Enflasyon Sepetinde Neler Var Eylül 2019

Enflasyonun baz etkisinin de yardımıyla aralık ayında düşeceğini söylemişti Hazine ve Maliye Bakanı Nureddin Nebati, Uludağ Ekonomi Zirvesi'nde. 

7 Ekim'de gerçekleşen etkinlikte konuşan Nebati, 'den 'ye kadar 20 yıllık enflasyon ortalamasının yüzde olduğunu belirtmiş, enflasyonun yine bu ortalamalara doğru inmesini sağlayacak "yumuşak bir geçiş"ten bahsetmişti. 

Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan'a göre ise yıl başından sonra enflasyon, "önce yüzde 40'lı, daha sonra 30'lu, yıl sonuna doğru ise yüzde 20'li" seviyelere inecek. 

Ekim ayında Türkiye İstatistik Kurumu'na göre yüzde 85,51, bağımsız Enflasyon Araştırma Grubu'na (ENAG) göre yüzde ,3 olan enflasyon için Orta Vadeli Program ise "'de yüzde 65, 'te yüzde 24,9, 'te yüzde 13,8 olacak" diyor. 

Bu işin tüketici enflasyonu kısmı. Üretici tarafına baktığımızda ise Yurt İçi Üretici Fiyat Endeksi (Yİ-ÜFE) yıllık yüzde ,69'a ulaşmış durumda. 

Tüketici fiyatlarının ne yöne gideceğinin bir göstergesi olan ÜFE'deki artış Ekim 'de ise yüzde 46,31'di. 

Enflasyonu bu seviyelerden yüzde 40'lı, 30'lu, 20'li seviyelere indirecek sihirli değnek "baz etkisi" tam olarak ne anlama geliyor? 

Dört farklı enflasyon oranı

Baz etkisini açıklamadan önce iki önemli tanımı hatırlatmak gerek. 

Bunlardan ilki, enflasyonun tanımı. 

Merkez Bankası'na göre enflasyon, sadece belli bir malın veya hizmetin fiyatının tek başına artması değil, fiyatların genel düzeyinin sürekli bir artış göstermesi. 

TCMB, "Enflasyon düşmesi, fiyatların düşmesi insanların alım gücünün artması, gelirlerinin yükselmesi demek değildir. Enflasyonun düşmesi, fiyatların daha az artması (yani artışın devam etmesi ama eskisine göre artışın yavaşlaması), insanların alım güçlerinin daha az azalması ve neticesinde istikrar ve refah demektir" ifadelerini kullanıyor. 

Diğer açıklanması gereken konu ise TÜİK'in dört farklı enflasyon oranı açıklıyor oluşu: 

- Bir önceki aya göre değişim oranı

- Bir önceki yılın aralık ayına göre değişim oranı

- Bir önceki yılın aynı ayına göre değişim oranı

- 12 aylık ortalamalara göre değişim oranı

Halk arasında "enflasyon" denilince anlaşılan "bir önceki yılın aynı ayına göre değişim oranı".

Yani Ekim enflasyonu hesaplanırken, Ekim baz alınıyor, Ekim enflasyonuna göre ne kadar artış/azalış yaşandığına bakılıyor. 

İşte "baz etkisinin" hesaplanmasında kilit eleman, baz alınan dönem. 

Baz etkisi nedir?

Baz etkisini YouTube kanalında sayılarla açıklayan Ekonomist Emrah Lafçı, ve yıllarını ele alıyor. Karşılaştırılan dönemler ise Temmuz-Ağustos-Eylül ile Temmuz-Ağustos-Eylül  

Lafçı'nın açıklamasıyla paralel olarak Temmuz 'de enflasyon sepetindeki maddelerin ortalama fiyatının olduğunu ve yıllık enflasyonun yüzde 12 olduğunu varsayalım. 

Bu durumda aylık enflasyon yüzde 1 gibi bir seviyeye denk geliyor. Bu durumda 'in temmuz ayında birim olan enflasyon sepeti değeri, ağustos ayında olacak. 

