Fatih Sultan Mehmet En Sevdiği Eşi

Fatih’in döneminde yaptırdığı resim ve madalyonların çoğu günümüze ulaşmamıştır. Geçtiğimiz günlerde İBB tarafından satın alınarak ülkemize getirilen ve ressamının Bellini olabileceği düşünülen resimde Fatih’in karşısındaki gencin Cem Sultan olduğu söylenmekte. Ancak bu iddia hiçbir delile dayanmayan bir tahminden ibaret

Fatih Sultan Mehmed, hükümdarlığı döneminde () Osmanlı Sarayı'na Avrupa'dan birçok ressam, heykeltıraş, sanatçı ve bilim adamını ülkesine davet etmişti. Bunların en ünlüsü yılları arasında sarayda bulunup, padişahın çeşitli portrelerini ve madalyonlarını yapan Gentile Bellini'ydi. Fatih'in saltanatının son iki yılında önemli sayıda Avrupalı'nın İstanbul'da atölyesi bulunmaktaydı. Ancak Avrupa'dan ne kadar sanatçı geldiği belli değildir. Gentile Bellini, Costanzo da Ferrara, Bertoldo di Giovanni eserleri elimizde olan sanatçılardır. Bellini'nin Türkiye ile ilgili eserleri hakkında Franz Babinger, Louis Thuasne, Nurullah Berk, Semavi Eyice ve Ahmed Refik Altınay'ın araştırmaları vardır.

Gentile Bellini.

VENEDİK'TEN GELEN RESSAM
Fatih 'den itibaren İtalya'dan bir ressam getirterek resmini yaptırmak istemiş, ancak Venedik'le başlayan savaş bu arzusunu engellemişti. Venedik'le 'te başlayan savaş 16 yıl sonra 'da Osmanlı Devleti'nin zaferiyle sona erdi. 25 Ocak 'da iki devlet arasında antlaşma imzalandı. Fatih'in yarı resmi elçi olarak gönderdiği bir Yahudi 1 Ağustos 'da Venedik'e ulaştı. Elçi, Venedik Doju Giovanni Mocenigo'yu sultanın torunlarının sünnet düğününe davet ederek, Fatih'in bir talebini iletti. Venedik Doju'ndan sarayına usta bir ressam, bir heykeltıraş ve bir tunç dökümcüsü göndermesini istiyordu. Daha önceki yıllarda da Rimini hükümdarı Sigismond Malatesta madalyon sanatkârı Matteo di Pasti'yi, Napoli Kralı Aragonlu Alfons da yine madalyacı Constanzo di Ferrera'yı İstanbul'a göndermişlerdi.



Venedik Doju, yapılan antlaşmayla iki devlet arasında dostluk tesis edildiği için sultanın bu isteğine önem verdi. Senatoda durum görüşüldü. Şehrin usta ressamı ve o sırada Doj Sarayı'ndaki Büyük Toplantı Salonu'nun duvar resimlerini düzelten Gentile Bellini () seçildi.
Gentile Bellini, yanındaki diğer sanatçılar ve yardımcılarıyla 3 Eylül'de bir kadırgayla İstanbul'a doğru yola çıktı. Venedikli sanatkârlar ayın sonunda İstanbul'a vardılar. Venedikli ressam ve ekibi yaklaşık 16 ay İstanbul'da kaldı. Fatih'in ve maiyetinin portrelerini yaptı. Sarayın duvarlarını resimledi. Ocak'ında Venedikli ressam ve ekibi İstanbul'dan ayrıldı.


Bellini'nin Fatih portresi.

Fatih Sultan Mehmed'in ölümünden sonra oğlu II. Bâyezid tabloları pazarlarda sattırdı. Bu yüzden Gentile Bellini'nin ne kadar resim ve madalyon yaptığını bilmiyoruz. Bellini'nin İstanbul'daki yaklaşık 16 aylık çalışmalarından geriye yalnızca Fatih'in portreleri, bir madalyon ve yedi adet çizim kalmıştır. Bellini ülkesine dönünce artık "İl Turco" diye anıldı ve eserlerinde Şark'tan motifler kullandı.


