmet Yükneki
3. Divan-ı Lügat&#;it Türk ve Özellikleri &#; Kaşgarlı Mahmut
4. Divan-ı Himet ve Özellikleri &#; Ahmet Yesevi
5. Dede Kotkut Hikayeleri ve Özellikleri

Türkler İslam ordularıyla ilk kez VII. yüzyılın sonlarında Horasan’da ve VIII. yüzyılın ilk yarısında Maveraünnehir’ de karşı karşıya geldiler. Bu karşılaşmalarda iki taraf arasında sert çarpışmalar olmuşsa da Türkler yavaş yavaş Müslümanlığı seçmeye başlamışlar ve X. yüzyılın ilk yarısında topluluklar halinde İslam dinine girmişlerdir. Türklerin İslamiyeti kabul etmeleri, bu dinin Önasya’da yayılıp güçlenmesini sağlamıştır.

İslamiyetin kabulünden sonra Türklerin toplum yaşamında önemli değişiklikler olmuş, bu durum Türk edebiyatını da dil, konu, ölçü ve biçim bakımından gittikçe artan ölçülerde etkilemeye başlamıştır.

Batı lehçesi de denilen Oğuzca XIV. yüzyıldan başlayarak Anadolu lehçesi (Osmanlıca) ve Azeri lehçesi olarak iki kola ayrılmıştır. İslam uygarlığı etkisindeki Türk edebiyatının ilk ürünleri Doğu lehçesinin devamı olan Hakaniye lehçesiyle XI., XII. yüzyıllarda (Karahanlılar devri) yazılmıştır. Hakaniye lehçesi XIV. yüzyılda Çağatay lehçesi adını almıştır.

İslamiyetin etkisine girdikten sonra, Anadolu dışında ve Hakaniye lehçesiyle verilen ilk yapıtlar şunlardır:

Kutadgu Bilig

Yusuf Has Hacip tarafından yazılan bu kitap, aruzla yazılmış ilk Türkçe mesnevidir. ’da tamamlanan bu yapıt Karahanlı hükümdarı Tabgaç Buğra Kara Han’a sunulmuştur. Kitabın adı Türkçedir ve “kutlu olma bilgisi” anlamına gelmektedir. Kitap, insana her iki dünyada mutluluğa ulaşmak için izlenecek yolu göstermek amacıyla yazılmıştır. Kitapta anlatılanlar, dört temel ilkeyi (doğru adalet, saadet [mutluluk], akıl, anlayış; akibet [hayatın sonu]) temsil eden kişiler arasında geçen bir münazara şeklindedir. Doğru adaleti Kün-Togdı: hükümdar; saadeti Ay-Toldı: vezir; akıl ve adaleti Ögdülmiş: vezirin oğlu; hayatın sonunu Odgurmış: zahit temsil eder.

Kitapta ideal bir insanın, devletin nasıl olması gerektiği, yöneticilerin görevleri anlatıldığı için, bu kitap yalnız bir ahlak kitabı değil, bir “siyasetname”, bir düşünce yapıtıdır da. 88 başlık altında toplanan kitap beyittir. Kitapta din, felsefe, eğitim, öğretim, aile düzeni, ahlaklı yasa, töre bilgisi, devlet, siyaset, ordu, spor, edebiyat, sağlık, gökbilim, tarım, hayvancılık, para… konuları tartışılmıştır.

Divanü Lugati’t Türk

Kaşgarlı Mahmut tarafından yılları arasında yazılan bu yapıt “Türk Dilleri Sözlüğü” anlamına gelmektedir. Yazar bu yapıtı, Türkçenin Arapça kadar zengin bir dil olduğunu kanıtlamak amacıyla, Arapçadan Türkçeye sözlük biçiminde, ’e yakın sözcük üzerinde çalışarak oluşturmuştur. Yapıtta sözcüklerin açıklanışı sırasında tarih, coğrafya, etnografya, folklor ve edebiyat alanlarından bilgiler, örnekler verilmiş olması kitabın değerini artırmakta ve onu Türk dilinin temel kaynaklarından biri durumuna getirmektedir.

Divan-ı Hikmet

Yeseviliğin kurucusu olan Ahmet Yesevi’nin tasavvufi şiirlerinin toplandığı yapıttır. XII. yüzyılda yazılan bu yapıtta hem hece ölçüsü hem de aruz ölçüsü kullanılmıştır. Hece ile yazılan bölümlerde 4+3 ya da 4+4+4 heceli dizeler yer almış, dörtlük birimi kullanılmıştır.

Atebetü’l Hakayık

(Gerçeklerin Eşiği / Basamağı) Edip Ahmet Yükneki tarafından XIII. yüzyılda yazılmış manzum ahlak kitabı. Kitapta ayetlerden, hadislerden de yararlanılarak “ahlaklı olmanın yolları” anlatılmıştır. Cömertliğin, alçakgönüllülüğün erdeminden, kibir ve ihtirasın kötülüğünden; bilginin yararlarından, bilgisizliğin zararlarından, dünyanın dönekliğinden, zamanenin bozukluğundan… söz edilmiştir. Toplam beyitten oluşan yapıt, konu başlıklarına ayrılarak ve aruz ölçüsüyle yazılmıştır.

