Sonuç Yayınları Karmaşık Sayılar Çözümleri
ENGELLER ve FIRSATLAR
HAZAR STRATEJİ ENSTİTÜSÜ YAYINIDIR PUBLICATION OF CASPIAN STRATEGY INSTITUTE<br />
EYLÜL 2015 SAYI 34 - SEPTEMBER 2015 ISSUE 34<br />
BATI-İRAN UZLAŞMASI:<br />
<strong>ENGELLER</strong> <strong>ve</strong><br />
<strong>FIRSATLAR</strong><br />
FİYAT- PRICE 5 TL<br />
WEST-IRAN RAPPROCHEMENT:<br />
HURDLES vs<br />
OPPORTUNITIES<br />
КРАТКОЕ ИЗЛОЖЕНИЕ
www.hazarworld.com<br />
ÖNSÖZ / EDITORIAL<br />
Kadim bir tarihe sahip Türkler ile İran’ın<br />
kökenini oluşturan Persler uzun bir geçmişe<br />
<strong>ve</strong> kültürel etkileşime sahiptir. Son yüzyılda<br />
Osmanlı’nın yıkılıp Türkiye Cumhuriyeti’nin<br />
kurulması <strong>ve</strong> Şah Dönemi’nin bitip İran<br />
İslam Cumhuriyet’inin kurulması gibi<br />
siyasi değişimler sebebiyle ilişkiler farklı<br />
boyutlar kazansa da devam etti. Humeyni<br />
devrimi sonrası ABD-İran ilişkilerinin 30<br />
yıldan fazladır sekteye uğraması İran’ın hem<br />
bulunduğu coğrafyayla hem de dünyayla<br />
iletişiminin zayıflamasına sebep oldu. Bugün<br />
ise 5+1 ülkelerinin İran ile vardıkları nükleer<br />
mutabakat İran’ın özellikle uzun zamandır<br />
dışlandığı küresel piyasalara entegrasyonunun<br />
kapısını açtı. Ambargonun kalkması ile İran<br />
pazar payını <strong>ve</strong> rekabet gücünü arttırırken,<br />
bazı ülkeler de rekabet gücünü kaybedecektir.<br />
Dünyanın en büyük petrol <strong>ve</strong> doğal gaz<br />
rezervlerinden birine sahip olan İran’ın<br />
özellikle enerji piyasalarında etkili bir<br />
oyuncu olacağı kesin. Elbette bunun için<br />
bazı koşulların oluşması gerekiyor. Öncelikle<br />
çok uzun süredir ambargolara maruz kalan<br />
İran’ın sahip olduğu kaynakları dünyayla<br />
rekabet edebilir ölçüde üretebilmesi için yeni<br />
teknoloji yatırımlarına ihtiyacı var. Öte yandan<br />
biliyoruz ki İran ambargolarla uğraşırken<br />
komşu ülkeler özellikle enerji alanında önemli<br />
atılımlarda bulundular. Bunlardan biri de<br />
Avrupa, Türkiye <strong>ve</strong> Azerbaycan inisiyatifi ile<br />
ortaya konulan Güney Gaz Koridoru. Şimdilik<br />
Azerbaycan doğal gazını Avrupa’ya taşıyacak<br />
olan bu boru hattının ileride İran doğal gazını<br />
da taşıması gündeme gelebilir. Sonuçta Güney<br />
Gaz Koridoru’nun önemli bir ayağını oluşturan<br />
Trans Anadolu Doğal Gaz Boru Hattı (TANAP)<br />
ile İran, doğal gazını Avrupa’ya kolayca <strong>ve</strong><br />
ekonomik olarak iletme şansı yakalayabilir.<br />
İran’ın yakaladığı bu avantajın hangi ülkeler<br />
için dezavantaj olacağını <strong>ve</strong> konu ile ilgili diğer<br />
gelişmeleri hep birlikte takip edeceğiz.<br />
Bu sayımızda çok değerli hocalarımızın<br />
görüşlerine yer <strong>ve</strong>rdiğimiz <strong>ve</strong> İran’ın küresel<br />
piyasalarla entegrasyonu sonucunda enerji<br />
piyasalarının <strong>ve</strong> İran-Türkiye ticari ilişkilerinin<br />
geleceğini tartıştığımız bir kapak yazısı<br />
hazırladık. Türk tarihine önemli katkıları<br />
bulunan Uluslararası Türk Akademisi’nin<br />
Başkanı Prof. Dr. Darhan Kıdırali ile bir<br />
röportaj gerçekleştirdik.<br />
Ekim sayısında görüşmek dileğiyle…<br />
HALDUN YAVAŞ<br />
Hazar Strateji Enstitüsü<br />
Genel Sekreter<br />
HALDUN YAVAŞ<br />
Caspian Strategy Institute<br />
Secretary General<br />
There is long-standing historic relation and<br />
cultural interaction between Turks, who<br />
has an ancient history, and Persians who<br />
constitute the origins of Iran. Those relations<br />
continue e<strong>ve</strong>n though it acquired different<br />
dimensions due to political chances in the<br />
last century, such as the establishment of the<br />
Republic of Turkey after the collapse of the<br />
Ottoman Empire and the establishment of<br />
Islamic Republic of Iran. Iran has weaker<br />
links with its geography as well as with the<br />
entire world due to the interruption of US-<br />
Iran relations for more than 30 years after<br />
the Khomeini revolution. Today, nuclear deal<br />
between Iran and 5+1 countries has gi<strong>ve</strong>n way<br />
to integration with global markets from which<br />
it was alienated for a long time. Lifting of the<br />
embargo will increase Iran’s market share and<br />
competiti<strong>ve</strong> power, while some countries will<br />
be negati<strong>ve</strong>ly affected in this regard.<br />
It is taken for granted that Iran, holding one<br />
of the largest oil and natural gas reser<strong>ve</strong>s<br />
in the world, will be an effecti<strong>ve</strong> actor<br />
especially in energy markets. Therefore, some<br />
conditions must be met for sure. After being<br />
subjected to embargoes for a <strong>ve</strong>ry long time,<br />
Iran primarily needs to make technological<br />
in<strong>ve</strong>stments in order to produce its resources<br />
at a competiti<strong>ve</strong> le<strong>ve</strong>l. On the other hand,<br />
neighboring countries ha<strong>ve</strong> taken significant<br />
steps in the field of energy while Iran was<br />
struggling with embargoes. One of those steps<br />
is the Southern Gas Corridor which is being<br />
realized with the initiati<strong>ve</strong> of Europe, Turkey<br />
and Azerbaijan. This pipeline is designed to<br />
transport Azerbaijani natural gas to Europe<br />
for now, but later it may deli<strong>ve</strong>r Iranian<br />
natural gas as well. E<strong>ve</strong>ntually, Iran may ha<strong>ve</strong><br />
a chance to transport its natural gas easily<br />
and economically to Europe via the Trans<br />
Anatolian Natural Gas Pipeline (TANAP),<br />
which is a significant pillar of the Southern<br />
Gas Corridor. This is an advantage for Iran<br />
while it may create some disadvantages for<br />
others. We will all see what will happen in the<br />
near future.<br />
In this issue’s co<strong>ve</strong>r story, we offer a projection<br />
about Iran-Turkey trade relations and the<br />
energy markets following Iran’s integration<br />
with global markets, with the valuable<br />
contributions of our experts. We made an<br />
interview with Prof. Dr. Darkhan Kydyrali,<br />
President of the International Turkic<br />
Academy.<br />
Hope to see you in October…<br />
YÖNETİM / MANAGEMENT<br />
İMTİYAZ SAHİBİ<br />
OWNER<br />
Hazar İletişim, Tanıtım <strong>ve</strong><br />
Yayıncılık A.Ş. Adına<br />
Haldun YAVAŞ<br />
GENEL YAYIN YÖNETMENİ<br />
EDITOR-IN-CHIEF<br />
Gökhan ÇAY<br />
YAZI İŞLERİ MÜDÜRÜ (SORUMLU)<br />
MANAGING EDITOR<br />
Figen AYPEK AYVACI<br />
EDİTÖR<br />
EDITOR<br />
Hande YAŞAR ÜNSAL<br />
HABER EDİTÖRLERİ<br />
NEWS EDITORS<br />
Mer<strong>ve</strong> DAMCI<br />
Osman KURT<br />
İNGİLİZCE EDİTÖRÜ<br />
ENGLISH EDITOR<br />
Cansu ERTOSUN<br />
RUSÇA EDİTÖRÜ<br />
RUSSIAN EDITOR<br />
Rufat AGHAYEV<br />
GRAFİK TASARIM<br />
GRAPHIC DESIGN<br />
Zeynep ÖZEL<br />
FOTOĞRAF EDİTÖRÜ<br />
PHOTO EDITOR<br />
Tarık ÜZGÜN<br />
YAYIN KURULU<br />
PUBLICATION BOARD<br />
Prof. Dr. Mesut Hakkı CAŞIN<br />
Doç. Dr. Bekir GÜNAY<br />
Doç. Dr. Fatih ÖZBAY<br />
Doç. Dr. Fatih MACİT<br />
Dr. Efgan NİFTİ<br />
Emin AKHUNDZADA<br />
Zeynep KAPTAN<br />
BASKI / PRINTING<br />
Bilnet Matbaacılık <strong>ve</strong> Ambalaj San. A.Ş.<br />
Dudulu Organize Sanayi Bölgesi<br />
1.Cadde No: 16 Esenkent – Ümraniye<br />
34476 İSTANBUL<br />
Tel: 444 44 03<br />
BASKI TARİHİ / PUBLICATION DATE<br />
Eylül 2015 / September 2015<br />
Yayın Türü / Publication Type<br />
Yaygın Yerel Süreli<br />
Yayın Süresi - Dili<br />
Publication Period - Language<br />
Aylık - Türkçe, İngilizce, Rusça<br />
Monthly - Turkish, English, Russian<br />
ISSN: 2148-4759<br />
İLETİŞİM<br />
MAILING ADDRESS<br />
Maslak Meydan Sokak<br />
Veko Giz Plaza No:3 Kat: 4<br />
Daire 10 Sarıyer, İstanbul, TÜRKİYE<br />
Tel: +90 212 999 66 00<br />
Faks: +90 212 290 40 30<br />
www.hazarworld.com<br />
[email protected]<br />
HAZAR WORLD<br />
1
IÇINDEKILER<br />
CONTENTS<br />
04<br />
HAZAR’A DAİR<br />
CASPIAN OVERVIEW<br />
HAZAR STRATEJİ ENSTİTÜSÜ YAYINIDIR PUBLICATION OF CASPIAN STRATEGY INSTITUTE<br />
EYLÜL 2015 SAYI 34 - SEPTEMBER 2015 ISSUE 34<br />
BATI-İRAN UZLAŞMASI:<br />
<strong>ENGELLER</strong> <strong>ve</strong><br />
<strong>FIRSATLAR</strong><br />
04<br />
KAZAKİSTAN DALGALI<br />
KURA GEÇTİ<br />
KAZAKHSTAN SWITCHES TO<br />
FLOATING EXCHANGE RATE<br />
FİYAT- PRICE 5 TL<br />
WEST-IRAN RAPPROCHEMENT:<br />
HURDLES vs<br />
OPPORTUNITIES<br />
КРАТКОЕ ИЗЛОЖЕНИЕ<br />
04<br />
05<br />
HAZAR’A DAİR<br />
CASPIAN OVERVIEW<br />
26<br />
İRAN İÇİN GERİ SAYIM<br />
BAŞLADI<br />
COUNTDOWN<br />
FOR IRAN<br />
05<br />
ÇİN EKONOMİSİ PİYASALARI<br />
SARSMAYA BAŞLADI<br />
MARKETS DISTRESSED<br />
BY CHINESE ECONOMY<br />
26<br />
The nuclear deal with Iran -on<br />
which an understanding has<br />
been reached- still awaits<br />
approval from the US Congress.<br />
İran ile varılan nükleer<br />
mutabakat, Amerikan Kongresi<br />
tarafından onaylanmayı bekliyor.<br />
Ancak İran’da bayram havası<br />
çoktan hüküm sürmeye <strong>ve</strong><br />
Türkiye dahil birçok ülke bu<br />
mutabakatın getirdiği kazançları<br />
hesap etmeye başladı.<br />
Ne<strong>ve</strong>rtheless, Iran has already<br />
got in the mood for celebration<br />
and many countries including<br />
Turkey ha<strong>ve</strong> started taking<br />
stock of the advantages this deal<br />
would yield.<br />
08<br />
08<br />
ÖZEL HABER<br />
SPECIAL REPORT<br />
08<br />
DÜŞÜK PETROL FIYATLARI ILE<br />
YAŞAMA ZAMANI<br />
LEARNING TO LIVE WITH<br />
LOW OIL PRICES<br />
12<br />
ANALİZ<br />
IN DEPTH<br />
12<br />
ERDOĞAN’IN ÇİN ZİYARETİNDEKİ<br />
UZUN LİSTESİ<br />
ERDOĞAN’S COMPREHENSIVE<br />
LIST FOR CHINA<br />
10<br />
2<br />
EYLÜL 2015 SAYI 34 - SEPTEMBER 2015 ISSUE 34
www.hazarworld.com<br />
16<br />
RÖPORTAJ / INTERVIEW<br />
16<br />
TÜRKLER HEM SAVAŞÇI<br />
HEM DE SANATÇIYDI<br />
TURKS WERE BOTH<br />
WARRIORS AND ARTISTS<br />
20<br />
GÖRÜŞ / 0PINION<br />
TÜRKİYE-ABD<br />
20<br />
İLİŞKİLERİNDE<br />
ZORLU SINAV<br />
GREAT CHALLENGE IN<br />
TURKEY-US RELATIONS<br />
44 20<br />
34<br />
ANALİZ / IN DEPTH<br />
50<br />
We compiled cultural activities such<br />
50<br />
KÜLTÜR & SANAT<br />
CULTURE & ART<br />
16<br />
Bölge ile ilgili konser, sergi <strong>ve</strong><br />
tiyatro faaliyetlerini sizin için<br />
derledik.<br />
as concerts, exhibitions, and plays<br />
about the region.<br />
34<br />
34<br />
DOĞAL GAZIN BİR NUMARASI<br />
GERÇEKTEN İRAN MI?<br />
IRAN: NUMBER ONE COUNTRY<br />
FOR NATURAL GAS?<br />
40<br />
BLOG / BLOG<br />
40<br />
IT & OT<br />
YAKINLAŞMASININ<br />
MİMARI SİBER<br />
GÜVENLİK<br />
CYBER SECURITY: ARCHITECT<br />
OF THE IT-OT<br />
RAPPROCHEMENT<br />
44<br />
LIFESTYLE / LIFESTYLE<br />
50<br />
44<br />
KURAK<br />
44<br />
ÇÖLLERDE YEŞEREN<br />
FİLİZ: TÜRKMENİSTAN<br />
SİNEMASI<br />
A SPROUT IN ARID<br />
DESERTS:<br />
TURKMEN CINEMA<br />
HAZAR WORLD<br />
3
HAZAR’A DAİR / CASPIAN OVERVIEW<br />
KAZAKİSTAN DALGALI<br />
KURA GEÇTİ<br />
Petrol fiyatlarının düşüşüne daha<br />
fazla dayanamayarak para birimi<br />
tengede sabit kur rejimine geçen<br />
Kazakistan kuru sabit tutabilmek<br />
için 2014-2015 yıllarında 28 milyon<br />
dolar harcadı. Bu kararın ardından<br />
Kazakistan Başbakanı Karim<br />
Masimov, olumsuz değişimlerin<br />
yaşandığı küresel ekonomi koşullarında<br />
oluşturulan yeni ekonomi<br />
politikasının, ekonomik gelişim ile<br />
fiyat istikrarı arasındaki dengeyi<br />
sağlayacak yeni para politikasına<br />
gereksinim duyduğunu ifade etti.<br />
KAZAKHSTAN SWITCHES TO<br />
FLOATING EXCHANGE RATE<br />
Having previously switched to fixed<br />
exchange rate for its national currency<br />
tenge as it was no longer able to withstand<br />
the decline in oil prices, Kazakhstan<br />
spent 28 million USD in 2014-2015 to<br />
keep the exchange rate stable. After this<br />
decision, Kazakhstan Prime Minister<br />
Karim Massimov pointed out that the new<br />
economic policy, which was formed under<br />
global economic circumstances going<br />
through negati<strong>ve</strong> changes, called for a new<br />
monetary policy that would strike a balance<br />
between economic de<strong>ve</strong>lopment and<br />
price stability.<br />
GÜRCİSTAN, RUSYA’YA<br />
KARŞI TEPKİLİ<br />
Gürcistan, Rusya<br />
Federasyonu’nun Kuzey<br />
Kafkasya <strong>ve</strong> Gürcistan’dan tek<br />
taraflı bağımsızlığını ilan eden<br />
<strong>ve</strong> uluslararası arenada Rusya<br />
dışında tanınmayan Güney<br />
Osetya ile Abhazya topraklarında<br />
başlattığı askeri tatbikatlara<br />
tepki gösterdi. Gürcistan<br />
Dışişleri Bakanlığı’nın internet<br />
sitesinde konuyla ilgili bir<br />
açıklama yapılırken Rusya’nın<br />
askerlerini Gürcistan topraklarından<br />
çekmesi gerektiği<br />
vurgulandı.<br />
GEORGIA FRUSTRATED<br />
WITH RUSSIA<br />
Georgia reacted to the<br />
military drills Russian<br />
Federation has launched in<br />
Abkhazia and South Ossetia<br />
which unilaterally declared<br />
independence from North<br />
Caucasus and Georgia and<br />
not recognized by the international<br />
community except<br />
for Russia. A statement<br />
was published on Georgian<br />
Ministry of Foreign Affairs<br />
website calling Russia to<br />
withdraw its soldiers from<br />
Georgian territory.<br />
KIRGIZİSTAN İLE<br />
KAZAKİSTAN ARASINDA<br />
GÜMRÜKLER KALDIRILDI<br />
Kazakistan, Rusya <strong>ve</strong> Belarus’un<br />
kurduğu Avrasya Ekonomik<br />
Birliği’ne (AEB) Ermenistan’ın<br />
ardından tam üye olan<br />
Kırgızistan ile Kazakistan<br />
arasında gümrükler kaldırıldı.<br />
Kırgızistan’ın kuzeyindeki<br />
Çuy vadisinde yer alan Bişkek<br />
ile Almatı karayolu üzerinde<br />
bulunan Ak-Jol Devlet Sınır<br />
Kapısı’nda gümrüklerin kaldırılması<br />
nedeniyle bir tören<br />
düzenlendi.<br />
CUSTOMS CONTROLS<br />
REMOVED ON KAZAKH-<br />
KYRGYZ BORDER<br />
Customs controls ha<strong>ve</strong> been<br />
remo<strong>ve</strong>d between Kazakhstan<br />
and Kyrgyzstan which, following<br />
Armenia’s membership, became<br />
a full member of the Eurasian<br />
Economic Union (EEU) established<br />
by Kazakhstan, Russia and Belarus.<br />
To celebrate the removal of customs<br />
control, a ceremony was held at<br />
the Ak-Jol State Checkpoint on<br />
Bishkek-Almaty highway located<br />
on the Chuy Valley in northern<br />
Kyrgyzstan.<br />
4 EYLÜL 2015 SAYI 34 - SEPTEMBER 2015 ISSUE 34
www.hazarworld.com<br />
ÇİN EKONOMİSİ<br />
PİYASALARI SARSMAYA<br />
BAŞLADI<br />
Dünyanın en büyük emtia ithalatçısı<br />
durumundaki Çin’in son 10 yılda<br />
%7’nin altına inmeyen büyüme<br />
rakamları 2014’ten sonra hız kesti.<br />
Bu durum, ihracatı emtiaya bağlı<br />
ülkelerin ekonomisi için ciddi bir<br />
tehdit oluşturmaya başladı. Çin<br />
ekonomisindeki gelişmelere bağlı<br />
olarak gelirleri azalan ülkelerin<br />
para birimleri değer kaybederken,<br />
ekonomik büyümelerde yavaşlama,<br />
enflasyon oranlarında ise yükselme<br />
tehdidi oluştu.<br />
MARKETS DISTRESSED<br />
BY CHINESE ECONOMY<br />
Growth figures of China -world’s<br />
largest commodity importerwhich<br />
remained abo<strong>ve</strong> 7% o<strong>ve</strong>r the<br />
past decade, seem to ha<strong>ve</strong> geared<br />
down since 2014. This slowdown<br />
is now regarded as a serious threat<br />
against the economies of countries<br />
whose exports are dependent on<br />
commodities. While the currencies<br />
continue to devaluate due to the<br />
de<strong>ve</strong>lopments in Chinese economy,<br />
they now face the risk of decreasing<br />
economic growth and higher<br />
inflation rates.<br />
TACİKİSTAN VE<br />
TÜRKMENİSTAN<br />
YAKINLAŞMASI<br />
Tacikistan Devlet Başkanı<br />
İmamali Rahman<br />
Türkmenistan’a gerçekleştirdiği<br />
ziyarette Devlet Başkanı<br />
Gurbanguli Berdimuhamedov<br />
ile görüşerek Türkmenistan<br />
ile ilişkileri güçlendireceklerini<br />
ifade etti. Aşkabat’ta<br />
resmi temaslarda bulunan<br />
Rahman’ın bu ziyareti, iki<br />
ülke ilişkilerinin önümüzdeki<br />
dönemde daha da güçlendirilmesi<br />
adına önem taşıyor.<br />
RAPPORT BETWEEN<br />
TAJIKISTAN AND<br />
TURKMENISTAN<br />
Having met President<br />
Gurbanguly Berdimuhamedow<br />
during his visit to<br />
Turkmenistan, President of<br />
Tajikistan Emomali Rahmon<br />
said they would strengthen the<br />
relations with Turkmenistan.<br />
This visit by Rahmon -who<br />
held official talks in Ashgabatis<br />
particularly significant for<br />
further consolidating the relations<br />
between two countries in<br />
the period ahead.<br />
İİT GENEL SEKRETERİ<br />
AZERBAYCAN’I<br />
ZİYARET ETTİ<br />
İslam İşbirliği Teşkilatı (İİT) Genel<br />
Sekreteri İyad Bin Amin Medeni,<br />
temaslarda bulunmak için geldiği<br />
Azerbaycan’da Dışişleri Bakanı<br />
Elmar Memmedyarov ile bir<br />
araya geldi. Bakü’de düzenlenen<br />
1. Avrupa Oyunları’nın başarılı<br />
organizasyonu için Azerbaycan’ı<br />
tebrik eden Medeni, 2017’de yine<br />
Bakü’de yapılması planlanan İslam<br />
Dayanışma Oyunları’nın da aynı<br />
şekilde gerçekleştirileceğinden<br />
emin olduğunu vurguladı.<br />
OIC SECRETARY<br />
GENERAL VISITS<br />
AZERBAIJAN<br />
Organization of Islamic<br />
Cooperation (OIC) Secretary<br />
General Iyad bin Amin Madani<br />
met Foreign Affairs Minister Elmar<br />
Mammadyarov as part of the official<br />
talks he held in Azerbaijan.<br />
Having congratulated Azerbaijan<br />
for the successful organization of<br />
the 1 st European Games in Baku,<br />
Madani expressed his confidence<br />
that the Islamic Solidarity Games<br />
to be organized in Baku in 2017 will<br />
also be as successful.<br />
HAZAR WORLD 5
HAZAR’A DAİR / CASPIAN OVERVIEW<br />
RUSYA VE UKRAYNA<br />
SINIRINDA 50 BİN<br />
ASKER<br />
Ukrayna Devlet Başkanı Petro<br />
Poroşenko, Rusya’nın ülkesi ile<br />
olan sınırına 50 bin civarında asker<br />
yığdığını, ülkenin doğusunda da 9<br />
bin kadar Rus askeri bulunduğunu<br />
söyledi. Poroşenko, Kremlin’in<br />
Ukrayna’ya saldırma fikrinden<br />
de vazgeçmediğini savundu.<br />
Öte yandan ülkesinin barıştan<br />
yana olduğunu vurgulayan<br />
Poroşenko, buna rağmen silahlı<br />
kuv<strong>ve</strong>tlere ayrılan kaynakları<br />
artıracaklarını açıkladı.<br />
50 THOUSAND SOLDIERS<br />
ON THE RUSSIAN-<br />
UKRAINIAN BORDER<br />
Ukrainian President Petro Poroshenko<br />
reported that Russia had deployed<br />
approximately fifty thousand soldiers<br />
on the border and there were around<br />
nine thousand Russian soldiers<br />
waiting on the east of the country.<br />
Poroshenko maintained that Kremlin<br />
had not gi<strong>ve</strong>n up on the idea to attack<br />
Ukraine, either. As he stressed out<br />
that his country was pro-peace,<br />
Poroshenko announced that they<br />
would ne<strong>ve</strong>rtheless scale up the<br />
resources allocated to the armed forces.<br />
ERMENİSTAN’IN<br />
NÜKLEER SANTRALİ<br />
METZAMOR YENİDEN<br />
GÜNDEMDE<br />
Türkiye ile İran sınırlarında<br />
doğal yaşamı tehdit ettiği iddia<br />
edilen Ermenistan’ın nükleer<br />
santrali Metzamor, İran’da<br />
yeniden gündeme geldi. Doğal<br />
yaşamı olumsuz etkilediği <strong>ve</strong><br />
Aras Nehri’ni kirlettiği iddia<br />
edilen Ermenistan’ın nükleer<br />
santrali Metzamor İran<br />
medyasında yeniden tartışma<br />
konusu oldu.<br />
THE ISSUE OF ARMENIAN<br />
NUCLEAR POWER PLANT<br />
METSAMOR COMES UP<br />
AGAIN<br />
Armenia’s nuclear power plant<br />
Metsamor which is allegedly<br />
threatening the natural habitat on the<br />
Turkish-Iranian border is on Iran’s<br />
agenda once again. Facing claims<br />
that it negati<strong>ve</strong>ly affects the natural<br />
habitat on the Turkish-Iranian<br />
border and contaminates Aras Ri<strong>ve</strong>r,<br />
Armenia’s nuclear power plant<br />
Metsamor is once again condemned<br />
by the Iranian press.<br />
AZERBAYCAN EKONOMI<br />
VE SANAYI BAKANI<br />
MUSTAFAYEV İRAN’DA<br />
İran Cumhurbaşkanı Hasan<br />
Ruhani, Tahran’ı ziyaret eden<br />
Azerbaycan Ekonomi <strong>ve</strong> Sanayi<br />
Bakanı Şahin Mustafayev’i kabul<br />