Bronz Fatih madalyonu.

PORTRELER BULUNUYOR
Fatih'in hemen hemen herkesin bildiği kartal burunlu meşhur portresi 25 Kasım 'de tamamlanmıştı. Portre, Galata'daki Venedikli bir tüccarın eline geçti ve Venedik'e götürüldü. İngiltere'nin yılları arasında İstanbul elçiliği görevini yapan ve Ninova'yı yağmalayan Henry Layard tarafından satın alındı. Elçinin eşi kocasının ölümünden 23 yıl sonra 'de tabloyu Londra'da National Gallery'ye bağışladı.


Bellini'nin "Solak" çizimi.

Bellini veya onun ekibi tarafından yapılmış ikinci bir portre 'te bulundu. Rusya'da bir Rus tüccar tarafından satın alınıp, Paris'te Amerikalı bir koleksiyoncuya satılan portre oldukça küçüktür. Bu resmin ressam ve ekibi İstanbul'dayken değil sonradan yapıldığı düşünülmektedir,


Bellini'nin "Türk kadını" çizimi.

Lütfi Paşa'nın Asafnamesi'ni doktora tezi olarak çalışan İsviçreli Şarkiyatçı Rudolf Tschudi, 'da Basel'de özel bir koleksiyonda üçüncü bir portre buldu. Fatih üzerine araştırmalarıyla meşhur Franz Babinger, Rudolf Tschudi'den durumu öğrenince bu konuda inceleme yaptı, ancak meseleyi tam olarak çözemedi.

RESİMDEKİ GENÇ KİM?
İBB tarafından geçtiğimiz günlerde alınan bu resimde karşılıklı birbirlerine bakan Fatih ve yirmili yaşlarda genç bir adam görülmektedir. Resmin arkasındaki tahta levhada eserin Bellini'nin ismiyle birlikte "Maometto Secondo i suo Figlio", yani II. Mehmed ve Oğlu yazısı vardır. Bu yazının ne zaman yazıldığını bilmiyoruz. Resmin Bellini tarafından yapılıp, yapılmadığı hususu da şimdiye kadar tam olarak tespit edilememiştir. Fatih'in karşısındaki kişinin kimliği de çözülememiştir. Bu konuda, resmin Fatih'in gençliği, Şehzade Mustafa veya Cem Sultan olabileceği yorumları yapılmıştır. Ancak Fatih'in çok sevdiği oğullarından Şehzade Mustafa 'te vefat etmiştir. Şehzade Bâyezid Amasya'da, Şehzade Cem ise Konya'da sancakbeyliği yapmaktadır. Ayrıca Şehzade Bâyezid 32 yaşındadır. Fatih'in karşısındaki kişinin Cem Sultan olduğu iddiaları afakidir ve hiçbir somut bilgiye dayanmamaktadır. Tamamen bir tahmindir. Fatih'in Cem'i veliaht olarak gördüğü iddia edilir. Resimdeki kişinin Cem Sultan olabileceği de buradan hareketle yapılan bir tahmindir. Nitekim Fatih Kanunnamesi'nde Cem Sultan'ın elkabının kullanılmasından dolayı şehzadeye veliahtlık yakıştırılır. Ancak kanunnameyi kaleme alan Veziriazam Karamanî Mehmed Paşa'nın Cem Sultan taraftarı olduğu için böyle bir tercihte bulunulmuş olabileceği göz önüne alınmaz. Fatih'in Cem'i veliaht olarak düşündüğüne dair somut bir emare yoktur ve veliahtlık yüzyıllardaki Osmanlı Veraset Sistemi düşüncesine terstir.
Fatih'in gençliği iddiası da sultanın portresiyle karşılaştırıldığında tutmamaktadır. Çünkü resimdeki gencin burun yapısı kemerli değildir. Babinger, resimdeki kişinin Fatih'in yakınında bulunan ve sultanın sohbetlerinden hoşlandığı Bosna-Hersek Kralı'nın oğlu Kral Oğlu İshak (Sigismund Tomasevic) olabileceğini de ileri sürer. Ancak bu da sadece bir tahmindir.