Aylık enflasyonun yüzde 1 ya da yakın seviyelerde devam etmesi beklenirken, Eylül 'e gelindiğinde yüzde 6 kaydedilmesi dengeleri bozuyor. Enflasyon sepeti ise 'ye ulaşıyor. 

yılına gelelim. Temmuz 'un yıllık enflasyonu, Temmuz ile karşılaştırılıyor. Normal şartlar altında yıllık enflasyon yüzde 12 devam etseydi, Temmuz 'da sepetin değeri olacaktı. 

Temmuzdan ağustosa, hatta eylüle kadar hayatın normal gittiğini, yüzde 1'ler seviyesinde aylık enflasyon olduğunu varsaydığımızda bu durumda sepet değeri önce 'e sonra ya da 'e çıkıyor. 

eylülünün yıllık enflasyonunu hesaplarken baz aldığımız dönem bir önceki yılın aynı ayı. 

Ancak 'in ağustosundan eylülüne geçerken aylık enflasyonda öyle bir sıçrama oldu ki 'da enflasyonun (varsayımsal olarak) "ılımlı" gitmesiyle iki dönem arasındaki fark azaldı. 

Yani 'lik sepet fiyatı 'e yükseldi. Eğer sepet, 'de kalsaydı, yıllık enflasyon yaklaşık yüzde 14 olacaktı. Mevcut durumda ise yaklaşık yüzde 7,5. 

Daha düşük enflasyon için şart: Kur şoku yaşanmaması

Yıllık enflasyon, son 12 aylık enflasyon anlamına geliyor. 

Piri Reis Üniversitesi Rektör Yardımcısı Prof. Dr. Erhan Aslanoğlu'nun da açıkladığı gibi, yıllık enflasyon hesaplamasında başlangıç dönemi, bir önceki yılın aynı ayı. Temmuz için başlangıç döneminin Temmuz olması gibi. 

Enflasyonu hesaplanan ay değiştikçe, bir önceki yılın baz alınan ayı da değişiyor. Dolayısıyla 12 aylık dönemin ilk ayı, her ay endeks hesaplamasından çıkarak ilerliyor. Ağustos enflasyon hesaplamasında, Temmuz 'in olmaması gibi.

Independent Türkçe'ye konuşan Aslanoğlu, 'in aralık döneminde ve Ocak-Şubat-Mart-Nisan dönemlerinde aylık enflasyonun yüksek olduğunu hatırlatıyor. 

Prof. Dr. Erhan Aslanoğlu'nun açıklamasına göre önümüzdeki yılın başlangıcında her ayın enflasyon hesaplaması yapılırken, bir önceki yılın aynı ayı da endeksten çıkıyor olacak. 

Dolayısıyla Şubat yıllık enflasyonu hesaplanırken Ocak ya da Mayıs hesaplanırken, Nisan endekste olmayacak. 

Aslanoğlu, "Şayet bir kur şoku yaşamazsak, gelecek senenin söz konusu aylarında daha düşük rakamlar gelebilir. Geçen yıl da çok yüksek oranlar görmüş olmamız nedeniyle enflasyon, yıllık bazda düşmüş olacak" diye konuştu. 

Ancak elbette ki içinde bulunduğumuz dönemi, Ağustos ya da Eylül ile kıyasladığımızda, enflasyonun birikimli olarak artmaya devam ettiği de görülüyor. 

"Aralıktaki baz etkisinin yok olması çok zor"

Türkiye'de enflasyonun bir numaralı nedeninin döviz kuru olduğunu hatırlatan Aslanoğlu, "Geçen yıl kur, aralığın aylık enflasyonunda yüzde 13 gibi bir artışa yol açmıştı. Önümüzdeki dönemde bir kur şoku yaşanırsa bu, baz etkisini azaltır ya da tamamen yok edebilir" uyarısını da yapıyor. 