etti. Görüşmede Ruhani, son<br />
2 yılda iki ülkenin ilişkilerinin<br />
gelişme gösterdiğini belirterek,<br />
“İki ülke çeşitli alanlardaki<br />
işbirliği <strong>ve</strong> ilişkilerini her<br />
zamankinden daha fazla geliştirmek<br />
için yüksek kapasiteye<br />
sahip” dedi.<br />
AZERBAIJANI ECONOMY<br />
AND INDUSTRY MINISTER<br />
MUSTAFAYEV TO VISIT IRAN<br />
President of Iran Hassan Rouhani<br />
had a meeting with Shahin<br />
Mustafayev, Minister of Energy<br />
and Economy of Azerbaijan during<br />
his visit to Tehran. During the<br />
meeting, Rouhani underlined the<br />
de<strong>ve</strong>lopment of bilateral relations<br />
in the last two years, and said:<br />
“Both countries ha<strong>ve</strong> the capacity<br />
to enhance their cooperation and<br />
relations in various fields more<br />
than e<strong>ve</strong>r.”<br />
6 EYLÜL 2015 SAYI 34 - SEPTEMBER 2015 ISSUE 34
www.hazarworld.com<br />
EYLÜL 2015<br />
SEPTEMBER 2015<br />
8-11 IWCPE-2015<br />
DÜNYA LNG DİZİSİ:<br />
ASYA PASİFİK ZİRVESİ<br />
8-11 EYLÜL 2015<br />
SİNGAPUR<br />
Dünya LNG Dizisi: Asya Pasifik<br />
Zir<strong>ve</strong>si dünya genelinde LNG satıcıları<br />
<strong>ve</strong> alıcılarını bir araya getiren platformdur.<br />
Önde gelen satıcı <strong>ve</strong> alıcılara<br />
doğrudan erişebilme, network kurma<br />
<strong>ve</strong> karar alıcılarla anlaşma yapma fırsatı<br />
sunan, ayrıca sektörle ilgili son<br />
gelişmelerin de aktarıldığı zir<strong>ve</strong>, bu<br />
yönüyle büyük önem taşıyor.<br />
WORLD LNG SERIES:<br />
ASIA PACIFIC SUMMIT<br />
8-11 SEPTEMBER 2015<br />
SINGAPORE<br />
The World LNG Series: Asia Pacific<br />
Summit remains the premier e<strong>ve</strong>nt<br />
for LNG buyers and sellers from<br />
around the world to gather, network<br />
and do deals. The Summit is<br />
the perfect opportunity to: gain<br />
direct access to top buyers and sellers,<br />
network and secure deals with<br />
key decision makers and hear the<br />
latest industry updates.<br />
12-13<br />
12-13 EYLÜL 2015<br />
İSTANBUL - TÜRKİYE<br />
IWCPE-2015, kimya, polimer <strong>ve</strong> petrol<br />
mühendisliği alanında yenilikçi<br />
fikirler sunmak <strong>ve</strong> son gelişmeleri<br />
aktarmak amacıyla düzenlenen alan<br />
odaklı uluslararası çalıştaylardan<br />
biridir. IWCPE-2015, bilimsel <strong>ve</strong> teknolojik<br />
yayınlar yoluyla kimya, polimer<br />
<strong>ve</strong> petrol mühendisliği alanında<br />
çalışanlar <strong>ve</strong> araştırmacılar arasında<br />
işbirliğini arttırmayı hedefler.<br />
IWCPE-2015<br />
12-13 SEPTEMBER 2015<br />
ISTANBUL - TURKEY<br />
IWCPE-2015 is one of the area<br />
focused international workshops for<br />
presenting no<strong>ve</strong>l ideas and advances<br />
in the area of Chemical, Polymer and<br />
Petroleum Engineering organized by<br />
scientific cooperations. IWCPE-2015<br />
aims to increase the collaboration<br />
among researchers and practitioners<br />
with a common interest in Chemical,<br />
Polymer and Petroleum Engineering<br />
through scientific and technological<br />
publications.<br />
23-24<br />
KÜRESEL PETROL VE GAZ<br />
KARADENİZ VE AKDENİZ<br />
KONFERANSI VE SERGİSİ<br />
23-24 EYLÜL 2015<br />
ATİNA - YUNANİSTAN<br />
11 ülkenin devlet petrol şirketi yetkilileri<br />
<strong>ve</strong>ya bakanlık sözcüleri bir araya<br />
gelerek Küresel Petrol <strong>ve</strong> Gaz<br />
Karadeniz <strong>ve</strong> Akdeniz Konferansı <strong>ve</strong><br />
Sergisi’nde lisanslar, ihaleler <strong>ve</strong> yeni<br />
fırsatları ele alacak.<br />
GLOBAL OIL & GAS BLACK<br />
SEA AND MEDITERRANEAN<br />
EXHIBITION<br />
23-24 SEPTEMBER 2015<br />
ATHENS - GREECE<br />
Executi<strong>ve</strong>s from 11 key countries, represented<br />
through national oil companies<br />
or ministerial speakers will be speaking<br />
about licensing rounds, tenders and<br />
new opportunities at the Global<br />
Oil&Gas Black Sea and Mediterranean<br />
Conference and Exhibition.<br />
HAZAR TAKVİMİ / CASPIAN CALENDAR<br />
EYLÜL 2015<br />
WOMEN EMPOWERMENT FORUM<br />
WOMEN EMPOWERMENT FORUM<br />
16-17 Eylül 2015<br />
16-17 September 2015<br />
Brüksel, Belçika<br />
Brussels, Belgium<br />
DÜNYA E-KIMLIK VE SIBER GÜVENLIK<br />
KONFERANSI<br />
WORLD E-ID AND CYBERSECURITY<br />
17-18 Eylül 2015<br />
17-18 September 2015<br />
Marsilya, Fransa<br />
Marseille, France<br />
RAFINERI, GAZ VE PETROKIMYADA<br />
OPERASYONEL MÜKEMMELIYET:<br />
OPEX RUSYA & BTD<br />
OPERATIONAL EXCELLENCE IN<br />
REFINING, GAS AND<br />
PETROCHEMICALS: OPEX<br />
RUSSIA & CIS<br />
21-22 Eylül 2015<br />
21-22 September 2015<br />
Moskova, Rusya<br />
Moscow, Russia<br />
SEPTEMBER 2015<br />
HAZAR WORLD<br />
7
ÖZEL HABER / SPECIAL REPORT<br />
PETROL FİYATLARI / OIL PRICES<br />
DÜŞÜK PETROL FIYATLARI ILE YAŞAMA ZAMANI<br />
Türkiye de dahil birçok ülkenin önümüzdeki dönemde düşük petrol fiyatları ile<br />
yaşamayı öğrenmesi <strong>ve</strong> buna göre stratejilerini revize etmesi gerekiyor.<br />
LEARNING TO LIVE WITH LOW OIL PRICES<br />
In the upcoming period, a great number of countries -including Turkey- ha<strong>ve</strong> to<br />
learn to li<strong>ve</strong> with low oil prices and review their strategies accordingly.<br />
OSMAN KURT<br />
Bundan bir yıl öncesine kadar birçok<br />
enerji <strong>ve</strong> finans yöneticisine petrol<br />
fiyatlarının 49 dolar seviyelerine<br />
düşeceğini söyleseydiniz, büyük bir<br />
olasılıkla sizinle dalga geçilecek <strong>ve</strong> başka bir<br />
konudan konuşulmaya başlanacaktı. Birçok<br />
prestijli yatırım kurumu, hatta Uluslararası<br />
Enerji Ajansı bile bugünkü düşük fiyatları<br />
öngöremedi. Bir sene içerisinde üç haneli<br />
fiyatlardan 49 dolar seviyelerine gerileyen<br />
petrol fiyatlarının aynı seviyelerde daha ne<br />
kadar kalacağı <strong>ve</strong> bunun nelere yol açacağı<br />
ciddi bir merak konusu. Açıkçası düşen talebe<br />
rağmen giderek artan arz, fiyatların uzun<br />
bir süre daha düşük seyredeceğini gösteriyor.<br />
Artık herkesin uzun bir süre bu düşük<br />
fiyatlara göre stratejilerini revize etmesi <strong>ve</strong><br />
bununla yaşamayı kabul etmesi gerekiyor.<br />
Gerilemenin orta vadede pek de düzelmesi<br />
beklenmiyor. Bunun başlıca nedeni ise yaşanan<br />
arz-talep dengesizliği. Hazar Strateji<br />
Enstitüsü Uzmanı Doç. Dr. Fatih Macit,<br />
“2008 ila 2013 yılları arasında dünyadaki<br />
günlük petrol üretimi 3,5 milyon varil artmış.<br />
Until last year, many energy and finance<br />
directors would most likely<br />
tease you and change the subject<br />
if you had told them that oil prices<br />
were to decrease to 49 dollars. Most of prestigious<br />
in<strong>ve</strong>stment institutions, e<strong>ve</strong>n the<br />
International Energy Agency, failed to foresee<br />
today’s low prices. Within just one year,<br />
oil prices declined from three-digit numbers<br />
to 49 dollars and it is still unknown for<br />
how long prices will remain low and what<br />
the consequences will be. Actually increasing<br />
supply despite decreasing demand<br />
indicates that oil prices will remain low<br />
for a longer period of time. Now e<strong>ve</strong>rybody<br />
has to admit low oil prices and revise their<br />
strategies accordingly.<br />
The low prices are not expected to reco<strong>ve</strong>r<br />
in the medium term. Primary reason of this<br />
decline is the imbalance between supply<br />
and demand. Caspian Strategy Institute<br />
Expert Assoc. Prof. Fatih Macit says: “Oil<br />
production per day has increased by 3.5<br />
million barrels around the world from 2008<br />
to 2013. By 2014, this number increased by<br />
2.4 million barrels in just one year. Increase<br />
in supply is really high in recent years.” The<br />
world oil market has witnessed significant<br />
supply increase after the shale oil revolution<br />
in the USA.<br />
THIS DECLINE IS NOT A CONJUNCTURAL<br />
DEVELOPMENT<br />
Demand is sharply declining while supply<br />
rises. Chinese economy announces the lowest<br />
growth rates in recent years. China held<br />
a remarkable part of the oil consumption.<br />
European economy does not seem bright as<br />
well. Besides, energy demand is decreasing<br />
throughout the world. In an analysis published<br />
in French newspaper Le Monde about<br />
the devaluation of Chinese Yuan, Société<br />
Générale Energy Analyst Thierry Bros says,<br />
“This is not just a conjunctural de<strong>ve</strong>lopment.<br />
8 EYLÜL 2015 SAYI 34 - SEPTEMBER 2015 ISSUE 34
www.hazarworld.com<br />
Sadece 2014 yılında bir senelik artış ise 2,4<br />
milyon varil. Arz tarafında son yıllarda çok<br />
ciddi bir artış var” diyor. Amerika’da yaşanan<br />
kaya petrolü devrimi sonrasında dünya petrol<br />
piyasasında ciddi bir arz artışı oldu.<br />
YAŞANAN DÜŞÜŞ KONJONKTÜREL<br />
BIR GELIŞME DEĞIL<br />
Arz bir taraftan artarken talep kısmında ise<br />
ciddi bir düşüş söz konusu. Çin ekonomisi<br />
son yılların en düşük büyüme rakamlarını<br />
açıklıyor. Petrol tüketiminin çok önemli bir<br />
kısmı Çin’den geliyordu. Avrupa ekonomisinin<br />
hali de iç açıcı değil. Öte yandan dünya<br />
genelinde enerji talebinde de bir düşüş söz<br />
konusu. Fransız gazetesi Le Monde’da Çin<br />
para birimi Yuan’ın değer kaybı ile ilgili yayınlanan<br />
bir analizde Société Générale Enerji<br />
Analisti Thierry Bros, “Bu sadece konjonktürel<br />
bir gelişme değil. Çin ya da Avrupa olsun,<br />
tüm ülkeler enerji konusunda daha az iştahlı<br />
bir hal alıyorlar: Otomobiller daha az yakıt<br />
tüketiyor, eski ampuller LED ampullerle<br />
değiştiriliyor” diyor.<br />
Öte yandan talep <strong>ve</strong> bununla birlikte fiyatlar<br />
çok ciddi düşüş gösteriyor ancak ilginç bir<br />
şekilde ülkeler, özellikle de Petrol İhraç Eden<br />
Ülkeler Örgütü (OPEC) üretimlerini mümkün<br />
olduğunca arttırmaya devam ediyor. Zira hiçbir<br />
ülke düşük fiyatlara rağmen pazar payını<br />
kaybetmek istemiyor. Her ne kadar mevcut<br />
fiyat seviyeleri yeni petrol kuyuları açmak için<br />
pek el<strong>ve</strong>rişli olmasa da ana yatırımı yapılmış<br />
kuyuların değişken maliyetlerini karşılamaya<br />
yetiyor. Fortune’da yayınlanan “Kaya Petrolü<br />
Devrimi Tehlike Altında” adlı makalede en<br />
maliyetli kuyuların bile değişken maliyetlerinin<br />
20-30 dolar seviyelerinde olduğu ifade<br />
ediliyor. Özellikle Irak <strong>ve</strong> İran gibi ciddi rezervleri<br />
olan ülkeler piyasaya giriş yapıyor.<br />
Irak mevcut iç karışıklıklarına rağmen petrol<br />
üretimini ciddi şekilde arttırıyor. “OPEC’in<br />
günlük petrol üretimi sene başından beri 1,5<br />
milyon varil artmış. Bunun 1 milyon varili<br />
Irak’tan gelmiş. Bu anlamda Irak ile İran<br />
inanılmaz iki potansiyel. Bu iki ülkenin 300<br />
milyar varilden fazla rezervi var. İkisinin<br />
toplamı Suudi Arabistan’dan daha fazla.<br />
Petrol üretimleri ise ancak Suudi Arabistan’ın<br />
<strong>ve</strong> Rusya’nın %60’ı kadar ediyor” diyor Fatih<br />
Macit <strong>ve</strong> ekliyor: “BP istatistiklerine göre<br />
İran dünyanın en fazla kanıtlanmış rezervine<br />
sahip ülke. Sadece günde 3 milyon varil üretim<br />
yapıyor. İran 1970’lerde günlük 6 milyon<br />
varil petrol üretiyordu. Irak’ta 2008 yılında<br />
Maliki’nin yaptığı anlaşmalar gerçekleşseydi<br />
Irak bugün 6-7 milyon varil petrol üretimine<br />
ulaşmıştı. Şu an 4 milyon varil üretiyor.”<br />
BP<br />
ISTATISTIKLERINE<br />
GÖRE İRAN<br />
DÜNYANIN EN FAZLA<br />
KANITLANMIŞ<br />
REZERVINE SAHIP<br />
ÜLKE. SADECE<br />
GÜNDE 3 MILYON<br />
VARIL ÜRETIM<br />
YAPIYOR.<br />
ACCORDING TO BP<br />
STATISTICS, IRAN HAS<br />
THE LARGEST PROVEN<br />
RESERVES IN THE<br />
WORLD. IT PRODUCES<br />
3 MILLION BARRELS<br />
A DAY.<br />
Either China or Europe, all countries are<br />
getting less desirous for energy: Automobiles<br />
consume less fuel, old light bulbs are replaced<br />
with LED lamps.”<br />
On the other hand, the demand and accordingly<br />
the prices are dramatically decreasing<br />
but, surprisingly, countries –particularly<br />
members of the Organization of Petroleum<br />
Exporting Countries (OPEC)– continue to increase<br />
their production as much as possible.<br />
Naturally neither of those countries wants to<br />
lose their share in the oil market despite low<br />
prices. Current price le<strong>ve</strong>ls are not favorable<br />
for drilling new oil wells; ne<strong>ve</strong>rtheless those<br />
prices are enough to co<strong>ve</strong>r the variable costs<br />
of the wells for which main in<strong>ve</strong>stment costs<br />
are already paid. In an article titled “Shale<br />
Oil Revolution is in Danger” published in<br />
Fortune, it is noted that e<strong>ve</strong>n the oldest wells<br />
often ha<strong>ve</strong> variable costs of just $20 to $30 a<br />
barrel. Especially countries holding significant<br />
reser<strong>ve</strong>s, such as Iraq and Iran, prefer<br />
getting into the market. Iraq is considerably<br />
increasing its oil production despite ongoing<br />
disorder within the country. “OPEC’s<br />
oil production per day has increased by 1.5<br />
million barrels since the beginning of the<br />
year, of which 1 million barrels came from<br />
Iraq. In this regard, Iraq and Iran ha<strong>ve</strong> great<br />
potential. Those two countries ha<strong>ve</strong> o<strong>ve</strong>r 300<br />
billion barrels of reser<strong>ve</strong>s; this total volume<br />
is e<strong>ve</strong>n higher than Saudi Arabia. But their<br />
oil production is around 60% of Saudi Arabia<br />
and Russia” says Fatih Macit. He also adds:<br />
“According to BP statistics, Iran has the largest<br />
pro<strong>ve</strong>n reser<strong>ve</strong>s in the world. It produces<br />
only 3 million barrels a day. The production<br />
volume in Iran was 6 million barrels per day<br />
in 1970s. If the agreements made by Maliki in<br />
2008 could ha<strong>ve</strong> been realized in Iraq, today<br />
the country would be producing 6 to 7 million<br />
barrels of oil per day. But its production<br />
is around 4 million barrels now.”<br />
IRAN’S POTENTIAL CAN ONLY BE SEEN<br />
IN 2018<br />
Iran needs some time to realize its potential<br />
because the nuclear deal has not been<br />
signed yet. Putting the deal into effect and<br />
building confidence for Iran in the West will<br />
obviously take some time. Iran’s becoming<br />
an actor will ha<strong>ve</strong> a deeper negati<strong>ve</strong> impact<br />
on today’s prices, but e<strong>ve</strong>n under these<br />
conditions, can current prices encourage oil<br />
in<strong>ve</strong>stments in Iran? From this perspecti<strong>ve</strong>,<br />
Iran’s becoming an actual actor may be delayed<br />
until the year 2018.<br />
Under these conditions, oil prices do not<br />
HAZAR WORLD<br />
9
PETROL FİYATLARI / OIL PRICES<br />
İRAN’IN POTANSIYELI İÇIN 2018’I BEKLEMEK<br />
GEREKIYOR<br />
İran’ın bu potansiyelini hayata geçirmesi için<br />
biraz zamana ihtiyaç var. Zira nükleer anlaşması<br />
hala imzalanmış değil. Anlaşmanın<br />
hayata geçmesi <strong>ve</strong> Batı’nın İran’a gü<strong>ve</strong>n<br />
duyması belli bir zaman alacak gibi duruyor.<br />
İran’ın oyuna girmesi mevcut fiyatları çok<br />
daha negatif yönde baskılayacak iken bu fiyat<br />
seviyesi birçok petrol yatırımcısını İran’da<br />
petrol yatırımı yapmaya ne kadar teşvik edebilir?<br />
Bu açıdan bakıldığında İran’ın oyuna<br />
ciddi şekilde girmesi 2018 yılını bulabilir.<br />
Hal böyle olunca petrol fiyatlarının uzun<br />
bir süre ciddi yükseliş göstermesi pek olası<br />
gözükmüyor. Wall Street Journal’ın Ağustos<br />
ayında, içlerinde J.P. Morgan’dan Morgan<br />
Stanley’e, ING Bank’tan Commerzbank’a 10<br />
yatırım bankası ile yaptığı anket çalışması<br />
petrol fiyatları konusunda artan pesimizmi<br />
gözler önüne seriyor. Haberde Carmignac<br />
Emtiya Portföy Fonu Yöneticisi Michael<br />
Hulme, “Zayıf oyuncuların sistemin dışına<br />
atılıp, dengenin yeniden sağlanması için petrol<br />
fiyatlarının düşük seviyelerde seyretmesi<br />
gerekiyor” diyor.<br />
Fiyatların bu seviyede olması konusunda<br />
bazı komplo teorileri de yok değil. Suudi<br />
Arabistan’ın arzı arttırıp fiyatları aşağı çekerek<br />
Amerika’daki kaya petrolü üreticilerini<br />
oyun dışına atma çabasına, Amerika’nın da<br />
Rusya’yı dize getirmek için ses çıkarmadığı<br />
sıkça dile getirilen bir teori. Ancak Financial<br />
Times’da sene başında yayınlanan bir makale<br />
bu fiyatların Wall Street’teki Amerikan<br />
şirketlerine maliyetini gözler önüne serdi.<br />
Amerika’nın buna rağmen Rusya’yı dize getirme<br />
adına ses çıkarmaması ne kadar olası?<br />
Petkim analist toplantısında konuşan Petkim<br />
CEO Danışmanı Hayati Öztürk, “Petrol fiyatlarını<br />
siyasi faktörlerin değil, arz <strong>ve</strong> talebin domine<br />
ettiği yeni bir döneme giriyoruz” diyor.<br />
ÜÇ HANELI PETROL FIYATLARINA ULAŞMAK<br />
8-10 SENEYI BULUR<br />
Geçmişte petrol fiyatlarında yaşanan benzer<br />
düşüşlere bakıldığında 5 örnek dikkat<br />
çekiyor. Bunlardan 4’ünde düşüşün sebebi<br />
dünyadaki büyük ekonomilerden birinde<br />
yaşanan resesyon. Bu örneklerde petrol<br />
fiyatlarının eski seviyelerine ulaşması 1-2<br />
yılı alıyor. Fatih Macit, “Sadece bir istisna<br />
global bir resesyon yokken yaşanmış. 85-86<br />
yıllarında yaşanan fiyat düşüşünün sebebi<br />
petrol arzındaki inanılmaz artış. Bu açıdan<br />
şu an yaşanan duruma çok benziyor. 85-86<br />
yıllarında düşen petrol fiyatlarının eski<br />
“ZAYIF<br />
OYUNCULARIN<br />
SISTEMIN DIŞINA<br />
ATILIP, DENGENIN<br />
YENIDEN<br />
SAĞLANMASI IÇIN<br />
PETROL<br />
FIYATLARININ DÜŞÜK<br />
SEVIYELERDE<br />
SEYRETMESI<br />
GEREKIYOR.”<br />
“OIL PRICES<br />
NEED TO STAY<br />
CHEAP FOR<br />
LONGER FOR THE<br />
SYSTEM TO FLUSH<br />
OUT THE WEAK<br />
PLAYERS AND TO<br />
COME BACK INTO<br />
BALANCE.”<br />
seem likely to rise to a great extent in a<br />
long period of time. Wall Street Journal’s<br />
questionnaire, which was conducted in<br />
August with 10 in<strong>ve</strong>stment banks including<br />
J.P. Morgan, Morgan Stanley, ING Bank,<br />
Commerzbank and many others, re<strong>ve</strong>als the<br />
increasing pessimism about oil prices. In the<br />
newspaper, Carmignac Commodity Equities<br />
Fund Manager Michael Hulme says, “Oil<br />
prices need to stay cheap for longer for the<br />
system to flush out the weak players and to<br />
come back into balance.”<br />
There are also some conspiracy theories<br />
about these prices. As one of those theories,<br />
it is frequently claimed that Saudi Arabia is<br />
trying to eliminate the shale oil producers in<br />
the USA by increasing supply and lowering<br />
prices, and the USA shuts its eyes in order<br />
to bring Russia to heel. But an article which<br />
was published in Financial Times early this<br />
year re<strong>ve</strong>aled the cost of these prices for<br />
American companies in Wall Street. How<br />
possible it is for the USA to keep silent under<br />
these conditions just to bring down Russia?<br />
Addressing a speech at the Petkim analyst<br />
meeting, Petkim CEO Consultant Hayati<br />
Öztürk said, “We are entering a period<br />
where oil prices are determined by supply<br />
and demand rather than political factors.”<br />
IT WILL TAKE 8 TO 10 YEARS FOR THE<br />
RETURN OF THREE-DIGIT PRICES<br />
5 examples are prominent among similar<br />
declines in oil prices in the past. In 4 of<br />
them, main reason of the decline is recession<br />
in major economies of the world. It<br />
took 1 to 2 years for oil prices to reco<strong>ve</strong>r in<br />
these examples. Fatih Macit says, “Only<br />
10 EYLÜL 2015 SAYI 34 - SEPTEMBER 2015 ISSUE 34
www.hazarworld.com<br />
seviyelerine ulaşması 15-16 yılı aldı. Ben bu<br />
açıdan petrol fiyatlarının üç haneli rakamlara<br />
ulaşmasının 8-10 seneyi bulacağını düşünüyorum”<br />
diyor <strong>ve</strong> ekliyor: “Siz bir kuyuya<br />
yatırım yapacaksanız, sizin için petrolün şu<br />
