Trakya Haritada Yeri
kaynağı değiştir]
Dış bağlantılar[değiştir kaynağı değiştir]
İstanbul ayrı tutulursa, Doğu Trakya'nın nüfus yapısında başlıca etnik grupları özellikle Rumeli göçmenlerinin oluşturduğu Türkler ve kimi bölgelerde yoğunlaşan Romanların oluşturduğu söylenebilir. Bölgenin tarihsel merkezi Edirne olsa da bölgenin yeni merkezi Tekirdağ'dır. Batı ve Kuzey Trakya'nın Osmanlı Devleti'nin elinden çıkması sonucu, Edirne Türkiye Cumhuriyeti'nde bir sınır kenti durumuna düşmüştür, bu da yatırımcıların Edirne yerine İstanbul'a daha yakın olan Tekirdağ'ı seçmesine neden olmaktadır. Benzer şekilde Kırklareli de dağlık yapısı nedeniyle yeterli yatırım çekememektedir.
İl bazlı nüfus durumuna bakarsak genel seçimlerinde Tekirdağ önceden 5 olan milletvekili sayısını 6'ya çırarırken, Edirne'nin 4 olan milletvekili sayısı 3'e düşmüştür, Kırklareli'nin ise milletvekili sayısı 3'tür.[3] Bu iller dikkate alınarak nüfusu 25bin'den büyük olan yerleşim yerleri aşağıdaki tablodadır.[4]
Ekonomi[değiştir kaynağı değiştir]
Kültürel olarak Türkiye'de, Türkiye Trakyası kavramı ile coğrafi olarak Doğu Trakya kavramları birbirinden farklıdır. Asıl Türkiye Trakyası diye tanımlayabiliceğimiz bölge, Kırklareli, Edirne ve Tekirdağ illeridir. Örneğin Trakya Kalkınma Ajansının çalışma alanı bu illerdir.[5]
Trakya ile ilgili kültürel konular
- Trakya Ağzı
- Trakya müziği ve halk oyunları
- Kırkpınar güreş festivali
Halkları[değiştir Ergün Karaca
Anahtar Kelimeler: Antik Çağ’da Ulaşım, Mil taşı, Tabula Peutingeriana, Köprü
Giriş
Antik Çağ yolları ticaret, haberleşme ve seferlerde iklimden etkilenmeden hızlı ilerleme açılarından önemlidir. Roma İmparatorluğu’na kadar doğal vadi geçitleri ve ahşap köprülerden oluşan yollar için yüzey şekillerine çok müdahale edilmemiştir. Sınırları genişleyen Roma İmparatorluğu, orduyu hızlı sevk edebilmek ve barış zamanında başkent ile eyaletler arasındaki iletişim için yol mühendisliğini önemsemiştir. Bu nedenle ordu birliklerinde köprü ve yol yapımında uzman askeri mühendisler istihdam edilmiştir. Yumuşak zeminlerde taş döşemeler ile inşaat teknolojisinin gelişmesiyle taş köprüler yapılmış ve mesafeyi gösteren mil taşları (miliaria) dikilmiştir.
Doğu Trakya'daki Ana Yollar
Küçük Asya ile Avrupa arasında geçiş noktası konumundaki Doğu Trakya, batı, kuzeybatı ve kuzeyden gelen yolların geçiş ve birleşme yeri olmuştur. Doğu Trakya’da üç ana yol ile bunlar arasında bağlantı sağlayan ara yollar bulunmakta-dır. Doğu Trakya’dan geçen ana yolar; Via Egnatia, Via Militaris / Via Traiana (Ordu Yolu), Sahil Yolu ve Kuzey Yolu’dur.
Bu yolların en ünlüsü, Adriatik Denizi (Mare Adriaticum)’nin doğu kıyısındaki Dyrrhakhion (Durres) ve Apollonia kentlerinden başlayarak doğudaki Byzan- tion/Konstantinopolis (İstanbul) kentinde sona eren ve bölgenin güneyi boyunca uzanan batı-doğu doğrultulu Via Egnatia’dır[1]. Singidunum (Belgrad)’dan başlayıp, Hadrianopolis (Edirne) üzerinden, kuzeybatı-güneydoğu doğrultulu bölgenin ortasından geçerek Perinthos’ta Via Egnatia ile birleşen Via Militaris veya Via Traiana (Ordu Yolu)’dır[2]. Kuzey Yolu ise, Kimmeria (Kırım)’dan başlayıp Trakya’nın Pontos Euksenos (Karadeniz) kıyısını takip ederek Apollonia Pontike (Sozopol) üzerinden Byzantion/Konstantinopolis’e ulaşan Sahil Yolu’dur[3]. Bölgenin bir diğer önemli ve bu çalışmanın konusunu oluşturan yolu ise, “Kuzey Yolu”dur[4] (Harita 1 ve 2).
Kuzey Yolu
Doğu Trakya’nın önemli yollarından biri durumundaki Kuzey Yolu’nun tam güzergâhı hakkında, Tabula Peutingeriana haritası haricinde bilgi bulunmamaktadır (Harita 2[5]). Genel olarak tanımlanacak olursa Byzantion/Konstantinopolis’den başlayan bu yol, önce kuzeybatı daha sonra ise kuzeye dönerek Astikus (Istranca/ Yıldız) Dağı’nı aşar, Pontos Euksenos kıyısını takip ederek Istros (Tuna) Nehri ve onun ilerisine Kırım (Kimmeria)’a kadar devam eder.
Kuzey Yolu’nun Roma İmparatorluk Dönemi öncesi güzergâhı hakkında ne yazık ki çok fazla arkeolojik veriye sahip değiliz. Buna karşın antik yazarların, bölgeden geçen orduların izledikleri güzergâhlar hakkında fazla detaya girmeden verdikleri bilgiler ile Roma İmparatorluk, Doğu Roma İmparatorluğu ve Osmanlı İmparatorluğu dönemlerine ait yol kalıntıları, köprüler ve mil taşları sayesinde önceki dönemlerin güzergâhı hakkında bilgi sahibi olunmaktadır.
Bu güzergâh hakkında ilk bilgiyi Herodotos’dan almaktayız. Herodotos, Pers Kralı I. Dareios’un MÖ yılındaki İskit Seferi’ni anlatırken kralın geçtiği güzergâh hakkında genel bilgi vermiştir[6]. Bosphoros Thrakios (İstanbul Boğazı)’dan Doğu Trakya’ya geçen I. Dareios, Astikus Dağları’nın güney etekleri boyunca bölgenin içinde ilerlemiş; daha sonra Astikus’un yükseltisinin azalmaya başladığı batıdan, Tanzos (Tunca) Vadisi’ni izleyerek kuzeye doğru, İstros Nehri’ne doğru seferine devam etmiştir. Herodotos, I. Dareios’un Trakya topraklarına girdikten sonra Tearos Nehri’nin[7] kaynaklarında üç gün dinlendiğini, şifalı sıcak ve soğuk su kaynaklarının bulunduğu bu yeri beğenen kralın buraya bir sütun diktirdiğini de belirtir[8]. Herodotos, aynı seferden bahsederken Pontos Euksenos kıyısındaki Apollonia Pontike ile Propontis (Marmara) Denizi kıyısında ve Perinthos (Marmara Ereğlisi) yakınlarındaki Heraion (Karaevlialtı) kentinin tam ortasında, her iki kente de iki günlük mesafede olduğu bilgisini verir[9].
Kesin bilgilere ulaşılamasa da bu güzergâhı kullanan bir diğer kişinin Ma- kedonia Kralı II. Philippos olduğu düşünülmektedir. II. Philippos, Perinthos ve Byzantion’u uzun süredir kuşatırken MÖ yılında krallığının kuzeydoğusunda, Istros Nehri’nin Pontos Euksenos’a döküldüğü yerde bulunan Iskitler’in sorun çıkarmaları üzerine bu iki kent üzerindeki kuşatmayı kaldırmış ve buradan doğrudan kuzeye, Iskitler üzerine sefere çıkmıştır[10]. Kaynaklar, II. Philippos’un sefer güzergâhı hakkında bilgi vermemelerine karşın, Perinthos ve Byzantion’dan kuzeye doğru hareket eden kral, olasılıkla Pers Kralı I. Dareios’un gittiği yolu izle-miştir[11]. Daha sonra ise Hellenistik Dönem’in önemli krallarından ve Doğu Trak-ya’da hüküm süren Lysimakhos, MÖ /2 yılında kendisine isyan eden Pontos Euksenos’un batı kıyısındaki Kallatis (Mankalya), Istros (Istria) ve Odessos (Varna) gibi kentler üzerine yaptığı seferlerde de Astikus Dağı’nı aşmak için bu güzergâhı kullanmış olmalıdır[12].
Büyük askeri seferler vasıtasıyla genel olarak bildiğimiz bu güzergâh, ancak Roma Imparatorluk Dönemi’nde tam anlamıyla bir yol halini almıştır. Roma Imparatorluk Dönemi’nde güzergâhı netleşmeye başlayan Kuzey Yolu, Tabula Peutingeriana’ya işlenmiştir. Böylece Kuzey Yolu üzerinde konaklama yerleri ve olasılıkla mesafe gösteren miltaşlarının yerleştirildiği bir yol haline gelmiştir.
Tabula Peutingeriana’da görüldüğü üzere, Istros Nehri’nin Pontos Euksenos’a döküldüğü yerin güneyindeki Salsovia’dan başlayan yol, kıyıyı izleyerek Ad Stoma, Histriopolis, Tomis (Köstence), Callatis, Trissa, Bizone, Dyosinopoli, Odessos, Erite, Templo Iovis, Mesembria (Nesebar), Ancialis (Pomorie)’ye gelir. Ancialis’den sonra kıyıdan ayrılan yol iç kısımdaki Pvdizo’ya ulaşır. Haritaya göre, Pvdizo’dan sonra olasılıkla Ergienes (Ergene) Nehri’ni geçen yol, güneydoğuya doğru Vt Svrgas/Utsurgae, Perinthos’dan gelen ara yol ile birleşme noktası olan Cenopvrio/Caenophrurium’a gelir. Buradan Küçükçekmece Gölü’nün kuzeyindeki bu yol güzergâhının son istasyonu Melantiana’dan geçerek Rhegion (Küçükçekmece) yerleşimi civarında Via Egnatia ile birleşerek doğuya doğru devam eder ve Konstantinopolis'de sona erer (Harita 2).
Yol mühendisliği ve teknolojisi Roma İmparatorluğu Dönemi'nden sonra Doğu Roma ve Osmanlı İmparatorlukları dönemlerinde de çok fazla değişmediğinden, güzergâhlar hemen hemen aynı kalmıştır[13]. Roma İmparatorluğu Dönemi'ndeki Kuzey Yolu'nun güzergâhı, daha sonraki dönemlerde de hiç değişmeden kullanılmış olmalıdır.
