Uzay Mühendisliği Maaş Türkiye

1 ĠSTANBUL TEKNĠK ÜNĠVERSĠTESĠ FEN BĠLĠMLERĠ ENSTĠTÜSÜ RUSYA FEDERASYONU NDA Ġġ GÜVENLĠĞĠNĠN GELĠġĠMĠ, ĠNġAAT SEKTÖRÜNDE Ġġ GÜVENLĠĞĠ MEVZUATI YÜKSEK LĠSANS TEZĠ Liliya SANCAK ĠnĢaat Mühendisliği Anabilim Dalı Yapı ĠĢletmesi Programı Anabilim Dalı : Herhangi Mühendislik, Bilim Programı : Herhangi Program ARALIK 2013

2

3 ĠSTANBUL TEKNĠK ÜNĠVERSĠTESĠ FEN BĠLĠMLERĠ ENSTĠTÜSÜ RUSYA FEDERASYONU NDA Ġġ GÜVENLĠĞĠNĠN GELĠġĠMĠ, ĠNġAAT SEKTÖRÜNDE Ġġ GÜVENLĠĞĠ MEVZUATI YÜKSEK LĠSANS TEZĠ Liliya SANCAK ( ) ĠnĢaat Mühendisliği Anabilim Dalı Yapı ĠĢletmesi Programı Tez DanıĢmanı: Doç. Dr. Gürkan Emre GÜRCANLI Anabilim Dalı : Herhangi Mühendislik, Bilim Programı : Herhangi Program ARALIK 2013

4

5 İTÜ, Fen Bilimleri Enstitüsü nün numaralı Yüksek Lisans Öğrencisi Liliya SANCAK, ilgili yönetmeliklerin belirlediği gerekli tüm şartları yerine getirdikten sonra hazırladığı RUSYA FEDERASYONU NDA Ġġ GÜVENLĠĞĠNĠN GELĠġĠMĠ, ĠNġAAT SEKTÖRÜNDE Ġġ GÜVENLĠĞĠ MEVZUATI başlıklı tezini aşağıda imzaları olan jüri önünde başarı ile sunmuştur. Tez DanıĢmanı : Doç. Dr. Gürkan Emre GÜRCANLI... İstanbul Teknik Üniversitesi Jüri Üyeleri : Yrd. Doç. Dr. Deniz Ġlter... İstanbul Teknik Üniversitesi Doç. Dr. Ümit Dikmen... Boğaziçi Üniversitesi Teslim Tarihi : 13 Kasım 2013 Savunma Tarihi : 17 Aralık 2013 iii

6 iv

7 ÖNSÖZ Bu tezin hazırlanmasında bana desteğini esirgemeyen değerli hocam Sayın Doç. Dr. Gürkan Emre GÜRCANLI ya, çalışmamda büyük yardımlarını gördüğüm, bilgi birikimi ile yanımda olan Erhan SANCAK a, Evgeniya YEFİMOVA ya, hayat arkadaşım Ümit SANCAK a ve aileme teşekkürlerimi sunarım. Aralık 2013 Liliya SANCAK (İnşaat Mühendisi) v