Piri Reis Üniversitesi Rektör Yardımcısı Prof. Dr. Erhan Aslanoğlu/ Fotoğraf: funduszeue.info

Aslanoğlu, döviz kuru dışında ücretlerden ya da petrol, emtia fiyatlarından gelecek baskının da baz etkisini azaltabileceğini söylüyor. 

"Aralıktaki baz etkisinin yok olması çok zor. Ama şubattan sonraki rakamları bastıracak" diyor Piri Reis Üniversitesi Öğretim Üyesi. 

"Hayat pahalılığı devam edecek"

Erhan Aslanoğlu'na göre baz etkisiyle enflasyonun gerilemesinin halka etkisi çok olmayacak. Yalnızca enflasyonun artış hızında bir yavaşlama görülecek. 

Hayat pahalılığının devam edeceğini vurgulayan akademisyen "Ürünler daha pahalı olmaya devam edecek. Burada kritik nokta, vatandaşın geliri enflasyondan daha az mı daha çok mu artıyor? Reel olarak baktığımızda reel gelirlerde düşüş olduğunu görüyoruz. Ciddi ve kalıcı bir gelir artışına ihtiyaç var" ifadelerini kullanıyor. 

"Matematiksel olarak enflasyonun düşüyor olması, fiyatların düştüğü anlamına gelmiyor"

Marmara Üniversitesi Öğretim Üyesi Prof. Dr. Burak Arzova'ya göre ise "baz etkisi", tamamen matematiksel bir olgu. 

"Eğer Aralık 'nin aylık enflasyon oranı, geçtiğimiz yılın aralık enflasyonundan daha düşük gelirse 12 aylık enflasyon, Aralık enflasyon oranına göre belirleniyor. Enflasyon da matematiksel olarak düşmüş oluyor" diyen Arzova şöyle devam ediyor: 

Kıyaslama yapılmak istenirse; Aralık aylık enflasyonu yüzde 13,58 artmıştı. Bu sene muhtemelen bu kadar artış olmayacak. Daha az artan ancak hâlâ artan bir enflasyonla karşı karşıya kalacağız. 

Matematiksel olarak enflasyonun düşüyor olması, fiyatlar genel düzeyinin düşüyor olduğu anlamına gelmiyor. Halka etkisi olmayacak. Neticede enflasyon artmaya devam edecek. Fiyatlar yine artıyor. Ancak artış hızı yavaşlıyor. 

Marmara Üniversitesi Öğretim Üyesi Prof. Dr. Burak Arzova/ Fotoğraf: funduszeue.info

Yoksullaşma nedeniyle enflasyon düşüşü

Prof. Dr. Burak Arzova'ya göre enflasyonun düşüşünde merkez bankalarının iki önemli etkisi var. 

Bunlardan ilki talep üzerinde bir etki yaratarak talebin kısılması. Talep düştüğü zaman da fiyatların gerilemesi. 

Diğeri ise beklentilerin yönetimi. Gelecek dönemlerde fiyatların artmayacağına dair bir beklenti oluştuğu zaman fiyat artışları da o beklentiye göre şekilleniyor. 

Türkiye'de enflasyonla mücadeleye yönelik güçlü bir politika olmadığını vurgulayan Marmara Üniversitesi Öğretim Üyesi, "yoksullaşma nedeniyle enflasyon düşüşünden" bahsediyor: 

Alım gücü çok düştüğü için talepte de bir düşüş görülebilir. Düşen taleple birlikte, yoksullaşmaya bağlı olarak belki enflasyon da bir düşüş görebiliriz. 

Enflasyonun baz etkisiyle düşüşünün seçim sürecini etkileyip etkilemeyeceği ile ilgili soruya Burak Arzova şöyle yanıt veriyor: 

Bu durum, siyaseten kullanılmak istenebilir ancak seçimi etkileyeceğini düşünmüyorum. 

Çünkü halk, karşı karşıya kaldığı enflasyonun, açıklanan rakamlardan çok daha yüksek olduğunu görüyor. Açıklanan rakamlara da inanmıyor. Sıkıntı burada çok büyük. 