Kimmeria (Kırım)'dan başlayıp Pontos Euksenos'un batı kıyısını takip ederek Tomis (Köstence), Odessos (Varna), Ancialis, Apollonia Pontike ve Burgaz Körfezi'nin güneybatısında bulunan Pudizo'da diğer yollar ile birleşir. Buradan güneye doğru ve Ut Surgas (olasılıkla Malko Tarnova) yerleşimlerini geçtikten sonra Rezerve Deresi'ni[14] ve Astikus Dağı'nı aşarak Doğu Trakya Bölgesi'ne girer. Buradan Herakleia (Kırk-Kilise/ Kırklareli) civarından[15] güneydoğuya doğru Gehenna (Kaynarca), Brysis (Pınarhisar), Bizye (Vize), Utsurgae, Strantza (Binkılıç), Makra Teiche (Gümüşpınar), Ad Statuas (olasılıkla İnceğiz[16]), Cenopurio (Küçüksinekli), Melantiada (Yanmburgaz[17])'dan sonra Via Egnatia ile birleşir ve sonra doğuya doğru devam ederek Byzantion/Konstan- tinopolis’e ulaşır[18].
Astikus Dağları üzerinden geçen bu yol ile ilgili ikinci bir güzergâh ise, dağın batısından, Tanzos Vadisi boyunca devam eden yoldur. Bu güzergâh, Ancialis’den batıya doğru Aqvis Calidis (Banevo) üzerinden devam eder, Cabilis (Kabile/Yanbol)’de ikiye ayrılır. Güneye doğru devam eden yol, Astikus Dağı’nın yükseltisinin azaldığı ve Tanzos Nehri’nin oluşturduğu doğal geçitten geçer. Astikus Dağı’nı aştıktan sonra bu yolda biri güneye Hadrianopolis’e doğru, diğeri ise doğuya doğru iki kola ayrılır. Doğuya doğru ayrılan yol, Skopelos/Polos (Yoğuntaş[19]) ve Petra (Kayalı[20]) üzerinden geçerek Herakleia civarında Ut Surgas’dan gelen yol ile bir-leşir[21] (Harita 3).
Kurtdere Köprüsü ve Yol Kalıntısı
Yukarıda da belirtildiği üzere Kuzey Yolu için, Tabula Peutingeriana ile daha sonraki Doğu Roma İmparatorluğu ve Osmanlı İmparatorluğu dönemlerine ait yerleşim ve kaynaklara göre güzergâh verilmeye çalışılmıştır. Astikus Dağı’nın güney eteklerinde yer alan Brysis, Bizye, Skopelos/Polos gibi kale kalıntıları bu gü-zergâhın oluşturulmasında belirleyici olmuştur. Ancak yol güzergâhını net şekilde gösteren köprü ve yol kalıntısı gibi arkeolojik veriler çok fazla karşımıza çıkmamaktadır. Bu nedenle Kırklareli Merkez İlçe ile Pınarhisar ilçelerinin birleştiği, Üsküp Beldesi’ nin sınırları içerisindeki Kurtdere Mevkii’nde bulunan köprü ayrı bir önem taşımaktadır (Harita 3).
Kurtdere Köprüsü, kuzey-güney istikametinde akan, ancak yazın kuruyan Kurt Deresi üzerinde inşa edilmiştir[22] (Resim 1). Doğu-batı yönlü, tek kemerli köprünün inşa yeri kayalık olduğundan, kemer ayakları için temel açılmamış, ayakları oluşturan taş bloklar, doğrudan anakaya üzerine açılmış yuvalara oturtulmuştur (Resim 2). Bu nedenle doğudaki ayak, batıdakinden daha aşağıya doğru inmektedir. Blok taşlarla kemer yan duvarları yapıldıktan sonra, bu kısmın içi moloz taş ve kireç harcı karışımından oluşan opus caementicium ile doldurulmuştur. Blok taşların birbirleriyle bağlantısında sadece kireç harcı kullanılmıştır. Köprünün güney tarafında kemer bütünlüğü korunurken, kuzey tarafı define arayıcıları tarafından tahrip edilmiştir[23].
Köprünün doğu tarafında, köprüden başlayarak yer yer tahrip olmasına karşın taş döşeli yaklaşık ,5 m genişliğindeki yol Hacıfaklı-Kaynarca yol ayrımına kadar devam etmektedir (Resim 3). Bu yol ve köprünün batısındaki yol günümüzde köylüler tarafından Kaynarca-Üsküp arasında kullanılmaya devam edilmektedir. Yol, iki yerleşim arasında yaklaşık olarak 10 km’lik bir güzergâh oluş-turmaktadır.
Kurtdere Köprüsü, inşaat tekniği, kullanılan malzeme ve kemer tekniğine göre Roma İmparatorluk Dönemi’nde inşa edilmiştir. Hâlâ bütünlüğünü koruyan köprü son yıllara kadar işlevini sürdürmüştür.
Erenler Yol Kalıntısı
Pınarhisar’a bağlı Erenler Köyü’nün ve Tavşantepe Kalesi şeklinde adlandı-rılan tepenin kuzeybatısında, kayalık alanda yaklaşık cm’lik dingil genişliğine sahip, izlere göre en az dört farklı kuzeydoğu-güneybatı doğrultulu teker izlerine rastlanmıştır[24] (Harita 3, Resim 4). Antik Çağ’da yol güzergâhında, çamurda araçların saplanmaması için imkânlar dâhilinde kayalık alanlar tercih edilmesinden dolayı Erenler yolu, tepenin güneyindeki toprak alan yerine zemini sert olması dolayısıyla kayalık kuzeyinden geçirilmiştir.
Uçmakdere Köprüsü
Kuzey Yolu güzergâhındaki bir diğer köprü ise, Uçmakdere Köprüsü’dür. Köprü, Vize kent merkezinin yaklaşık 2 km kadar kuzeybatısında Uçmakdere Mevkii’nde, modern Vize-Kırklareli karayolunun yaklaşık 60 m kadar kuzeydoğusunda yer alır[25] (Harita 3).
Köprü, kuzeydoğu-güneybatı doğrultulu akan Uçmakdere üzerinde, kuzeybatı-güneydoğu doğrultulu olarak inşa edilmiştir. Kesme taşlardan yapılan köprünün iç kısmı moloz taş ve harç karışımı ile doldurulmuştur. Kemer başlangıcı (kemer yastığı) kısmından itibaren kemer kısmı yıkılan köprünün daha sonra üzerine demir profiller döşenerek düz şekilde ’lı yıllara kadar kullanımına devam edilmiştir[26] (Resim 5).
Köprü, taş işçiliği ve yapım tekniğine göre Geç Roma İmparatorluğu veya Osmanlı İmparatorluğu dönemlerine ait olmalıdır. Ancak Kuzey yolu ana arteri düşünüldüğünde, bu köprünün ilk kez Roma İmparatorluğu Dönemi’nde inşa edildiği ve daha sonrasında Geç Roma İmparatorluğu ile Osmanlı İmparatorluğu dönemlerinde onarıldığı veya tekrar yapılarak kullanımına devam edildiği tahmin edilmektedir[27].
Kuzey Yolu ile Via Mîlîtarîs’î Birleştiren Ara Yollar
Doğu Trakya’yı güneydoğu-kuzeybatı şeklinde kat eden Kuzey Yolu, bölgeden geçen diğer yollar, Via Militaris ve çevresindeki kentlerle de ara yollar vasıtasıyla bağlantılıdır.
Edirne’nin kuzeyinde iki adet mil taşı bulunmuş ve Edirne Arkeoloji Müzesi’nde korumaya alınmıştır. Hasanağa ile Sinanköy (Pravadi) arasında bulunan mil taşı MS yıllarına, Süloğlu Barajı’nda bulunmuş mil taşı ise MS yıllarına tarihlenmiştir[28]. Bu mil taşı, Hadrianopolis’den Tanzos Vadisi boyunca kuzeye giden yolu göstermesi açısından oldukça önemlidir[29] (Harita 3).
Kırklareli merkezi ile Babaeski arasında, Şeytan Deresi Vadisi’ndeki Değirmencik Köyü’nün kuzeyinde, Dutlubahçe Mevkii’ndeki Hamam Deresi üzerinde tek kemerli Eski Lefeci Köprüsü bulunmaktadır[30]. Olasılıkla Roma İmparatorluk Dönemi’nde yapılan köprü, sonraki dönemlerde tadilat görerek günümüze kadar kullanıla gelmiştir (Resim 6). Bu köprü, Kuzey Yolu ve Via Militaris’i Kırklareli ile Babaeski (Burtudizon) hattında kuzey-güney yönlü olarak birleştiren yol üzerinde olmalıdır[31] (Harita 3).
Kırklareli Arkeoloji Müzesi’nde, Vize’nin yaklaşık 7 km kadar güneyindeki Hasbuğa Köyü’nde bulunmuş mil taşı parçaları korunmaktadır. Bu mil taşının çok küçük bir parçası korunduğundan üzerindeki yazıttan anlamlı bir cümle çıkartılamamaktadır (Resim 7). Ancak harf karakterine göre olasılıkla Roma İmparatorluk Dönemi’ne tarihlendirilen[32] parçalar, Kuzey Yolu üzerinde bulunan Bizye ile Via Militaris yolu üzerinde bulunan Druzipara (Büyükkarıştıran civarında) arasındaki bağlantı yolunu göstermesi açısından önemlidir (Harita 3).
Kuzey Yolu ile Kuzeyindeki Yerleşimlerle Bağlantı Sağlayan Ara Yollar
Vize’ye bağlı Akpınar Köyü’nün yaklaşık 3,5 km kadar kuzey doğusunda, Vize-Balaban yolunun kuzey kenarında “Yoltarla” olarak adlandırılan mevkiide anakaya üzerinde cm ölçüsünde dingil genişliğinde kuzeydoğu-güneybatı doğrultulu iki yol izi ile kenarlarında defineciler tarafından tahrip edilmiş kaya mezarları bulunmaktadır[33] (Resim 8). Yine bu yolun doğusunda Vize-Balkaya yolunun m kadar güneyinde Küpler Mevkii’nde doğu-batı doğrultulu, dingil açıklığı cm ölçüsünde bir yol bulunmuştur[34] (Resim 9). Bu yolun devamı tespit edilememiş olmakla birlikte, Vize-Balkaya-Aksicim üzerinden Kıyıköy’e ulaşan bugünkü köy yoluyla aynı güzergâhta olduğu açıktır. Bu tespit edilen yol kalıntıları, Kuzey Yolu’na bağlantılı Bizye ile Salmydessos (Medeia/Midye/Kıyıköy) arasındaki yol olmalıdır (Harita 3). Bu yol aynı zamanda iç bölge ile bir liman kenti Salmydessos’u iç bölgeye bağlayan güzergâhta bulunmaktadır.