8 vi

9 ĠÇĠNDEKĠLER vii Sayfa ÖNSÖZ... v ĠÇĠNDEKĠLER... vii KISALTMALAR... ix ÇĠZELGE LĠSTESĠ... xi ġekġl LĠSTESĠ... xiii ÖZET... xv SUMMARY... xix 1. GĠRĠġ Rusya İmparatorluğu nda Emek ve Emeğin Korunması Tezin Amacı İşçi Sağlığı ve İş Güvenliğinin Genel Kavramı Rusya Federasyonu Tarihindeki Anahtar Dönemler EKĠM DEVRĠMĠ ÖNCESĠ RUSYA DA Ġġ GÜVENLĠĞĠ Rusya daki İş Güvenliği Konusunda İlk Çalışmalar ve Ölüm ve Yaralanmaya İlişkin (Travmatizm) Analizler Kapitalizmin Filizlenme Döneminde Çalışanların Mücadelesi ve İş Mevzuatı nın Gelişmesi Yüzyıl Rusya sındaki İşçi Sınıfının Mücadelesi RUSYA DA YILLARI ARASI Ġġ GÜVENLĠĞĠ Rusya da Devrim Sonrası Dönemde Emeğin Korunması Sovyet Ülkelerinde İş Müfettişliğinin Oluşturulması ve Onun Görevleri Sovyet Ülkelerinde İş Mevzuatının Gelişmesi Sanayileşme ve Kolektifleştirme Döneminde İş Güvenliğinin Kontrolü ve Normlar Sendikalar, SSCB de İş Güvenliği Yönetimi Organı RUSYA DA 1941 YILINDAN SONRA BUGÜNE KADAR Ġġ GÜVENLĠĞĠ İş Güvenliğinde 2. Dünya Savaşı Dönemi ve Savaş Sonrası Gelişmesi İş Güvenliğinin Bugünkü Yasa Sistemi Rusya Federasyonu nda İstihdama Sosyo-Ekonomik Bakış RUSYA FEDERASYONU NDA ĠNġAAT ALANINDAKĠ Ġġ GÜVENLĠĞĠ DOKÜMANLARI RF nda İnşaat Alanında İş Güvenliği Alanında Kullanılan Doküman Türleri RF nda İnşaat Alanında İş Güvenliği Mevzuatının En Önemli Dokümanları RF DA ĠSĠG EĞĠTĠMĠ İSİG Eğitim Organizasyonu İSİG Eğitim Türleri ve Uygulama Şekli İSİG Bilgi Denetimi Yönetici ve Uzmanların İSİG Bilgi Denetimi RF DA Ġġ KAZASI OLAYININ ĠNCELENME SÜRECĠ RF da İş Kazası Bildiri Şekli... 41

10 7.2 İş Kazasında İşverenin Sorumluluğu RF DA ÇALIġMA YERĠ ġartlari DENETĠMĠ (SERTĠFĠKALANDIRMA) Çalışma Yeri Şartları Denetiminin Tanımı Çalışma Yeri Şartları Denetiminin Yararları Çalışma Yeri Denetim Uygulamasının Maliyeti RF DA ĠSĠG ALANINDA ĠNġAAT ġġrketlerġnġn KARġILAġABĠLECEĞĠ BAZI HARCAMALAR RF DA ĠSĠG DENETĠMĠ İSİG Devlet Denetimi İSİG İşçi Denetimi RF PROJELERĠNDE ĠSĠG DÖKÜMANTASYON PAKETĠ ĠÇĠN ÖRNEK PROJE SONUÇ VE DEĞERLENDĠRMELER KAYNAKLAR EKLER ÖZGEÇMĠġ viii

11 KISALTMALAR BYMK HĠK ĠSĠG RF RSBM RSDĠP SSCB : Birlik Yürütme Merkez Komitesi : Halk İş Komiserliği : İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği : Rusya Federasyonu : Rusya Sendikalar Birliliği Merkezi : Rusya Sosyal Demokrat İşçi Parti : Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birlilği ix

12 x

13 ÇĠZELGE LĠSTESĠ Sayfa Çizelge 3.1 : İnşaat sektöründe ve inşaat malzemeleri sanayi dalında çalışanların üniforma ve önleyici araçların normları Çizelge 3.2 : SSCB deki sendikaların üye sayısı Çizelge 4.1 : Bazı ülkelerde 2011 yılı için ortalama haftalık çalışma süreleri Çizelge 4.2 : Bazı ülkelerde yılları için ortalama aylık maaş düzeyleri...24 Çizelge 4.3 : Rusya Federasyonu, yılları arası ölümle sonuçlanan iş kazaları ve Milli Hasıla verileri Çizelge 10.1 : Denetimde dikkat edilen iş güvenliği konuları Çizelge 12.1 : İnşaat öncesi, inşaat sırasında ve inşaat sonrasında İSİG prosedürlerinin çizelgesi Çizelge A.1 : İnşaat ve inşaat malzemelerinin yapımında, mesken ve toplumsal işletmecilik alanlarında faaliyet gösteren işletmeler tarafından kullanılması tavsiye edilen hukuki norm belgeleri Çizelge A.2 : İş yerinde İSİG organizasyonu ve iş güvenliği eylemleri için hazırlanan dokümantasyonun yasal kaynaklar listesi xi