***

KRAL OĞLU İSHAK BEY

Bosna Kralı Stefan Thomas'ın oğlu olan İshak Bey, Kotromanic hanedanının son üyesidir. Babası 'de ölünce Bosna tahtına üvey ağabeyi Stefan Tomas evic geçti. Osmanlılar'ın Mayıs 'te Bosna'nın fethi sırasında Stefan Tomasevic öldürüldü. Sigismund Tomasevic ise kız kardeşiyle birlikte Yayça yakınlarında Zvecaj'da yakalandı. Kaçmayı başaran annesi Katerina, kocasının gümüş kılıcını Dubrovnik'de bırakıp, oğlu esaretten kurtulursa ona verilmesini söyledi. Oğlunun fidyeyle kurtulması için uğraştıysa da bir netice alamadı. Müslüman olup, İshak ismini alan Sigismund ise Fatih'in yakın çevresine girdi. Otlukbeli seferi sırasında Fatih'le sohbet etmiş, yemek yemiştir. Amcası ise daha önce Müslüman olup, üst düzey görevler yapan Hersekzâde Ahmed Paşa idi. İshak Bey, Hersekzâde Ahmed Paşa'nın maiyetinde görev yaptı. Fatih'in oğlu II. Bâyezid döneminde yükselmeye devam etti. Osmanlı-Memlük savaşları sırasında esir düştü. Esaretten kurtulunca savaş sahrasını erken terkettiği için yargılanıp, beraat etti. Hakkındaki en son bilgimiz 9 Eylül 'te Osmanlı ordusunun Hırvatlar'ı mağlup ettiği Krbava Muharebesi'ne katılmasıdır.

TRT tarafından hazırlıkları süren Fatih Sultan Mehmet belgeselinde sürpriz bilgi ve görüntüler de yer alacak. Bunlardan biri de Fatih'in şehzadelik döneminde dillere destan bir düğünle evlendiği Dulkadiroğlu Süleyman Bey'in kızı Sitti Mükrime Hatun'un resmi.

RESMİ ORTODOKS RUM ÇİZDİ

Zaman gazetesinden Yusuf Bülbül'ün haberine göre, Venedik Marciana Kütüphanesi'ndeki Greek Codex (Yunan Antolojisi) içerisinde yer alan resim o dönemde yaşayan bir Ortodoks Rum tarafından çizilmiş. Albümde Sitti Hatun'un erkek kardeşinin resmi de yer alıyor. Belgeselin yönetmeni Kerime Senyücel, Greek Codex hakkında "Kodeks değişik kaynaklardan değişik tarihlerdeki şeylerin bir arada toplandığı kitaplara deniliyor. El yazmaları, minyatürler, haritalar aynı kitabın içinde. yüzyıldan kalma bir Yunan el yazması. Muhtemelen İstanbul'dan gelmiş. İstanbullu bir Ortodoks Rum tarafından yazılmış. Metinlerin çoğu Yunanca, bir kısım Arapça yazılar da var. 2. Beyazıt döneminde Venedik'e gitmiş." diyor.

Resimde Sitti Mükrime Hatun, o dönem Anadolu kadın kıyafetleri içinde, bir tahtırevan üzerinde otururken görülüyor.