Geç Antik Çağ’da daha çok kullanıldığı düşünülen İslambeyli Demirköy yolu karşımıza çıkmaktadır. İslambeyli Köyü’nün kuzeyindeki Çilingir Deresi’nin üzerindeki köprü, tek kemerli sadece kuzey ve güneyde bulunan ayak kısımları korunmuş taş ve kireç harcı kullanılarak yapılmıştır[35]. Köprü olasılıkla Doğu Roma İmparatorluğu veya Osmanlı İmparatorluğu dönemlerinde inşa edilmiş olmalıdır. Muhtemelen Poyralı civarından, Kuzey Yolundan ayrılan bu yol, İslambeyli Köyü’ndeki köprü geçilerek, Demirköy[36] üzerinden Osmanlı İmparatorluğu Dönemi’ne tarihlenen Volçan Köprüsü[37] de düşünülecek olursa, bu hat Doğu Roma İmparatorluğu ve Osmanlı İmparatorluğu dönemlerinde Astikus Dağı’nın kuzeyindeki Agathopolis (Ahtopol) ve Apollonia Pontike gibi yerleşimlere ulaşımı sağlayan kara yolu olmalıdır.
Sonuç
Bu makalede Kuzey Yolu üzerindeki Kurtderesi ve Uçmakdere Köprüleri, Erenler yol kalıntısı; bu yolun tali yollarındaki Eski Lefeci ve İslambeyli köprüleri, Hasbuğa ve Hasanağa mil taşları ile Akpınar Köyü’ndeki yol izleri arkeolojik veri olarak ilk kez değerlendirmiştir. Kuzey Yolu, deniz yolu alternatifi bulunması nedeniyle Doğu Trakya’dan geçen üç ana yolun diğer ikisi kadar bilinmez. Buna karşın, MÖ 6. yüzyıldan MS yüzyıla kadar tüm orduların kuzey (İstros veya Kimmeria’ya) veya ters yöndeki seferlerinde tek seçenekleri olmuştur. I. Konstantin’in Byzantion’u imarı ve ticaret yoluyla verimli Karadeniz’in kuzeyinden tarım ürünlerinin yeni başkent Konstantinopolis’e ulaşması bu yolun önem kazanmasının başlıca nedenlerindendir.
EKLER
KAYNAKLAR
Altuhan, Sema, “XVIII. yy’da Silistre Eyaletinde Haberleşme Ağı: Rumeli Sağ Kol Menzilleri”, Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi, Cilt 18, Sayı 18, , ss.
Archibald, Zosia H., The Odrysian Kingdom of Thrace, Orpheus Unmasked, Oxford Üniversitesi Yayınevi, Oxford
Arslan, Melih, “Kırklareli Müzesi’ndeki Asilbeyli Lysimachia Definesi”, Belleten, Cilt: 72, Sayı: , Nisan , ss.
Ashley, James R., The Macedonian Empire, The Era of Warfare Under Philip II and Alexander the Great, B.C., McFarland Yayınevi, Londra
Avramea, Anna, “MÖ. 2. Yüzyıl Ile MS. 6. Yüzyıl Arasında Via Egnatia’nın Gü-zergâhı ve İşlevi”, Sol Kol, Osmanlı Egemenliğinde Via Egnatia (), Tarih Vakfı Yurt Yayınları, Istanbul , ss.
Danışman, H. H. Günhan- Fokke Gerritsen- Mustafa Kaçar-Hadi Özbal- Rana Özbal- Gülsün Tanyeli-Ünsal Yalçın- Yılmaz Zülküf,“Demirköy-Samako- cuk Iron Foundry: An Industrial Archaeology Project at an Ottoman Metal Workshop Complex in Thrace”, Türkiye Bilimler Akademisi Arkeoloji Dergisi (TÜ- BA-AR), Sayı: 10, , ss.
Doğru, Halime, XIII.-XIX. Yüzyıllar Arasında Rumeli’de Sağ Kolunun Siyasi, Sosyal, Ekonomik Görüntüsü ve Kozluca Kazası, Anadolu Üniversitesi Yayınları, Eskişehir
Ertaş, Mehmet Yaşar, “Savaşlarla Şekillenen Yollar: Osmanlı Devletinde Yol Sis-temi”, Uluslararası Osmanlı Öncesi ve Osmanlı Tarihi Araştırmaları 6. Ara Dönem Bildirileri Kitabı, Meta Basım Matbaacılık, İzmir , ss.
French, David, H., Roman Roads and Milestones of Asia Minor, Vol.: 3 Fasc. 3. 1, British Institute at Ankara (Electronic Monograph 1), Ankara
Gyuzelev, Martin, The West Pontic Coast between Emine Cape and Byzantion during the Frst Millennium BC, Lotus Yayınevi, Burgaz
Herodotos, Herodot Tarihi, Çev. Müntekim Ökmen, Remzi Yayınevi, İstanbul
İreçek, Konstantin Yosif, Belgrad İstanbul Roma Askeri Yolu, (Çev. Balkanlı, Ali Kemal), Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara
Karaca, Ergün, Milattan Önce Birinci Binde Doğu Trakya, Homer Yayınları, İstanbul
Karaçam, Nazif, Efsaneden Gerçeğe Kırklareli, Kırklareli Belediyesi Yayını, Kırklareli
Kıraç, Binnur- Burcu B. Cantimur-Mevlüde Kaptı, “Tarihi Kâgir Köprülerde Koruma Yaklaşımlarının İrdelenmesi: Menekşe/Nakkaş (Roma) Köprüsü, Odabaşı Köprüsü ve Ferhatpaşa Köprüsü”, 5. Tarihi Eserlerin Güçlendirilmesi ve Geleceğe Güvenle Devredilmesi Sempozyumu, Erzurum , ss.
Kırklareli Kültür Varlıkları Envanteri I-II, Ankara
Kuelzer, Andreas, “The Byzantine Road System in Eastern Thrace”, Byzantinische Forschungen, Cilt: 30, , ss.
Madzharov, Mitko, Roman Roads in Bulgaria. Contribution to the Development of Roman Road System in the Provinces of Moesia and Thrace, Faber Yayınevi, Veliko Tarnovo
Marcus Iulianus Iustinus, Epitome of the Philippic History of Pompeius Trogus, Çev. Yardley, J. C., Atlanta
Pasinli, Alpay-Turan Gökyıldırım-Turhan Birgili- Fırat Düzgüner, “İnceğiz- Maltepe Nekropolü Yılı Kurtarma Kazısı”, IV Müze Kurtarma Kazıları Semineri, , ss.
Pasinli, Alpay- Turan Gökyıldırım- Fırat Düzgüner, “İnceğiz-Maltepe Nekropolü Yılı Kurtarma Kazısı”, V. Müze Kurtarma Kazıları Semineri, , ss.
Pasinli, Alpay-Turan Gökyıldırım- Fırat Düzgüner- Ferahnur Güven, “Çatal- ca-İnceğiz Köyü Maltepe Nekropolü Yılı Kurtarma Kazısı”, VI. Müze Kurtarma Kazıları Semineri, , ss.
, “Çatalca-İnceğiz Köyü Maltepe Nekropolü Yılı Kurtarma Kazısı”, VII. Müze Kurtarma Kazıları Semineri, , ss.
Sayar, Mustafa Hamdi, “Kırklareli’nde Persler: Dareios’un Kırklareli Üzerindeki Seferi”, Yıldız Dağları ve Yakın Çevresi Tarih Araştırmaları, Arkeoloji ve Sanat Yayınları, İstanbul , ss.
, “Via Egnatia on Eastern Thrace”, Via Egnatia Revisited. Common Past, Common Future with the Lectures of the Conference of February , Driebergen , ss.
Şahin, Işık, “Roma Yolu “Via Egnatia”, Turan, Sibel (ed.), Keşan Sempozyumu Bildiri Tam Metinleri, Mayıs , İstanbul , ss.
Yılmaz, Zülküf- Ali Osman Uysal, “Demirköy Fatih Demir Dökümhanesi Yılı Araştırma ve Kazı Çalışmaları”, Türk Arkeoloji ve Etnografya Dergisi, Sayı: 6, , ss.
* Bu çalışma Trakya Üniversitesi, Bilimsel .Araştırma Projeleri Birimi (TÜBAP) tarafından TÜBAP / numaralı proje kapsamında desteklenmiştir. Makalede kullanılan harita ve fotoğraflar aksi belirtilmediği sürece tarafıma aittir. .Ayrıca metinde kullanılan bilgiler, tarafımca yılında Kültür ve Turizm Bakanlığı’nın izni ve Kırklareli Müzesi’nin denetiminde gerçekleştirilen yüzey araştırmasının verileridir.
* Dr., Trakya Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi, Arkeoloji Bölümü, Edirne/TÜRKİYE, [email protected] ORCID: Makale Gönderim Tarihi: - Makale Kabul Tarihi:
Dipnotlar
- Via Egnatia ile ilgili daha detaylı bilgi için bkz. Işık Şahin, “Roma Yolu “Via Egnatia”, Sibel Turan (ed.), Keşan Sempozyumu Bildiri Tam Metinleri, Mayıs , İstanbul , ss. , Mustafa Hamdi Sayar, “Via Egnatia on Eastern Thrace”, Via Egnatia Revisited. Common Past, Common Future with the Lectures of the Conference of February , Driebergen , ss. , Anna Avramea, “MÖ. 2. Yüzyıl İle MS. 6. Yüzyıl Arasında Via Egnatia’nın Güzergâhı ve İşlevi”, Sol Kol, Osmanlı Egemenliğinde Via Egnatia (), Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul , ss. , Andreas Kuelzer, “The Byzantine Road System in Eastern Thrace”, Byzantinische Forschungen, Cilt: 30, , s. , David H. French, Roman Roads and Milestones of Asia Minor, Vol.: 3 Fasc. 3. 1, British Institute at Ankara (Electronic Monograph 1), Ankara , Ergün Karaca, Milattan Önce Birinci Binde Doğu Trakya, Homer Yayınları, İstanbul , ss. Via Egnatia Osmanlı İmparatorluğu Dönemi’nde “Sol Kol” adıyla kullanılmaya devam edilmiştir. Bkz. Halime Doğru, XIII.-XIX. Yüzyıllar Arasında Rumeli’de Sağ Kolunun Siyasi, Sosyal, Ekonomik Görüntüsü ve Kozluca Kazası, Anadolu Üniversitesi Yayınları, Eskişehir , s.
- Konstantin Yosif İreçek, Belgrad İstanbul Roma Askeri Yolu, Çev. Ali Kemal Balkanlı, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara , Karaca, a.g.e., ss. Osmanlı imparatorluğu Dönemi’nde “Orta Kol” veya “İstanbul Yolu” olarak adlandırılmıştır. Bkz. Kuelzer, a.g.e., s. ; Doğru, a.g.e., s.
- Tabula Peutingeriana’da Sahil Yolu üzerinde Philias ve Scyllam ara istasyonların olduğu gösterilmiştir. Bu yol haritada da olmasına karşın varlığı konusunda şüpheler vardır. Yol güzergâhının coğrafyasına bakıldığında, Astikus Dağı’nın kıyıya dik olduğu, kıyıdan uzaklaştığı alanlarda ise longoz ormanları ve genelinde yoğun ormanlarla kaplı olduğu görülür. Bu durumda antik çağ teknolojisi ile bu yolu işlevsel hale getirmek ve bunu sürekli açık halde tutmak zor ve masraflıdır. Ayrıca bu yolu yapmak için büyük teknolojik makinelere ihtiyaç duyulduğunda Antik Çağ teknolojisi bunu yapmak pek mümkün gözükmemektedir. Bununla birlikte, Tunç Çağı’ndan beri kullanıldığı bilinen, kıyıyı takip eden deniz yolunun bu güzergâhtan daha ekonomik ve kısa olması da bu yola ihtiyacı azaltmaktadır.