14 xii

15 ġekġl LĠSTESĠ Sayfa ġekil 4.1 : SSCB ve Rusya Federasyonu nda erkekler ve kadınlarda ortalama yaşam süresi...25 ġekil 4.2 : yılları arası RF nda iş kazası sayısı...27 ġekil 4.3 : yılları arası RF nda kişi başı GSYİH nın oransal değişimi...27 ġekil 9.1 : İş güvenliği eğitim sertifikası...52 ġekil 9.2 : Oryantasyon kayıt defteri, çalışma yeri talimatnameler kayıt defteri, iş kazaları kayıt defteri, norm belgeleri, emir ve talimatname örnekleri...52 ġekil 9.3 : Yangın güvenliği sertifikası...53 ġekil 9.4 : Yangın güvenliği eğitim kayıt defteri, yangın tüpleri kayıt defteri ve norm belgeleri, emir ve talimatname örnekleri...53 ġekil 10.1: İş güvenliği denetim türleri...55 ġekil N.1: İSİG biriminin inşaat şirketinin organizasyon şemasındaki yeri ġekil N.2: İnşaat şirketinin İSİG Depatmanın Organizasyon şeması xiii

16 xiv

17 RUSYA FEDERASYONU NDA Ġġ GÜVENLĠĞĠNĠN GELĠġĠMĠ, ĠNġAAT SEKTÖRÜNDE Ġġ GÜVENLĠĞĠ MEVZUATI ÖZET Bu tez çalışmasında Rusya Federasyonu ndaki İş Güvenliği Mevzuatı araştırılmış ve araştırma sonucu edinilen bilgiler; Rusya da faaliyet gösterecek olan Türk inşaat firmalarına bir rehber niteliğinde sunulmuştur. Bu araştırma yapılırken iş güvenliği kavramının; ülkenin tarihsel dönüm noktalarına göre; Rusya İmparatorluğu döneminde, sonrasında Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği döneminde ve bugünkü Rusya şartlarında gelişimi ve uğradığı değişimler hakkında bilgi verilmiştir Ekim Devrimi öncesi dönemi; iş güvenliği açısından işçi emeğinin sömürülme dönemi olarak nitelendirilmektedir. 1. Petro döneminde sanayi sektörünün gelişmesiyle birlikte reşit olmayan çocuklar ve kadın işçiler; yıllık izinleri olmadan günde 18 saate kadar çalıştırılmaktadır. Bu dönemde iş güvenliği konusunun ilk filizleri olarak 1835 yılında Fabrika Sahibi ve İşçi Arasındaki İlişkiler ve 1845 yılında da 12 Yaşından Küçük Çocukların Fabrikada Çalışma Yasağı dökümanları sayılabilir yılları arası çıkarılan 9 farklı yasa sayesinde 12 yaşından küçük olan çocukların ve kadınların çalışma şartları ve sınırları; fabrikalarda çalışan çocukların eğitimin sağlanması; istifa ve işe alınma prosedürleri şekillendirilmiş olup çalışma günü 11,5 saate kadar indirilmiştir. Demokrat İşçi Parti sinin ortaya çıkması ve sonrasında işçi haklarını düzenleyen programlarını sunmasıyla ülkede siyasi karışıklıklar yaşanmış ve 1913 de iç savaş başlamıştır. İşsizliğin artması ve ürünlerin piyasada pahalılaşmasıyla birlikte ayaklanmalar çıkmış ve halk; 8 saatlik çalışma günü, sigortaların sağlanması ve ergenlerin emeğinin korunması gibi haklar talep etmiştir. Olayların büyümesiyle Rusya da 1917 yılında Ekim devrimi gerçekleşmiş ve iktidara Bolşevikler gelmiştir. Aynı sene işçilerin çalışma günü 8 saate indirilmiş ayrıca 16 ila 50 yaş arası çalışmak zorunlu hale getirilmiştir. Bolşevikler döneminde işsizliğin çözülmesi ve işçi sigortalarının idaresi sendikalara devredilmiştir. Ülkedeki iş güvenliği konusundan sorumlu olacak birim olarak ise Halk İş Komiserliği göreve başlamıştır yılında kadınların ve 16 yaş altındaki çalışanların haklarını koruyan ve gece çalışma yasağı getiren İş Mevzuatı oluşturulmuştur. Bu mevzuatın birçok eksiği bulunduğundan 1922 yılında iş kontratı, güvenlik, hijyen kavramlarının normlarla resmedilmesi; işverene; çalışanlara iş elbisesi temin etme, çalışma ortamını iyileştirme zorunluluğu getirilmesi ile İş Mevzuatı nın eksikleri tamamlanmıştır. Yeni mevzuata göre devlet müfettişinin (komiserinin) onayı olmadan hiçbir yeni tesis devreye alınamamakta ve yeni iş yeri açılamamaktadır. Bu dönemde ilk kez iş koluna göre yönetmelikler ve normlar yayınlanmakta; çalışma şekli; işin özelliğine göre fiziksel ve entelektüel olarak ayrılmaya başlamaktadır. xv