an kaç para olduğunun bir değeri olmuyor.<br />
İki sene sonra fiyatın ne olacağı sizin için<br />
daha önemli. Siz fiyatların hızlı şekilde toparlayacağına<br />
inanıyorsanız şu anki düşük<br />
fiyatlar sizi yatırım yapmaktan caydırmaz.<br />
Ama Amerika’da ciddi şekilde yatırımlar<br />
düşüyor. Demek ki, yatırımcılar fiyatların<br />
uzun bir süre daha böyle kalacağı beklentisinde.”<br />
Nitekim Hayati Öztürk de, orta vadede<br />
petrol fiyatlarının bu seviyede kalacağının,<br />
sonrasında ise toparlanacağının birçok<br />
farklı uzman tarafından dile getirildiğini<br />
belirtiyor.<br />
PETROL ÜRETICILERI İÇIN İKI UMUT IŞIĞI<br />
Petrol fiyatlarını, arzı düşürerek yükseltmek<br />
kısa <strong>ve</strong> orta vadede pek olası gözükmüyor.<br />
Fiyatların yukarı çıkmasını arzdan<br />
çok talebi arttırarak sağlamak mümkün<br />
gibi duruyor. Çin Merkez Bankası’nın geçtiğimiz<br />
ayda 3 defa art arda Yuan’ın değerini<br />
düşürmesi Çin’in yavaşlayan büyümesini<br />
desteklemek için yapılmış bir manevra<br />
olarak algılandı. Düşük Yuan’ın Çin’in ihracatını<br />
arttırması dünya çapında üretimi <strong>ve</strong><br />
doğal olarak da enerji talebini yükseltebilir.<br />
Ancak Çin’in üretim artışı petrol fiyatlarını<br />
arttırıcı bir etki yaparken Yuan’ın değer<br />
kaybının da fiyatlara negatif bir etki yapması<br />
söz konusu olabilir. Le Monde’da yayınlanan<br />
konu ile ilgili bir analizde Natixis<br />
Analisti Bernard Dahdah “Bu devalüasyon<br />
Çin’in ihracat avantajını arttıracağı için<br />
ekonomisini yeniden canlandıracaktır ama<br />
hammadde ithalatını da daha pahalı bir<br />
hale getirecektir” diyor. Dünyadaki hammaddelerin<br />
birçoğunda en büyük alıcı konumunda<br />
olması, Çin’in fiyatlarda pazarlık<br />
gücünü arttıran bir faktör. Tüm hammadde<br />
fiyatlarında olduğu gibi petrol fiyatlarında<br />
da bu etken gözden kaçırılmamalı.<br />
Öte yandan Avrupa Merkez Bankası’nın<br />
güçlü bir parasal büyümeye gitmesi de<br />
petrol yatırımcıları için pozitif bir gelişme<br />
olabilir. Fatih Macit, “Euro/dolar paritesi ile<br />
petrol <strong>ve</strong> emtia fiyatları arasında mükemmel<br />
bir korelasyon var. Dolar zayıflar, euro değer<br />
kazanırsa, enerji <strong>ve</strong> emtia fiyatları artabilir.<br />
Ancak bunun da gerçekleşmesi 2016<br />
yılının ikinci yarısından önce pek mümkün<br />
değil” diyor. Sonuç olarak dünyanın uzun<br />
bir süre bu düşük fiyatlarla yaşamaya alışması<br />
gerekiyor.<br />
DÜŞÜK YUAN’IN<br />
ÇIN’IN IHRACATINI<br />
ARTTIRMASI DÜNYA<br />
ÇAPINDA ÜRETIMI VE<br />
DOĞAL OLARAK DA<br />
ENERJI TALEBINI<br />
YÜKSELTEBİLİR.<br />
INCREASING CHINESE<br />
EXPORTS WITH<br />
LOWER YUAN MAY<br />
ALSO INCREASE THE<br />
PRODUCTION AROUND<br />
THE WORLD AND<br />
ACCORDINGLY THE<br />
ENERGY DEMAND.<br />
one example occurred without a global<br />
recession. The reason of price decrease in<br />
1985-1986 was the incredible increase in oil<br />
supplies. This is quite similar to today’s decline.<br />
After such a crisis was experienced in<br />
1985-1986, oil prices could only reco<strong>ve</strong>r in 15<br />
to 16 years. In this regard, I belie<strong>ve</strong> we need<br />
8 to 10 years to see three-digit numbers in oil<br />
prices again.” He also adds: “If you are going<br />
to in<strong>ve</strong>st in a well, current oil prices do not<br />
matter for you. Oil prices of two years ahead<br />
are more important than today’s prices. If<br />
you belie<strong>ve</strong> that oil prices will rapidly reco<strong>ve</strong>r,<br />
you will not be deterred from making<br />
an in<strong>ve</strong>stment. But in<strong>ve</strong>stments are considerably<br />
dropping in the USA, which means<br />
in<strong>ve</strong>stors expect low prices for a longer<br />
period of time.” Like many other experts,<br />
Hayati Öztürk also indicated that oil prices<br />
will remain at this le<strong>ve</strong>l in the medium term,<br />
and then prices will reco<strong>ve</strong>r.<br />
SILVER LININGS FOR OIL PRODUCERS<br />
In the short and medium term, raising oil<br />
prices by decreasing supplies does not seem<br />
probable. Prices may increase if demand<br />
rises. Central Bank of China devaluated<br />
Chinese Yuan three times in a row within<br />
the last month. This step is regarded as a<br />
maneu<strong>ve</strong>r to support China’s slow growth.<br />
Increasing Chinese exports with lower<br />
Yuan may also increase the production<br />
around the world and accordingly the energy<br />
demand. Howe<strong>ve</strong>r, while increasing<br />
production in China will raise oil prices,<br />
devaluation of Yuan may also ha<strong>ve</strong> a negati<strong>ve</strong><br />
impact on prices. In a related analysis<br />
published in Le Monde, Natixis Analyst<br />
Bernard Dahdah says, “This devaluation<br />
will revi<strong>ve</strong> Chinese economy by increasing<br />
its export advantage, but it will also raise the<br />
costs in raw material imports.” China is the<br />
top buyer of most raw materials throughout<br />
the world, which boosts China’s bargaining<br />
power in prices. This factor should be taken<br />
into consideration in oil prices as in all raw<br />
material prices.<br />
On the other hand, substantial monetary<br />
growth of the European Central Bank may<br />
be a positi<strong>ve</strong> de<strong>ve</strong>lopment for oil in<strong>ve</strong>stors.<br />
Fatih Macit says, “There is a perfect correlation<br />
between Euro/Dollar parity and commodity<br />
prices. If Dollar declines and Euro<br />
rises in value, energy and commodity prices<br />
may increase. But it does not seem probable<br />
until the second half of the year 2016.” As a<br />
result, the world has to learn to li<strong>ve</strong> with low<br />
oil prices for a long time.<br />
HAZAR WORLD<br />
11
ANALİZ / IN DEPTH<br />
CUMHURBAŞKANI ERDOĞAN’IN ÇİN ZİYARETİ / PRESIDENT ERDOGAN’S VISIT TO CHINA<br />
ERDOĞAN’IN ÇİN ZİYARETİNDEKİ UZUN LİSTESİ<br />
Ticari ilişkileri artırmak, Uygurlar, Çin füze savunma sistemi alımı, Tarihi İpek<br />
Yolu… İşte Erdoğan böyle kabarık bir liste ile Çin’i ilk kez ziyaret etti.<br />
ERDOĞAN’S COMPREHENSIVE LIST FOR CHINA<br />
Increasing trade relations, Uighurs, purchase of Chinese missile defense<br />
system, Ancient Silk Road… This comprehensi<strong>ve</strong> list was on Erdoğan’s<br />
hands during his first visit to China.<br />
DOÇ. DR. AHMET YÜKLEYEN<br />
İSTANBUL TİCARET ÜNİVERSİTESİ<br />
SIYASET BILIMI VE ULUSLARARASI<br />
İLIŞKİLER PROGRAMI<br />
ASSOCIATE PROFESSOR<br />
POLITICAL SCIENCE AND<br />
INTERNATIONAL RELATIONS<br />
DEPARTMENT<br />
ISTANBUL COMMERCE UNIVERSITY<br />
Cumhurbaşkanı Erdoğan, Pekin’e<br />
doğru yola çıkmadan önce yaptığı<br />
basın açıklamasında her iki ülkenin<br />
2010 yılında stratejik işbirliği için<br />
zemin hazırladığını <strong>ve</strong> şimdi “tüm planları<br />
hayata geçirmeye hazır olduklarını” dile<br />
getirdi. Konuşmasında, “2010 yılında Çin ile<br />
stratejik ortaklık kurarak ilk adımı atmış<br />
olduk <strong>ve</strong> şimdi uygulama safhasındayız. Çin<br />
ile olan ilişkilerimize stratejik açıdan bakıyoruz”<br />
sözlerine yer <strong>ve</strong>ren Erdoğan’ın “stratejik<br />
ortaklık” vurgusu daha kapsamlı bir incelemeyi<br />
hak ediyor.<br />
Çin askeri altyapısına olduğu kadar<br />
ekonomisine de yatırım yapıyor. Türkiye,<br />
umut vadeden ekonomik büyümesiyle<br />
Yunanistan gibi ekonomik kriz yaşayan ül-<br />
Before he left for Beijing,<br />
President Erdogan told media<br />
that both countries had pa<strong>ve</strong>d<br />
the way for strategic cooperation<br />
back in 2010 and are now “ready<br />
to put those plans into practice.” In his<br />
words: “We took the first step in 2010<br />
with China with a strategic alliance,<br />
and we are now in the practice phase.<br />
We are looking at our relations with<br />
China from a strategic way.” This emphasis<br />
on “strategic alliance” deser<strong>ve</strong>s<br />
closer examination.<br />
China has been in<strong>ve</strong>sting in its economic<br />
as well as military infrastructure.<br />
Turkey is a growing regional<br />
power with a promising economic<br />
growth next to Europe where se<strong>ve</strong>ral<br />
countries are in economic crisis such as<br />
Greece. Despite the large size of their<br />
economies and political ambitions of<br />
these two countries the trade between<br />
the two countries indicate an imbalance.<br />
Turkey imports both consumer<br />
and producer goods that ha<strong>ve</strong> reached<br />
about $25 billion in 2014 and Turkey’s<br />
exports to China is only at $2.8 billion.<br />
Clearly, Turkey has a lot of room to<br />
export to China. Both leaders ha<strong>ve</strong> now<br />
targeted $100 billion in trading volume.<br />
This visit can strengthen economic ties<br />
with China, which has become one of<br />
Turkey’s top three trade partners along<br />
with Germany and Russia.<br />
POLITICAL TENSION IS<br />
OVERSHADOWED BY ECONOMIC<br />
PRIORITIES<br />
President Erdogan’s visit has recei<strong>ve</strong>d<br />
extra media attention because of the<br />
recent protests in Turkey against<br />
China’s treatment of its Uighur Turkish<br />
Muslim population in the Xinjiang<br />
12 EYLÜL 2015 SAYI 34 - SEPTEMBER 2015 ISSUE 34
www.hazarworld.com<br />
kelerin olduğu Avrupa’nın yanında yükselen<br />
bir bölgesel güç konumunda. Her iki ülkenin<br />
büyük çaplı ekonomileri <strong>ve</strong> siyasi hırslarına<br />
rağmen aralarında dengesiz bir ticari ilişki<br />
var. Türkiye, 2014 yılında yaklaşık 25 milyar<br />
dolara ulaşan tüketici <strong>ve</strong> üretici mallarını<br />
ithal ediyor <strong>ve</strong> Çin’e yaptığı ihracat yalnızca<br />
2,8 milyar dolar. Türkiye’nin Çin’e ihracat<br />
yapabileceği birçok fırsat var. Her iki lider<br />
de 100 milyar dolar ticaret hacmine ulaşmayı<br />
hedefliyor. Bu gezi Türkiye’nin en büyük<br />
ticari ortakları olan Almanya <strong>ve</strong> Rusya’nın<br />
yanında yer alan Çin ile ekonomik bağlarını<br />
sağlamlaştırmasına yardımcı olabilir.<br />
SİYASİ GERİLİM EKONOMİK ÖNCELİKLERİN<br />
GERİSİNDE KALDI<br />
Çin’in Sincan bölgesinde yaşayan Türk<br />
<strong>ve</strong> Müslüman Uygur nüfusuna yapılan<br />
muameleye karşı Türkiye’de son zamanlarda<br />
meydana gelen protestolar dolayısıyla<br />
Erdoğan’ın ziyareti basının dikkatini daha<br />
fazla çekti. Basında yer alan bazı haberlere<br />
göre Çin hükümeti bu bölgede kamu görevlisi<br />
<strong>ve</strong> öğrenci olan Uygur Müslümanlarına<br />
oruç tutmayı yasaklamıştı. Çin yetkili mercileri<br />
böyle bir muamelenin yapıldığını inkâr<br />
etse de, bu haberler Türkiye’de protestoların<br />
fitilini ateşledi. Dahası, Haziran ayı başlarında<br />
Tayland yaklaşık 100 Uygur Türkü’nü<br />
zorla sınır dışı ederek Çin’e geri gönderdiğinde<br />
Türkiye’de kimisi şiddet içeren bazı<br />
protestolar meydana geldi. Bu protestolar<br />
esnasında Cumhurbaşkanı Erdoğan sağduyu<br />
çağrısında bulundu ancak Çin’in Uygur<br />
Türklerine gösterdiği muamele, iki ülke<br />
arasındaki siyasi ilişkileri düzeltebilecek bu<br />
ziyaretin siyasi gündemine girdi. Fakat bu<br />
siyasi gerilim ziyaretin tarafları arasında gü<strong>ve</strong>nsizliğe<br />
sebep olan ekonomik önceliklerin<br />
gölgesinde kaldı.<br />
Bu meseleye rağmen, Çin’i Türkiye üzerinden<br />
Avrupa’ya bağlayan modern karayolu<br />
ulaşım hatları aracılığıyla tarihi İpek Yolu<br />
yeniden canlandırılırsa, bu ziyaret uzun<br />
vadeli stratejik ilişkilerin kurulması için<br />
güzel bir fırsat olabilir. Her iki ülkede de bu<br />
tür projeler mevcut. Çin, Türkiye’yi yatırım<br />
<strong>ve</strong> işbirliğinde kilit ülke konumuna getirecek<br />
Tek Kuşak, Tek Yol girişimini başlattı.<br />
Türkiye ise Ankara <strong>ve</strong> İstanbul arasında<br />
yüksek hızlı tren hattını kullanıma açtı.<br />
Türkiye ticari açığı dengelemek için daha fazla<br />
doğrudan Çin yatırımını çekmeyi hedefliyor.<br />
Güncel <strong>ve</strong>rilere göre Çin’in Türkiye’deki<br />
doğrudan yatırımı 642 milyon dolar civarında,<br />
bu da Çin’in toplam küresel yatırımının<br />
yalnızca küçük bir kısmını oluşturuyor.<br />
BU GEZI ERDOĞAN’IN<br />
TÜRKIYE<br />
CUMHURIYETI<br />
CUMHURBAŞKANI<br />
OLARAK ÇIN’E YAPTIĞI<br />
ILK ZIYARET.<br />
THIS IS<br />
ERDOGAN’S<br />
FIRST VISIT TO CHINA<br />
AS THE PRESIDENT<br />
OF THE REPUBLIC OF<br />
TURKEY.<br />
region. According to some media reports,<br />
Chinese go<strong>ve</strong>rnment banned<br />
fasting for Uighur Muslims who are<br />
go<strong>ve</strong>rnment employees and students<br />
in this region. Although the Chinese<br />
authorities ha<strong>ve</strong> denied such treatment,<br />
these reports sparked some protests in<br />
Turkey. Moreo<strong>ve</strong>r, in early July, when<br />
Thailand forcibly deported close to a<br />
hundred Uighurs back to China, protests<br />
occurred in Turkey, some of which were<br />
violent. President Erdogan has called<br />
for calmness during these protests but<br />
the Chinese treatment of Uighurs has<br />
entered the political agenda of this visit,<br />
which may mend the political relations<br />
between the two countries. Howe<strong>ve</strong>r,<br />
this political tension has shadowed the<br />
economic priorities of this visit causing<br />
distrust between the actors.<br />
Despite this challenge, Erdogan’s visit<br />
presents a strong opportunity to establish<br />
long-term strategic relations<br />
if the ancient Silk Road is revi<strong>ve</strong>d<br />
through modern land transportation<br />
lines that connects China to Europe<br />
via Turkey. There are such projects in<br />
both countries. China has launched its<br />
One Belt, One Road initiati<strong>ve</strong>, which<br />
makes Turkey a key in<strong>ve</strong>stment and<br />
cooperation partner. Turkey has built<br />
high-speed trains between Ankara and<br />
Istanbul. Turkey aims to attract more<br />
direct Chinese in<strong>ve</strong>stment to balance the<br />
trade deficit. According to current data,<br />
Chinese direct in<strong>ve</strong>stment in Turkey is<br />
$642 million, which is only a fraction of<br />
China’s total global in<strong>ve</strong>stment.<br />
HAZAR WORLD<br />
13
CUMHURBAŞKANI ERDOĞAN’IN ÇİN ZİYARETİ / PRESIDENT ERDOGAN’S VISIT TO CHINA<br />
TÜRKİYE VE ÇİN’İ BİRBİRİNE BAĞLAYAN EN<br />
KISA YOL: TİCARİ YOLLAR<br />
Ayrıca, Türkiye, Azerbaycan’ın başkenti<br />
Bakü, Gürcistan’ın başkenti Tiflis <strong>ve</strong><br />
Türkiye’nin doğu illerinden Kars’ı birbirine<br />
bağlayacak olan demiryolunun<br />
inşa edilmesini destekliyor. Azerbaycan<br />
<strong>ve</strong> Gürcistan’dan geçecek demiryolu<br />
hattı büyük ölçüde Bakü tarafından<br />
üstlenildi fakat Türkiye-Gürcistan sınırını<br />
Kars’a bağlayan bölüm halen inşaat<br />
aşamasında. Türkiye <strong>ve</strong> Çin arasındaki<br />
bu demiryolu hattını hayata geçirecek<br />
somut adımlar Türkiye-Çin ilişkilerinin<br />
gelişmesinin sağlayacağı en büyük faydalar<br />
arasında sayılabilir.<br />
Türk-Çin ilişkilerinde bir diğer jeostratejik<br />
sorun da gü<strong>ve</strong>nlik işbirliğiyle ilgilidir.<br />
Irak <strong>ve</strong> Suriye gibi komşu ülkelerde yaşanan<br />
karışıklıklardan dolayı Türkiye’nin<br />
sağlam hava savunma sistemi arayışı<br />
yoğunlaştı. Fakat NATO müttefikleri Çin<br />
füze savunma sistemi alım planı nedeniyle<br />
alarma geçti. Füze sistemi için Amerika,<br />
Avrupa <strong>ve</strong> Çin teklif sundu ancak Çin, fiyatı<br />
daha düşük <strong>ve</strong> teknoloji transferi anlaşmasından<br />
dolayı daha tercih edilir bir teklif<br />
sunuyor. Buna rağmen Türkiye NATO’dan<br />
gelen baskılar dolayısıyla bu süreci bir<br />
sonuca bağlayamadı <strong>ve</strong> teklif <strong>ve</strong>renlerden<br />
yaptıkları tekliflerini yeniden gözden geçirmelerini<br />
istedi. Bu pazarlık şekli daha iyi<br />
anlaşmalar getirebilir fakat en nihayetinde<br />
Çin hava savunma sistemlerinin kalitesi <strong>ve</strong><br />
NATO sistemleriyle uyumluluğu ile ilgili<br />
endişeler bulunuyor. Dahası, NATO üyesi<br />
olan Türkiye PKK <strong>ve</strong> IŞİD terörüne karşı<br />
<strong>ve</strong>rdiği mücadelede müttefiklerinden destek<br />
almak için 4. Madde uyarınca toplantı<br />
çağrısında bulundu. Türkiye’nin gü<strong>ve</strong>nlikte<br />
NATO’ya olan bağlılığı devam ettikçe,<br />
Çin ile yapacağı işbirliği gü<strong>ve</strong>nlikten ziyade<br />
ekonomi alanıyla sınırlı kalabilir.<br />
Sonuç olarak, Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın<br />
Çin ziyareti Türkiye-Çin ilişkilerini geliştirmek<br />
için önemli bir adımdır. Ekonomik<br />
işbirliği, gü<strong>ve</strong>nlik ortaklığındaki mühim<br />
beklentilerin önüne geçiyor. Çin’de yaşayan<br />
Uygurların hakları, Suriye’ye askeri müdahale<br />
için BM kararlarındaki Çin engeli gibi<br />
siyasi meseleler Türk-Çin ilişkilerinin gü<strong>ve</strong>n<br />
temelinde ilerlemesinin önünde ciddi<br />
sorunlar olarak duruyor. Yine de iki ülke<br />
arasında en çok gelecek vadeden fırsat,<br />
tarihi İpek Yolu’nu yeniden canlandıracak<br />
yeni ulaşım sistemleriyle bu iki ülkeyi birbirine<br />
bağlamak olarak görünüyor.<br />
TÜRKIYE’NIN ÇIN’DEN<br />
ITHALATI<br />
MILYAR<br />
DOLAR<br />
25<br />
ÇIN’IN TÜRKIYE’DEN<br />
ITHALATI<br />
MILYAR<br />
2,8 DOLAR<br />
(2014 YILI)<br />
TURKISH IMPORTS<br />
FROM CHINA<br />
BILLION<br />
DOLLARS<br />
25<br />
CHINESE IMPORTS<br />
FORM TURKEY<br />
BILLION<br />
2.8 DOLLARS<br />
(IN 2014)<br />
SHORTEST WAY TO CONNECT TURKEY<br />
AND CHINA: TRADE ROUTES<br />
Moreo<strong>ve</strong>r, Turkey has been supporting<br />
the building of a railway that connects<br />
Azerbaijan’s capital Baku, Georgia’s capital<br />
Tbilisi, and Turkey’s eastern city of Kars.<br />
The railway line in Azerbaijan and Georgia<br />
has been undertaken largely by Baku’s support<br />
but the part that connects Turkish-<br />
Georgian border to Kars is still under<br />
construction. Solid steps to realize this<br />
railway line between China and Turkey can<br />
become one of the greatest benefits of impro<strong>ve</strong>d<br />
Turkish-Chinese relations.<br />
The other geostrategic question in Turkish-<br />
Chinese relations is related to security<br />
cooperation. As the neighboring countries<br />
such as Iraq and Syria fall in disarray,<br />
Turkey’s search for a strong air defense<br />
system has grown. Howe<strong>ve</strong>r, NATO allies<br />
ha<strong>ve</strong> been alarmed about the purchase<br />
plan of Chinese missile defense system.<br />
There ha<strong>ve</strong> been three bids for this missile<br />
system including American and European<br />
bidders but the Chinese bid was a better<br />
offer for its lower price and agreement for<br />
technology transfer. Howe<strong>ve</strong>r, due to the<br />
pressure from NATO, Turkey has not finalized<br />
the tender and asked the bidders to<br />
revise their offers. This negotiation style<br />
may bring better deals but ultimately there<br />
are concerns about the quality of Chinese<br />
air defense systems and their compatibility<br />
with the NATO systems. Moreo<strong>ve</strong>r, as<br />
a member of NATO, Turkey has invoked<br />
Article 4 of the alliance, calling member<br />
states to a meeting to garner support for<br />
its fight against PKK and ISIS terrorism.<br />
As Turkey’s reliance on NATO for security<br />
continues, cooperation with China may<br />
be limited to the economic arena rather<br />
than security.<br />
In conclusion, President Erdogan’s visit<br />
to China has important implications to<br />
impro<strong>ve</strong> Turkish-Chinese relations.<br />
Economic cooperation looms larger than<br />
any significant prospects for partnership<br />
in security. Political issues such as the<br />
rights of Uighurs in China and Chinese<br />
blockage of any UN resolution for a military<br />
inter<strong>ve</strong>ntion in Syria stand as serious<br />
challenges to foster trust-based Turkish-<br />