- Mitko Madzharov, Roman Roads in Bulgaria. Contribution to the Development of Roman Road System in the Provinces of Moesia and Thrace, Faber Yayınevi, Veliko Tarnovo , s. , Karaca, a.g.e., ss. Osmanlı imparatorluğu Dönemi’nde “Sağ Kol” veya “Kırım-Karadeniz Ticaret Yolu” olarak adlandırılmıştır. Ayrıntılı bilgi için bakınız Sema Altuhan, “XVIII. yy’da Silistre Eyaletinde Haberleşme Ağı: Rumeli Sağ Kol Menzilleri”, Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi, Cilt 18, Sayı 18, , ss.
- Tabula Peutingeriana için seafoodplus.info adresinden faydalanılmıştır.
- Karaca, a.g.e., s.
- Mustafa Hamdi Sayar, Herodotos’un ve MS yüzyılda bölgeye gelen seyyahların değerlendirmesiyle Poyralı Deresi’nin Kontadestos, Kaynarca Deresi’nin ise Tearos olması gerektiğini belirtmiştir. Mustafa Hamdi Sayar, “Kırklareli’nde Persler: Dareios’un Kırklareli Üzerindeki Seferi”, Yıldız Dağları ve Yakın Çevresi Tarih Araştırmaları, Arkeoloji ve Sanat Yayınları, İstanbul , ss.
- Herodotos, Herodot Tarihi, IV, ss.
- Herodotos, Herodot Tarihi, IV, s.
- Marcus Iulianus Iustinus, Epitome of the Philippic History of Pompeius Trogus, IX. 2; James R. Ashley, The Macedonian Empire, The Era of Warfare under Philip II and Alexander the Great, B.C., McFarland Yayınevi, Londra , ss. ; Zosia H. Archibald, The Odrysian Kingdom of Thrace, Orpheus Unmasked, Oxford Üniversitesi Yayınları, Oxford , s. , Karaca, a.g.e., s.
- Madzharov, a.g.e., s. ; Martin Gyuzelev, The West Pontic Coast between Emine Cape and Byzantion during the First Millennium BC, Lotus Yayınevi, Burgaz , s.
- Madzharov, a.g.e., ss. , Karaca, a.g.e., s.
- Doğu Trakya’nın yollarına bakıldığında günümüzde de İstanbul’dan başlayan devlet yolu Çatalca, Saray, Vize, Pınarhisar üzerinden Kırklareli’ye ulaşır. Yol buradan ikiye ayrılarak, batıya doğru Edirne’ye, kuzeye doğru ise, Demirköy üzerinden Bulgaristan’a doğru devam eder.
- Rezerve Deresi’nin üzerinde, İncesırt Köyü sınırları üzerinde Osmanlı Dönemi’ne tarihlenen taş köprü kalıntısı bulunmaktadır. Bkz. dipnot
- Kırklareli, Osmanlı İmparatorluğu Dönemi’nde ( yüzyıl) menzil olarak kullanılmıştır. Bkz. Altuhan, a.g.e., ss.
- İreçek, İnceğiz’in Ad Statuas olabileceğini belirtmektedir. Bkz. İreçek, a.g.e., İnceğiz’in yaklaşık 2,5 km kadar batısındaki Maltepe’de yapılan kurtarma kazısında Roma ve Doğu Roma İmparatorlukları dönemlerine tarihlenen bir yerleşim ve nekropol alanı bulunmuştur. Maltepe yerleşimi için bkz. Alpay Pasinli-Turan Gökyıldırım vd., “İnceğiz-Maltepe Nekropolü Yılı Kurtarma Kazısı”, IV. Müze Kurtarma Kazıları Semineri, , ss. ; Alpay Pasinli-Turan Gökyıldırım vd., “İnceğiz-Maltepe Nekropolü Yılı Kurtarma Kazısı”, V. Müze Kurtarma Kazıları Semineri, , ss. ; Alpay Pasinli-Turan Gökyıldırım vd., “Çatalca-İnceğiz Köyü Maltepe Nekropolü Yılı Kurtarma Kazısı”, VI. Müze Kurtarma Kazıları Semineri, , ss. ; Alpay Pasinli-Turan Gökyıldırım vd., “Çatalca-İnceğiz Köyü Maltepe Nekropolü Yılı Kurtarma Kazısı”, VII. Müze Kurtarma Kazıları Semineri, , ss.
- Yarımburgaz civarında, Küçükçekmece Gölü’nün kuzeyinde bulunan Nakkaş/Menekşe Deresi üzerindeki Roma Köprüsü ile aynı gölün hemen kuzeyinde yer alan Osmanlı İmparatorluğu Dönemi’ne ait Odabaşı Köprüsü bu güzergâhı göstermesi açısından önemlidir. Her iki köprü hakkında bilgi için bakınız Binnur Kıraç-Burcu B. Cantimur-Mevlüde Kaptı, “Tarihi Kâgir Köprülerde Koruma Yaklaşımlarının İrdelenmesi: Menekşe/Nakkaş (Roma) Köprüsü, Odabaşı Köprüsü ve Ferhatpaşa Köprüsü”, 5. Tarihi Eserlerin Güçlendirilmesi ve Geleceğe Güvenle Devredilmesi Sempozyumu, Erzurum , ss. Bu güzergâh Küçükçekmece Gölü’nün doğu ve kuzeyinden, Çatalca, Vize, Pınarhisar ve Kırklareli üzerinden Edirne’yi geçip buradan sonra kuzeye veya batıya yönelerek asıl hedeflerine doğru seferlerine devam etmişlerdir. Ayrıntılı bilgi için bkz. Mehmet Yaşar Ertaş, “Savaşlarla Şekillenen Yollar: Osmanlı Devletinde Yol Sistemi”, Uluslararası Osmanlı Öncesi ve Osmanlı Tarihi Araştırmaları 6. Ara Dönem Bildirileri Kitabı, Meta Basım Matbaacılık, İzmir , s.
- Kuelzer, a.g.e., s. , Madzharov, a.g.e., ss. , Fig. 67 ve 68, Karaca, a.g.e., s.
- Yoğuntaş, Doğu Roma İmparatorluğu Dönemi’nde Skopelos, Osmanlı İmparatorluğu Dönemi’nde ise Polos adı kullanılmış, ’larda ise, bugünkü adı verilmiştir. Bkz. Nazif Karaçam, Efsaneden Gerçeğe Kırklareli, Kırklareli Belediyesi Yayını, Kırklareli , ss.
- Kayalı, Doğu Roma İmparatorluğu Dönemi’nde Petra, Osmanlı Dönemi’nden yüzyılın ortalarında kadar ise Bedre adı ile anılmıştır. Bkz. Karaçam, a.g.e., s.
- Kuelzer, a.g.e., s. , Madzharov, a.g.e., s. , Fig. 67 ve
- Köprü Koordinat: Doğu: , Kuzey:
- Mevcut duruma göre Kurtdere Köprüsü, 4,90 cm genişliğe, 10 m kadar uzunluğa sahiptir. Köprünün kemer genişliği 3,60 cm ve dere tabanından yüksekliği 3,45 cm’dir. Köprü, kaçak kazı yapanlar tarafından ağır şekilde tahrip edilmektedir. Özellikle köprünün kuzey kısmı yıkılmış, batıdaki ayağın oturduğu ana kaya define olduğu gerekçesi ile derin şekilde kazılmıştır.
- Yol kalıntısı Koordinat: Doğu: , Kuzey:
- Köprü Koordinat: Doğu: , Kuzey:
- Mevcut haliyle köprünün ayaklar arasındaki açıklığı yaklaşık cm, genişliği yaklaşık cm ve yüksekliği ise yaklaşık 3,40 cm’dir.
- Vize’de bulunmuş bir yazıtta, Bizans İmparatoru V. Konstantin (MS ) tarafından Vize ile Kırklareli arasında bulunan bir köprünün MS /74 tekrar yapılması için emir verdiği belirtilmektedir. Bu yazıtta belirtilen köprü, Uçmakdere Köprüsü olabilir. Yazıt hakkındaki bilgi için bkz. Kuelzer, a.g.e., s.
- Hasanağa ile Sinanköy (Pravadi) arasında bulunan mil taşında “Uğurlu olsun! Arabistan, Adiabene, Büyük Parth fatihi imparator Septimius Severus Partinax’a ve Augustuslar Aurelius Antoninus’a ve Publius (Gata)’a Hadrianopolislilerin şehri … mil mesafede (diktirdi)” yazmaktadır. Süloğlu Barajı’nda bulunan mil taşında ise, “Efendilerimiz II. Konstantin, Kostas ve Constantius daima yenilmez Augustuslara …” yazmaktadır. Her iki mil taşının bilgileri Edirne Arkeoloji Müzesi, eser sergi etiketlerinden alınmıştır. Bu mil taşları, Mustafa Hamdi Sayar tarafından yayına hazırlanmaktadır.
- Osmanlı İmparatorluğu Dönemi’nde de Edirne’den kuzeye, Yanbol’a doğru yapılan seferlerde Tunca Vadisi kullanılmıştır. Bkz. Doğru, a.g.e., ss. 40,
- Köprü Koordinat: Doğu: , Kuzey: Köprü, yaklaşık 3,80 cm genişliğinde, 4,50 cm uzunluğunda ve kenar genişliği cm’dir.
- Eski Lefeci Köprüsü’nün yaklaşık 5 km kuzeyinde, Şeytan Deresi’nin doğu kıyısında Kanlıgeçit Mevkii’nde Kırklareli Müzesi tarafından yapılan çalışmada, MÖ yılları arasına tarihlenen Lysimakheia (Bolayır) darbı sikkeler tespit edilmiştir. Sikkelerin etrafından yerleşim tespit edilememesi, olasılıkla bu güzergâhı kullanan kişiler tarafından bırakıldığı/düşürüldüğünü akla getirir. Sikkeler içini bakınız Melih Arslan, “Kırklareli Müzesi’ndeki Asilbeyli Lysimachia Definesi”, Belleten, Cilt: 72, Sayı: , Nisan , ss.
- Mil taşının tarihlendirilmesindeki yardımları için Tuba Efendioğlu’na teşekkür ederim.
- Yol kalıntısı Koordinat: Doğu: , Kuzey:
- Yol kalıntısı Koordinat: Doğu: , Kuzey:
- Köprü Koordinat: Doğu: , Kuzey: Köprünün ayak açıklığı yaklaşık 4 m olup, genişliği 3 m’dir.