18 İnşaat alanındaki iş güvenliği konusu ise 1926 da İnşaat Normları ve Kuralları nın (SniP) yayınlanması ile başlamış, iş yerindeki hijyen gereçlerinin ve iş kıyafetlerinin özellikleri ile ilgili kurallar belirlenmiştir de makinelerle çalışma güvenliği konusu ele alınmış, inşaatta iş güvenliği denetimi başlatılmıştır yılında Halk İş Komiserliği iş güvenliği sorumluluğunu tamamen sendikalara devretmiştir. Sovyet dönemi süresince sendikalar olağanüstü bir çalışma sistemi geliştirmiştir. Sürekli olarak iş güvenliği denetiminin yapılmasının yanı sıra iş yerlerindeki tartışmalarının çözümü, bir işçinin işten çıkarılma onayının verilmesi, işçilere daire tahsisi ve ayrıca dinlenme tesislerinde tatil turlarının dağıtılması dahi sendikalar tarafından yapılmaktadır. İşçileri spora ve eğitime özendirerek ülkenin genel kültür seviyesinin yükselmesinde sendikaların büyük katkısı olmuştur yılları arası Rusya nın 2. Dünya savaşına katılmasından dolayı iş güvenliği konusunda herhangi bir çalışma yapılmamıştır yılları arasında ise, iş yeri standart iç tüzüğü, iş anlaşmazlıkları inceleme süreci, teknik denetim konuları hakkında önemli tüzükler geliştirilmiştir yılı sonrasında ülke genelinde yaralanma, ölüm ve meslek hastalıkları oranlarında düşüş gözlemlenmektedir yılında Sovyet döneminin bitmesiyle sendikalarca yapılan iş güvenliği denetimi devlete devredilmiştir de devlet tarafından yeni Federal İş Mevzuatı geliştirilmiş olup bu mevzuattaki bazı eksiklikler 1999 yılında düzeltilmiş ve işverenin sorumlulukları detaylıca belirlenmiştir. Bu mevzuatla yerel yönetimlere iş güvenliği konusunda geniş haklar verilmiştir. Mevzuatın diğer önemli noktaları ise; çalışanın güvenli olarak kabul etmediği işini bırakabilmesi, işverenden çalışma şartları hakkında bilgi alınabilmesi, işçinin talebi üzerine iş güvenliği denetimin yapılabilmesi, iş güvenliği eylemleri için finans kaynaklarının belirlenmesi; işçi ve işverenin işbirliği sonucu denetim komisyonlarının oluşturulabilmesidir. Günümüzde Rusya Federasyonu sınırları dahilinde faaliyet gösteren herhangi bir işletme, iş güvenliği konusunda devlet tarafından düzenlenen ve belli norm ve kuralları içeren belgelere uyarak hareket etmelidir. Araştırmada Rusya nın inşaat sektöründeki iş güvenliği mevzuatı ele alınarak konunun en önemli dokümanları bir araya getirilmiştir. Bunlar; İnşaat Norm ve Kuralları (SNiP), İş Güvenliği Kuralları (PB), Kurallar Derlemesi (Svod Pravil), İş Güvenliği Uygulama Yönetmelikleri (TOİ), Yangın Güvenliği Kuralları (PPB), Birleşik Ücret Tarifesi-Kalifiye Klavuzu (ETKS), Yapım Yöntemleri Klavuzları (MDS), Devlet Standartları (GOST) ve Sağlık Koşulları Norm ve Kuralları dır (SanPiN). Çalışmada, inşaat sektöründe iş güvenliği konusunda kullanılan bu dokümanların isim ve numaraları yazılarak liste halinde verilmiştir. Liste öneri amaçlı verilmiş olup Rusya Federasyonu nda yeni inşaat projesine başlayacak müteahhitlere, iş güvenliği mevzuatını inceleme konusunda izlenmesi gereken yolu göstermektedir. İş yerinde İSİG organizasyonu ve iş güvenliği eylemleri için hazırlanması gereken dokümantasyon ve dayanağı yasal kaynaklar (RF İş Mevzuatı, Federal Yasa, SNiP vb) bir araya getirilip bu çalışmada tablo halinde sunulmuştur. İş güvenliği konusuna (İSİG eğitimi, kişisel koruma ekipmanları vs) bağlı olarak resmi kaynakların adları, ve nihayetinde işletmede bulundurulması zorunlu olan İSİG evraklarının türleri sıralanmıştır. xvi