Enflasyon yüzde Ama çarşıya pazara gittiğimizde üretici enflasyonları çerçevesinde bir enflasyonla karşı karşıya kalıyoruz. 

Arzova, "Yine enflasyon olacak. Örneğin bugün yüzde 70 enflasyon olsa bu, geçen yıl lira olan malın lira olması anlamına geliyor. Enflasyon, gelecek sene yüzde 50'ye düşse bile bu sefer de liralık mal, lira olacak. Dolayısıyla başlangıç noktana kıyasla inanılmaz fiyatlarla karşı karşıya kalınacak" açıklamasını yapıyor. 

DUVAR - Türkiye &#;statistik Kurumu (TÜ&#;K), Ekim enflasyon (TÜFE) rakamlar&#;n&#; aç&#;klad&#;. Buna göre ekim ay&#;nda bir önceki aya göre yüzde 2, bir önceki y&#;l&#;n aral&#;k ay&#;na göre yüzde 10,59, bir önceki y&#;l&#;n ayn&#; ay&#;na göre yüzde 8,55 ve on iki ayl&#;k ortalamalara göre yüzde 16,81 art&#;&#; gerçekle&#;ti.

Yurt içi üretici fiyat endeksi (ÜFE) ise ekimde bir önceki aya göre yüzde 0,17, bir önceki y&#;l&#;n aral&#;k ay&#;na göre yüzde 6,71, bir önceki y&#;l&#;n ayn&#; ay&#;na göre yüzde 1,70 ve on iki ayl&#;k ortalamalara göre yüzde 22,58 art&#;&#; gösterdi.

TÜFE eylül ay&#;nda  yüzde 9,26 olarak aç&#;klanm&#;&#;t&#;. Ekonomistler, baz etkisinin kas&#;mda kalkmas&#;yla birlikte enflasyonun yeniden çift haneli rakamlar&#; görece&#;ini belirtiyor.

.

Ayl&#;k en yüksek art&#;&#; yüzde 11,70 ile giyim ve ayakkab&#; grubunda oldu. Ana harcama gruplar&#; itibar&#;yla konutta yüzde 3,55, g&#;da ve alkolsüz içeceklerde yüzde 1,65, haberle&#;mede yüzde 1,43 ve ula&#;t&#;rmada yüzde 1,17 art&#;&#; gerçekle&#;ti. Ayl&#;k dü&#;ü&#; gösteren tek grup yüzde 0,59 ile e&#;lence ve kültür oldu.

Y&#;ll&#;k en fazla art&#;&#; yüzde 43,60 ile alkollü içecekler ve tütün grubunda gerçekle&#;ti. TÜFE'de, bir önceki y&#;l&#;n ayn&#; ay&#;na göre sa&#;l&#;k yüzde 14,24, e&#;itim yüzde 14,20, lokanta ve oteller yüzde 13,71 ve çe&#;itli mal ve hizmetler yüzde 13,43'le art&#;&#;&#;n yüksek oldu&#;u di&#;er ana harcama gruplar&#;n&#; olu&#;turdu.

&#;&#;lenmemi&#; g&#;da ürünleri, enerji, alkollü içkiler ve tütünle alt&#;n hariç TÜFE'de y&#;l&#; ekim ay&#;nda bir önceki aya göre yüzde 1,58, bir önceki y&#;l&#;n aral&#;k ay&#;na göre yüzde 9,66, bir önceki y&#;l&#;n ayn&#; ay&#;na göre yüzde 7,64 ve on iki ayl&#;k ortalamalara göre yüzde 16,09 art&#;&#; gerçekle&#;ti.

Ekim 'da endekste kapsanan maddeden; 33 maddenin ortalama fiyatlar&#;nda de&#;i&#;im olmazken, maddenin ortalama fiyatlar&#;nda art&#;&#;, 96 maddenin ortalama fiyatlar&#;nda ise dü&#;ü&#; gerçekle&#;ti.

ÜFE'DE EN FAZLA ENERJ&#; ENERJ&#;DE

.