- Demirköy ve çevresinin maden yatakları açısından önemli bir alan olması bu yolu gerekli kılmaktadır. Demirköy demir kaynakları için bakınız Zülküf Yılmaz-Ali Osman Uysal, “Demirköy Fatih Demir Dökümhanesi Yılı Araştırma ve Kazı Çalışmaları”, Türk Arkeoloji ve Etnografya Dergisi, Sayı: 6, , ss. ; H. H. Günhan Danışman-Fokke Gerritsen vd., “Demirköy-Samakocuk Iron Foundry: An Industrial Archaeology Project at an Ottoman Metal Workshop Complex in Thrace”, Türkiye Bilimler Akademisi Arkeoloji Dergisi (TÜBA-AR), Sayı: 10, , ss.
- Boztaş ile İncesırt köyleri arasında, Rezve (Mutlu) Deresi üzerinde bulunan ve Geç Osmanlı İmparatorluğu Dönemi’ne tarihlenen köprü, kesme taş ile üç kemerli yapılmış, 5 m eninde, m kemer açıklığına sahiptir. Bkz. Kırklareli Kültür Varlıkları Envanteri II, Ankara , s.
Şekil ve Tablolar
nest...
Ergün Karaca
Anahtar Kelimeler: Antik Çağ’da Ulaşım, Mil taşı, Tabula Peutingeriana, Köprü
Giriş
Antik Çağ yolları ticaret, haberleşme ve seferlerde iklimden etkilenmeden hızlı ilerleme açılarından önemlidir. Roma İmparatorluğu’na kadar doğal vadi geçitleri ve ahşap köprülerden oluşan yollar için yüzey şekillerine çok müdahale edilmemiştir. Sınırları genişleyen Roma İmparatorluğu, orduyu hızlı sevk edebilmek ve barış zamanında başkent ile eyaletler arasındaki iletişim için yol mühendisliğini önemsemiştir. Bu nedenle ordu birliklerinde köprü ve yol yapımında uzman askeri mühendisler istihdam edilmiştir. Yumuşak zeminlerde taş döşemeler ile inşaat teknolojisinin gelişmesiyle taş köprüler yapılmış ve mesafeyi gösteren mil taşları (miliaria) dikilmiştir.
Doğu Trakya'daki Ana Yollar
Küçük Asya ile Avrupa arasında geçiş noktası konumundaki Doğu Trakya, batı, kuzeybatı ve kuzeyden gelen yolların geçiş ve birleşme yeri olmuştur. Doğu Trakya’da üç ana yol ile bunlar arasında bağlantı sağlayan ara yollar bulunmakta-dır. Doğu Trakya’dan geçen ana yolar; Via Egnatia, Via Militaris / Via Traiana (Ordu Yolu), Sahil Yolu ve Kuzey Yolu’dur.
Bu yolların en ünlüsü, Adriatik Denizi (Mare Adriaticum)’nin doğu kıyısındaki Dyrrhakhion (Durres) ve Apollonia kentlerinden başlayarak doğudaki Byzan- tion/Konstantinopolis (İstanbul) kentinde sona eren ve bölgenin güneyi boyunca uzanan batı-doğu doğrultulu Via Egnatia’dır[1]. Singidunum (Belgrad)’dan başlayıp, Hadrianopolis (Edirne) üzerinden, kuzeybatı-güneydoğu doğrultulu bölgenin ortasından geçerek Perinthos’ta Via Egnatia ile birleşen Via Militaris veya Via Traiana (Ordu Yolu)’dır[2]. Kuzey Yolu ise, Kimmeria (Kırım)’dan başlayıp Trakya’nın Pontos Euksenos (Karadeniz) kıyısını takip ederek Apollonia Pontike (Sozopol) üzerinden Byzantion/Konstantinopolis’e ulaşan Sahil Yolu’dur[3]. Bölgenin bir diğer önemli ve bu çalışmanın konusunu oluşturan yolu ise, “Kuzey Yolu”dur[4] (Harita 1 ve 2).
Kuzey Yolu
Doğu Trakya’nın önemli yollarından biri durumundaki Kuzey Yolu’nun tam güzergâhı hakkında, Tabula Peutingeriana haritası haricinde bilgi bulunmamaktadır (Harita 2[5]). Genel olarak tanımlanacak olursa Byzantion/Konstantinopolis’den başlayan bu yol, önce kuzeybatı daha sonra ise kuzeye dönerek Astikus (Istranca/ Yıldız) Dağı’nı aşar, Pontos Euksenos kıyısını takip ederek Istros (Tuna) Nehri ve onun ilerisine Kırım (Kimmeria)’a kadar devam eder.
Kuzey Yolu’nun Roma İmparatorluk Dönemi öncesi güzergâhı hakkında ne yazık ki çok fazla arkeolojik veriye sahip değiliz. Buna karşın antik yazarların, bölgeden geçen orduların izledikleri güzergâhlar hakkında fazla detaya girmeden verdikleri bilgiler ile Roma İmparatorluk, Doğu Roma İmparatorluğu ve Osmanlı İmparatorluğu dönemlerine ait yol kalıntıları, köprüler ve mil taşları sayesinde önceki dönemlerin güzergâhı hakkında bilgi sahibi olunmaktadır.
Bu güzergâh hakkında ilk bilgiyi Herodotos’dan almaktayız. Herodotos, Pers Kralı I. Dareios’un MÖ yılındaki İskit Seferi’ni anlatırken kralın geçtiği güzergâh hakkında genel bilgi vermiştir[6]. Bosphoros Thrakios (İstanbul Boğazı)’dan Doğu Trakya’ya geçen I. Dareios, Astikus Dağları’nın güney etekleri boyunca bölgenin içinde ilerlemiş; daha sonra Astikus’un yükseltisinin azalmaya başladığı batıdan, Tanzos (Tunca) Vadisi’ni izleyerek kuzeye doğru, İstros Nehri’ne doğru seferine devam etmiştir. Herodotos, I. Dareios’un Trakya topraklarına girdikten sonra Tearos Nehri’nin[7] kaynaklarında üç gün dinlendiğini, şifalı sıcak ve soğuk su kaynaklarının bulunduğu bu yeri beğenen kralın buraya bir sütun diktirdiğini de belirtir[8]. Herodotos, aynı seferden bahsederken Pontos Euksenos kıyısındaki Apollonia Pontike ile Propontis (Marmara) Denizi kıyısında ve Perinthos (Marmara Ereğlisi) yakınlarındaki Heraion (Karaevlialtı) kentinin tam ortasında, her iki kente de iki günlük mesafede olduğu bilgisini verir[9].
Kesin bilgilere ulaşılamasa da bu güzergâhı kullanan bir diğer kişinin Ma- kedonia Kralı II. Philippos olduğu düşünülmektedir. II. Philippos, Perinthos ve Byzantion’u uzun süredir kuşatırken MÖ yılında krallığının kuzeydoğusunda, Istros Nehri’nin Pontos Euksenos’a döküldüğü yerde bulunan Iskitler’in sorun çıkarmaları üzerine bu iki kent üzerindeki kuşatmayı kaldırmış ve buradan doğrudan kuzeye, Iskitler üzerine sefere çıkmıştır[10]. Kaynaklar, II. Philippos’un sefer güzergâhı hakkında bilgi vermemelerine karşın, Perinthos ve Byzantion’dan kuzeye doğru hareket eden kral, olasılıkla Pers Kralı I. Dareios’un gittiği yolu izle-miştir[11]. Daha sonra ise Hellenistik Dönem’in önemli krallarından ve Doğu Trak-ya’da hüküm süren Lysimakhos, MÖ /2 yılında kendisine isyan eden Pontos Euksenos’un batı kıyısındaki Kallatis (Mankalya), Istros (Istria) ve Odessos (Varna) gibi kentler üzerine yaptığı seferlerde de Astikus Dağı’nı aşmak için bu güzergâhı kullanmış olmalıdır[12].
Büyük askeri seferler vasıtasıyla genel olarak bildiğimiz bu güzergâh, ancak Roma Imparatorluk Dönemi’nde tam anlamıyla bir yol halini almıştır. Roma Imparatorluk Dönemi’nde güzergâhı netleşmeye başlayan Kuzey Yolu, Tabula Peutingeriana’ya işlenmiştir. Böylece Kuzey Yolu üzerinde konaklama yerleri ve olasılıkla mesafe gösteren miltaşlarının yerleştirildiği bir yol haline gelmiştir.
Tabula Peutingeriana’da görüldüğü üzere, Istros Nehri’nin Pontos Euksenos’a döküldüğü yerin güneyindeki Salsovia’dan başlayan yol, kıyıyı izleyerek Ad Stoma, Histriopolis, Tomis (Köstence), Callatis, Trissa, Bizone, Dyosinopoli, Odessos, Erite, Templo Iovis, Mesembria (Nesebar), Ancialis (Pomorie)’ye gelir. Ancialis’den sonra kıyıdan ayrılan yol iç kısımdaki Pvdizo’ya ulaşır. Haritaya göre, Pvdizo’dan sonra olasılıkla Ergienes (Ergene) Nehri’ni geçen yol, güneydoğuya doğru Vt Svrgas/Utsurgae, Perinthos’dan gelen ara yol ile birleşme noktası olan Cenopvrio/Caenophrurium’a gelir. Buradan Küçükçekmece Gölü’nün kuzeyindeki bu yol güzergâhının son istasyonu Melantiana’dan geçerek Rhegion (Küçükçekmece) yerleşimi civarında Via Egnatia ile birleşerek doğuya doğru devam eder ve Konstantinopolis'de sona erer (Harita 2).
Yol mühendisliği ve teknolojisi Roma İmparatorluğu Dönemi'nden sonra Doğu Roma ve Osmanlı İmparatorlukları dönemlerinde de çok fazla değişmediğinden, güzergâhlar hemen hemen aynı kalmıştır[13]. Roma İmparatorluğu Dönemi'ndeki Kuzey Yolu'nun güzergâhı, daha sonraki dönemlerde de hiç değişmeden kullanılmış olmalıdır.
Kimmeria (Kırım)'dan başlayıp Pontos Euksenos'un batı kıyısını takip ederek Tomis (Köstence), Odessos (Varna), Ancialis, Apollonia Pontike ve Burgaz Körfezi'nin güneybatısında bulunan Pudizo'da diğer yollar ile birleşir. Buradan güneye doğru ve Ut Surgas (olasılıkla Malko Tarnova) yerleşimlerini geçtikten sonra Rezerve Deresi'ni[14] ve Astikus Dağı'nı aşarak Doğu Trakya Bölgesi'ne girer. Buradan Herakleia (Kırk-Kilise/ Kırklareli) civarından[15] güneydoğuya doğru Gehenna (Kaynarca), Brysis (Pınarhisar), Bizye (Vize), Utsurgae, Strantza (Binkılıç), Makra Teiche (Gümüşpınar), Ad Statuas (olasılıkla İnceğiz[16]), Cenopurio (Küçüksinekli), Melantiada (Yanmburgaz[17])'dan sonra Via Egnatia ile birleşir ve sonra doğuya doğru devam ederek Byzantion/Konstan- tinopolis’e ulaşır[18].