19 İnşaat projelerinin, uygulamada olmazsa olmazları niteliğindeki iş güvenliği eğitimi, iş kazalarının incelenme süreci, çalışma yeri şartları denetimi, devlet denetimi ve şirketin iç denetimleri başlıklarının dikkat edilmesi gereken hususları irdelenmiştir. Rusya da iş güvenliği eğitiminin en önemli yasal kaynakları; GOST SSBT İSİG eğitim organizasyonu. Genel hükümler ve 13 Ocak 2013 tarihli RF Çalışma Bakanlığının ve Eğitim Bakanlığının İSİG eğitimi ve iş güvenliği bilgi denetim organizasyonu hakkında adlı Kararnamesidir. İş güvenliği eğitimi yönetici ve uzman kadrosunun; ve işçilerin iş güvenliği eğitimi olarak ikiye ayrılmaktadır. Eğitim göreve başlanıldıktan sonra en geç 1 ay içerisinde alınmalı ve 3 senede bir tekrarlanmalıdır. Ayrıca, çalışanlar göreve başlarken oryantasyon eğitimi aldıktan sonra çalışma yerinde talimatname alarak birincil iş güvenliği eğitiminden geçmek zorundadır. Bölüm şeflerinden alınan bu eğitim sonrasında işçinin 2-10 mesailik staj yapması gerekmektedir. Tez çalışmasının devamında RF da iş kazası inceleme süreci hakkında bilgi verilmektedir. Bu süreç, İş Mevzuatının No lu Maddelerine ve Çalışma Bakanlığının 73 No lu Şirketlerde ve değişik iş kollarında iş kazaları inceleme özellikleri hakkında adlı Kararnamesine dayanmaktadır. Toplu iş kazalarında (2 kişi ve fazlası), ağır yaralanmalı veya ölümle sonuçlanan iş kazalarında işveren veya onun temsilcisi 24 saat içinde resmi makamlara resmi formları hazırlayarak durumu bildirmek zorundadır. Rusya sınırları içerisinde faaliyet gösteren tüm işletmelerde yapılması gereken diğer bir süreç, Çalışma Yeri Koşulları Denetimidir. Bu denetiminin düzenlenmesinden işveren sorumlu olup en az 5 senede bir uygulanmalıdır. Denetim komisyonu; işveren temsilcisi, işçi veya sendika temsilcisi, tarafsız sertifikalı özel denetim kurumu temsilcisi ve iş güvenliği uzmanından oluşmaktadır. Denetim komisyonu, laboratuvar ölçümleri ve çalışma yerinde iş kazası riski ölçümleri yaparak her çalışma yeri için tehlike sınıfı belirlemektedir. Çalışma yeri koşulları denetim uygulamasının 2013 yılı yaklaşık ücretleri bu çalışmada belirtilmiştir. Ayrıca, iş güvenliği alanında inşaat şirketlerinin karşılaşabileceği diğer bazı harcamalar özetlenmiştir. Bunların bazıları elektrik güvenliği sertifikası, yangın güvenliği sertifikası, çevre koruma sertifikası ve tehlikeli atıklarla çalışma sertifikası eğitim ücretleridir. İş güvenliği devlet ve şirket içi denetim konusu da bu tez çalışmasında incelenmiştir. Devlet denetimi planlı ve plan dışı olarak gerçekleştirilmekle birlikte planlı denetim istisnai projeler hariç 3 senede bir uygulanmaktadır. Plan dışı denetimin sıklığı belli olmamakta ve özel durumlara bağlı olmaktadır. Devlet iş güvenliği denetiminde kontrol edilebilecek hususlar ve dokümantasyonu tablo halinde sunulmuştur. Çalışmanın devamında büyük bir Türk inşaat şirketinin Rusya daki iş güvenliği mevzuatının gerektirdiği şekilde uygulamada örnek olabilecek dökümantasyon paketi incelenmiş ve Türk inşaat firmalarına olumlu katkısı olabileceği düşüncesiyle bu dokümantasyon üzerinden değerlendirmeler yapılmıştır. Tez çalışmasının son kısmında ise Rusya da inşaat sektöründe iş güvenliği konusu üzerine değerlendirmeler yapılmış ve burada faaliyet gösterecek olan Türk müteahhitlere bazı öneri ve ipuçları verilmiştir. Bu kısımda yer alan; inşaat öncesi, inşaat sırasında ve inşaat sonrasında iş güvenliği prosedürleri adlı çizelge, Türk müteahhitlere rehber niteliğinde sunulmuştur. xvii