DÜĞÜNLERİ ÜÇ AY SÜRDÜ

Fatih Sultan Mehmet ile Sitti Mükrime Hatun'un üç ay süren düğünleri tarih kitaplarında ayrıntılı olarak anlatılıyor. 15 yaşına gelen oğlunu evlendirmeye karar veren Sultan II. Murad, Çandarlı Hali Paşa'yla istişare edip Dulkadiroğlu Süleyman Bey'in kızını gelin almayı uygun bulur. Bu amaçla Amasya'dan Hızır Ağa'nın hatunu Elbistan'a dünür gönderilir. Süleyman Bey'in evlilik çağındaki beş kızı, Hızır Ağa'nın hatununun karşısına çıkarılır. Hatun içlerinden beğendiği Sitti Mükrime'nin eline yapışır, Edirne'ye gelip padişaha kızın güzelliğini, edebini, ahlakını, Süleyman Bey'in itaatini anlatır. Hızır Ağa'nın hatunu, Rumeli beylerinin hanımlarıyla yeniden gelin almak için Elbistan'a gönderilir. Alay Gelibolu'ya yaklaştığında Rumeli beyleri ve silahlı askerler karşılamaya çıkarlar.

GÖSTERİŞLİ ÇEYİZ HAZIRLANIR

Edirne Sarayı'na inen Sitti Hatun'un beraberinde yüklü bir çeyiz de bulunmaktadır. Sultan Murad, oğlunun düğününe yönetimi altındaki Türk ve Hıristiyan bey ve idarecilerini davet eder. Davetliler düğün merasimine kıymetli hediyelerle katılırlar. Padişah, gelini için yeniden gösterişli bir çeyiz hazırlar. Düstürnâme-i Enverî'nin verdiği bilgiye göre düğün şevval ayında başlar, zilkade ve zilhicce aylarında devam eder. Konuklara, gelinin Edirne'ye gelen akrabalarına hediyeler verilir. Alimlere ve dervişlere ihsanda bulunulur. Âşıkpaşazâde Tarihi'nde Derviş Ahmed Âşıkî bu düğünü anlattıktan sonra şu notu da düşüyor: "Bu âlemde maksud birkaç nesnedir; oğulu evermek, kızı çıkarmak, dünyadan âhirete iman ile gitmek. Şimdi bu Sultan Murad'a nasip oldu."

KABRİ EDİRNE'DE

Dulkadiroğlu Beyi'nin kızı olduğu için Sitti Şah Sultan adıyla anılan Sitti Mükrime Hatun hayırseverliği ile de tanınıyor. Kabri Edirne'de kendi yaptırdığı Sitti Şah Sultan Camii'nin avlusunda yer alıyor.

PEK ÇOK YENİ BELGE BULUNDU

Avrupa'nın Kaderini Değiştiren Adam adıyla TRT'de Ocak'ta ekrana gelmesi planlanan Fatih Sultan Mehmet belgeselinde pek çok bilgi ve belge yayınlanacak. yüzyılın Rönesans ortamının, bir imparatorluk kurucusu padişah olarak Fatih'i nasıl etkilediği anlatılacak. Fatih, siyasi kimliğinin yanında Büyük İskender'e duyduğu hayranlık, okuma merakı, filozof, şair, sanatçı yönleriyle de ele alınıyor. İstanbul, Bursa, Manisa ve Edirne'de başlanan çekimlere geçtiğimiz ay İtalya ve Vatikan'da devam edildi. Bugüne kadar medyada yer almayan pek çok kaynağa ulaşıldı. Floransa'da Santa Maria Novella Kilisesi'nde 'de Bizans İmparatoru'nun Avrupalı güçlerden yardım istemesi üzerine toplanan Floransa Konsili'nin anlatıldığı duvar resmi, Otranto Katedrali'nde Sadrazam Gedik Ahmet Paşa'nın Fatih Sultan Mehmet'e Roma yolunu açan Otranto Seferi'nden kalanlar çekildi. İtalya ve Vatikan çekimlerinde Fatih'i Avrupalı tarihçiler de yorumladı.