Astikus Dağları üzerinden geçen bu yol ile ilgili ikinci bir güzergâh ise, dağın batısından, Tanzos Vadisi boyunca devam eden yoldur. Bu güzergâh, Ancialis’den batıya doğru Aqvis Calidis (Banevo) üzerinden devam eder, Cabilis (Kabile/Yanbol)’de ikiye ayrılır. Güneye doğru devam eden yol, Astikus Dağı’nın yükseltisinin azaldığı ve Tanzos Nehri’nin oluşturduğu doğal geçitten geçer. Astikus Dağı’nı aştıktan sonra bu yolda biri güneye Hadrianopolis’e doğru, diğeri ise doğuya doğru iki kola ayrılır. Doğuya doğru ayrılan yol, Skopelos/Polos (Yoğuntaş[19]) ve Petra (Kayalı[20]) üzerinden geçerek Herakleia civarında Ut Surgas’dan gelen yol ile bir-leşir[21] (Harita 3).
Kurtdere Köprüsü ve Yol Kalıntısı
Yukarıda da belirtildiği üzere Kuzey Yolu için, Tabula Peutingeriana ile daha sonraki Doğu Roma İmparatorluğu ve Osmanlı İmparatorluğu dönemlerine ait yerleşim ve kaynaklara göre güzergâh verilmeye çalışılmıştır. Astikus Dağı’nın güney eteklerinde yer alan Brysis, Bizye, Skopelos/Polos gibi kale kalıntıları bu gü-zergâhın oluşturulmasında belirleyici olmuştur. Ancak yol güzergâhını net şekilde gösteren köprü ve yol kalıntısı gibi arkeolojik veriler çok fazla karşımıza çıkmamaktadır. Bu nedenle Kırklareli Merkez İlçe ile Pınarhisar ilçelerinin birleştiği, Üsküp Beldesi’ nin sınırları içerisindeki Kurtdere Mevkii’nde bulunan köprü ayrı bir önem taşımaktadır (Harita 3).
Kurtdere Köprüsü, kuzey-güney istikametinde akan, ancak yazın kuruyan Kurt Deresi üzerinde inşa edilmiştir[22] (Resim 1). Doğu-batı yönlü, tek kemerli köprünün inşa yeri kayalık olduğundan, kemer ayakları için temel açılmamış, ayakları oluşturan taş bloklar, doğrudan anakaya üzerine açılmış yuvalara oturtulmuştur (Resim 2). Bu nedenle doğudaki ayak, batıdakinden daha aşağıya doğru inmektedir. Blok taşlarla kemer yan duvarları yapıldıktan sonra, bu kısmın içi moloz taş ve kireç harcı karışımından oluşan opus caementicium ile doldurulmuştur. Blok taşların birbirleriyle bağlantısında sadece kireç harcı kullanılmıştır. Köprünün güney tarafında kemer bütünlüğü korunurken, kuzey tarafı define arayıcıları tarafından tahrip edilmiştir[23].
Köprünün doğu tarafında, köprüden başlayarak yer yer tahrip olmasına karşın taş döşeli yaklaşık ,5 m genişliğindeki yol Hacıfaklı-Kaynarca yol ayrımına kadar devam etmektedir (Resim 3). Bu yol ve köprünün batısındaki yol günümüzde köylüler tarafından Kaynarca-Üsküp arasında kullanılmaya devam edilmektedir. Yol, iki yerleşim arasında yaklaşık olarak 10 km’lik bir güzergâh oluş-turmaktadır.
Kurtdere Köprüsü, inşaat tekniği, kullanılan malzeme ve kemer tekniğine göre Roma İmparatorluk Dönemi’nde inşa edilmiştir. Hâlâ bütünlüğünü koruyan köprü son yıllara kadar işlevini sürdürmüştür.
Erenler Yol Kalıntısı
Pınarhisar’a bağlı Erenler Köyü’nün ve Tavşantepe Kalesi şeklinde adlandı-rılan tepenin kuzeybatısında, kayalık alanda yaklaşık cm’lik dingil genişliğine sahip, izlere göre en az dört farklı kuzeydoğu-güneybatı doğrultulu teker izlerine rastlanmıştır[24] (Harita 3, Resim 4). Antik Çağ’da yol güzergâhında, çamurda araçların saplanmaması için imkânlar dâhilinde kayalık alanlar tercih edilmesinden dolayı Erenler yolu, tepenin güneyindeki toprak alan yerine zemini sert olması dolayısıyla kayalık kuzeyinden geçirilmiştir.
Uçmakdere Köprüsü
Kuzey Yolu güzergâhındaki bir diğer köprü ise, Uçmakdere Köprüsü’dür. Köprü, Vize kent merkezinin yaklaşık 2 km kadar kuzeybatısında Uçmakdere Mevkii’nde, modern Vize-Kırklareli karayolunun yaklaşık 60 m kadar kuzeydoğusunda yer alır[25] (Harita 3).
Köprü, kuzeydoğu-güneybatı doğrultulu akan Uçmakdere üzerinde, kuzeybatı-güneydoğu doğrultulu olarak inşa edilmiştir. Kesme taşlardan yapılan köprünün iç kısmı moloz taş ve harç karışımı ile doldurulmuştur. Kemer başlangıcı (kemer yastığı) kısmından itibaren kemer kısmı yıkılan köprünün daha sonra üzerine demir profiller döşenerek düz şekilde ’lı yıllara kadar kullanımına devam edilmiştir[26] (Resim 5).
Köprü, taş işçiliği ve yapım tekniğine göre Geç Roma İmparatorluğu veya Osmanlı İmparatorluğu dönemlerine ait olmalıdır. Ancak Kuzey yolu ana arteri düşünüldüğünde, bu köprünün ilk kez Roma İmparatorluğu Dönemi’nde inşa edildiği ve daha sonrasında Geç Roma İmparatorluğu ile Osmanlı İmparatorluğu dönemlerinde onarıldığı veya tekrar yapılarak kullanımına devam edildiği tahmin edilmektedir[27].
Kuzey Yolu ile Via Mîlîtarîs’î Birleştiren Ara Yollar
Doğu Trakya’yı güneydoğu-kuzeybatı şeklinde kat eden Kuzey Yolu, bölgeden geçen diğer yollar, Via Militaris ve çevresindeki kentlerle de ara yollar vasıtasıyla bağlantılıdır.
Edirne’nin kuzeyinde iki adet mil taşı bulunmuş ve Edirne Arkeoloji Müzesi’nde korumaya alınmıştır. Hasanağa ile Sinanköy (Pravadi) arasında bulunan mil taşı MS yıllarına, Süloğlu Barajı’nda bulunmuş mil taşı ise MS yıllarına tarihlenmiştir[28]. Bu mil taşı, Hadrianopolis’den Tanzos Vadisi boyunca kuzeye giden yolu göstermesi açısından oldukça önemlidir[29] (Harita 3).
Kırklareli merkezi ile Babaeski arasında, Şeytan Deresi Vadisi’ndeki Değirmencik Köyü’nün kuzeyinde, Dutlubahçe Mevkii’ndeki Hamam Deresi üzerinde tek kemerli Eski Lefeci Köprüsü bulunmaktadır[30]. Olasılıkla Roma İmparatorluk Dönemi’nde yapılan köprü, sonraki dönemlerde tadilat görerek günümüze kadar kullanıla gelmiştir (Resim 6). Bu köprü, Kuzey Yolu ve Via Militaris’i Kırklareli ile Babaeski (Burtudizon) hattında kuzey-güney yönlü olarak birleştiren yol üzerinde olmalıdır[31] (Harita 3).
Kırklareli Arkeoloji Müzesi’nde, Vize’nin yaklaşık 7 km kadar güneyindeki Hasbuğa Köyü’nde bulunmuş mil taşı parçaları korunmaktadır. Bu mil taşının çok küçük bir parçası korunduğundan üzerindeki yazıttan anlamlı bir cümle çıkartılamamaktadır (Resim 7). Ancak harf karakterine göre olasılıkla Roma İmparatorluk Dönemi’ne tarihlendirilen[32] parçalar, Kuzey Yolu üzerinde bulunan Bizye ile Via Militaris yolu üzerinde bulunan Druzipara (Büyükkarıştıran civarında) arasındaki bağlantı yolunu göstermesi açısından önemlidir (Harita 3).
Kuzey Yolu ile Kuzeyindeki Yerleşimlerle Bağlantı Sağlayan Ara Yollar
Vize’ye bağlı Akpınar Köyü’nün yaklaşık 3,5 km kadar kuzey doğusunda, Vize-Balaban yolunun kuzey kenarında “Yoltarla” olarak adlandırılan mevkiide anakaya üzerinde cm ölçüsünde dingil genişliğinde kuzeydoğu-güneybatı doğrultulu iki yol izi ile kenarlarında defineciler tarafından tahrip edilmiş kaya mezarları bulunmaktadır[33] (Resim 8). Yine bu yolun doğusunda Vize-Balkaya yolunun m kadar güneyinde Küpler Mevkii’nde doğu-batı doğrultulu, dingil açıklığı cm ölçüsünde bir yol bulunmuştur[34] (Resim 9). Bu yolun devamı tespit edilememiş olmakla birlikte, Vize-Balkaya-Aksicim üzerinden Kıyıköy’e ulaşan bugünkü köy yoluyla aynı güzergâhta olduğu açıktır. Bu tespit edilen yol kalıntıları, Kuzey Yolu’na bağlantılı Bizye ile Salmydessos (Medeia/Midye/Kıyıköy) arasındaki yol olmalıdır (Harita 3). Bu yol aynı zamanda iç bölge ile bir liman kenti Salmydessos’u iç bölgeye bağlayan güzergâhta bulunmaktadır.
Geç Antik Çağ’da daha çok kullanıldığı düşünülen İslambeyli Demirköy yolu karşımıza çıkmaktadır. İslambeyli Köyü’nün kuzeyindeki Çilingir Deresi’nin üzerindeki köprü, tek kemerli sadece kuzey ve güneyde bulunan ayak kısımları korunmuş taş ve kireç harcı kullanılarak yapılmıştır[35]. Köprü olasılıkla Doğu Roma İmparatorluğu veya Osmanlı İmparatorluğu dönemlerinde inşa edilmiş olmalıdır. Muhtemelen Poyralı civarından, Kuzey Yolundan ayrılan bu yol, İslambeyli Köyü’ndeki köprü geçilerek, Demirköy[36] üzerinden Osmanlı İmparatorluğu Dönemi’ne tarihlenen Volçan Köprüsü[37] de düşünülecek olursa, bu hat Doğu Roma İmparatorluğu ve Osmanlı İmparatorluğu dönemlerinde Astikus Dağı’nın kuzeyindeki Agathopolis (Ahtopol) ve Apollonia Pontike gibi yerleşimlere ulaşımı sağlayan kara yolu olmalıdır.