Uyarı: “İlk İslami yapıtlar” başlığı altında verilen bu dört kitabın yanında XV. yüzyılda Çağataycanın ünlü şairi Ali Şir Nevai tarafından yazılan “Muhakemetü’l Lügateyn” (iki dilin karşılaştırılması) adlı yapıt da önemlidir. ÖSYM, ilk İslami yapıtlarla ilgili sorularda seçenekleri bu beş kitaptan oluşturmuştur.

Muhakemetü’l Lügateyn

Türkçenin zengin bir dil olduğunu kanıtlamak amacıyla yazılmıştır. Türkçeyi Farsça ile karşılaştıran Ali Şir Nevai, Türkçenin de Farsça gibi kültür ve edebiyat dili olduğunu göstermek istemiştir. Türkçedeki eylemlerin, eylem çekimlerinin zenginliğini, Türkçenin cinas ve uyak bakımından sağladığı olanakları anlattıktan sonra sanatçıları, Türkçe yazmaya davet etmiştir. Yazılış tarihi: ’dir.

Tags:geçiş dönemi türk edebiyatı, geçiş dönemi türk edebiyatı eserleri, geçiş dönemi türk edebiyatı özellikleri

Yazar Hakkında

Ata Tekin

Edebiyat bir ihtiyaçtır.

İslami dönem Türk edebiyatı olarak da ön plana çıkan geçiş dönemi, pek çok önemli eser ile günümüze kadar ulaşmış durumda. Özellikle İslam'ın kabul edilişinin dönemi olarak yüzyıldan sonra ortaya çıkan bu geçiş dönemi, eserler içerisinde değişik konuların yer alması ile ön plana çıkmaktadır.

Geçiş Dönemi Eserleri

Orta Asya'dan başlamak suretiyle Anadolu'ya kadar uzanan geçiş dönemi eserleri, birçok farklı ismi günümüze kadar ulaştırdı. Böylece yüzyıl ile başlamak suretiyle farklı yüzyıllarda önemli eserler tarihteki yerini aldı. Hem halk şiiri hem de divan edebiyatı ile beraber birçok farklı konu üzerinden ön plana çıkan eserler, edebiyatın her alanında bir ikilik ortaya çıkardı. Bu da geçiş döneminin en önemli özellikleri arasında yer almaktadır. Bu doğrultuda geçiş dönemi içerisinde en bilinen eserleri olarak şunları dile getirmek mümkün;

- Kutadgu Bilig (Yusuf Has Hacib)
- Atabetü'l Hakayık (Edip Ahmet Yükneki)
- Divanı Lügat-it Türk (Kaşgarlı Mahmut)
- Divan-ı Hikmet (Ahmet Yesevi)
- Dede Korkut hikayeleri

Böylesi önemli eserler yüzyıllar boyunca farklı zaman dilimlerinde önemli yazarların ve sanatçıların kaleminden çıktı. Bu eserler aynı zamanda çok önemli bir tarih olarak da ön plana çıkıyor. Kendine has özellikleri ile beraber ortak özellikleri üzerinden Türk edebiyatındaki geçiş dönemini temsil eden eserlerdir.

Geçiş Dönemi Özellikleri Nelerdir?

İslamı kabulü ile beraber Türk edebiyatı ile Arap ve Fars kültürünün bir araya gelmesi üzerinden geçiş dönemi yaşandı. Bu geçiş dönemi içerisinde pek çok önemli eser değişik yıllarda önemli yazarların kaleminden çıkarak günümüze kadar ulaştı. Bu geçiş dönemi edebi eserlerin birçok farklı özellikleri bulunmaktadır.

- Türk edebiyatı bu dönemlerde önemli değişimler yaşamıştır.
- Eski edebiyat anlayışı ile İslamiyet’ten sonraki yeni edebiyat anlayışı bir geçiş meydana getirmiştir.
- Dil üzerinde daha çok Arapça ve Farsça kelimeler ön plana çıkar.
- Uygur alfabesi ile beraber Arap alfabesinin izleri görünür.
- Özellikle şiirler de hem dörtlük hem de beyitler kullanılmıştır.
- Hece vezni ile beraber aynı zamanda aruz veznine de yer verilmiştir.

Tüm bu özellikler ortak şekilde geçiş döneminde yazılmış bütün eserlerde yer alır.

Türk Edebiyatında Geçiş Dönemi

Türklerin Müslümanlığı kabul etmesi ile beraber Divan edebiyatına geçiş gerçekleşti. Zaman içerisinde İslamiyet'in etkisi altında kalan edebiyat, eski dönem ve yeni dönem olmak üzere bir geçiş dönemi yaşadı. Bu dönem aynı zamanda bir karmaşaya da sebep oldu. Bir yanda İslam inancı ile Arap ve Fars kültürü ön plana çıkarken, diğer yanda eski Türk edebiyatı kültürü devam ettirilmeye çalışıldı.