Yurt içi üretici fiyat endeksi (ÜFE) ise ayl&#;k yüzde 0,17, y&#;ll&#;k ise yüzde 22,58 art&#;&#; gösterdi. Sanayinin dört sektörünün bir önceki aya göre de&#;i&#;imleri; madencilik ve ta&#;ocakç&#;l&#;&#;&#; sektöründe yüzde 1,32, imalat sanayi sektöründe yüzde 0,03, elektrik, gaz üretimi ve da&#;&#;t&#;m&#; sektöründe yüzde 1,35, su temini sektöründe yüzde 0,96 art&#;&#; olarak gerçekle&#;ti.

Bir önceki aya göre en fazla art&#;&#;; yüzde 9,59 ile ham petrol ve do&#;algaz, yüzde 2,62 ile di&#;er ula&#;&#;m araçlar&#;, yüzde 2,47 ile tütün ürünleri olarak gerçekle&#;ti. Buna kar&#;&#;l&#;k ana metaller yüzde 2,21, ka&#;&#;t ve ka&#;&#;t ürünleri yüzde 1,26, a&#;aç ve mantar ürünleri (mobilya hariç) yüzde 0,34 ile bir önceki aya göre endekslerin en fazla dü&#;tü&#;ü alt sektörler oldu.

Ayl&#;k en fazla art&#;&#; enerjide ve y&#;ll&#;k en fazla art&#;&#; dayan&#;ks&#;z tüketim mal&#;nda gerçekle&#;ti.

BAZ ETK&#;S&#; NED&#;R?

Enflasyonda eylül ve ekim ‘baz ay&#;’ olarak niteleniyor. Enflasyon oran&#;, bir y&#;l önceki ayn&#; ay&#;n TÜFE (Tüketici Fiyat Endeksi) üzerinden hesaplan&#;yor. Dolay&#;s&#;yla bir önceki sene endeks de&#;eri ne kadar yüksek ise haliyle y&#;ll&#;k art&#;&#; oran&#; da o kadar az gözüküyor.

Ekonomist &#;brahim Kahveci, baz etkisini &#;öyle anlat&#;yor: Bu y&#;l eylül ay&#;nda fiyatlar daha önceki eylül aylar&#;ndaki gibi ( aras&#; ortalama) yükselmesi (0,71) halinde y&#;ll&#;k enflasyon yüzde 9’lara dü&#;mü&#; oluyor. Böylece enflasyon tek haneye inmi&#; oluyor. Gerçekten fiyatlar art&#;k daha m&#; az art&#;yor? Hatta baz&#;lar&#;n&#;n anlad&#;&#;&#; gibi fiyatlarda dü&#;ü&#; mü var? Enflasyonun pozitif oldu&#;u her rakamda fiyatlar artmaya devam ediyor demektir. Geçen y&#;l kur &#;oku sonras&#; dolar&#;n a&#;ustos-eylül ay&#; ortalama fiyat&#; 6, seviyesiydi. Bugün a&#;ustos ay&#;ndan 8 eylüle kadar ortalama dolar kuru 5,65’den i&#;lem görmü&#;tür.

K&#;saca meram&#;m &#;udur: Bugün kura ba&#;l&#; fiyat art&#;&#;lar&#; ya&#;am&#;yoruz. Ortalama kur yüzde 7,0 a&#;a&#;&#; dü&#;mesine ra&#;men, fiyatlar genel seviyesi yine yüzde 9,,0 aras&#; y&#;ll&#;k art&#;&#; göstermi&#; olacak.  aras&#; rutin ortalama art&#;&#;lar&#;n üzerinde bir tempoday&#;z.

K&#;saca olay &#;udur: Enflasyonda sadece ve sadece baz etkisine ba&#;l&#; bir gerileme ya&#;an&#;yor ama altta kazan adeta kaynamaya devam ediyor.

aras&#; ortalama art&#;&#;lar&#;n oldukça üzerinde bir fokurdama var. Ve bu fokurdama kas&#;m-aral&#;k aylar&#;nda bizi tersten çarpacak. (EKONOM&#; SERV&#;S&#;)