Sonuç
Bu makalede Kuzey Yolu üzerindeki Kurtderesi ve Uçmakdere Köprüleri, Erenler yol kalıntısı; bu yolun tali yollarındaki Eski Lefeci ve İslambeyli köprüleri, Hasbuğa ve Hasanağa mil taşları ile Akpınar Köyü’ndeki yol izleri arkeolojik veri olarak ilk kez değerlendirmiştir. Kuzey Yolu, deniz yolu alternatifi bulunması nedeniyle Doğu Trakya’dan geçen üç ana yolun diğer ikisi kadar bilinmez. Buna karşın, MÖ 6. yüzyıldan MS yüzyıla kadar tüm orduların kuzey (İstros veya Kimmeria’ya) veya ters yöndeki seferlerinde tek seçenekleri olmuştur. I. Konstantin’in Byzantion’u imarı ve ticaret yoluyla verimli Karadeniz’in kuzeyinden tarım ürünlerinin yeni başkent Konstantinopolis’e ulaşması bu yolun önem kazanmasının başlıca nedenlerindendir.
EKLER
KAYNAKLAR
Altuhan, Sema, “XVIII. yy’da Silistre Eyaletinde Haberleşme Ağı: Rumeli Sağ Kol Menzilleri”, Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi, Cilt 18, Sayı 18, , ss.
Archibald, Zosia H., The Odrysian Kingdom of Thrace, Orpheus Unmasked, Oxford Üniversitesi Yayınevi, Oxford
Arslan, Melih, “Kırklareli Müzesi’ndeki Asilbeyli Lysimachia Definesi”, Belleten, Cilt: 72, Sayı: , Nisan , ss.
Ashley, James R., The Macedonian Empire, The Era of Warfare Under Philip II and Alexander the Great, B.C., McFarland Yayınevi, Londra
Avramea, Anna, “MÖ. 2. Yüzyıl Ile MS. 6. Yüzyıl Arasında Via Egnatia’nın Gü-zergâhı ve İşlevi”, Sol Kol, Osmanlı Egemenliğinde Via Egnatia (), Tarih Vakfı Yurt Yayınları, Istanbul , ss.
Danışman, H. H. Günhan- Fokke Gerritsen- Mustafa Kaçar-Hadi Özbal- Rana Özbal- Gülsün Tanyeli-Ünsal Yalçın- Yılmaz Zülküf,“Demirköy-Samako- cuk Iron Foundry: An Industrial Archaeology Project at an Ottoman Metal Workshop Complex in Thrace”, Türkiye Bilimler Akademisi Arkeoloji Dergisi (TÜ- BA-AR), Sayı: 10, , ss.
Doğru, Halime, XIII.-XIX. Yüzyıllar Arasında Rumeli’de Sağ Kolunun Siyasi, Sosyal, Ekonomik Görüntüsü ve Kozluca Kazası, Anadolu Üniversitesi Yayınları, Eskişehir
Ertaş, Mehmet Yaşar, “Savaşlarla Şekillenen Yollar: Osmanlı Devletinde Yol Sis-temi”, Uluslararası Osmanlı Öncesi ve Osmanlı Tarihi Araştırmaları 6. Ara Dönem Bildirileri Kitabı, Meta Basım Matbaacılık, İzmir , ss.
French, David, H., Roman Roads and Milestones of Asia Minor, Vol.: 3 Fasc. 3. 1, British Institute at Ankara (Electronic Monograph 1), Ankara
Gyuzelev, Martin, The West Pontic Coast between Emine Cape and Byzantion during the Frst Millennium BC, Lotus Yayınevi, Burgaz
Herodotos, Herodot Tarihi, Çev. Müntekim Ökmen, Remzi Yayınevi, İstanbul
İreçek, Konstantin Yosif, Belgrad İstanbul Roma Askeri Yolu, (Çev. Balkanlı, Ali Kemal), Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara
Karaca, Ergün, Milattan Önce Birinci Binde Doğu Trakya, Homer Yayınları, İstanbul
Karaçam, Nazif, Efsaneden Gerçeğe Kırklareli, Kırklareli Belediyesi Yayını, Kırklareli
Kıraç, Binnur- Burcu B. Cantimur-Mevlüde Kaptı, “Tarihi Kâgir Köprülerde Koruma Yaklaşımlarının İrdelenmesi: Menekşe/Nakkaş (Roma) Köprüsü, Odabaşı Köprüsü ve Ferhatpaşa Köprüsü”, 5. Tarihi Eserlerin Güçlendirilmesi ve Geleceğe Güvenle Devredilmesi Sempozyumu, Erzurum , ss.
Kırklareli Kültür Varlıkları Envanteri I-II, Ankara
Kuelzer, Andreas, “The Byzantine Road System in Eastern Thrace”, Byzantinische Forschungen, Cilt: 30, , ss.
Madzharov, Mitko, Roman Roads in Bulgaria. Contribution to the Development of Roman Road System in the Provinces of Moesia and Thrace, Faber Yayınevi, Veliko Tarnovo
Marcus Iulianus Iustinus, Epitome of the Philippic History of Pompeius Trogus, Çev. Yardley, J. C., Atlanta
Pasinli, Alpay-Turan Gökyıldırım-Turhan Birgili- Fırat Düzgüner, “İnceğiz- Maltepe Nekropolü Yılı Kurtarma Kazısı”, IV Müze Kurtarma Kazıları Semineri, , ss.
Pasinli, Alpay- Turan Gökyıldırım- Fırat Düzgüner, “İnceğiz-Maltepe Nekropolü Yılı Kurtarma Kazısı”, V. Müze Kurtarma Kazıları Semineri, , ss.
Pasinli, Alpay-Turan Gökyıldırım- Fırat Düzgüner- Ferahnur Güven, “Çatal- ca-İnceğiz Köyü Maltepe Nekropolü Yılı Kurtarma Kazısı”, VI. Müze Kurtarma Kazıları Semineri, , ss.
, “Çatalca-İnceğiz Köyü Maltepe Nekropolü Yılı Kurtarma Kazısı”, VII. Müze Kurtarma Kazıları Semineri, , ss.
Sayar, Mustafa Hamdi, “Kırklareli’nde Persler: Dareios’un Kırklareli Üzerindeki Seferi”, Yıldız Dağları ve Yakın Çevresi Tarih Araştırmaları, Arkeoloji ve Sanat Yayınları, İstanbul , ss.
, “Via Egnatia on Eastern Thrace”, Via Egnatia Revisited. Common Past, Common Future with the Lectures of the Conference of February , Driebergen , ss.
Şahin, Işık, “Roma Yolu “Via Egnatia”, Turan, Sibel (ed.), Keşan Sempozyumu Bildiri Tam Metinleri, Mayıs , İstanbul , ss.
Yılmaz, Zülküf- Ali Osman Uysal, “Demirköy Fatih Demir Dökümhanesi Yılı Araştırma ve Kazı Çalışmaları”, Türk Arkeoloji ve Etnografya Dergisi, Sayı: 6, , ss.
* Bu çalışma Trakya Üniversitesi, Bilimsel .Araştırma Projeleri Birimi (TÜBAP) tarafından TÜBAP / numaralı proje kapsamında desteklenmiştir. Makalede kullanılan harita ve fotoğraflar aksi belirtilmediği sürece tarafıma aittir. .Ayrıca metinde kullanılan bilgiler, tarafımca yılında Kültür ve Turizm Bakanlığı’nın izni ve Kırklareli Müzesi’nin denetiminde gerçekleştirilen yüzey araştırmasının verileridir.
* Dr., Trakya Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi, Arkeoloji Bölümü, Edirne/TÜRKİYE, [email protected] ORCID: Makale Gönderim Tarihi: - Makale Kabul Tarihi:
Dipnotlar
- Via Egnatia ile ilgili daha detaylı bilgi için bkz. Işık Şahin, “Roma Yolu “Via Egnatia”, Sibel Turan (ed.), Keşan Sempozyumu Bildiri Tam Metinleri, Mayıs , İstanbul , ss. , Mustafa Hamdi Sayar, “Via Egnatia on Eastern Thrace”, Via Egnatia Revisited. Common Past, Common Future with the Lectures of the Conference of February , Driebergen , ss. , Anna Avramea, “MÖ. 2. Yüzyıl İle MS. 6. Yüzyıl Arasında Via Egnatia’nın Güzergâhı ve İşlevi”, Sol Kol, Osmanlı Egemenliğinde Via Egnatia (), Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul , ss. , Andreas Kuelzer, “The Byzantine Road System in Eastern Thrace”, Byzantinische Forschungen, Cilt: 30, , s. , David H. French, Roman Roads and Milestones of Asia Minor, Vol.: 3 Fasc. 3. 1, British Institute at Ankara (Electronic Monograph 1), Ankara , Ergün Karaca, Milattan Önce Birinci Binde Doğu Trakya, Homer Yayınları, İstanbul , ss. Via Egnatia Osmanlı İmparatorluğu Dönemi’nde “Sol Kol” adıyla kullanılmaya devam edilmiştir. Bkz. Halime Doğru, XIII.-XIX. Yüzyıllar Arasında Rumeli’de Sağ Kolunun Siyasi, Sosyal, Ekonomik Görüntüsü ve Kozluca Kazası, Anadolu Üniversitesi Yayınları, Eskişehir , s.
- Konstantin Yosif İreçek, Belgrad İstanbul Roma Askeri Yolu, Çev. Ali Kemal Balkanlı, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara , Karaca, a.g.e., ss. Osmanlı imparatorluğu Dönemi’nde “Orta Kol” veya “İstanbul Yolu” olarak adlandırılmıştır. Bkz. Kuelzer, a.g.e., s. ; Doğru, a.g.e., s.
- Tabula Peutingeriana’da Sahil Yolu üzerinde Philias ve Scyllam ara istasyonların olduğu gösterilmiştir. Bu yol haritada da olmasına karşın varlığı konusunda şüpheler vardır. Yol güzergâhının coğrafyasına bakıldığında, Astikus Dağı’nın kıyıya dik olduğu, kıyıdan uzaklaştığı alanlarda ise longoz ormanları ve genelinde yoğun ormanlarla kaplı olduğu görülür. Bu durumda antik çağ teknolojisi ile bu yolu işlevsel hale getirmek ve bunu sürekli açık halde tutmak zor ve masraflıdır. Ayrıca bu yolu yapmak için büyük teknolojik makinelere ihtiyaç duyulduğunda Antik Çağ teknolojisi bunu yapmak pek mümkün gözükmemektedir. Bununla birlikte, Tunç Çağı’ndan beri kullanıldığı bilinen, kıyıyı takip eden deniz yolunun bu güzergâhtan daha ekonomik ve kısa olması da bu yola ihtiyacı azaltmaktadır.
- Mitko Madzharov, Roman Roads in Bulgaria. Contribution to the Development of Roman Road System in the Provinces of Moesia and Thrace, Faber Yayınevi, Veliko Tarnovo , s. , Karaca, a.g.e., ss. Osmanlı imparatorluğu Dönemi’nde “Sağ Kol” veya “Kırım-Karadeniz Ticaret Yolu” olarak adlandırılmıştır. Ayrıntılı bilgi için bakınız Sema Altuhan, “XVIII. yy’da Silistre Eyaletinde Haberleşme Ağı: Rumeli Sağ Kol Menzilleri”, Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi, Cilt 18, Sayı 18, , ss.