20 xviii

21 THE DEVELOPMENT OF OCCUPATIONAL SAFETY IN RUSSIAN FEDERATION AND OCCUPATIONAL SAFETY LEGISLATION IN CONSTRUCTION SECTOR SUMMARY Bu araştırma yapılırken iş güvenliği kavramının; ülkenin tarihsel dönüm noktalarına göre; Rusya İmparatorluğu döneminde, sonrasında Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği döneminde ve bugünkü Rusya şartlarında gelişimi ve uğradığı değişimler hakkında bilgi verilmiştir Ekim Devrimi öncesi dönemi; iş güvenliği açısından işçi emeğinin sömürülme dönemi olarak nitelendirilmektedir. 1. Petro döneminde sanayi sektörünün gelişmesiyle birlikte reşit olmayan çocuklar ve kadın işçiler; yıllık izinleri olmadan günde 18 saate kadar çalıştırılmaktadır. Bu dönemde iş güvenliği konusunun ilk filizleri olarak 1835 yılında Fabrika Sahibi ve İşçi Arasındaki İlişkiler ve 1845 yılında da 12 Yaşından Küçük Çocukların Fabrikada Çalışma Yasağı dökümanları sayılabilir yılları arası çıkarılan 9 farklı yasa sayesinde 12 yaşından küçük olan çocukların ve kadınların çalışma şartları ve sınırları; fabrikalarda çalışan çocukların eğitimin sağlanması; istifa ve işe alınma prosedürleri şekillendirilmiş olup çalışma günü 11,5 saate kadar indirilmiştir. Demokrat İşçi Parti sinin ortaya çıkması ve sonrasında işçi haklarını düzenleyen programlarını sunmasıyla ülkede siyasi karışıklıklar yaşanmış ve 1913 de iç savaş başlamıştır. İşsizliğin artması ve ürünlerin piyasada pahalılaşmasıyla birlikte ayaklanmalar çıkmış ve halk; 8 saatlik çalışma günü, sigortaların sağlanması ve ergenlerin emeğinin korunması gibi haklar talep etmiştir. Olayların büyümesiyle Rusya da 1917 yılında Ekim devrimi gerçekleşmiş ve iktidara Bolşevikler gelmiştir. Aynı sene işçilerin çalışma günü 8 saate indirilmiş ayrıca 16 ila 50 yaş arası çalışmak zorunlu hale getirilmiştir. Bolşevikler döneminde işsizliğin çözülmesi ve işçi sigortalarının idaresi sendikalara devredilmiştir. Ülkedeki iş güvenliği konusundan sorumlu olacak birim olarak ise Halk İş Komiserliği göreve başlamıştır yılında kadınların ve 16 yaş altındaki çalışanların haklarını koruyan ve gece çalışma yasağı getiren İş Mevzuatı oluşturulmuştur. Bu mevzuatın birçok eksiği bulunduğundan 1922 yılında iş kontratı, güvenlik, hijyen kavramlarının normlarla resmedilmesi; işverene; çalışanlara iş elbisesi temin etme, çalışma ortamını iyileştirme zorunluluğu getirilmesi ile İş Mevzuatı nın eksikleri tamamlanmıştır. Yeni mevzuata göre devlet müfettişinin (komiserinin) onayı olmadan hiçbir yeni tesis devreye alınamamakta ve yeni iş yeri açılamamaktadır. Bu dönemde ilk kez iş koluna göre yönetmelikler ve normlar yayınlanmakta; çalışma şekli; işin özelliğine göre fiziksel ve entelektüel olarak ayrılmaya başlamaktadır. İnşaat alanındaki iş güvenliği konusu ise 1926 da İnşaat Normları ve Kuralları nın (SniP) yayınlanması ile başlamış, iş yerindeki hijyen gereçlerinin ve iş kıyafetlerinin özellikleri ile ilgili kurallar belirlenmiştir de makinelerle çalışma güvenliği konusu ele alınmış, inşaatta iş güvenliği denetimi başlatılmıştır yılında Halk İş Komiserliği iş güvenliği sorumluluğunu tamamen sendikalara devretmiştir. Sovyet dönemi süresince sendikalar olağanüstü bir çalışma sistemi geliştirmiştir. Sürekli olarak iş güvenliği denetiminin yapılmasının yanı sıra iş yerlerindeki tartışmalarının çözümü, bir işçinin işten çıkarılma onayının verilmesi, xix