Chinese relations. Howe<strong>ve</strong>r, the most<br />
promising opportunity between the two<br />
countries is to connect them through new<br />
transportation systems that would revi<strong>ve</strong><br />
the ancient Silk Road.<br />
14 EYLÜL 2015 SAYI 34 - SEPTEMBER 2015 ISSUE 34
RÖPORTAJ / INTERVIEW<br />
ULUSLARARASI TÜRK AKADEMİSİ / INTERNATIONAL TURKIC ACADEMY<br />
TÜRKLER HEM SAVAŞÇI HEM DE SANATÇIYDI<br />
TURKS WERE BOTH WARRIORS AND ARTISTS<br />
Şiirler, destanlar, efsaneler <strong>ve</strong> masallar. Geleneksel sözlü tarihimiz Türk<br />
halklarının ortak hafızasını ortaya koyar, ortak bir tarihte bizi buluşturur. Bu<br />
yüzden her efsanenin de bir gerçeklik payı vardır. Tıpkı Ergenekon destanı<br />
gibi… Türk dünyasının altın beşiği Altaylardaki Türk halklarının izine düşen<br />
Uluslararası Türk Akademisi Başkanı Prof. Dr. Darhan Kıdırali, Türk dünyasının<br />
heyecan <strong>ve</strong>rici tarihine ışık tutan keşiflerini <strong>ve</strong> yeni projelerini anlattı.<br />
Poems, epics, legends and tales. Our traditional oral history puts forward the<br />
common memory of Turkish nations, and reunites us in a common history. That’s<br />
why e<strong>ve</strong>ry legend is real to a certain extent. Just like the Epic of Ergenekon… Prof.<br />
Dr. Darkhan Kydyrali, tracing the Turkish nations in the Altai Mountains which<br />
is the golden cradle of the Turkic world, told us new projects and expeditions<br />
shedding light on the exciting history of the Turkic world.<br />
MERVE DAMCI<br />
Türk dünyasının geçmişine sahip çıkmak<br />
<strong>ve</strong> onu bir arada tutabilmek için<br />
girişimlerde bulunuluyor. Bunların en<br />
kıymetlilerinden biri de Uluslararası<br />
Türk Akademisi. Akademinin doğuş<br />
hikayesi nedir?<br />
Tarihe baktığımızda Nahçıvan<br />
Anlaşması’nda Türk işbirliği kurumsallaştı<br />
diyebiliriz. Orada Türk Dili Konuşan<br />
Ülkeleri Konseyi’nin (Türk Keneşi) meydana<br />
geldi <strong>ve</strong> birkaç kurumun hayata geçmesiyle<br />
ilgili düşünceler ortaya atıldı.<br />
Bunlardan biri de Kazakistan Devlet<br />
Başkanı Nursultan Nazarbayev’in<br />
Türk Akademisi’ni kurma fikriydi.<br />
Görüşmelerimiz neticesinde<br />
Türk Akademisi 2010 yılında<br />
Nazarbayev ile dönemin Türkiye<br />
Cumhurbaşkanı Abdullah Gül’ün<br />
katılımlarıyla Astana’da açılmış<br />
oldu. 2012 yılında Bişkek<br />
Zir<strong>ve</strong>si’nde devlet başkanlarının<br />
onaylamasıyla birlikte akademi<br />
uluslararası statü kazandı.<br />
Böylelikle devlet başkanlarının<br />
imzası <strong>ve</strong> 2014 yılında da<br />
üye ülkelerin meclislerinin<br />
onaylamasıyla birlikte Türk<br />
Akademisi aynı zamanda<br />
bir uluslararası örgüt,<br />
uluslararası kurum<br />
There are initiati<strong>ve</strong>s aiming to preser<strong>ve</strong><br />
the history of the Turkic world<br />
and keeping it together. One of the<br />
most valuable of those initiati<strong>ve</strong>s is the<br />
International Turkic Academy. How did<br />
the Academy come to life?<br />
We can say that cooperation between Turks<br />
was institutionalized with the Nakhchivan<br />
Agreement. The Turkic Council was formed,<br />
and some ideas were suggested for establishing<br />
a couple of institutions. One of those<br />
İmtiyaz Sahibi / Publisher • Yaşar Hız Genel Yayın Yönetmeni / Editor in Chief • Eda Altunel Kapak & İç Tasarım / Cover & Interior Design • Gece Kitaplığı Editör / Editor • Doç. Dr. Gülnaz KURT Ögr. Gör. Dr. Mehmet Galip Zorba Birinci Basım / First Edition • © Şubat 2021 ISBN • 978-625-7342-68-1 © copyright Bu kitabın yayın hakkı Gece Kitaplığı’na aittir. Kaynak gösterilmeden alıntı yapılamaz, izin almadan hiçbir yolla çoğaltılamaz. The right to publish this book belongs to Gece Kitaplığı. Citation can not be shown without the source, reproduced in any way without permission. Gece Kitaplığı / Gece Publishing Türkiye Adres / Turkey Address: Kızılay Mah. Fevzi Çakmak 1. Sokak Ümit Apt. No: 22/A Çankaya / Ankara / TR Telefon / Phone: +90 312 384 80 40 web: www.gecekitapligi.com e-mail: [email protected] Baskı & Cilt / Printing & Volume Sertifika / Certificate No: 47083 Filoloji Alanında Araştırma ve Değerlendirmeler Editör DOÇ. DR. GÜLNAZ KURT ÖGR. GÖR. DR. MEHMET GALIP ZORBA İÇİNDEKİLER BÖLÜM 1 YABANCI DİL DERSLERİNDEKİ DERS KİTAPLARININ İŞLEVLERİ Gülfidan AYTAŞ ..................................................................................1 BÖLÜM 2 TÜRK ÖYKÜLERİNDE GÜNCEL BİR TEMA OLARAK ALZHEİMER VE YENİ BİR TEMATİK TÜR OLARAK ALZHEİMER ÖYKÜLERİ Gülsün Nakıboğlu .................................................................................23 BÖLÜM 3 SÖZCÜKSEL TİPOLOJİ AÇISINDAN DİL DİZGESİNDE ADLANDIRMA MODELLERİ: RUSÇADA SU Olena KOZAN .....................................................................................49 BÖLÜM 4 SÂFÎ DİVANI’NDA EJDERHA Özlem ERCAN......................................................................................85 BÖLÜM 5 A TOUCHING STORY OF NARCISSOS: OSCAR WILDE AND THE DISCIPLE Ozan Deniz YALÇINKAYA ...............................................................109 Bölüm 3 SÖZCÜKSEL TİPOLOJİ AÇISINDAN DİL DİZGESİNDE ADLANDIRMA MODELLERİ: RUSÇADA SU Olena KOZAN 1 1 Doç. Dr., Gazi Üniversitesi, Rektörlük, https://orcid.org/0000-0002-7956-4567 Filoloji Alanında Araştırma ve Değerlendirmeler . 51 1. Giriş Su, insanın varoluşu için en önemli unsurlardan biridir. Suyun önemi farklı kültürlerin gelenek ve göreneklerinde yansıtılmaktadır. Farklı din sistemlerinde su ile temasın, insanın hem vücudunu hem ruhunu arındırdığına inanılmaktadır. Dünya’nın yaratılışı ile ilgili farklı kültürlere ait yazılı kaynaklarda dünyanın sudan yaratıldığına ya da şekillendiğine dair bilgiler bulunabilir (Hançerlioğlu, 2013). Sözlü kültürün önemli unsurularından biri olan masallarda su, ölüm ile yaşam arasında bir sınır olarak düşünülmektedir. Ayrıca Rus masallarında sıkça işlenen motiflerden biri, kahramanın ölmesi (öldürülmesi) ve onu bulan arkadaşı tarafından önce “мертвая вода” (öldüren su, ölü su), sonra “живая вода” (canlandıran su, can veren su) ile serpilmesi sonucunda canlandırılmasıdır (Афанасьев, 1957). Suyun insan hayatındaki rolü deyimler, benzetmeler, atasözlerinde gösterilmektedir. Kültür aynası işlevini gören bu yapılarda su, bir taraftan yaşam kaynağı olarak değerlendirilirken diğer taraftan insan yaşamı için tehlike oluşturan unsur olarak karşımıza çıkmaktadır. Bu durum çağdaş Rusçada “Чистая вода для хвори беда” (temiz su hastalığı yok eder)1, “Покуда есть хлеб да вода, всё не беда” (su ve ekmek varken hiç bir şey sorun olmaz), “Вода пришла, и беда пришла” (su geldi facia geldi), “Где много воды, тут всегда жди беды” (su çok oldu mu faciayı bekle) gibi atasözlerinde yansıtılmıştır. Su imgesinin farklı olguların ya da olayların adlandırılmasında kullanıldığı görülebilir. Dil dizgesinde bu adlandırmalar deyimlerde ya da sözlükselleşmiş yapılarda2 karşımıza çıkmaktadır. Örnek olarak Rusçadaki “как в воду кануть” (sözcüğü sözcüğüne: suya düşmek gibi (kaybolmak, bir şeyin ya da birinin izinin olmaması durumu)), “как в воду глядеть” (sözcüğü sözcüğüne: suya bakmak gibi/bakarcasına (tahmin etmek, bir şeyin olacacağını öngörmek)), “седьмая вода на киселе” (sözcüğü sözcüğüne: kisel3 üstünde yedinci su (uzak akrabalık için söylenen söz))4, “вилами на воде писано” (sözcüğü sözcüğüne: suyun üstünde dirgenle yazılmış (belirsizlik, emin olmama durumunda söylenen söz)) yapıları gösterilebilir. Su imgesinin kullanıldığı gerek atasözleri gerekse sözlükselleşmiş yapılar yakın geçmişte dilbilimcilerin ilgisini çekmeye başlamıştır. Rusçanın yanı sıra diğer Slav dillerindeki su imgesinin deyimleşmesi ve sözlükselleşmesini ele alan en kapsamlı çalışmalardan biri 2013 yılında yayımlanan “Вода в славянской фразеологии и 1 Parantez içinde Rusça atasözlerin genel anlamı verilmiştir. 2 Sözlükselleşme (Rusçası “лексикализация”) kavramı için bkz. (Kozan, 2020). 3 Kisel (Rusçası “кисель”), tahılların unu ya da nişasta ve kurutulmuş meyve, taze sıkılmış meyve suyu ile pişirilen yemek ya da tatlı. 4 Çağdaş Türkiye Türkçesinde de bu durumda benzer bir imge kullanılmaktadır (“suyunun suyu”). . 52 Olena Kozan паремиологии” (Slav Dillerindeki Deyimlerde ve Atasözlerinde “Su”) adlı araştırma kitabıdır (Мокиенко, 2013). Rusya’da yapılan dil araştırmalarında su imgesinin bulunduğu atasözleri ve deyimler, yapısı ve anlamsal alanları açısından ayrıntılı bir şekilde ele alınmıştır (Балонкина, 2017), (Богатырева, 2009), (Красильникова, 2017), (Попкова, 2017), (Хайруллина, 2011). Su imgesinin bulunduğu atasözlerine ve deyimlere karşı yoğun ilgi olmasına rağmen su olgusunun ve su ile ilgili eylemlerin veya durumların dil dizgesinde adlandırmalarının araştırılmadığı anlaşılmaktadır5. Gerçeklikteki bir olgunun ya da olayın dil dizgesindeki adlandırmalarının araştırılması gerek dilbilimsel tipoloji gerekse yabancı dil eğitimi açısından son derece önemlidir. Gerçeklikteki olgu dil dizgesinde hangi belirtilere göre adlandırıldığı, olgunun bulunduğu olayın nasıl biçimlendirildiği ve dil dizgesinde ne tür paradigmaları oluşturabildiği gibi sorulara odaklanan ve onomasyoloji çerçevesinde şekillenen adlandırmaların çözümlemesi, farklı dillerdeki bilişsel model olarak düşünülebilen çerçeveler ile ilgili yeni bir bakış açısı sunmaktadır. Bunun yanı sıra öğrencilerin ana dili ile öğrenilen dil dizgelerindeki olgu adlandırmalarının karşılaştırmalı olarak çözümlemesi, öğrencilerin hem kendi diline hem de öğrenilen dile yönelik “semantik farkındalığı”nın gelişmesini sağladığı için yabancı dil ve çeviri öğretimi alanında da yeni ufuklar açmasına imkan tanımaktadır. Gerek Rusya’da gerekse Türkiye’de yürütülen Rus dili araştırmalarında gerçeklikteki olguların çağdaş Rus dilinde adlandırmalarının çözümlemesinin bulunmaması bir eksiklik olarak değerlendilirebilir. Bu çalışmanın, “su” olgusunun çağdaş Rus dilinde adlandırma modellerinin çözümlemesi örneği ile farklı dillerle çalışan araştırmacıların adlandırmaların çözümlemesine yönelik ilgisini çekeceği ve gerek sözcüksel tipoloji gerekse yabancı dil öğretimi açısından son derece önemli olan karşıtsal çözümlemeleri tetikleyeceği umulmaktadır. 2. Yöntem ve Materyal Bu çalışmanın temelinde onomasyoloji6 çerçevesinde gelişen ve “anlamdan biçime betimleme” olarak nitelenen bir yaklaşım bulunmaktadır. Rus dilbiliminde bu yaklaşımın farklı ekollerin çalışmalarında uygulandığı görülebilir (Бондарко, 1984), (Золотова, 1973), (Мельчук, 1984). Rus dilbiliminde “adlandırma kuramı”7 olarak da bilinen bu yaklaşımın çıkış noktası gerçeklikteki nesnelerin ve olguların dil dizgesindeki biçimlendirilme süreci ve bu sürecin sonucunda şekillenen adlandırmaların dil dizgesinde oluşturduğu anlamsal 5 Konu ile ilgili çalışmaların sayısı yok denecek kadar azdır. Dilbilimsel tipoloji çerçevesinde yapılan araştırmalardan biri (Майсак, 2007). 6 Onomasyoloji ile ilgili ayrınıtılar için bkz. (Kozan, 2020). 7 Rusçası: теория номинации Filoloji Alanında Araştırma ve Değerlendirmeler . 53 katmanlardır. Bu bağlamda olgunun dil dizgesinde biçimlendirildiği birincil ve ikincil adlandırmalara odaklanılmaktadır. Birincil adlandırmaların şekillenme sürecinin kapsamlı olarak betimlenmesi mümkün olmasa da günümüze kadar ulaşan yazılı kaynaklara ve karşılaştırmalı dilbilim çerçevesinde art zamanlı olarak yapılan araştırmaların sonuçlarına dayanılarak bir olgunun ilgili dil dizgesinde hangi belirtilere göre adlandırıldığına dair ipucu alınabilmektedir. Bu bağlamda art zamanlı inceleme ve inceleme sürecinde başvurulan etimoloji sözlükleri ve karşılaştırmalı dilbilgisi çalışmaları önem kazanmaktadır. İkincil adlandırmaların incelenmesi birincil adlandırmaların dil dizgesinde oluşturduğu paradigmaların belirlenmesini ve çözümlenmesini öngörmektedir. İkincil adlandırmaların çağdaş dil dizgesi açısından betimlenmesi derlemden alınan bilgilere göre yapılabilmektedir. Birincil adlandırmalardan türetilen ikincil adlandırmaların türlerinin belirlenmesi, sınıflandırılması ve betimlenmesi öngörülmektedir. Anlamdan biçime doğru çözümleme çerçevesinde gerçeklikteki bir olgunun dil dizgesinde adlandırmalarının yanı sıra ilgili olgunun yer aldığı olayların adlandırmalarının çözümlenmesi de amaçlanmaktadır. Bir olgunun oluşturduğu olay paradigmasının çözümlenmesi bir dil dizgesindeki bilişsel modellere dair bilgi sunabilmektedir. Bu çalışmada su olgusunun ve bu olgunun yer aldığı olayların çağdaş Rus dili dizgesinde adlandırmalarının çözümlemesi yapılmıştır. Su olgusunun Rusçadaki birincil adlandırmalarının temelinde bulunan belirtilerin tespiti için Rus Dili etimoloji sözlükleri (Преображенский, 1910-1914), (Фасмер, 1986), Eski Rusça Sözlüğü (Срезневский, 1893), Hint-Avrupa dilleri için hazırlanan “Etimoloji” veri tabanı8 kullanılmıştır. Su olgusunun adlandırıldığı kökbiçim aracılığıyla türetilen biçimler ele alınmış ve betimlenmiştir. Türevlerin belirlenmesi sırasında Rus Dili Derlemi’ne ve “Sözcük Yapımı Sözlüğü”ne9 (Тихонов, 2014) başvurulmuştur. Adlandırma kuramının doğrultusunda olay kategorisi başlıca bilişsel kategorilerden biri olarak kabul edildiği için (Кубрякова, 2012) bu çalışmanın kapsamında su olgusunun bulunduğu temel olayların dil dizgesindeki adlandırmaları ele alınmış ve betimlenmiştir. Bu çalışmada gerçeklikteki olay kategorisinin dil dizgesinde eylem veya durum gibi semantik kategorilerle ilişkilendirilebildiği fikri (Апресян, 1995) kabul edilmiş ve su olgusunun ilişkilendirildiği olaylar eylem kategorisi üzerinden ele alınmıştır. Su olgusu ile ilgili olay paradigmalarının 8 Douglas Harper’in “Etimoloji” veri tabanı kullanılmıştır. Erişim: https://www.etymonline.com. 9 Rusçası: словообразовательный словарь . 54 Olena Kozan sınıflandırılmasında işlevsel dilbilim (Золотова, 1973), (Мустайоки, 2006) çerçevesinde geliştirilen “kılıcı”, “tarafsız”, “etkilenen”, “nesne”, “durum” gibi kategoriler10 kullanılmıştır. Bu çalışmanın kapsamı su olgusunun “tarafsız”, “kılıcı”, “mekân”, “nesne” gibi rolünde olduğu olaylar ile sınırlandırılmıştır11. Olay paradigmalarının betimlenmesi için Melçuk tarafından geliştirilen “sözcüksel işlev”12 kavramı ve sözcüksel işlevlerin sınıflandırılması yol gösterici olmuştur (Мельчук, 1984). Su olgusu ile ilgili olayların birincil adlandırmaları ve bu adlandırmaların temelindeki kökbiçim aracılığıyla gelişen türevler ele alınmış ve betimlenmiştir. Bunun yanı sıra olayların biçimlendirildiği birincil adlandırmaların ikincil adlandırmalara dönüşmesi ya da sözlükselleşme gibi süreçler de belirlenmiş ve çözümlenmiştir. “Tartışmalar” bölümünde çalışma kapsamında elde edilen bulgular sözcüksel tipoloji açısından Türkçe-Rusça dil çiftine yönelik tartışılmıştır. Bulguların uygulamalı dilbilim alanı olan yabancı dil (ve çeviri) öğretimi açısından önemi ileri sürülmüştür. 3. Bulgular 3.1. Su olgusunun Rus dilinde adlandırılması Su olgusunun çağdaş Rusçada adlandırmalarının, diğer Hint-Avrupa dillerinde olduğu gibi birkaç kökbiçimler aracılığıyla geliştiği tespit edilmiştir. Karşılaştırmalı dilbilim çerçevesinde yapılan araştırmalar ve çağdaş Hint-Avrupa dillerinin verileri, “su” ile ilgili kökbiçimler arasında *akw/p, *wedh, *wleik, *pleu gibi köklerin bulunduğunu göstermektedir. Ayrıca *akw/p kökbiçimi “acqua” (İtalyanca), “agua” (İspanyolca), “água” (Portekizce), “eau” (Fransızca) gibi türevlerde; *wedh kökbiçimi “Wasser” (Almanca), “water” (İngilizce), “vand” (Danca), “ūdens” (Letonca), “vanduo” (Litvanca), “вода” (Rusça); *wleik kökbiçimi, ses nöbetleşmesinin dikkate alındığında “liquide” (İngilizce), “лить” (Rusça); *pleu kökbiçiminin ise “fluidus” (Latince), “flow” (İngilizce), “pleurer” (Fransızca), “плыть” (Rusça) gibi türevlerde görülebilir. Gerçeklikteki aynı olgunun farklı sesbirimleriyle ilişkilendirilmesi Hint- Avrupa dillerinde sıkça karşılaşılan bir olgudur13. Bu durumun bir 10 İşlevsel dilbilim çerçevesinde kullanılan kategoriler ve yapılan betimleme ile ilgili bkz. (Kozan, Yabancı Dil/Çeviri Eğitiminde İşlevsel Söz Dizimi Kuramı: Türkçe-Rusça Dil Çifti Örneği, 2016). 11 İnsanın duygusal, bilişsel durumları ile ilgili adlandırmalar bu çalışmanın kapsamı dışındadır. 12 Rusçası: лексическая функция 13 Çağdaş Rusçadaki örnekler için bkz. (Kozan, Bilişsel Dilbilim ve Yabancı Dil Öğretimi. Ya da... Kara Hindiba ile Yastık Arasında Ortak Bir Şey Var Mı?, 2018). Filoloji Alanında Araştırma ve Değerlendirmeler . 55 toplumda şekillenen dünya görüşünün dile yansıması ile açıklanabildiği düşünülmektedir (Елизаренкова, 1999). Farklı kökbiçim aracılığıyla gelişen su olgusunun adlandırmalarının temelinde proto Hint-Avrupa kültüründeki su kültünün bulunduğu ileri sürülmektedir (Елизаренкова, 1999), (Kökdemir, 2018). Ayrıca Hint-Avrupa dil ailesi ile ilgili veri tabanı niteliğindeki en eski yazılı kaynaklardan biri olan “Rigveda”, Sanskritçedeki su adlandırmalarının çeşitliliğini göstermektedir. Sanskritçede suyun, ruhu olan kutsal su (“apah”), doğadaki su (“udān”), dünyadaki somut su (“udaka”), ruhu olmayan su, günlük yaşamdaki su (“vār”), yaratılış zamanındaki sınırsız su (“salila”) olarak adlandırıldığı görülebilir (Елизаренкова, 1999). Su ile ilgili farklı inanışların çağdaş Hint-Avrupa dillerindeki su adlandırmalarını şekillendirdiği tahmin edilebilir. Çağdaş Hint-Avrupa dillerindeki adlandırmaların şekillendiği kökbiçimler arasında anlamsal dağılımın gerçekleştiği anlaşılmaktadır. Çağdaş Rusçada su ile ilişkilendirilen ve ortak proto Hint-Avrupa dilinden gelen *akw/p, *wedh, *wleik, *pleu ve *nr kökbiçimlerinden *wedh ve *akw/p köklerinin su olgusunun adlandırılmasında, diğer köklerin ise su ile ilgili olayların adlandırılmasında kullanıldığı tespit edilmiştir. Rusçanın tarihsel gelişim sürecinde su olgusunun adlandırılmasında *wedh kökbiçiminin aktif hale geldiği anlaşılmaktadır. Çağdaş Rusçadaki “su” anlamına gelen birim вода biçimindedir. *akw/p kökbiçiminin Rus dili dizgesinde daha etkisiz bir hale geldiği ve birleşik sözcüklerin türetiminde kullanıldığı görülebilir. Ayrıca Rusçada “аква-” biçimindeki kökün en çok su ile ilgili olan nesnelerin ve olguların adlandırılmasında (аквамарин, аква-аэробика, аква-фитнес, аква-парк) ya da piyasaya sunulan ürünlerin adlandırılmasında (Бон-Аква, Аква-Минерале (su markaları), Аква-Матик (dalış elbisesi) kullanıldığı belirlenmiştir14. Rusçada aktif olan *wedh kökbiçiminin aracılığıyla gelişen вода biriminin dilbilgisel cinsiyetinin dişil olduğunu söylemek gerekir. Rusçada bu durumun Sanskritçedeki dişil olarak yapılandırılan “apah” kökbiçimine bağlı olarak gelişen türevlerle örtüştüğü anlaşılmaktadır. Bu durumun da toplumun dünya görüşünün dile yansıması ile açıklanabildiği düşünülmektedir. Ayrıca gerçeklikteki hayatın başlamasıyla ilişkilendirilen dişilik kavramının dil dizgesine yansıması söz konusudur (Елизаренкова, 1999). Rusçada вода biriminin yanı sıra aynı kökbiçim aracılığıyla gelişen водица ve водичка birimleri kullanılmaktadır. Ancak bu birimlerin olgu 14 Bu ve aşağıdaki tespitler Rus Dili Derlemi’ndeki veriler doğrultusunda yapılmıştır. Erişim: https://processing.ruscorpora.ru/search.xml?lang=ru&sort=i_grtagging&startyear=1800&t ext=lexform&req=%D0%B0%D0%BA%D0%B2%D0%B0&api=1.0&mode=main&env= alpha&nodia=1&endyear=2019&p=0 . 56 Olena Kozan adlandırma işlevinin yanı sıra konuşmacının olguya yönelik öznel tutumunu yansıttığını vurgulamak gerekir. Rusçada konuşmacının öznel tutumunun yansıtılması analitik yolun (başka bir deyişle farklı dilsel birimlerin bir araya gelmesi ile niteleme işlevli yapı) yanı sıra sentetik (öznel tutumun tek bir dilsel birimin içindeki biçimbirimlerle yansıtılması) bir biçimle mümkün olmaktadır. Bu bağlamda konuşmacının öznel tutumunun olumlu ya da olumsuz olarak sınıflandırılması geçerli olup yukarıdaki birimlerin konuşmacının suya yönelik olumlu ya da olumsuz tutumunu yansıtabildiği anlaşılmaktadır. Böylelikle bu birimlerdeki öznellik değeri bağlama göre değişebildiği için birimlerin kodladığı anlamın başka bir dilde yapılandırılması için bağlamın dikkate alınması gerektiğini vurgulamak gerekir. Aşağıdaki örnekler birimlerin anlamsal devingenliğini yansıtmaktadır: А в графинах у них булькала мутная водица, в которой плавал ломтик лимона, давно выжатый15 (Cam sürahilerindeki bulanık suyun yüzeyinde hava kabarcıkları oluştu, suyun içinde önceden sıkılmış limon dilimi yüzüyordu)16. Вылечился!