- Tabula Peutingeriana için seafoodplus.info adresinden faydalanılmıştır.
- Karaca, a.g.e., s.
- Mustafa Hamdi Sayar, Herodotos’un ve MS yüzyılda bölgeye gelen seyyahların değerlendirmesiyle Poyralı Deresi’nin Kontadestos, Kaynarca Deresi’nin ise Tearos olması gerektiğini belirtmiştir. Mustafa Hamdi Sayar, “Kırklareli’nde Persler: Dareios’un Kırklareli Üzerindeki Seferi”, Yıldız Dağları ve Yakın Çevresi Tarih Araştırmaları, Arkeoloji ve Sanat Yayınları, İstanbul , ss.
- Herodotos, Herodot Tarihi, IV, ss.
- Herodotos, Herodot Tarihi, IV, s.
- Marcus Iulianus Iustinus, Epitome of the Philippic History of Pompeius Trogus, IX. 2; James R. Ashley, The Macedonian Empire, The Era of Warfare under Philip II and Alexander the Great, B.C., McFarland Yayınevi, Londra , ss. ; Zosia H. Archibald, The Odrysian Kingdom of Thrace, Orpheus Unmasked, Oxford Üniversitesi Yayınları, Oxford , s. , Karaca, a.g.e., s.
- Madzharov, a.g.e., s. ; Martin Gyuzelev, The West Pontic Coast between Emine Cape and Byzantion during the First Millennium BC, Lotus Yayınevi, Burgaz , s.
- Madzharov, a.g.e., ss. , Karaca, a.g.e., s.
- Doğu Trakya’nın yollarına bakıldığında günümüzde de İstanbul’dan başlayan devlet yolu Çatalca, Saray, Vize, Pınarhisar üzerinden Kırklareli’ye ulaşır. Yol buradan ikiye ayrılarak, batıya doğru Edirne’ye, kuzeye doğru ise, Demirköy üzerinden Bulgaristan’a doğru devam eder.
- Rezerve Deresi’nin üzerinde, İncesırt Köyü sınırları üzerinde Osmanlı Dönemi’ne tarihlenen taş köprü kalıntısı bulunmaktadır. Bkz. dipnot
- Kırklareli, Osmanlı İmparatorluğu Dönemi’nde ( yüzyıl) menzil olarak kullanılmıştır. Bkz. Altuhan, a.g.e., ss.
- İreçek, İnceğiz’in Ad Statuas olabileceğini belirtmektedir. Bkz. İreçek, a.g.e., İnceğiz’in yaklaşık 2,5 km kadar batısındaki Maltepe’de yapılan kurtarma kazısında Roma ve Doğu Roma İmparatorlukları dönemlerine tarihlenen bir yerleşim ve nekropol alanı bulunmuştur. Maltepe yerleşimi için bkz. Alpay Pasinli-Turan Gökyıldırım vd., “İnceğiz-Maltepe Nekropolü Yılı Kurtarma Kazısı”, IV. Müze Kurtarma Kazıları Semineri, , ss. ; Alpay Pasinli-Turan Gökyıldırım vd., “İnceğiz-Maltepe Nekropolü Yılı Kurtarma Kazısı”, V. Müze Kurtarma Kazıları Semineri, , ss. ; Alpay Pasinli-Turan Gökyıldırım vd., “Çatalca-İnceğiz Köyü Maltepe Nekropolü Yılı Kurtarma Kazısı”, VI. Müze Kurtarma Kazıları Semineri, , ss. ; Alpay Pasinli-Turan Gökyıldırım vd., “Çatalca-İnceğiz Köyü Maltepe Nekropolü Yılı Kurtarma Kazısı”, VII. Müze Kurtarma Kazıları Semineri, , ss.
- Yarımburgaz civarında, Küçükçekmece Gölü’nün kuzeyinde bulunan Nakkaş/Menekşe Deresi üzerindeki Roma Köprüsü ile aynı gölün hemen kuzeyinde yer alan Osmanlı İmparatorluğu Dönemi’ne ait Odabaşı Köprüsü bu güzergâhı göstermesi açısından önemlidir. Her iki köprü hakkında bilgi için bakınız Binnur Kıraç-Burcu B. Cantimur-Mevlüde Kaptı, “Tarihi Kâgir Köprülerde Koruma Yaklaşımlarının İrdelenmesi: Menekşe/Nakkaş (Roma) Köprüsü, Odabaşı Köprüsü ve Ferhatpaşa Köprüsü”, 5. Tarihi Eserlerin Güçlendirilmesi ve Geleceğe Güvenle Devredilmesi Sempozyumu, Erzurum , ss. Bu güzergâh Küçükçekmece Gölü’nün doğu ve kuzeyinden, Çatalca, Vize, Pınarhisar ve Kırklareli üzerinden Edirne’yi geçip buradan sonra kuzeye veya batıya yönelerek asıl hedeflerine doğru seferlerine devam etmişlerdir. Ayrıntılı bilgi için bkz. Mehmet Yaşar Ertaş, “Savaşlarla Şekillenen Yollar: Osmanlı Devletinde Yol Sistemi”, Uluslararası Osmanlı Öncesi ve Osmanlı Tarihi Araştırmaları 6. Ara Dönem Bildirileri Kitabı, Meta Basım Matbaacılık, İzmir , s.
- Kuelzer, a.g.e., s. , Madzharov, a.g.e., ss. , Fig. 67 ve 68, Karaca, a.g.e., s.
- Yoğuntaş, Doğu Roma İmparatorluğu Dönemi’nde Skopelos, Osmanlı İmparatorluğu Dönemi’nde ise Polos adı kullanılmış, ’larda ise, bugünkü adı verilmiştir. Bkz. Nazif Karaçam, Efsaneden Gerçeğe Kırklareli, Kırklareli Belediyesi Yayını, Kırklareli , ss.
- Kayalı, Doğu Roma İmparatorluğu Dönemi’nde Petra, Osmanlı Dönemi’nden yüzyılın ortalarında kadar ise Bedre adı ile anılmıştır. Bkz. Karaçam, a.g.e., s.
- Kuelzer, a.g.e., s. , Madzharov, a.g.e., s. , Fig. 67 ve
- Köprü Koordinat: Doğu: , Kuzey:
- Mevcut duruma göre Kurtdere Köprüsü, 4,90 cm genişliğe, 10 m kadar uzunluğa sahiptir. Köprünün kemer genişliği 3,60 cm ve dere tabanından yüksekliği 3,45 cm’dir. Köprü, kaçak kazı yapanlar tarafından ağır şekilde tahrip edilmektedir. Özellikle köprünün kuzey kısmı yıkılmış, batıdaki ayağın oturduğu ana kaya define olduğu gerekçesi ile derin şekilde kazılmıştır.
- Yol kalıntısı Koordinat: Doğu: , Kuzey:
- Köprü Koordinat: Doğu: , Kuzey:
- Mevcut haliyle köprünün ayaklar arasındaki açıklığı yaklaşık cm, genişliği yaklaşık cm ve yüksekliği ise yaklaşık 3,40 cm’dir.
- Vize’de bulunmuş bir yazıtta, Bizans İmparatoru V. Konstantin (MS ) tarafından Vize ile Kırklareli arasında bulunan bir köprünün MS /74 tekrar yapılması için emir verdiği belirtilmektedir. Bu yazıtta belirtilen köprü, Uçmakdere Köprüsü olabilir. Yazıt hakkındaki bilgi için bkz. Kuelzer, a.g.e., s.
- Hasanağa ile Sinanköy (Pravadi) arasında bulunan mil taşında “Uğurlu olsun! Arabistan, Adiabene, Büyük Parth fatihi imparator Septimius Severus Partinax’a ve Augustuslar Aurelius Antoninus’a ve Publius (Gata)’a Hadrianopolislilerin şehri … mil mesafede (diktirdi)” yazmaktadır. Süloğlu Barajı’nda bulunan mil taşında ise, “Efendilerimiz II. Konstantin, Kostas ve Constantius daima yenilmez Augustuslara …” yazmaktadır. Her iki mil taşının bilgileri Edirne Arkeoloji Müzesi, eser sergi etiketlerinden alınmıştır. Bu mil taşları, Mustafa Hamdi Sayar tarafından yayına hazırlanmaktadır.
- Osmanlı İmparatorluğu Dönemi’nde de Edirne’den kuzeye, Yanbol’a doğru yapılan seferlerde Tunca Vadisi kullanılmıştır. Bkz. Doğru, a.g.e., ss. 40,
- Köprü Koordinat: Doğu: , Kuzey: Köprü, yaklaşık 3,80 cm genişliğinde, 4,50 cm uzunluğunda ve kenar genişliği cm’dir.
- Eski Lefeci Köprüsü’nün yaklaşık 5 km kuzeyinde, Şeytan Deresi’nin doğu kıyısında Kanlıgeçit Mevkii’nde Kırklareli Müzesi tarafından yapılan çalışmada, MÖ yılları arasına tarihlenen Lysimakheia (Bolayır) darbı sikkeler tespit edilmiştir. Sikkelerin etrafından yerleşim tespit edilememesi, olasılıkla bu güzergâhı kullanan kişiler tarafından bırakıldığı/düşürüldüğünü akla getirir. Sikkeler içini bakınız Melih Arslan, “Kırklareli Müzesi’ndeki Asilbeyli Lysimachia Definesi”, Belleten, Cilt: 72, Sayı: , Nisan , ss.
- Mil taşının tarihlendirilmesindeki yardımları için Tuba Efendioğlu’na teşekkür ederim.
- Yol kalıntısı Koordinat: Doğu: , Kuzey:
- Yol kalıntısı Koordinat: Doğu: , Kuzey:
- Köprü Koordinat: Doğu: , Kuzey: Köprünün ayak açıklığı yaklaşık 4 m olup, genişliği 3 m’dir.
- Demirköy ve çevresinin maden yatakları açısından önemli bir alan olması bu yolu gerekli kılmaktadır. Demirköy demir kaynakları için bakınız Zülküf Yılmaz-Ali Osman Uysal, “Demirköy Fatih Demir Dökümhanesi Yılı Araştırma ve Kazı Çalışmaları”, Türk Arkeoloji ve Etnografya Dergisi, Sayı: 6, , ss. ; H. H. Günhan Danışman-Fokke Gerritsen vd., “Demirköy-Samakocuk Iron Foundry: An Industrial Archaeology Project at an Ottoman Metal Workshop Complex in Thrace”, Türkiye Bilimler Akademisi Arkeoloji Dergisi (TÜBA-AR), Sayı: 10, , ss.
- Boztaş ile İncesırt köyleri arasında, Rezve (Mutlu) Deresi üzerinde bulunan ve Geç Osmanlı İmparatorluğu Dönemi’ne tarihlenen köprü, kesme taş ile üç kemerli yapılmış, 5 m eninde, m kemer açıklığına sahiptir. Bkz. Kırklareli Kültür Varlıkları Envanteri II, Ankara , s.