22 işçilere daire tahsisi ve ayrıca dinlenme tesislerinde tatil turlarının dağıtılması dahi sendikalar tarafından yapılmaktadır. İşçileri spora ve eğitime özendirerek ülkenin genel kültür seviyesinin yükselmesinde sendikaların büyük katkısı olmuştur yılları arası Rusya nın 2. Dünya savaşına katılmasından dolayı iş güvenliği konusunda herhangi bir çalışma yapılmamıştır yılları arasında ise, iş yeri standart iç tüzüğü, iş anlaşmazlıkları inceleme süreci, teknik denetim konuları hakkında önemli tüzükler geliştirilmiştir yılı sonrasında ülke genelinde yaralanma, ölüm ve meslek hastalıkları oranlarında düşüş gözlemlenmektedir yılında Sovyet döneminin bitmesiyle sendikalarca yapılan iş güvenliği denetimi devlete devredilmiştir de devlet tarafından yeni Federal İş Mevzuatı geliştirilmiş olup bu mevzuattaki bazı eksiklikler 1999 yılında düzeltilmiş ve işverenin sorumlulukları detaylıca belirlenmiştir. Bu mevzuatla yerel yönetimlere iş güvenliği konusunda geniş haklar verilmiştir. Mevzuatın diğer önemli noktaları ise; çalışanın güvenli olarak kabul etmediği işini bırakabilmesi, işverenden çalışma şartları hakkında bilgi alınabilmesi, işçinin talebi üzerine iş güvenliği denetimin yapılabilmesi, iş güvenliği eylemleri için finans kaynaklarının belirlenmesi; işçi ve işverenin işbirliği sonucu denetim komisyonlarının oluşturulabilmesidir. Günümüzde Rusya Federasyonu sınırları dahilinde faaliyet gösteren herhangi bir işletme, iş güvenliği konusunda devlet tarafından düzenlenen ve belli norm ve kuralları içeren belgelere uyarak hareket etmelidir. Araştırmada Rusya nın inşaat sektöründeki iş güvenliği mevzuatı ele alınarak konunun en önemli dokümanları bir araya getirilmiştir. Bunlar; İnşaat Norm ve Kuralları (SNiP), İş Güvenliği Kuralları (PB), Kurallar Derlemesi (Svod Pravil), İş Güvenliği Uygulama Yönetmelikleri (TOİ), Yangın Güvenliği Kuralları (PPB), Birleşik Ücret Tarifesi-Kalifiye Klavuzu (ETKS), Yapım Yöntemleri Klavuzları (MDS), Devlet Standartları (GOST) ve Sağlık Koşulları Norm ve Kuralları dır (SanPiN). Çalışmada, inşaat sektöründe iş güvenliği konusunda kullanılan bu dokümanların isim ve numaraları yazılarak liste halinde verilmiştir. Liste öneri amaçlı verilmiş olup Rusya Federasyonu nda yeni inşaat projesine başlayacak müteahhitlere, iş güvenliği mevzuatını inceleme konusunda izlenmesi gereken yolu göstermektedir. İş yerinde İSİG organizasyonu ve iş güvenliği eylemleri için hazırlanması gereken dokümantasyon ve dayanağı yasal kaynaklar (RF İş Mevzuatı, Federal Yasa, SNiP vb) bir araya getirilip bu çalışmada tablo halinde sunulmuştur. İş güvenliği konusuna (İSİG eğitimi, kişisel koruma ekipmanları vs) bağlı olarak resmi kaynakların adları, ve nihayetinde işletmede bulundurulması zorunlu olan İSİG evraklarının türleri sıralanmıştır. İnşaat projelerinin, uygulamada olmazsa olmazları niteliğindeki iş güvenliği eğitimi, iş kazalarının incelenme süreci, çalışma yeri şartları denetimi, devlet denetimi ve şirketin iç denetimleri başlıklarının dikkat edilmesi gereken hususları irdelenmiştir. Rusya da iş güvenliği eğitiminin en önemli yasal kaynakları; GOST SSBT İSİG eğitim organizasyonu. Genel hükümler ve 13 Ocak 2013 tarihli RF Çalışma Bakanlığının ve Eğitim Bakanlığının İSİG eğitimi ve iş güvenliği bilgi denetim organizasyonu hakkında adlı Kararnamesidir. İş güvenliği eğitimi yönetici ve uzman kadrosunun; ve işçilerin iş güvenliği eğitimi olarak ikiye ayrılmaktadır. Eğitim göreve başlanıldıktan sonra en geç 1 ay içerisinde alınmalı ve 3 senede bir xx