Видно, водица помогла, водица! (İyileşti! Demek ki suyun yardımıyla, can veren su!) *wedh kökbiçiminin su olgusunun adlandırılmasının yanı sıra su ile ilişkilendirilen diğer olguların adlandırılmasında aktif olduğu tespit edilmiştir. Ayrıca водник (su ulaşımı alanında çalışan biri), подводник (denizaltında görev yapan asker) gibi meslek adlandırmaları; водяной (Slav mitolojisinde su ruhu) gibi hayal ürünü varlığının adı; водянка (ödem) gibi rahatsızlıkların adlandırmaları; заводь (durgun su), паводок (ilkbahar döneminde nehirlerin taşması) gibi doğadaki olguların adlandırmaları söz konusudur17. *wedh kökbiçimine bağlı olarak ses nöbetleşmesi yoluyla gelişen ancak çağdaş Rusçada sözlükselleşmiş biçimler olarak değerlendirilebilen 15 Bu ve aşağıdaki örnekler Rus Dili Derlemi’nden alınmıştır. Erişim: https://processing.ruscorpora.ru/search.xml?env=alpha&api=1.0&mycorp=&mysent=&m ysize=&mysentsize=&dpp=&spp=&spd=&mydocsize=&mode=main&lang=ru&sort=i_g rtagging&nodia=1&text=lexform&req=%D0%B2%D0%BE%D0%B4%D0%B8%D1%8 6%D0%B0 16 Parantez içinde bağlama göre Türkçe işlevsel karşılıklardan biri verilmektedir. 17 Burada özellikle tek *wedh kökbiçimi aracılığıyla gelişmiş biçimler verilmiştir. Bu biçimlerin yanı sıra iki kökün birleşmesi yoluyla türetilen adlandırmaların sayısı da oldukça fazladır. Örneğin водолаз (sözcüğü sözcüğüne: su-tırman; dalgıç), водопад (sözcüğü sözcüğüne: su-düş; şelale), водомер (sözcüğü sözcüğüne: su- ölç; su sayacı), водопровод (sözcüğü sözcüğüne: su-taşıt/sürdür; su tesisatı) vb. Bu adlandırmalar analitik bir şekilde türetildiği için bu çalışmanın kapsamının dışında tutulmuştur. Filoloji Alanında Araştırma ve Değerlendirmeler . 57 birimlerin olduğu tespit edilmiştir. Ayrıca ведро (kova) ve выдра (su samuru) gibi nesne/varlık adlandırmaları söz konusudur. Rusçada olgunun yanı sıra nitelik ve eylem kategorilerinin *wedh kökbiçiminin aracılığıyla biçimlendirildiği belirlenmiştir. Nitelik kategorisi водный, водяной, водянистый birimleri ile biçimlendirilmektedir. Rusçada sıfat kategorisi olarak şekillenen bu birimler arasında anlamsal alanlarının dağılımının gerçekleştiği anlaşılmaktadır. Ayrıca водный biriminin anlamsal alanı “su ile ilgili, suya özgü, su aracılığıyla yapılan” olarak nitelenebilir (водный спорт (su sporu), водное растение (su bitkisi), водные пути (su yolları, su ulaşımı). Çağdaş Rusçada водяной biriminin anlamsal alanının somutlaşmasının gerçekleştiği söylenebilir. Sözlüklerde bu birimin sıfat kategorisi olarak kullanıldığı örneklerin olmasına rağmen adlaşmış sıfat olarak da “Slav mitolojisinde suda yaşayan, su kaynaklarını koruyan ve hükmeden varlık” anlamında kullanıldığı anlaşılmaktadır18. Водяной biriminin anlamsal alanının водный biriminin alanıyla kısmen örtüştüğü ancak dil dizgesi tarafından sınırlandırıldığı anlaşılmaktadır. Örneğin suda yaşayan bitkiler/canlılar için водяной birimi kullanılırken günümüzde водный biriminin aktif hale geldiği görülebilir19. Bunun yanı sıra водяной biriminin водяные знаки (suyolu, filigran) eşdizimlisini oluşturduğunu söylemek gerekir. Bu eşdizimli durumunda водный biriminin kullanımı dil dizgesi tarafından engellenmektedir. Водянистый birimi ise bir nesnenin iç ya da dış özellikleri ile ilişkilendirilip “içinde fazla su olan, sıvı, suya benzer” anlamında kullanılmaktadır (водянистый снег (ıslak kar), водянистая картошка (su oranı fazla olan/nemlenmiş patates), водянистые глаза (belli bir rengi olmayan/renksiz göz)). Bu birimin anlamsal bileşenleri arasında öznel değerlendirmelere yakın benzetme unsurunun olduğu söylenebilir. Birimin bu unsuru içermesinin, birimin kullanımını etkilediğini ve nitelik aktaran diğer iki birime göre sınırlandırdığını vurgulamak gerekir. *wedh kökbiçiminin eylem kategorisinin biçimlendirilmesinde kullanıldığı görülebilir. Ayrıca çağdaş Rusçada şu biçimler tespit 18 Rus Derlemi’nde de bu birimin çoğu zaman mitolojik varlığın adı olarak kullanıldığı görülebilir. 19 Rus Derlemi’nin verilerine göre водяной yerine водный biriminin kullanımının yaygınlaştığı görülebilir. Erişim: https://processing.ruscorpora.ru/search.xml?env=alpha&api=1.0&mycorp=&mysent=&m ysize=&mysentsize=&dpp=&spp=&spd=&mydocsize=&mode=main&lang=ru&sort=i_g rtagging&nodia=1&text=lexform&req=%D0%B2%D0%BE%D0%B4%D0%BD%D1%8 B%D0%B5+%D1%80%D0%B0%D1%81%D1%82%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D1 %8F . 58 Olena Kozan edilmiştir: заводнить-наводнить-обводнить-приводнить- приводниться (Тихонов, 2014). Bu biçimlerin ön ekli türevler olduğu ve Rus dil dizgesindeki uzamsal adlandırma modeline göre geliştiği görülebilir. Uzamsal adlandırma modeli, gerçeklikteki eylemci ile nesne arasındaki ilişkilerin dil dizgesinde uzam eksenine göre yapılandırıldığı bir model olarak nitelenebilir. Bu bağlamda eylemcinin bulunduğu eylem ile ilgili bilgiler kökte kodlanırken, eylemin hedeflediği nesne ile ilgili bilgiler ön ekte kodlanmaktadır. Böylelikle заводнить “bir nesneye yönelik su akıtmanın/dökmenin sonucunda nesnenin tüm alanının suyun altında kalması”; наводнить “bir nesneye yönelik su akıtmanın/dökmenin sonucunda nesnenin kapasitesinin dolması”; обводнить “bir nesneye yönelik su akıtmanın/dökmenin sonucunda nesnenin her tarafının su ile kaplanması”; приводнить “bir eylemcinin nesneyi suya yaklaştırması sonucunda nesnenin su ile temas etmesi”; приводниться “bir nesnenin suya yaklaşması sonucunda su ile temas etmesi” olarak açıklanabilmektedir. Rus Dili Derlemi’ne göre наводнить biçiminin kullanım sıklığı yüksek olduğu, diğer biçimlerin neredeyse kullanılmadığı anlaşılmaktadır. Bunun yanı sıra наводнить biçiminin, “вода” kökü ile ilişkileri korumasına rağmen sözlükselleşme eğilimi gösterdiği görülebilir. Ayrıca eylemi adlandıran biçimin (наводнить) metafor olarak kullanıldığı, olgu adlandıran biçimin (наводнение) ise düz anlamda kullanıldığı anlaşılmaktadır: Городок наводнили беженцы (Mülteciler şehre akın etti) Наводнение произошло из-за сильных дождей (Şiddetli yağmur nedeniyle su baskını oldu). Eylemi adlandıran biçimler arasında приводнить(ся) biçimi de kullanım açısından ilginç bir örnek oluşturmaktadır. Bu biçim приземлиться biçiminin (sözcüğü sözcüğüne: nesnenin yere/toprağa yaklaşması ve temas etmesi (hava aracı ile ilgili iniş yapmak, inmek)) olduğu gibi [Nesne-Uzam]Yaklaşım modeline göre yapılandırılmış ve suya iniş yapan hava aracı ile ilişkilendirilmektedir. Ancak Rus Dili Derlemi’ndeki kullanım sıklığı dikkate alınırsa suya iniş durumunun daha çok analitik yapı ile dile getirildiği anlaşılmaktadır. Ayrıca совершать посадку на воду yapısı söz konusudur. Приводнить(ся) biçiminin ise daha çok uzay araçlarıyla ilişkilendirilmeye başlandığı görülebilir: Космический грузовик Dragon приводнился в Тихом океане (Dragon uzay aracı Pasifik Okyanus’a iniş yaptı) Самолёт совершил экстренную посадку на воду (Uçak suya acil iniş yaptı). Filoloji Alanında Araştırma ve Değerlendirmeler . 59 3.2. Su olgusu ile ilgili olayların Rus dilinde adlandırılması Su ile ilgili adlandırmaların çözümlemesi sonucunda su olgusunun olayın içinde farklı semantik roller üstlenebildiği tespit edilmiştir. Bu semantik rollerin biçimlendirildiği dilsel birimlerin bazılarının * wleik, *pleu,*nr, *reg kökbiçimlerini içerdiği ve birincil adlandırmalar niteliğinde olduğu belirlenmiştir. Diğer dilsel birimlerin ise su ile ilişkilendirildiği ancak sözlükselleşmiş biçimler niteliğinde olduğu tespit edilmiştir. Bunun yanı sıra su imgesi ile ilişkilendirilen *wleik, *pleu, *nr kökbiçimlerinin aracılığıyla şekillenen adlandırmaların çağdaş Rusçada ikincil adlandırmalar olarak kullanıldığı belirlenmiştir. Su ile ilgili bazı olayların ise genel hareket kategorisinin biçimlendirildiği birimlerle aktarılabildiği belirlenmiştir. Su olgusunun semantik rolüne göre olayların sınıflandırılması ve adlandırılması Tablo 1.’de gösterilmiştir20. Tablo 1. ’de çağdaş Rusçada su ile ilişkilendirilen biçimbirimleri içeren dilsel birimlere yer verilmiştir. Su olayların adlandırılabildiği ancak “insanın yapabildiği hareket” gibi farklı imgeleri içeren dilsel birimler aşağıda yer alan çözümlemeye dahil edilmiştir. 21 Parantez içinde genel karşılıklar verilmiştir. Çözümleme kısmında Türkçe karşılıkları ayrınıtılı bir şekilde ele alınmıştır. . 60 Olena Kozan İnsanKılıcı→ Nesne→ SuMekan Мыть (yıkamak) Мочить(→мокнуть) (ıslatmak→ıslanmak) Макать (suya batırmak) Купать (yıkamak, yıkatmak) Окунать (suya batırmak) Погружать (suya batırmak) 3.2.1. Su imgesini içeren kökbiçimler aracılığıyla şekillenen adlandırmalar Su ile ilgili olayaların adlandırmalarında *wleik kökbiçimi22 aracılığıyla biçimlendirilen лить biriminin ve türevlerinin ön plana çıktığı görülebilir. Лить birimi ve türevleri, su olgusunun SuTarafsız, SuKılıcı ve SuNesne/Araç gibi farklı semantik roller üstlendiği durumlarda ortaya çıkmaktadır. Örneğin: [SuTarafsız]- Из крана льется вода (Musluktan su akıyor) [SuKılıcı]- Вода залила дом (Evi su bastı) [SuNesne/Araç]- Садовник полил дерево (Bahçıvan ağacı suladı). Görüldüğü gibi olayların anlamsal alanları su imgesini içeren лить biriminin yanı sıra farklı bilgi katmanlarını aktaran ek biçimbirimlerin aracılığıyla şekillenmektedir. Ayrıca eylemci ile ilgili bilgi kodlayan kök ve eylemci-nesne ilişkisi ile ilgili bilgi yansıtan ön ekler ya da –ся son eki söz konusudur. Bu noktada Rusçada gelişen eylemci-nesne ilişkilerinin uzamsal eksen üzerinden kodlama modeli kendisini göstermekte ve su ile ilgili olayların adlandırılmasını etkilemektedir. Yukarıda verilen örneklerde вода льется yapısının arkasında –ся son eki ile kodlanan durum “su kendisine yönelik akıtma eyleminde bulunmaktadır” olarak açıklanabilir. Вода залила дом yapısında за- ön eki ile kodlanan durum “su dökme eyleminde bulundu ve bu eylemin sonucunda evin uzamı su altında23 kalmış oldu” olarak betimlenebilir. Uzamsal eksen odaklı bilgi kodlama modeli dikkate alındığında [SuNesne/Araç] olaylarının adlandırılmasının “arkeoloji”si anlaşılır hale gelmektedir. Örneğin влить воду (su bir nesnenin içine koymak/su dökerek (bir şeyi) doldurmak)- вылить воду (su dökerek suyun bir nesneden çıkmasını sağlamak (dökmek))- залить водой (bir nesneye su dökerek nesnenin suyun altında kalmasını sağlamak)24- налить воду (suyun bir nesnenin içine girmesinin sonucunda nesnenin su ile dolması) – облить водой (su 22 Çağdaş İngilizcede “liquid” (sıvı), Fransızcada “le liquid” (sıvı) gibi adlandırmalar (ve türevleri) şekillenmiştir. 23 Rusçada за- ön eki, nesnenin başka bir uzama ve gözlemci açısından görülemeyen/ulaşılamayan konuma geçmesi durumu ile ilişkilendirilmektedir. 24 Türkçe işlevsel karşılıklardan biri “tüm yer su oldu” biçiminde olabilir. Filoloji Alanında Araştırma ve Değerlendirmeler . 61 aracılığıyla nesnenin her tarafının su ile kaplanması) - разлить воду (dökme eyleminin sonucunda suyun farklı yönlere sıçraması) -слить воду- (bir nesnedeki suyun aşağıya doğru hareketi (suyu boşaltmak)) ve diğer ön ekli türevlerle kodlanabilen durumlar söz konusudur. Uzamsal eksen odaklı bilgi kodlama modelinin Rusçadaki süreç ve sonuç kodlama modeli ile etkileşim içine girdiği anlaşılmaktadır. Süreç ve sonuç kategorileri Rusçada ön ekler ya da son ekler aracılığıyla biçimlendirilebilmektedir. Böylelikle лить biriminin ön ekli türevlerinin son ekli türevleriyle bir arada ele alınması gerekmektedir. Ayrıca влить (sonuç)-вливать (süreç), вылить (sonuç)-выливать (süreç), залить (sonuç)- заливать (süreç), налить (sonuç)-наливать (süreç), облить (sonuç)-обливать (süreç), разлить (sonuç)-разливать (süreç), слить (sonuç)-сливать (süreç) vb. çiftleri söz konusudur. *wleik kökbiçimi çağdaş Rusçadaki лейка (sulama kabı), ливень (sağanak) ve ликер (likör) gibi nesne/olgu adlandırmalarında görülebilir. Лейка ve ливень birimlerinin Rus dili dizgesinde türetilmiş olup ликер birimi Fransızcadan ödünçleme olarak Rusçaya geçmiştir. *wleik kökbiçiminin Rusçada sözlükselleşmiş birimlerin şekillenmesini etkilediği tespit edilmiştir. Bu sözlükselleşmiş birimler su ile ilişkilendirilmeyen olayların veya olguların adlandırılmasında kullanılmaktadır. Ayrıca ликвидировать biçimi “yok etmek, ortadan kaldırmak, feshetmek” ile ilişkilendirilmektedir: ликвидировать террористов (teröristleri yok etmek), ликвидировать последствия землетрясения (deprem sonrası enkazları ortadan kaldırmak), ликвидировать предприятие (işletmeyi feshetmek). Bir nesnenin ya da eylemcinin varlığının sona ermesinin sağlanması olarak açıklanabilen bu olay Rusçada olgu adlandırması olarak da biçimlendirilmektedir. Bu noktada Rus dili dizgesinde ликвидация isim-fiil kategorisi aktif hale gelmektedir. Bu adlandırmaların ortak Hint-Avrupa dillerinin havuzundaki kökbiçimler aracılığıyla türetilse de anlamsal alanların gelişmesinin dil dizgesine bağlı olduğunu söylemek gerekir. Ayrıca ликвидировать birimi durumunda “yok etmek” ile ilgili anlamsal alanın Rusçadan İngilizceye geçtiği belirlenmiştir25. Bunun yanı sıra *wleik kökbiçiminin çağdaş Rusçada “değeri kaybetmeden nakde çevrilebilen” anlamındaki ликвидный (likit) ve “kolayca nakde çevrilebilme durumu” anlamında olan ликвидность (likidite) gibi adlandırmaların temelinde bulunduğu anlaşılmaktadır. Bu durumda sözlükselleşmiş birimler söz konusudur. 25 Erişim: https://www.etymonline.com/search?q=liquidate . 62 Olena Kozan *pleu kökbiçimi26 Nesne → SuMekan durumunda kendisini göstermiştir (плавать- плыть). Süreç ve sonuç kodlama modeli ile birleşen uzamsal eksen odaklı adlandırma modeli, olay ile ilgili farklı bakış açılarının şekillenmesini mümkün kılmıştır. Örneğin всплывать- всплыть (yüzerek suyun altından yüzeyine çıkmak), выплывать – выплыть (bir uzamdan yüzerek gitmek), доплывать– доплыть (bir yere kadar yüzerek gitmek), заплывать-заплыть (bir uzama yüzerek gitmek), наплаваться (doya doya yüzmek), подплывать – подплыть (yüzerek yaklaşmak), переплывать –переплыть (yüzerek geçmek), уплывать – уплыть (yüzerek ayrılmak) birimleridir. *Pleu kökbiçimi çağdaş Rusçadaki плавки (mayo), поплавок (olta şamandırası), плавник (yüzgeç), плывун (su dolu toprak, bataklık), плавец (yüzücü) gibi nesnelerin adlandırmalarında görülebilir27. *Nr kökbiçimi28 Nesne → SuMekan durumunun biçimlendirilmesinde kendisini göstermektedir. Bir nesnenin suyun içine girmesi ile ilişkilendirilen kökbiçimin Rusçadaki süreç ve sonuç paradigması ile etkileşiminin sonucunda нырять (süreç, tekrarlanan eylem) – нырнуть (noktasal eylem) adlandırmalar şekillenmiştir. Uzamsal eksen odaklı adlandırma modelinin etkisiyle нырнуть (dalmak) – вынырнуть (dalıp suyun yüzeyine çıkmak) - занырнуть (suyun derinliklerine dalmak) – поднырнуть (suyun yüzeyindeki bir dalga ya da bir nesne altına dalmak) – наныряться (doyasıya dalmak) gibi adlandırmalar mümkün olmuştur. Uzamsal eksen modeline göre türetilmiş sonuç odaklı biçimler ise aynı paradigmadaki süreç odaklı biçimlerin gelişmesini tetiklemiştir. Ayrıca вынырнуть – выныривать, занырнуть – заныривать, поднырнуть – подныривать biçimleri söz konusudur. Çağdaş Rusçada bir nesnenin suyun içine girmesi ile ilişkilendirilen eylem adlandırmasının yanı sıra bu eylemi yapan eylemcinin adlandırmasının var olduğu tespit edilmiştir (нырять (suya dalmak) – ныряльщик (dalgıç)). 26 Çağdaş İngilizcede ses nöbetleşmesi sonucunda şekillenen türevlerden bazıları: flow (akmak), flood (su baskını, sel), float (yüzmek, suyun yüzeyinde batmadan durmak), fly (uçmak), fleet (filo, donanma). Çağdaş Fransızcada kökbiçimin kendisini koruduğu görülebilir: pleurer (ağlamak), la pluie (yağmur), il pleut (yağmur yağıyor). 27 Rusçada *pleu kökbiçimi ile ilgili ses nöbetleşmesi флот (donanma, filo) adlandırmasında görülebilir. Ancak bu birimin Rus dili dizgesinde şekillenmediğini, Fransızcadan ödüçleme yoluyla geldiğini söylemek gerekir. 28 Bu kökbiçimin su ile ilgili eylem adlandırmalarının yanı sıra ikincil adlandırmaların gelişmesinde Slav dillerinde aktif olduğu söylenebilir. Çağdaş Yunancada bu kökbiçimin su olgusunun adlandırılmasında kullanıldığı görülebilir (νερό (su)). Bu kökbiçimin kalıntıları Eski İzlandacada görülebilir (Unnr (dalga)). Filoloji Alanında Araştırma ve Değerlendirmeler . 63 *Nr kökbiçiminin aracılığıyla başka bir eylemci adlandırmasının şekillendiği tespit edilmiştir. Ayrıca проныра (açıkgöz, kurnaz, uyanık) birimi29 söz konusudur. Eylemci adlandırmasının yanı sıra nitelik kategorisinin de Rusçada biçimlendirildiği görülebilir (пронырливый человек (açıkgöz)). *Nr kökbiçimine bağlı olarak ses nöbetleşmesi yoluyla gelişen ancak çağdaş Rusçada sözlükselleşmiş biçimler olarak değerlendirilebilen birimlerin olduğu tespit edilmiştir. Ayrıca нора (toprağa kazılan bir delik, yuva) ve норка (gelincik türü, vizon) gibi nesne/varlık adlandırmaları söz konusudur. *Nr kökbiçimindeki ses nöbetleşmesinin sonucunda eylem adlandırmalarının da şekillendiği ve çağdaş Rusçada sözlükselleştiği tespit edilmiştir. İnsanın üzülmesini aktaran понурить голову eşdizimlisi ve “yıpratmak, yorgun duruma getirmek” anlamında kullanılan изнурять/изнурить birimi söz konusudur. Понурить голову eşdizimlisinde uzamsal eksen modelinin dil dizgesindeki vücut çerçeveleme modeli ile etkileşim içine girmesi sonucunda “aşağıya doğru bir hareket” anlambirimciğinin aktif hale geldiği görülebilir. Изнурять/изнурить adlandırmasında bir eylemci durumundaki etkenin, etkilenen eylemciyi bir duruma getirmesi ve etkilenen eylemcinin bu durumdan çıkması olarak tanımlananbilen bir gerçekliğin kodlandığı söylenebilir. Söz konusu durum aşağıdaki örneklere somutlaştırılabilir: Болезнь изнурила его (Hastalık onu yıprattı) Жара изнуряла людей (Sıcaklık insanları yıprattı). Çağdaş Rusçada eylem adlandırmalarının yanı sıra nitelik adlandırmalarının da kendilerini koruduğu tespit edilmiştir: Он уже два дня ходит понурый (İki gündür kara kara düşünüyor) Это был изнурительный поход (Bu çok yıpratıcı bir geziydi/seferdi). 29 Bu birimin Rusçada –a- biçimbiriminin kodlayabildığı orta cinsiyet kategorisi ile şekillenmesi ilgi çekicidir. Orta cinsiyet insanla ilgili niteliklerin adlandırılmasında kendisini gösterebilmektedir (örneğin ябеда (ispiyoncu), жадина (pinti, kısmık), вредина (mızmız, gıcık)). . 64 Olena Kozan *Reg kökbiçimi İnsan/OlguKılıcı → SuNesne/Araç durumunun biçimlendirilmesinde kendisini göstermektedir. Ses nöbetleşmesi30 sonucunda çağdaş Rusçada оросить-орошать (sulamak; ıslatmak) birimlerinin bu kökbiçim aracılığıyla şekillenmesinin ihtimali yüksektir. Bunun yanı sıra bu kökbiçim aracılığıyla роса (çiy) biriminin de şekillendiği tahmin edilebilir. Оросить-орошать birimlerinin anlamsal alanları aşağıdaki örneklerde gösterilmiştir: Дождь оросил землю (Yağmur toprağı ıslattı) Он оросил ее руку слезами (Gözyaşlarıyla elini ıslattı) Слезы оросили ее лицо (Gözyaşları yüzünü ıslattı) Необходимо внедрять систему автоматического орошения (Otomatik sulama sistemini kullanmak gerekir). *Reg kökbiçiminin aracılığıyla şekillenen оросить-орошать birimlerinin yanı sıra Latinceden ödünçleme olarak gelen ирригация (irrigation; sulama) biriminin kullanıldığı anlaşılmaktadır. Ancak bu birimin olgu adlandırması olarak kullanıldığını, eylemi adlandıran bir biçim oluşturmadığını söylemek gerekir. 3.2.2. Su imgesini içermeyen kökbiçimler aracılığıyla şekillenen adlandırmalar Su ile ilgili olan olayların adlandırılmasında su imgesini içermeyen kökbiçimlerin aktif hale gelebildiği tespit edilmiştir. Bu kökbiçimlerin aracılığıyla oluşan adlandırmaların çoğu, çağdaş Rusçada su ile ilişkilendirildiği için sözlükselleşmiş birimler olarak değerlendirilebilir. Kökbiçimlerin çoğunun hareket kategorisini kodladığı belirlenmiştir. 3.2.2.1. SuTarafsız durumu SuTarafsız durumunda genel olarak “sabit durumda olmamak, hareket içinde olmak” düşünülebilen течь ve точиться adlandırmaları görülebilir. Rusçadaki bu biçimlerin Hint-Avrupa dillerindeki ses nöbetleşmesi yoluyla şekillendiği ve anlamsal alanlarının “hızlı hareket, koşma” imgesi üzerinde geliştiği belirlenmiştir. Ayrıca течь (proto Slavcada tekti, diğer Slav dillerinde tikatı) biçiminin tarafsız ya da aktif bir eylemcinin eylemi ile bilgi kodladığı, biçimin kökündeki 30 Diğer Hint-Avrupa dillerinde bu kökbiçimin su ile ilişkilendirildiği görülebilir (çağdaş İngilizcede “rain”, “irrigate”). Erişim: https://www.etymonline.com/word/irrigate?ref=etymonline_crossreference Filoloji Alanında Araştırma ve Değerlendirmeler . 65 ünlünün nöbetleşmesi ile oluşan точить biriminin ise ettirgen bir yapı niteliğinde olduğu ve aktif eylemci ile etkilenen nesne (eylemci) arasındaki etkileşimi kodladığı tespit edilmiştir. Точить biriminin çağdaş Rusçada sözlükselleştiğini ve etkilenen nesnenin başka bir duruma geçmesi ile bilgileri kodlamaya başladığını vurgulamak gerekir (точить нож – bıçağı keskinleştirmek, bilemek). Bunun yanı sıra точить biriminin çağdaş Rusçada deyimleştiği görülebilir. Deyimleşmiş yapılarda birimin anlamsal alanlarının tamamı görülebilir: Точить зубы на кого-либо (sözcüğü sözcüğüne: birine karşı dişleri bilemek) – Birine karşı kin beslemek Точить лясы (sözcüğü sözcüğüne: sözcükleri (şakaları) hareket ettirmek) – Sohbet etmek, laflamak Вода камень точит (sözcüğü sözcüğüne: su taşı hareket ettirir) - Su taşı oynatır (tahrip eder). Su olgusu ile ilgili olayların adlandırılmasında точить biriminin точиться türevi karşımıza çıkmaktadır. Birimdeki biçimbirimlerin kodladığı anlamsal alanlar “suyun kendisine yönelik hareketi” olarak tanımlanabilir. Çağdaş Rusçada bu birimin anlamsal alanının sıvılarla ilişkilendirilmeye başladığı görülebilir: Из губ точилась кровь (sözcüğü sözcüğüne: Dudaktan kan sızıyordu) Беспрестанно точилась слеза (sözcüğü sözcüğüne: Durmadan gözyaşı sızıyordu/süzülüyordu) Uzamsal eksen odaklı adlandırma modeline göre şekillenen точить/точиться biçimlerinin sözlükselleştiği ya da sözlükselleşmeye eğilimli olduğu belirlenmiştir (örneğin выточить из дерева кольцо (ahşaptan yüzük yapmak), заточить карандаш (kurşun kalem açmak), (жук) может проточить доску ((böcek) ahşapları delebilir)). Течь biriminin anlamsal alanlarının somutlaştığı ve su olgusu ile ilişkilendirildiği görülebilir: Из крана течет вода (Musluktan su akıyor). Течь biriminin anlamsal alanlarının süreç ve sonuç kodlama modeli ile birleşen uzamsal eksen odaklı adlandırma modelinin aracılığıyla katmanlaştığı anlaşılmaktadır: вытечь- вытекать (akarak bir yerden çıkmak), затечь-затекать (akarak bir yere girmek), натечь-натекать . 66 Olena Kozan (akarak fazlalık oluşturmak), обтечь-обтекать (akarak nesnenin etrafını sarmak) vb. SuTarafsız durumunun başta Rusçanın olmak üzere diğer Slav dillerinde hareket aktaran *reg kökbiçimi aracılığıyla türetilmiş birimlerle biçimlendirildiği belirlenmiştir. Ses nöbetleşmesi sonucunda Rusçada река (nehir), речь (söz, konuşma), ректи31 (söylemek, dile getirmek), реять (havada hareket içinde olmak, dalgalanmak (bayrak), süzülmek (kuş)), рой (böcek sürüsü için kullanılmakta), ринуть32 (bir nesnenin hareket etmesini sağlamak, hareket ettirmek) vb. gibi türevler mevcuttur. Çağdaş Rusçada su ile ilişkilendirilen biçimde ses nöbetleşmesi görülebilir. Струиться (akmak) biçiminin kullanımı aşağıdaki örneklerde görülebilir: Вода струится по стеклу (Su camdan aşağı akıyordu) Слезы струились по ее щеке (Göz yaşı yanağından akıyordu) SuTarafsız durumunda “hareket” kategorisinin şekillendirdiği diğer biçimlerin, “adım atmak” anlamındaki ступить biriminin türevleri olduğu belirlenmiştir. Uzamsal eksen odaklı modeli На льду проступила вода (sözcüğü sözcüğüne: su buzun içinden çıkarak yüzeyine adım attı (Buzun yüzeyinde su göründü)) Пот выступил у него на лбу (sözcüğü sözcüğüne: ter içinden çıkarak alnına adım attı (Alnı terledi)). SuTarafsız durumunda “güç uygulaması” olarak nitelenebilen bir kategorinin Rusçada sözlükselleşme sürecinden geçip сочиться (yavaşça akmak, süzülmek) birimi ile biçimlendirildiği belirlenmiştir. Сочиться birimi sözlükselleşmiş сок (canlıların dokularındaki sıvı; bitkilerin iç kısmındaki sıvı; sebze ve meyve suyu) biçiminin aracılığıyla şekillenmiştir. Сок birimi ise “güç uygulaması ile nesneyi farklı hale getirmek, parçalamak, kesmek” imgesini içeren *sek kökbiçiminin şekillendirdiği скать (döndürmek, yuvarlatmak)- сякнуть (kuruyarak yok olmak)- секти (vurmak, kesmek, parçalamak) birimlerinin kodladığı anlamsal alanlarının mantıksal çıkarımı niteliğindedir. Başka bir deyişle секти (vurmak, kesmek, parçalamak) birimi ile kodlanan eylemin sonucunda nesnenin iç sıvısının ortaya çıkmasının, сочити(ся) (sıvı bırakmak, suyu çıkmak) birimi ile kodlandığı anlaşılmaktadır. Çağdaş 31 Çağdaş Rusçada bu fiil kullanılmamaktadır. 32 Çağdaş Rusçada bu fiil kullanılmamaktadır. Filoloji Alanında Araştırma ve Değerlendirmeler . 67 Rusçada сочитися birimi сочиться ve просочиться biçimleriyle kullanılmaktadır: Из-под раковины сочилась вода (Musluğun altından su damlıyordu) Вода просочилась сквозь стену (Su duvardan sızdı). SuTarafsız durumunda etimolojik sözlüklerde ses yansımalı birimler33 olarak değerlendirilen хлестать (fışkırmak), хлынуть (bir anda fışkırmak, basmak (su için)), капать (damlamak) biçimlerinin kullanılabildiği belirlenmiştir: Вода хлестала отовсюду (Su her yerden foşur foşur aktı) Вода хлынула в подземку (Su fışkırarak yer altı geçidini bastı) С потолка капала вода (Tavandan su damlıyordu). Olayın Rusçada süreç ve sonuç odaklı olarak biçimlendirilmesi хлестать –хлестнуть, капать- капнуть biçimlerinin şekillenmesini sağlamıştır. Хлынуть biçimi noktasal bir eylem ile bilgileri kodladığı için sonuç odaklı bir birim olarak şekillenmiştir. SuTarafsız durumunda olayların adlandırılmasında hareket ya da sabit olma durumu ile ilişkilendirilen kökbiçimler aracılığıyla türetilmiş dilsel birimler kullanılabilmektedir. Bu bağlamda вода стоит (sözcüğü sözcüğüne: su duruyor), вода бежит (sözcüğü sözcüğüne: su koşuyor), вода бъет (из-под земли) (sözcüğü sözcüğüne: su vuruyor (yer altından)), вода поднимается (sözcüğü sözcüğüne: su kendini kaldırıyor (su seviyesinin artması durumu)), вода спадает (sözcüğü sözcüğüne: su düşüyor (su seviyesinin düşmesi durumu)), вода уходит (sözcüğü sözcüğüne: su gidiyor (su seviyesinin düşmesi durumu)), вода прибывает (sözcüğü sözcüğüne: su geliyor (su seviyesinin artması durumu)) gibi biçimler söz konusudur. 3.2.2.2. SuKılıcı → Nesne SuKılıcı → Nesne durumunda “sert maddenin sıvı hale gelmesi” ile ilişkilendirilebilen топить (eritmek; yakmak; basmak (su)) biçimi 33 Rusçada su sesi ile ilişkilendirilen ve yansımalı birimler olarak değerlendirilen farklı biçimler mevcuttur (örneğin, хлюпать, журчать, бурлить vb.). Bu biçimler su ile ilişkilendirilen seslerin aktarılmasında kullanıldığı için bu çalışmanın kapsamı dışında bırakılmıştır. Yukarıda ele alınan birimler ses yansımaları olarak ortaya çıkmasına rağmen su olgusunun bulunduğu durumu ya da eylemi kodlamaktadır. . 68 Olena Kozan kullanılmaktadır. Bu birimin şekillendiği kökbiçimin sıvı ile ilgili olduğu tahmin edilmektedir. Ayrıca proto Hint-Avrupa dilinde bu kökbiçim *ta olarak yapılandırılmaktadır34. Bu kökbiçim aracılığıyla Slav dillerinde eylemcinin başka bir nitelik kazanması ile ilişkilendirilebilen таяти (erimek, dağılmak) biçimi şekillenmiştir. Bu biçimin yanı sıra bir eylemcinin başka bir eylemciye ya da nesneye farklı bir nitelik kazandırması ile ilişkilendirilebilen топить (eritmek) biçiminin de şekillendiği görülebilir. Başka bir deyişle таять-топить birimlerinin dil dizgesinde etken - ettirgen kategorisi olarak biçimlendirildiği anlaşılmaktadır. Çağdaş Rusçada bu birimlerin anlamsal alanları bir eylemcinin niteliğinin değişmesi ile ilgili olup “sıvı” olgusu üzerinde kavramlaşmıştır. Aşağıdaki örnekler bu durumu göstermektedir: Снег тает – Kar eriyor Свеча тает – Mum eriyor Он топит воск – Mumu eritiyor Вода затопила квартиру – Evi su bastı. Son örnekteki kullanım топить biçiminin, eylemcinin etkilenen nesnenin niteliğini değiştirmesinin yanı sıra eylemcinin niteliğinin etki alanının genişlemesi ile ilişkilendirilebildiğini göstermektedir. Bu durumda su kılıcı rolünü üstlenmektedir. Bununla birlikte bu durumda Rusçada “belirsiz cümle tipi” olarak bilinen ve kılıcının olmadığı biçimlendirme modeli kullanılabilmektedir: Квартиру затопило (Evi su bastı). Kılıcı durumunda su olgusunun yanı sıra insan olabilmektedir. Bu durumda aynı kökbiçim aracılığıyla türetilen ön ekli biçimler ortaya çıkmaktadır: Военные потопили корабль (Askerler gemiyi batırdılar) Он утопил котенка (Kedi yavrusunu suda boğarak öldürdü). Bu kökbiçimin oluşturduğu anlamsal alanlar doğrultusunda Rusçada топливо (yakıt), потоп (su baskını, tufan), утопленник (suda boğulmuş kişi) gibi birimler şekillenmiştir. 34 Ayrıntı bilgiler için bkz. https://www.etymonline.com/search?q=thaw Filoloji Alanında Araştırma ve Değerlendirmeler . 69 3.2.2.3. Nesne/İnsanTarafsız → SuMekan Nesne → SuMekan durumunda yukarıda ele alınan *ta kökbiçimi aracılığıyla şekillenen тонуть (batmak; boğulmak) birimi kullanılmaktadır. Тонуть biriminin ettirgen biçim niteliğindeki топить (eritmek; yakmak; basmak (su)) birimi ile ilişkilendirilmekte ancak тонуть biriminin anlamsal alanı dil dizgesinde etkilenen rolündeki eylemciyi kapsamaktadır. Тонуть biriminin anlamsal alanı nesnenin sıvı ile temasının sonucunda nesnenin niteliğinin değişmesi olarak değerlendirilebilir: Человек утонул в реке (İnsan nehirde boğuldu) Корабль затонул во время шторма (Gemi fırtına sırasında battı). 3.2.2.4. İnsan/OlguKılıcı → SuNesne/Araç İnsan/OlguKılıcı → SuNesne/Araç durumunda su olgusunun nesne ya da araç rolünü üstlenebildiği görülebilir. Bu durumda Hint-Avrupa dillerinde görülebilen *p(o)i kökbiçimi aracılığıyla şekillenen пить (içmek) ve поить (içirmek) birimleri kullanılabilmektedir. Bu birimlerin Rusçada uzamsal eksen odaklı modele göre yapılandırılabildiği görülebilir: Он выпил стакан воды (Bir bardak su içti) Она напоила нас чаем (Bize çay içirdi; Bize çay ikram etti). Su olgusunun nesne ya da araç rolünü üstlendiği durumda Hint- Avrupa dillerinde35 varoluşsal ilişkileri kodlayan *bheue kökbiçimi aracılığıyla şekillenen бавить (olmasını sağlamak, oldurmak) birimi ortaya çıkabilmektedir. Çağdaş Rusçada бавить biçiminin uzamsal modeli yansıtan ön ekli türevlerinin kullanıldığı tespit edilmiştir. Ayrıca su olgusunun nesne ya da araç rolünü üstlendiği durumda разбавить- разбавлять (maddenin başka bir nitelik kazanmasını sağlamak; sulandırmak) birimi kullanılabilmektedir: Он разбавил кислоту водой (Asiti sulandırdı). 3.2.2.5. İnsanKılıcı→ Nesne→ SuMekan İnsanKılıcı→ Nesne→ SuMekan durumunda nesne ya da etkilenen eylemci başka bir eylemci tarafından su ile temas ettirilmekte ve niteliği değişmektedir. Bu durumu dil dizgesinde biçimlendiren başlıca birimler 35 Erişim: https://www.etymonline.com/search?q=be . 70 Olena Kozan мыть (yıkamak), мочить (ıslatmak), мокнуть (ıslanmak), макать (suya batırmak) biçimleridir. Eylem adlandıran bu biçimlerin yanı sıra мыло (sabun) gibi nesne adlandırması, мокрый (ıslak) gibi nitelik adlandırmasının şekillendiği anlaşılmaktadır. Bu birimlerin Hint-Avrupa dillerinde “kaygan, sulu, nemli” durum ile ilişkilendirilen *meug kökbiçimi aracılığıyla şekillendiği düşünülebilir36: Он помыл руки холодной водой (Ellerini soğuk su ile yıkadı) Он всегда замачивает фрукты в холодной воде на час (Meyveleri her zaman soğuk suda bir saat boyunca bekletir) Я промокла под дождем (Yağmur altında ıslandım) Он макнул руку в воду (Elini suya batırıp çıkardı). Макать (suya batırmak) biçiminin sıvı maddelerin yanı sıra dökülebilen maddelerle de kullanıldığı görülebilir: Он макнул хлеб в соль (Ekmeği tuza batırıp çıkardı). İnsanKılıcı→ Nesne→ SuMekan durumunda güç uygulaması ile ilişkilendirilebilen37 kökbiçim aracılığıyla şekillenen купать (yıkamak, yıkatmak) ve окунать (suya batırmak) birimleri görülebilir. Çağdaş Rusçada купать biriminin anlamsal alanının genişlediği görülebilir: Она выкупала ребенка перед сном (Uyutmadan önce çocuğu yıkadı) Весь день он купался в море (Gün boyunca denizde yüzdü). İnsanKılıcı→ Nesne→ SuMekan durumunda sıvı maddelerle ilişkilendirilmesi mümkün olan *ghrei kökbiçimi aracılığıyla türetilen погружать (suya batırmak) birimi kullanılabilmektedir. *Ghrei kökbiçiminin anlamsal alanı, bir nesneye yönelik uygulanan güç sonucunda farklı bir nitelik kazanması durumu ile ilişkilendirilebilmektedir . Bu kökbiçimin kodladığı anlamsal alanının 38 “çamur-kir-ovmak-kirden temizlemek” durumu ile ilişkilendirildiği anlaşılmakta ancak anlam genişlemesinin yönünün ne olduğu tam 36 Erişim: https://www.etymonline.com/word/mucus?ref=etymonline_crossreference 37 Bu birimin şekillendiği kökbiçim ile ilgili farklı görüşler mevcuttur. Erişim: https://www.etymonline.com/search?q=cope https://lexicography.online/etymology/%D0%BA/%D0%BA%D1%83%D0%BF%D0%B 0%D1%82%D1%8C 38 Erişim: https://www.etymonline.com/word/*ghrei-?ref=etymonline_crossreference Filoloji Alanında Araştırma ve Değerlendirmeler . 71 bilinmemektedir. *Ghrei kökbiçiminin Rusçada sıvı ile ilişkilendirilebilen birkaç olgu ve eylemlerin adlandırılmasında kullanıldığı belirlenmiştir. Ancak çağdaş Rusçada bu adlandırmaların anlam genişlemesi sürecinden geçtiği ve sözlükselleştiği görülebilir. Ayrıca “bataklık” ile ilişkilendirilen грязь biriminin “çamur, kir”, nitelik adlandıran грязный “pis, kirli”, “kendini sıvı madde içinde bulmak” durumunu adlandıran грязнуть “bir nesnenin ya da eylemcinin dökülebilen madde içinde bulunması; eylemcinin bir olay içinde kendini bulması” olarak nitelenebilen anlamsal alanlarının oluşması söz konusudur. Aşağıdaki örneklerde anlamsal alanlarının dağılması görülebilir: Он погрузил цилиндр в воду (Silindiri suya batırdı) Подводная лодка погрузилась на глубину 100 метров (Denizaltı 100 metreye indi) Город погряз в мусоре (Şehir çöplüğe dönüştü) Страна едва не погрязла в гражданской войне (Ülke iç savaşın eşiğindeydi/ az kalsa iç savaş patlak verecekti) Он погряз в долгах (Çok borçlandı). 3.3. İkincil Adlandırmalar Rusçada su imgesini içeren birincil adlandırmalarının ikincil adlandırmalar olarak kullanılabildiği tespit edilmiştir. İkincil adlandırma sürecinde bir nesne ya da olgu su olgusuna benzetilmekte ve su olgusunun içinde bulunduğu olayların adlandırmaları başka olayların adlandırılmasında kullanılmaya başlanmaktadır. Bu tür ikincil adlandırma, metafor39 olarak değerlendirilebilmektedir. Лить-литься (dökmek – akmak; dökülmek) birimlerinin ikincil adlandırmaları olarak koku, ışık, ses, zaman ve mekân içinde gerçekleşen olay, duygu gibi kategorilerle kullanılabildiği belirlenmiştir. Başka bir deyişle söz konusu kategorilerin temelinde “su” metaforu bulunmaktadır. Bu durum aşağıdaki örneklerde gösterilmiştir: Запах цветов разливался по комнате (Çiçek kokusu odada yayıldı) Теплый воздух влился в окно (Sıcak hava camdan içeri girdi) 39 Metafor kavramı ile ilgili farklı görüşler dile getirilmektedir. Bu çalışmada (Demir, 2019) makalesinde vurgulanan yaklaşım uygulanmıştır. . Bu durumda havada bulunan nesne ya da olgu плыть- плавать birimleriyle ilişkilendirilmektedir. Bunun yanı sıra Rusçada insan zihninin “su” olarak düşünüldüğü görülebilir. Rus dili dizgesinde düşünceler insanın zihninde “yüzebilmekte”dir (мысли плыли медленно). Rusçada bilgi kavramının “su” metaforu ile düşünülebildiği tespit edilmiştir (Через 10 лет всплыли новые подробности ограбления банка (10 yıl sonra bankanın soygunu ile ilgili yeni bilgiler ortaya çıktı)). Filoloji Alanında Araştırma ve Değerlendirmeler . 73 Bu durumlar aşağıdaki örneklerde gösterilmiştir: Облака плыли по синему небу (Gökyüzünde bulutlar uçuşuyordu) Птицы плыли на юг (Kuşlar güneye uçuyordu) По городу плыл запах сирени (Havada leylak kokusu uçuşuyordu) В тишине плыли звуки музыки (Müzik sesleri sessizlikte yayılıyordu) Перед глазами проплывали картины из детства (sözcüğü sözcüğüne: Çocukluktan tablolar gözünün önünden yüzüyordu (çocukluk anıları canlandı)) Земля поплыла у меня под ногами (sözcüğü sözcüğüne: Yer ayaklarım altında yüzmeye başladı (Ayakta durmakta zorlandım)) За окном поезда плывут деревни и города (Tren camından bakıldığında köyler ve şehirler birbirini izliyor/ sıralanıyordu) Всплыли неизвестные факты о его жизни (Hayatı ile ilgili bilinmeyenler ortaya çıktı). Нырять-нырнуть (dalmak) birimlerinin ikincil adlandırmalarının temelinde “ani dalış” imgesinin bulunduğu belirlenmiştir. Bu durumda eylemci rolü insan ya da nesne tarafından üstlenilebilmektedir. Он оглянулся и нырнул в подвал (Bakınıp bodruma hızlıca indi) Мальчик нырнул под одеяло и мгновенно заснул (Çocuğun yorgan altına girmesiyle uyuması bir oldu) Он вынырнул из темноты улицы (Sokağın karanlığından aniden çıktı) Он вынырнул через год в другой стране (Bir yıl sonra başka bir ülkede görüldü) Она занырнула под шубу (Kürkünü tek bir hareketle giydi) Девушка занырнула в работу (Genç kız işe daldı) Самолет занырнул в облако (Uçak bulutların arasına daldı). . 74 Olena Kozan Rusçada su imgesini içermeyen kökbiçimler aracılığıyla şekillenen ve su olgusu ile ilişkilendirilmeye başlayan adlandırmaların, “su” olgusu açısından ikincil adlandırmalar niteliğinde olduğu görülebilir. Yukarıda *tek kökbiçiminin türevleri örneği ile gösterildiği gibi su olgusu ile ilişkilendirilen olaylar “hareket” metaforu aracılığıyla yapılandırılabilmektedir (вода течет ← вода движется). Kökbiçimin kodladığı anlamsal alan farklı olayların adlandırmalarını biçimlendirmektedir. Böylelikle Rusçada вода течет (su akıyor) – точить нож (bıçak bilemek) - точить лясы (laf etmek) durumlarında hareket bazında metaforun kullanıldığı anlaşılmaktadır. Bazı araştırmalarda birincil ve ikincil adlandırmaları şekillendiren kökbiçimler dikkate alınmadığı için время течет (zaman akıyor) gibi adlandırmaların temelinde su metaforunun bulunduğu kabul edilmektedir (Катунин, 2010). Ancak kökbiçimin anlamsal alanlarının Rusçanın yanı sıra diğer Slav dillerinde insanın yapabildiği hareket imgesi bazında şekillendiği anlaşılmaktadır (örneğin Ukrayna dilinde тікати (kaçmak, koşarak ayrılmak)). Böyle durumlarda su metaforundan değil, hareket metaforunun su olgusu ile ilgili olayları kapsadığından söz etmek gerekir. Su olgusu ile ilgili olayların adlandırılmasında ortaya çıkan *tek kökbiçimi ile ilişkilendirilebilen hareket metaforunun, başka olayların adlandırmalarını şekillendirdiği görülebilir. Ayrıca hareket→duygu, hareket→koku, hareket→ dil/söz gibi dönüşümler söz konusudur: Растения источали приятный аромат (sözcüğü sözcüğüne: Bitkiler kokusunu hareket ettirip kokusunun dışarı çıkmasını sağladılar (bitkiler hoş koku yayıyordu)) Зависть точила его сердце (sözcüğü sözcüğüne: Kıskançlık kalbini hareket ettiriyordu (kıskançlık kalbini kuşattı)) Он всем расточал комплименты (sözcüğü sözcüğüne: İltifatların hareket etmesini sağlayıp farklı yönlere dağılmasını sağladı (herkese iltifat ediyordu)). Benzer bir durum diğer su imgesini içermeyen kökbiçimler aracılığıyla şekillenen adlandırmaların kullanımında görülebilir. Başka bir deyişle söz konusu olay adlandırmalarının temelinde su metaforunun bulunmadığı, hareket imgesinin bulunabildiği anlaşılmaktadır. Ayrıca hareket→ışık, hareket→koku, hareket→ses dönüşümlerinin görülebildiği örnekler: Струится лунный свет (sözcüğü sözcüğüne: Ay ışığı hareket ettiriliyor (ay ışığı yayılıyor)) Filoloji Alanında Araştırma ve Değerlendirmeler . 75 Струился запах жареного мяса (sözcüğü sözcüğüne: Kızarmış et kokusu hareket ettiriliyordu (kızarmış et kokusu geliyordu)) Струились звуки вальса (sözcüğü sözcüğüne: Vals sesleri hareket ettiriliyordu (vals sesleri duyuluyordu)). Bazı adlandrımaların temelinde hangi imgenin bulunduğunu belirlemek için adlandırmaların kökbiçim aracılığıyla mı yoksa dilsel birim aracılığıyla mı türetildiğini dikkate almak gerekir. Örneğin yukarıda ele alınan сок (sıvı; meyve suyu) biriminin, eylemcinin nesneye güç uygulaması ile ilişkilendirilen *se(o/i)k kökbiçimindeki ses nöbetleşmesi ve anlamsal alanının somutlaşması sonucunda şekillendiği anlaşılmaktadır. Ancak bu birim sözlükselleştiği için *se(o/i)k kökbiçiminden ayrı bir şekilde düşünülmektedir. Rusçada sıvı ile ilişkilendirilmeye başlayan сок biriminin farklı olayların adlandırmalarında kendisini göstermektedir. Ortaya çıkan yeni adlandırmaların, sıvı ile ilişkilendirilen sözlükselleşmiş birim aracılığıyla şekillendiği için metafor olarak değerlendirilmesi gerekmektedir. Başka bir deyişle bu durumda su/sıvı→ışık, su/sıvı→koku, su/sıvı→bilgi dönüşümleri söz konusudur: Из окна сочился тусклый свет (sözcüğü sözcüğüne: Pencereden loş ışık sıvı gibi akıyordu (loş ışık pencereden yayılıyordu)) Из кухни сочился запах хлеба (sözcüğü sözcüğüne: Mutfaktan ekmek kokusu sıvı gibi akıyordu (mutfaktan ekmek kokusu geliyordu)) Информация просочилась в прессу (sözcüğü sözcüğüne: Bilgiler bulunduğu mekânı delip sıvı gibi basına aktı (bilgiler basına sızdı)). Rusçada *ghrei kökbiçiminin aracılığıyla şekillenen adlandırmaların içinde hem su imgesi ile ilişkilendirilen ikincil adlandırmaların bulunduğu hem de güç uygulaması imgesi ile ilişkilendirilebilen metaforların bulunduğu belirlenmiştir. Bu durum kökbiçimdeki ses nöbetleşmesinin sonucunda sözlükselleşme süreci ile açıklanabilir. Ayrıca грязь (çamur, kir) – грязнуть (kirlenmek; kedini çamur içinde bulmak) biçimindeki adlandırmalar su imgesi ile ilişkilendirilmektedir. Böylelikle yukarıda ele alınan örneklerde su metaforundan söz edilebilir: Город погряз в мусоре (sözcüğü sözcüğüne: şehir çöpe battı (Şehir çöplüğe dönüştü)) Страна едва не погрязла в гражданской войне (sözcüğü sözcüğüne: Ülke az kalsın iç savaşına batıyordu (ülke iç savaşın eşiğindeydi/ az kalsın iç savaş patlak verecekti)) . 76 Olena Kozan Он погряз в долгах (sözcüğü sözcüğüne: Borçlara battı (çok borçlandı)). Diğer taraftan груз (yük, ağırlık) – грузить (yüklemek) olarak şekillenen adlandırmaların gerek su ile ilgili olayların gerekse başka tür olayların adlandırmalarında kullanıldığı anlaşılmaktadır. Bu durumda güç uygulaması→nitelik değişmesi imgesinden söz edilebilir. Они нагрузили сумку фруктами (sözcüğü sözcüğüne: Onlar çantaya meyveleri koyarak çantanın dolu hale gelmesini sağladılar (çantayı meyvelerle doldurdular) Он нагрузил меня работой (sözcüğü sözcüğüne: Bana iş yükü vererek benim dolu hale gelmemi sağladı (bana iş yükledi)) Загрузить сайт в интернет (sözcüğü sözcüğüne: Sayfayı internete koyarak onun oraya geçmesini sağlamak (web-sayfasını internete yüklemek)). 4. Tartışma ve Sonuç Yukarıda belirtilen bulgular, karşıtsal (ayrımsal)40 dilbilim çerçevesinde yürütülen sözcüksel tipoloji araştırmaları ve uygulamalı dilbilim dalı olan yabancı dil/çeviri öğretimi açısından önem taşımaktadır. Bulgular bu iki alan çerçevesinde tartışılacaktır. Türkiye Türkçesindeki “su” olgusu ile ilgili art zamanlı yaklaşım çerçevesinde yapılmış çalışmalar mevcuttur (Akış, 2007), (Hatiboğlu, 1972), (Şen, 2010). Bu çalışmalardaki verilerden yola çıkarak Türkçede “su” olgusu ile ilgili adlandırma modelinin tek bir imge (ı→s-ıg→ sub/w→su) aracılığıyla şekillendiği söylenebilir (Hatiboğlu, 1972). Bu noktada kökbiçimin *ı şeklinde olduğu düşünülürse “su” olgusunun yanı sıra başka olguların ve olayların aynı imge aracılığıyla dil dizgesinde biçimlendirilebildiği anlaşılmaktadır. Bazı adlandırmalar Tablo 2’de gösterilmiştir (V. Hatiboğlu’nun betimlediği ses nöbetleşmeleri dikkate alınmıştır). 40 Ayrımsal dilbilim kavramı A. Göktür’ün çalışmalarında (Göktürk, 2019) tanıtılmıştır. Türkiye’de bu alanda kapsamlı araştırmalar yapılmamıştır. Ulusal Tez Merkezi’nde “ayrımsal” ve “karşıtsal” anahtar sözcükler ile yapılan tarama sonucunda dilbilim alanında Türkçe - Fransızca, Türkçe -Almanca ve Türkçe – Arapça dil çiftlerinde yapılmış sınırlı sayıdaki tezler tespit edilmiştir. DergiPark veri tabanında aynı anahtar sözcükleriyle yapılan tarama sonucunda “karşıtsal çözümleme”, “karşıtsal yaklaşım”, “karşıtsal dilbilim” kavramlarının kullanıldığı ve Fransızca, Rusça, Arapça ve Almanca odaklı makalelerin sayısının yok denecek kadar az olduğu belirlenmiştir. Erişim: https://dergipark.org.tr/tr/search?q=kar%C5%9F%C4%B1tsal§ion=articles (22.01.2021). Filoloji Alanında Araştırma ve Değerlendirmeler . 77 Tablo 2. Türkçe için “su”, “su hareketi”, “ağaç”, “yaşam” gibi kategorileri bir araya getiren çok boyutlu tek bir imge (*ı) aracılığıyla biçimlendirilen olay adlandırmaları geçerli olup Rusçada “su” olgusu ile ilgili *wleik, *pleu,*nr, *reg gibi farklı kökbiçimler aracılığıyla şekillenen olay adlandırmaları görülebilir. Bu adlandırma modelleri arasındaki farklılıkların araştırılması, söz konusu dillerin bilişsel haritasının şekillenme sürecinin betimlenmesi açısından önemlidir. Ayrıca bu tür araştırmaların sonuçları, ilk bakışta (özellikle başka bir dil açısından) aralarında ilişkisi olmayan, gerçeklikteki nesneler, olgular ve olayların dil dizgesinde nasıl ilişkilendirilebildiğini gösterebilmektedir. Örneğin Türkçedeki su- sulamak-sulandırmak adlandırmaları Türkçenin dizgesi açısından son derece tutarlı görünebilir ancak Rusçadaki aynı olgu/olayların adlandırmaları açısından sorgulanabilir (krş. Rusça вода- поливать-разбавлять). Başka bir dil dizgesi açısından farklı bir adlandırma modeli geçerli olabilir (krş. İngilizce water- (to) water- (to) water). Bu durumda dil dizgesinde şekillenmiş adlandırmanın anlamsal . 78 Olena Kozan alanının betimlenmesi ve karşıtsal çözümleme çerçevesinde ele alınması son derece önemlidir. Örneğin Türkiye Türkçesindeki “su” olarak şekillenen adlandırmanın dil dizgesinde oluşturduğu kapsamın son derece geniş olduğu anlaşılmaktadır (krş. meyve suyu (meyvenin ya da sebzenin iç kısmının sıvısı), turşu suyu (yemeğin sıvı kısmı), tavuk suyu (tavuğun pişirilmesi sonucunda elde edilen sıvı). Bu alanların Rusçadaki вода biçiminin oluşturduğu anlamsal alanlarla örtüşmediği görülebilir (krş. сок (meyvenin ya da sebzenin iç kısmının sıvısı), рассол (tuzlanmış sebzelerin suyu), бульон (etin ya da sebzenin pişirilmesi sonucunda elde edilen sıvı). İki dil dizgesinde “su” imgesi aracılığıyla şekillenen nitelik adlandırmalarının da ilgili dil dizgesindeki adlandırma modeline göre ortaya çıktığı anlaşılmaktadır (krş. Türkçede su → elmanın suyu → elma suyu → sulu elma veya su → et suyu → sulu et yemeği gibi adlandırmaları ve Rusçada вода → сок → яблочный сок → сочное яблоко veya вода → бульон → мясо в собственном соку (sözcüğü sözcüğüne: kendi suyu içinde et) olarak şekillenen adlandırmalar). Bu noktada dil dizgesindeki adlandırma modellerinin şekillenme sürecinin ve adlandırmaların anlamsal alanlarının dağılımının belirlenmesinin ve betimlenmesinin son derece önemli olduğunu tekrar vurgulamak gerekir. İki dildeki adlandırma modelleri ile ilgili bilgiler özellikle sözcüksel tipolojinin gelişmesi açısından önemlidir. Sözcüksel tipoloji, yapısal dilbilgisinde kullanılan “özne”, “yüklem”, “nesne” gibi kavramların uygulandığı biçimsel tipolojiden farklı olarak “geçirimli”, “geçirimsiz” ya da “nedenli”, “nedensiz” gibi kavramlara başvurmaktadır (Блинова, 2010), (Özgen, 2017). Sözcüksel tipoloji araştırmalarında gerçeklikteki bir nesneyi, olguyu ya da olayı adlandıran sözcük temel bir birim niteliği taşımaktadır. Sözcüğün, gerçeklikteki olgu ile ilişkilendirme nedeni araştırılmakta ve adlandırma modelleri belirlenmektedir. Bu yaklaşıma göre geçirimli ya da geçirimsiz olma eğilimini gösteren dillerden söz edilebilir. Ayrıca yukarıdaki örneklere dönecek olursak Türkçenin (krş. Türkçedeki su-sulamak-sulandırmak-susamak) adlandırma modelleri açısından geçirimli, “şeffaf” bir dil olduğu, Rusçanın ise geçirimsiz bir dil olma eğilimi sergilediği söylenebilir. Diğer taraftan Rusçadaki вода - заводнить-наводнить-обводнить-приводнить-приводниться adlandırmaları Rusçanın geçirimli bir dil olduğunu göstermektedir. Ayrıca bu adlandırmalar için Türkçede işlevsel karşılıkların bulunduğu ancak yapısal (olayın tek bir dilsel birimle biçimlendirilmesi) karşılıkların olmadığı anlaşılmaktadır. Bunun dışında Rusçada aynı imge aracılığıyla şekillenmiş ve ses nöbetleşmesi sonucunda çağdaş Rusçada sözlükselleşmiş biçimler olarak kabul edilen örnekler de mevcuttur (вода (su) – ведро (kova) – выдра (su samuru)). Bu durumda Rusçadaki geçirimlilik derecesinin yüksek olduğu anlaşılmaktadır. Bu noktada iki dildeki adlandırma modellerinin geçirimlilik eğilimleri sorgulanabilir. Filoloji Alanında Araştırma ve Değerlendirmeler . 79 Başka bir deyişle iki dildeki adlandırma modellerinin neye göre şekillendiği ve gerçeklikteki hangi olgu ya da olaylarla ilişkilendirildiği gibi sorular sözcüksel tipoloji kapsamındaki araştırmaların çerçevesini şekillendirebilir. Kanımızca sözcüksel tipoloji kapsamında ele alınması gereken diğer kategoriler arasında anlandırma modellerindeki sentetik ve analitik biçimler yer almalıdır. Başka bir deyişle iki dilin şekillendirdiği adlandırma modellerindeki sentetik ve analitik biçimlerin karşıtsal olarak incelenmesi söz konusudur (krş. Rusçada sentetik biçim olan паводок adlandırması ile Türkçedeki su baskını/su taşkını analitik biçimi). Bu anlamda dil dizgesindeki sentetik ve analitik biçimlerin dağılımı belirlenebilir ve betimlenebilir. Yukarıda Rusça için betimlenen örneklerden yola çıkarak Türkçe-Rusça dil çifti için sentetik ve analitik biçimlerin dağılımı ile ilgili bilgilerin, özellikle dil ve çeviri öğretimi açısından son derece önemli olduğu söylenebilir. Bir örnek vermek gerekirse Türkçede “insanın su içme gereksinimi duyması” olayının biçimlendirilmesi “su → susamak” modeline göre sentetik bir biçimle gerçekleşmiştir. Rusça için bu durumda analitik bir biçim geçerlidir (вода → хотеть пить/кому-то хочется пить (sözcüğü sözcüğüne: su → içmek istemek/ birine içme isteğinin yaşatılması). Bu noktada sözcüksel tipoloji kapsamında incelenmesi gereken başka bir kategorinin ortaya çıktığı da anlaşılmaktadır. Bu kategori olay adlandırmalarındaki perspektif olarak nitelenebilir. Perspektif, olayın içindeki katılımcıların olaya yönelik bakış açısının dil dizgesinde kodlanmasıdır. Örnek vermek gerekirse susamak adlandırmasında olayın içinde bulunan insanın, dil dizgesinde aktif kaldığı anlaşılmaktadır (“ben susadım”, “o susadı”, vb.). Aynı olayın Rus dili dizgesindeki biçimlendirilmesinde insanın aktif bir eylemci olduğu yapının yanı sıra (я хочу пить) insanın etkilenen durumuna geçtiği bir yapının (мне хочется пить (sözcüğü sözcüğüne: Bana su içme isteği yaşatılıyor)) da kullanıldığı görülebilir. İki dil dizgesindeki ikincil adlandırmaların araştırılması sözcüksel tipoloji açısından önem taşıyan diğer bir alandır. Rusçada “su olayları” ile ilişkiledirilen biçimler başka olayların adlandırılmasında kullanılabilmektedir. Bu ikincil adlandırmaların çözümlemesinin sonucunda adlandırmaların arkasındaki bilişsel modeller ortaya çıkmaktadır. Örneğin Rusça için “ses” olgusunun “su” olgusuna benzetilmesi söz konusudur (звуки разливаются (sözcüğü sözcüğüne: sesler dökülüyor)- звуки плывут (sözcüğü sözcüğüne: sesler yüzüyor) – звуки струятся (sözcüğü sözcüğüne: sesler akıyor) - звуки сочатся41 (sözcüğü sözcüğüne: sesler damlıyor)). Türkçe için “ses” farklı 41 Rus Dili Derlemi’nde bu eşdizimliye yer verilmemektedir. Ancak son yıllarda yayınlanan edebi eserlerde bu kullanıma rastlanabilir. . 80 Olena Kozan kategorilerle ilişkilendirilmektedir (krş. ses gelir- ses yayılır). Bu noktada ikincil adlandırmaların karşıtsal çözümlemesinin bir dil topluluğundaki bilişsel modellere yönelik somut verileri sunabildiği anlaşılmaktadır. Böylelikle sözcüksel tipoloji kapsamındaki araştırmalar Türkçe-Rusça dil çifti için farklı bir bakış açısı sunabilir. Bu iki dil ile ilgili ayrıntılı bir haritanın çıkarılması için art zamanlı yaklaşımın da uygulandığı kapsamlı bir araştırmanın yapılmasının gerektiğini vurgulamak gerekir. Bu çalışmanın kapsamında elde edilen bulgular yabancı dil ve çeviri öğretimi açısından önemlidir. Yabancı dil öğrenmeye başlayan bir yetişkin,42 ana dilinin dayattığı bir dünya görüşü43 ile gerçekliği sınıflandırmakta ve betimlemektedir. 0-6 yaş arasında şekillenen bu dünya görüşünü “silmek” ya da “devre dışı bırakmak” söz konusu olmadığı için yabancı dil öğretimi/öğrenimi sırasında öğrencinin gerek kendi ana dilindeki gerekse hedef dildeki bilişsel modellere yönelik farkındalığın geliştirildiği karşıtsal çözümlemenin son derece önemli olduğu vurgulanmaktadır (Гак, 1977). Böylelikle öğrencinin ana dilindeki bilişsel modellerin etkisiyle ortaya çıkan girişim hatalarını önlemek için öğrencinin hem ana diline hem de yabancı dile yönelik “bilişsel farkındalığı”nın geliştirilmesinin şart olduğu söylenebilir. Bilişsel farkındalık olarak nitelediğimiz bilgi türünün, biçimsel dilbilgisi çerçevesinde ele alınan “isim”, “isim tamlaması”, “özne”, “yüklem” gibi “geleneksel” dilbilgisi kategorileriyle betimlenmesinin mümkün olmadığı anlaşılmaktadır. Başka bir dilin bilişsel haritasını görmeyi ve kullanmayı amaçlıyorsak onomasyolojinin öngördüğü gerçeklik-dil ilişkisini dikkate almamız gerekmektedir. Bu durumda çözümleme sürecine gerçeklikteki olayların yapısını şekillendiren unsurlar ile ilgili bilgi kodlayan kategorilerin dahil edilmesi beklenmektedir. Böylelikle gerçeklikteki eylemci, eylem, nesne, zaman, mekân gibi unsurları içeren olay kategorisi ve dil dizgelerindeki olay adlandırma modelleri karşımıza çıkmaktadır. Yukarıda gösterilen bulgulardan yola çıkarak Türkçe-Rusça dil çiftine yönelik tespitler doğrultusunda en önemli farklılıklardan birinin, gerçeklikteki olayın sonucuna bakan adlandırma modellerini tercih eden Türkçeden farklı olarak Rusçanın, uzamsal eksen odaklı olay adlandırma modellerini sergilediği söylenebilir. Başka bir deyişle Rusçanın gerçeklikteki eylemcinin bulunduğu eylem sürecinde nesneye yönelik uyguladığı hareket ve eylemin sonucunda etkilenen nesnenin konumuna yönelik bilgileri kodladığı anlaşılmaktadır. Bu durum (sınırlı sayıda örneklerle) şu şekilde gösterilebilir: 42 Bu çalışmanın kapsamında dil öğrenimi ve öğretimi üzerinde durulmaktadır. 0-6 yaş arasında gerçekleşen dil edinimi sürecinde bilişsel modellerin şekillenmesi vb. gibi konular bu çalışmanın kapsamı dışındadır. 43 Dil dünya görüşü kavramı ile ilgili bkz. (Kozan, Yabancı Dil / Çeviri Eğitimi Açısından Dil Dünya Görüşü Kavramı ve Nesnelerin Adlandırılması (Türkçe-Rusça Dil Çifti), 2018). Filoloji Alanında Araştırma ve Değerlendirmeler . 81 Влить воду (в банку) –kavanozu su ile doldurmak //kavanoza su dökmek // kavanoza su koymak //kavanozun içine su koymak Налить воду (в кастрюлю) - kavanoza su koymak //kavanoza su dökmek Облить водой (человека) – birinin üzerine su serpmek Разлить воду (на столе) – masaya su dökmek Вылить воду (из банки) – kavanozdaki suyu dökmek// kavanozu boşaltmak Слить воду (из труб) – borulardaki suyu boşaltmak. Bu durumda Rusçayı yabancı bir dil olarak öğrenen öğrencinin Rusçadaki eylemci-nesne ilişkilerinin kodlandığı bilişsel modelleri belirleyip sınıflandırması ve ana dilinde modellerle karşılaştırması beklenmektedir. Girşim hatalarını önlemek için karşılaştırma sırasında adlandırma işlevi olan birimlerin iki dil dizgesinde oluşturduğu anlamsal alanların çözümlenmesi önem taşımaktadır. Örneğin Türkiye Türkçesindeki dökmek biriminin hem sıvı maddelerin hem de katı maddelerin yer aldığı olayları kodlayabildiği görülebilir (masaya su dökmek – masaya un dökmek). Ancak Türkçedeki bu modelin Rusça için geçerli olmadığı anlaşılmaktadır (krş. разлить воду на столе (masaya su dökmek) – рассыпать муку на столе (masaya un dökmek)). Bu noktada olay adlandırmalarının dil dizgesinde biçimlendirilmesi sorununun eşdizimlilik sorunu ile birlikte ele alınması gerektiği anlaşılmaktadır. Olay ile ilgili bilgi kodlama modellerinin dil dizgesinde doğru bir şekilde kullanılması için olayın içinde yer alan unsurların sınıflandırılması beklenmektedir. Bu çalışmanın “Bulgular” kısmında gösterilen sınıflandırmanın, çalışmanın kapsamından dolayı sınırlı olmasına rağmen bir olayın dil dizgesindeki biçimlendirilmesi sırasında ortaya çıkabilecek olası durumların betimlenmesi için yol gösterici nitelikte olduğu görülebilir. Bu noktada dil çiftine yönelik eşdizimlilik sözlüklerinin hazırlanmasının, güncel bir araştırma alanı olduğunu vurgulamak gerekir. Onomasyolojinin belirlediği yaklaşım çerçevesinde yürütülen karşıtsal çözümlemenin iki dildeki ikincil adlandırmaların kavratılması açısından da önemli olduğu vurgulanmalıdır. İkincil adlandırmalar metaforik dönüşümler olarak düşünülebilen süreçleri içerdiği için yukarıda söz edilen bilişsel haritanın önemli bir parçasını oluşturmaktadır. Başka bir dil öğrenimi sürecinde bu dönüşümlerin tahmin edilebilirlik derecesi son derece düşüktür. Bu çalışma kapsamında . 82 Olena Kozan gösterilen betimlemenin farklı semantik kategorilere yönelik uygulanması durumunda bir dil dizgesindeki metaforların şekillenme sürecinin somutlaşacağı anlaşılmaktadır. İki dildeki ikincil adlandırmaların karşıtsal çözümlemesinin ise öğrencinin gerek ana diline gerekse yabancı bir dile yönelik bilişsel farkındalığın geliştirilmesini sağlayacaktır. Bu farkındalığın özellikle filoloji ve çeviri alanlarında çalışacak uzmanların yetiştirilmesi için son derece önemli olduğunu tekrar vurgulamak gerekir. Filoloji Alanında Araştırma ve Değerlendirmeler . 83 KAYNAKÇA Akış, İ. (2007). Türkçede Su kelimesinin tarihi gelişimi. İ. A. Akış içinde, Türk kültüründe su (s. 15-18). İstanbul: Çantay. Demir, C. Y. (2019). Türkçede Metaforlar ve Metaforik Anlatımlar. Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt: 21, Sayı: 4, 1085-1096. Göktürk, A. (2019). Çeviri: Dillerin Dili. Yapı Kredi Yayınları. Hançerlioğlu, O. (2013). Dünya İnançları Sözlüğü. İstanbul: Remzi Kitabevi. Hatiboğlu, V. (1972). Ağaç ve Su. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı - Belleten, Cilt 20, 267-273. Kökdemir, E. (2018). HİNT-ĀRİ TOPLUMUNDA SU KÜLTÜ VE RİGVEDA’DA SU VE NEHİR İLAHİLERİ. International Journal of Social Sciences, Vol.:2, 33-49. Kozan, O. (2016). Yabancı Dil/Çeviri Eğitiminde İşlevsel Söz Dizimi Kuramı: Türkçe-Rusça Dil Çifti Örneği. A. Kaşoğlu içinde, Prof. Dr. Altan Aykut’a Armağan. Rus Dili ve Edebiyatının İzinde (s. 259-281). İstanbul: Çeviribilim. Kozan, O. (2018). Bilişsel Dilbilim ve Yabancı Dil Öğretimi. Ya da... Kara Hindiba ile Yastık Arasında Ortak Bir Şey Var Mı? Current Debates on Social Sciences. Human Studies (s. 679-687). içinde Ankara: Bilgin Kültür Sanat Yayınları. Kozan, O. (2018). Yabancı Dil / Çeviri Eğitimi Açısından Dil Dünya Görüşü Kavramı ve Nesnelerin Adlandırılması (Türkçe-Rusça Dil Çifti). Dil Dergisi, 151-167. Kozan, O. (2020). Onomasyoloji: Kuramdan Bilime Doğru. Rus Dili Örneği. Ankara: Nobel Bilimsel Eserler. Özgen, M. K. (2017). Dünya Dillerinden Örneklerle Dilbilimsel Tipoloji. Pegem yayıncılık. Şen, M. (2010). Su. Acta Turcica, Sayı 2, 41-71. Апресян, Ю. (1995). Избранные труды. Том 1. Лексическая семантика. Москва: Языки русской культуры. Афанасьев, А. (1957). Народные русские сказки. Том 1. Москва: Издательство художественной литературы. Балонкина, О. (2017). ЛИНГВОКУЛЬТУРНАЯ ЗНАЧИМОСТЬ ИМЕНИ ПЕРВОСТИХИИ ВОДА В СОСТАВЕ РУССКИХ И АНГЛИЙСКИХ ФРАЗЕОЛОГИЗМОВ. Вестник Томского государственного университета, № 423, 5-14. Блинова, О. (2010). Мотивология и ее аспекты. Москва: Красанд. Богатырева, Е. (2009). СЕМАНТИЧЕСКОЕ ПОЛЕ ФРАЗЕОЛОГИЗМОВ И ПАРЕМИЙ С КОМПОНЕНТОМ «ВОДА» В РУССКОМ ЯЗЫКЕ (особенности соотношения их внутренней формы и актуального значения). Вестник КГУ им. Н.А. Некрасова, № 4, 101-105. Бондарко, А. (1984). Функциональная грамматика. Ленинград: Наука. . 84 Olena Kozan Гак, В. (1977). Сопоставительная лексикология. Москва: Международные отношения. Елизаренкова, Т. (1999). Слова и вещи в Ригведе. Москва: Восточная литература РАН. Золотова, Г. (1973). Очерк функционального синтаксиса современного русского языка. Москва. Катунин, Д. А. (2010). МЕТАФОРИЧЕСКОЕ ПРЕДСТАВЛЕНИЕ ВРЕМЕНИ КАК ВОДЫ/ЖИДКОСТИ В РУССКОЙ ЯЗЫКОВОЙ КАРТИНЕ МИРА. ВЕСТНИК ТОМСКОГО ГОСУДАРСТВЕННОГО УНИВЕРСИТЕТА, №1(9), 12-16. Красильникова, О. П. (2017). СЕМАНТИКА ФРАЗЕОЛОГИЧЕСКИХ ЕДИНИЦ С КОМПОНЕНТОМ «ВОДА» В РАЗНОСТРУКТУРНЫХ ЯЗЫКАХ. Филологические науки, Том 4, Часть 1, 44-47. Кубрякова, Е. (2012). В поисках сущности языка. Когнитивные исследования. Москва: Знак. Майсак, Т. Р. (2007). Глаголы движения в воде: лексическая типология. Москва: Индрик. Мельчук, И. Ж. (1984). Толково-комбинаторный словарь современного русского языка. Опыт семантико-синтаксического описания русской лексики. Вена. Мокиенко, В. М. (2013). ВОДА в славянской фразеологии и паремиологии. Будапешт: TINTA. Мустайоки, А. (2006). Теория функционального синтаксиса. От семантических структур к языковым средствам. Москва: Языки славянской культуры. Попкова, А. (2017). ВОДА И WATER В РУССКИХ И АНГЛИЙСКИХ ФРАЗЕОЛОГИЧЕСКИХ ЕДИНИЦАХ. Вестн. Моск. ун-та. Сер. 19. Лингвистика и межкультурная коммуникация, №2, 100-107. Преображенский, А. (1910-1914). Этимологический словарь русского языка. Москва: Типография Лисснера и Совко. Срезневский, И. (1893). Материалы для словаря древне-русского языка по письменным памятникам. Санкт-Петербург: Типография императорской академии наук. Тихонов, А. (2014). Новый словообразовательный словарь русского языка. Москва: АСТ. Фасмер, М. (1986). Этимологический словарь русского языка. Москва: Прогресс. Хайруллина, Д. (2011). ФРАЗЕОЛОГИЧЕСКИЕ ЕДИНИЦЫ С КОМПОНЕНТОМ «ВОДА»В АНГЛИЙСКОМ, РУССКОМ И ТАТАРСКОМ ЯЗЫКАХ. ВЕСТНИК ВГУ. СЕРИЯ: ЛИНГВИСТИКА И МЕЖКУЛЬТУРНАЯ КОММУНИКАЦИЯ, №1, 171-174.
Yurt Dışı Göçün Bireyin Psikolojik Sağlığı Üzerindeki Etkisine İlişkin Kuramsal Bir İnceleme
ÖZET
Bu çalışmada, yurt dışı göçün nedenlerini inceleyen çeşitli kuramlar açıklanmış, yurt dışı yaşantısının bireyin psikolojik sağlığı üzerindeki etkilerini açıklayan kuramlar ve görüşler hakkında bilgi verilmiştir. Yurt dışına göç eden ve geri dönen ülkemiz insanlarının yaşadıkları sorunlar ve uyum problemleri, bu kuram ve görüşlere göre tartışılmıştır.
Anahtar kelime: göçme, sosyal yalıtlama, kültür şok, kültür değiştirme.
Giriş
Ulusal ve uluslararası göç olgusu tarih boyunca toplumların ve bireylerin yaşamını ekonomik, siyasal, kültürel, sosyal ve psikolojik bakımdan çok yönlü ve karmaşık bir biçimde etkilemiştir (Doğan 1988:1; Özkara 1990:309). Göç olayı, yalnızca son 40-50 yıllık süreyi içeren bir geçmişe sahip değildir. Ulusal sınırı aşan yabancı insangücünün kullanılması olayı yüzyıllarca geriye giden bir geçmişe sahiptir. Örneğin, Afrika'dan 15 milyonu aşkın köle, işgücü olarak 15., 16., 17. ve 18. Yüzyılda Güney ve Kuzey Amerika'ya gönderilerek orada çalıştırılmıştır. 19. Yüzyılda, önce bazı Avrupa ülkelerinden Kuzey Amerika'ya ve aynı yüzyılın sonlarında özellikle, Doğu ve Güney Avrupa'nın bazı ülkelerinden daha çok Polonya, Rusya ve İtalya'dan Almanya'ya önemli ölçüde insan gücü transferi olmuştur. 1870'lerden itibaren İngiltere ve Fransa'dan sonra gerçekleşen sanayi devriminin bir sonucu olarak Batı Avrupa ülkeleri tarafından artan oranda işçi alımına gidilmiştir. Alman sanayisinin 1914'lerde hızlı bir şekilde tırmanışa geçmesinde iki milyona yaklaşan yabancı işçinin önemli rolü olmuştur (Keskin 1988:51-53). 1950'lerden itibaren Batı Avrupa ülkelerine gereksinim oranında insangücü alımı özellikle bu ülkeleri çevreleyen Güney Avrupa ülkelerinden ve İngiltere, Fransa, Hollanda ve Belçika'nın eski sömürgeleri olan Uzak Asya ve Afrika ülkelerinden yapılmıştır. İkinci Dünya Savaşı'ndan yenik çıkan ve büyük zararlar gören Almanya, yeniden kendini onarabilmek ve hem de üstün rekabet gücüne sahip olup dünya pazarlarına açılabilmek için 1954 yılında başlayarak, sırasıyla Yunanistan, İspanya, Portekiz, Türkiye, Yugoslavya ve Tunus gibi ülkelerden hareketli, genç, ucuz ve sağlam insangücü transferi yapmıştır. Bu göçün temel nedeni, hızla endüstrileşen bölgelerde ortaya çıkan işgücü ihtiyacı ile ekonomik güçlükler içinde bulunan bölgelerde sosyal ve ekonomik yaşam koşullarının iyileştirilmesi ihtiyacından kaynaklanmıştır. Yurt Dışı Göçün Nedenlerine İlişkin Bazı Kuramlar Göç, toplumun sosyal, kültürel, ekonomik, politik, eğitimsel vb. tüm yapısıyla yakından ilişkili bir olgudur. Bu yönüyle göç, antropologların sosyal bilimcilerin, eğitim bilimcilerin, psikologların ve psikolojik danışmanların ilgisini çeken ve incelemelerine yol açan bir konu olmuştur (Şahin 1999:19). G.Ü. Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi Cilt 21, Sayı 2 (2001) 57-67 59 Göç, ekonomik, toplumsal ve siyasal nedenlerle insanların bireysel ve kitlesel olarak yer değiştirme eylemi ya da yaşanılan yerin değiştirilmesi eylemidir. İster kısa süreli, ister uzun süreli olsun bu yer değiştirme hareketleri çoğu kez aynı toplumsal sistem içinde “iç göç” biçiminde gerçekleşir. Bazen de kendine özgü koşulları nedeniyle toplumsal sistemler arasında “dış göç” biçiminde ortaya çıkarlar (Tekeli ve Erder 1978:17). Göçler otoriter ya da doğal bir zorlanmadan ötürü “zorunlu göç” veya kişilerin kendi iradesiyle serbestçe gerçekleştirdikleri “gönüllü göç” niteliğinde olabilirler (Gökdere 1978:11)
Geçen yüzyılda göçler, Afrika’dan Güney ve Kuzey Amerika’ya, Avrupa ülkelerinden Kuzey Amerika’ya, Doğu ve Güney Avrupa ülkelerinden Batı Avrupa’ya fetihler, köle ticareti, ekonomik zorluklar vb. nedenlerle yapılmaktaydı (Keskin 1988:51). Çağımızda ise yerini “göç yoluyla kişilerin iş bulmak, daha iyi şartlar içinde çalışmak veya kendilerine, ailelerine daha iyi yaşama imkanları yaratmak amacı ile iki ülke arasında yer değiştirmesi” (Börtücene 1966; Akt: Sağlam 1985:6) olarak gerçekleşmektedir.
Uluslararası düzeyde, göç olgusunun gelişim aşamalarına paralel olarak göç kuramları geliştirilmiştir. Göç ya da işgücü göçünün toplumbilimsel anlamda değerlendirilmesine ilişkin iki kuramdan söz edilmektedir. Bunlar, modernleşme-gelişme ve merkez-çevre ilişkileri kuramlarıdır. Modernleşme ve Gelişme Kuramı Modernleşmeyi ve gelişmeyi esas alan bu yaklaşım, göç akımının farklı toplumlar ya da toplumsal sistemlerdeki ekonomik gelişim eksikliği analizinde “itme” ve “çekme” faktörlerini vurgulamaktadırlar (Thomas 1958; Lut 1961; Rose 1969; Klaasen-Diriwe 1973; Salt-Claut 1976; Akt: Erdoğan 1988:6). Ekonomik yayılmanın, elverişsiz demografik durumların ve yerli işçilerin yukarı doğru devingenliğinin göç hareketlerinin “çekiş” nedenlerini oluşturduğu; işsizliğin, fakirliğin, ekonomik yönden gelişmemişliğin ve geciken sanayileşmenin ise gönderen ülkelerin başlıca “itme” nedenlerini oluşturduğu çoğu kimse tarafından kabul edilen bir görüştür (Castles ve Kossack 1973; Akt: Doğan 1988). Türk işçilerinin işgücü göçünde çekici faktörler kadar, itici faktörlerin de rol oynadığı kabul edilmektedir. Bu kurama göre, endüstrileşmiş ve gelir düzeyi yüksek olan ülkelerin göçmen işçilere çekici geldiği ve bu olgunun kendi ekonomik durumlarını geliştirmek amacına yönelik olduğu kabul edilmektedir. Yine bu görüşe göre göç, iş ve daha yüksek statü arayan bireylerin gönüllü olarak yaptıkları tercihlerden kaynaklanan bir olay olarak kabul edilmektedir. Bununla birlikte, göçmen işçi olarak başka ülkelere giden bireylerin mesleki becerilerini geliştirecekleri, modern değerler kazanacakları ve böylece kendi ülkelerine ekonominin gelişmesine katkıda bulunacak kültür elçileri olarak dönecekleri kabul edilmektedir. Yine bu görüşe göre, yabancı ülkelere giden işçilerin kendi ülkelerinin ekonomisine katkıları ülkelerine döndükten sonra da devam edecektir. Abadan-Unat (1975), “Dış ülkelerden dönecek olan, dış ülkelerde iken yetişme olanağı bulan, hiç değilse bir sanayi ekonomisine katılmış olan işçilerin ülke ekonomisinin gelişmesinde etkin bir biçimde rol alacaklarını” belirtmektedir (Akt: Erdoğan 1988:8). Yine bu yaklaşıma göre, yurt dışına giden işçilerin, çalıştığı ülkede mesleki ve teknik alanda bilgi ve becerisini geliştirecekleri ve ülkesine dönerek ülkesinin ekonomik kalkınmasına katkıda bulunacakları savunulmaktadır (Tatlıdil 1984:115). Modernleşme ve gelişme kuramı göç olgusunun, geçici işçi gönderen toplumlardaki sosyal değişmeye katkısının olacağını da ileri sürmektedir. Göçmen işçiler yurt dışında iken yaşadıkları modern bir toplumun değerlerini, normlarını, alışkanlıklarını ülkesine taşıyarak toplumun değişmesinde katalizör görevi yükleneceklerdir. Dönmezer (1990), Türkiye’den Almanya’ya göç eden işçilerin gidiş nedenleri ve beklentileri ile Türk hükümetlerinin bu göç sürecinden beklentilerinin modernleşme ve gelişme görüşüyle çakıştığını ifade etmektedir (Akt: Dinçer 1994:9). Yani, geri dönüşlerin başladığı 1970’li yılların başlarına kadar göç olayına, işçi göçünün gelişmekte olan ülkeler için faydalar sağlayacağı şeklinde düşünülmüş ve göç desteklenmiştir.
Yurt Dışı Göçün Psikolojik Sağlık Üzerindeki Etkisine İlişkin Bazı Kuramlar
Sosyal ve kültürel değişme, kentleşme, modernleşme, kültürleşme, asimilasyon, adaptasyon ve yaşam stresi üzerinde yapılan çalışmalar, göç yaşantısı ile psikolojik 62 G.Ü. Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi Cilt 21, bozukluk arasında önemli bir ilişkinin varlığını ortaya koymaktadır (Doğan 1988:33). Göç yaşantısı ile ilgili yapılan çalışmalar bir yandan göç olgusuyla ilgili geniş bir literatürü oluştururken, bir yandan da çok sayıda kuramın gelişmesine neden olmaktadır. Göç yaşantısının psikolojik sağlık üzerindeki etkisini açıklayan çeşitli kuramlar vardır. Bunlardan sosyal izolasyon, kültürel şok ve kültürel değişme kuramları açıklanmıştır
Sosyal İzolasyon Kuramı
Bu kurama göre göç, bireyin sadece fiziki ayrılışı değil, aynı zamanda bireyin alıştığı bir dizi haklardan, kurallardan ve sosyal etkileşim örüntülerinden ayrılmasıdır. Kişinin alıştığı ortamdan ayrı kalması onun yalnızlık, yabancılaşma ve kendini değersiz göreme gibi duyguları yaşamasına neden olabilmektedir (Kuo 1976; Akt: Doğan 1988:34). Binder (1978), bireyin göç ettiği toplumla iletişim ve etkileşim bakımından kısıtlanmakta olduğunu ve dolayısıyla sosyal rollerini yerine getirirken strese girdiğini ileri sürmektedir (Akt: Esentürk-Ercan 1998:24). Stres durumu da dolaylı ve dolaysız olarak onların psikolojik sağlıklarının bozulmasına neden olabilmektedir.
Kültürel Değişme Kuramı Yabancı bir ülkede yaşamanın psikolojik sağlığa etkisini açıklayan diğer bir kuram, kültürel değişme kuramıdır. Göçmenlerin kültürel değişme nedeni ile stresli bir yaşam geçirdiklerini kabul eden bu kuram, bu durumun diğer aile üyelerinin kişiliklerini delumsuz yönde etkilediğini kabul etmektedir. Kou (1976)’a göre, bu durumda yabancı topluma uyum sağlaması için zorlanan bireyin kendi kültürü ile aşırı bir özdeşleşmeye ve kendi kültürünü daha üstün tutmaya yöneldiğini belirtmektedir (Akt: Doğan 1988:36). Bireylerin kültürel, politik, ekonomik, sosyal ve eğitimsel geçmişleri ve deneyimleri göç ettikleri ülkelerde uyum sağlamalarını güçleştirmekte ya da kolaylaştırmaktadır.
Yurt Dışı Göçün Uyum Üzerindeki Etkisine İlişkin Bazı Görüşler
Yeni bir kültüre uyum sağlamayı açıklayan Amerika’da geliştirilmiş çeşitli görüşler vardır. Bunlar, “U-Eğrisi”, “W-Eğrisi” ve “V-Eğrisi” görüşleridir (Güçlü 1995; Akt. Esentürk-Ercan 1998).
U-Eğrisi Görüşü
Bu yaklaşıma göre, gidilen ülkede kalış süresine göre uyum aşamaları vardır. Bunlardan birinci aşama, 6 aylık süreyi, ikinci aşama 6-18 ayları, üçüncü aşama ise, 18. aydan ayrılıncaya kadar geçen süreyi kapsamaktadır. Bu görüşe göre, her aşama göçmenlerin uyum derecesini belirlemektedir. İlk aşama boyunca göçmenler, Amerika’ya uyum yaşantılarını pozitif yönde görmekte, başarılı ve rahat olduklarını belirtmektedirler. İkinci aşamada (kriz aşaması), öğrenciler olumsuz düşünceler içerisindedirler. Kendini uyumsuz, yalnız ve umutsuz hissetmektedirler. Üçüncü ve son aşamada ise başarılı bir uyum dönemi geçirmektedirler.
W-Eğrisi Görüşü
Bu görüşe göre, 6 aydan fazla Amerika’da yaşayan kişilerin ülkesine dönüp dönmemekte tereddüt geçirdikleri ve gerilime girdikleri düşünülmektedir. Bu nedenle de uyumda bir düşüş olmakta ve bu devre atlatıldıktan sonra uyumda yine yükselme olmaktadır.
V-Eğrisi Görüşü
Bu görüşe göre, Avrupa ülkelerinden gelmeyen öğrencilerin uyumunun V-Eğrisi oluşturduklarını, ilk aylarda morallerinin düştüğünü ve daha sonraki aylarda yükseldiğini ve bir yılın sonuna doğru ise tamamen bulundukları ülkeye uyum sağladıklarını belirtmektedirler. Bir göçmenin yaşı, cinsiyeti, göç nedeni, üyesi olduğu toplumsal sınıf, eğitim düzeyi ve kültürel geçmişi ne olursa olsun ve ülkede kalma süresi ne kadar olursa olsun göçmenlik durumundan dolayı, onun iç dünyasında bir takım değişiklikler meydana gelir. Göçmenlerin yaşadıkları duygular şu şekilde sıralanabilir (Göhler 1990:68).
Sonuç
Göçmenlerin içinde yaşadıkları topluma uyumlarını açıklayan ve Alamya’da Duisburg grubu diye adlandırılan Schrader, Nickle ve Griese, çocuğun göçe katılırken ait olduğu kültürel rolleri ve kimliği kazanıp kazanmadığının önemli olduğunu vurgulamışladır. Yani, önemli olan noktanın birincil sosyalleşme sürecini tamamlayıp tamamlamadığıdır. Birincil sosyalleşme sürecini tamamladıktan sonra yurt dışına çıkan çocukların (6-14) yurt dışında kolay asimile olamadıkları ve yurda geri dönmek istedikleri; birincil sosyalleşme sürecinin tam ortasında yurt dışına çıkan çocukların (1-5) iki kültür arasında kalan sorunlu çocuklar oldukları ve hiçbir kültürde kendilerini güvenlik içinde hissetmedikleri; yurt dışında doğmuş çocukların ise birincil sosyalleşme sürecini yurt dışında tamamladıkları için ana dillerini geliştiremedikleri ve yurda dönmek istemediklerini ileri sürmektedirler (Magnusson 1981; Akt: Doğan 1988:40).
Alexander (1951)’e göre, her birey sağlıklı ve mutlu bir yaşam ister. Bireylerin yaşamlarını sağlıklı ve verimli bir biçimde sürdürebilmeleri ise onların kişisel ve sosyal uyum düzeyleri ve çevre ile uyumlarıyla yakından ilgili olduğunu belirtilmektedir. Bir kişinin uyumu, kendisi ile sosyal çevresi arasında harmonik bir ilişki kurabildiği oranda sağlıklıdır (Akt: Esentürk-Ercan 1998:23). Kısaca, sağlıklı uyum, başarılı ve mutlu bir yaşam sürdürmedir. Genel olarak kuram ve görüşler, yeni bir topluma yerleşme sürecinin stres yaratıcı olduğunu ve uyum sağlama çabalarının yarattığı gerginliğin göçmen bireylerin yabancı topluma ayak bastığı andan itibaren başladığını ve çok uzun yıllar sürdüğünü kabul etmektedirler. Ülkemiz yurt dışına işçi gönderen bir ülke olduğuna ve halen de günümüzde bu girişimler olduğuna göre, işgücü göçünün nedenlerinin ve uyum sürecinde karşılaşılan sorunların araştırılmasına ve çözüm önerilerinin getirilmesine ihtiyaç vardır.
KAYNAKLAR
- Dinçer, M., “Yurt Dışı Deneyimli Lise Öğrencilerinin Okul Başarılarında Rol Oynayan Sosyo-Ekonomik Etkenler”, (Yayınlanmamış Doktora Tezi), İzmir: Ege Üniversitesi, 1994.
- Doğan, S., “Yurt Dışı Yaşantısı Geçiren ve Geçirmeyen Lise Öğrencilerinin Problemleri”, (Yayınlanmamış Doktora Tezi), Ankara: Hacettepe Üniversitesi, 1988.
- Долгова В.И. Субъекты и объекты образования в проекции ценностных и смысложизненных ориентаций // В сборнике: SUBJECT AND OBJECT OF COGNITION IN A PROJECTION OF EDUCATIONAL TECHNIQUES AND PSYCHOLOGICAL CONCEPTS LXXXII International Research and Practice Conference and II stage of the Championship in Psychology and Educational sciences (London, June 05 - June 10, 2014). Chief editor - Pavlov V.V.. – London, 2014. – С. 62-65.
- Doğan, S., Yurt Dışından Dönen Gençlerin Sorunları. Ankara: Türk Eğitim Derneği Yayınları, 1990.
- Erdoğan, S. S., “Dış Göç ve F. Almanya’dan Dönüş Yapmış (Sivas Ortaokul ve Liselerinde) Gençlerin Uyum Sorunları Üzerine Sosyolojik Bir İnceleme”, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Sivas: Cumhuriyet Üniversitesi,1988.
- Esentürk-Ercan, L., “Yabancı Uyruklu ve Türk Üniversite Öğrencilerine Ait Sorunların Bazı Değişkenler Açısından İncelenmesi”, (Yayınlanmamış Doktora Tezi), Ankara: Gazi Üniversitesi, 1998.
- Göhler, G., “Die gesuntheitliche Situation und die daraus resultierenden probleme der türkischen Migranten/innen in der Bundesrepublik Deutschland”, Türkische.
- Долгова В.И. Из опыта организации психологической службы педагогического вуза // В сборнике: PROBLEMS OF MODERN PEDAGOGICS IN THE CONTEXT OF INTERNATIONAL EDUCATIONAL STANDARDS DEVELOPMENT Materials digest of the XL International Research and Practice Conference and I stage of the Championship in Pedagogical sciences. (London, January 31- February 05, 2013). Chief editor - Pavlov V. V.. – London, 2013. – С. 79-81.
- Долгова В.И. Адаптирующее воздействие социума на профессиональное самооопределение его субъектов // В сборнике: FORMS OF SOCIAL COMMUNICATION IN THE DYNAMICS OF HUMAN SOCIETY DEVELOPMENTMaterials digest of the XXXVII International Research and Practice Conference and the III stage of the Championship in philological, historical and sociological sciences. (London, December 05 - December 10, 2012). Chief editor - Pavlov V. V.. – London, 2013. – С. 51-54.
- Долгова В.И. Simulation of the formation of emotional stability of personality // В сборнике: HEALTH AS A FACTOR OF QUALITY AND LIFETIME OF BIOLOGICAL SPECIES Materials digest of the XXXVIII International Research and Practice Conference and the III stage of the Championship in medicine, pharmaceutics and veterinary sciences. (London, December 05 - December 10, 2012). Chief editor - Pavlov V. V.. – London, 2013. – С. 67-70.
çamaşır makinesi ses çıkarması topuz modelleri kapalı huawei hoparlör cızırtı hususi otomobil fiat doblo kurbağalıdere parkı ecele sitem melih gokcek jelibon 9 sınıf 2 dönem 2 yazılı almanca 150 rakı fiyatı 2020 parkour 2d en iyi uçlu kalem markası hangisi doğduğun gün ayın görüntüsü hey ram vasundhara das istanbul anadolu 20 icra dairesi iletişim silifke anamur otobüs grinin 50 tonu türkçe altyazılı bir peri masalı 6. bölüm izle sarayönü imsakiye hamile birinin ruyada bebek emzirdigini gormek eşkiya dünyaya hükümdar olmaz 29 bölüm atv emirgan sahili bordo bereli vs sat akbulut inşaat pendik satılık daire atlas park avm mağazalar bursa erenler hava durumu galleria avm kuaför bandırma edirne arası kaç km prof dr ali akyüz kimdir venom zehirli öfke türkçe dublaj izle 2018 indir a101 cafex kahve beyazlatıcı rize 3 asliye hukuk mahkemesi münazara hakkında bilgi 120 milyon doz diyanet mahrem açıklaması honda cr v modifiye aksesuarları ören örtur evleri iyi akşamlar elle abiye ayakkabı ekmek paparası nasıl yapılır tekirdağ çerkezköy 3 zırhlı tugay dört elle sarılmak anlamı sarayhan çiftehan otel bolu ocakbaşı iletişim kumaş ne ile yapışır başak kar maydonoz destesiyem mp3 indir eklips 3 in 1 fırça seti prof cüneyt özek istanbul kütahya yol güzergahı aski memnu soundtrack selçuk psikoloji taban puanları senfonilerle ilahiler adana mut otobüs gülben ergen hürrem rüyada sakız görmek diyanet pupui petek dinçöz mat ruj tenvin harfleri istanbul kocaeli haritası kolay starbucks kurabiyesi 10 sınıf polinom test pdf arçelik tezgah üstü su arıtma cihazı fiyatları şafi mezhebi cuma namazı nasıl kılınır ruhsal bozukluk için dua pvc iç kapı fiyatları işcep kartsız para çekme vga scart çevirici duyarsızlık sözleri samsung whatsapp konuşarak yazma palio şanzıman arızası