23 tekrarlanmalıdır. Ayrıca, çalışanlar göreve başlarken oryantasyon eğitimi aldıktan sonra çalışma yerinde talimatname alarak birincil iş güvenliği eğitiminden geçmek zorundadır. Bölüm şeflerinden alınan bu eğitim sonrasında işçinin 2-10 mesailik staj yapması gerekmektedir. Tez çalışmasının devamında RF da iş kazası inceleme süreci hakkında bilgi verilmektedir. Bu süreç, İş Mevzuatının No lu Maddelerine ve Çalışma Bakanlığının 73 No lu Şirketlerde ve değişik iş kollarında iş kazaları inceleme özellikleri hakkında adlı Kararnamesine dayanmaktadır. Toplu iş kazalarında (2 kişi ve fazlası), ağır yaralanmalı veya ölümle sonuçlanan iş kazalarında işveren veya onun temsilcisi 24 saat içinde resmi makamlara resmi formları hazırlayarak durumu bildirmek zorundadır. Rusya sınırları içerisinde faaliyet gösteren tüm işletmelerde yapılması gereken diğer bir süreç, Çalışma Yeri Koşulları Denetimidir. Bu denetiminin düzenlenmesinden işveren sorumlu olup en az 5 senede bir uygulanmalıdır. Denetim komisyonu; işveren temsilcisi, işçi veya sendika temsilcisi, tarafsız sertifikalı özel denetim kurumu temsilcisi ve iş güvenliği uzmanından oluşmaktadır. Denetim komisyonu, laboratuvar ölçümleri ve çalışma yerinde iş kazası riski ölçümleri yaparak her çalışma yeri için tehlike sınıfı belirlemektedir. Çalışma yeri koşulları denetim uygulamasının 2013 yılı yaklaşık ücretleri bu çalışmada belirtilmiştir. Ayrıca, iş güvenliği alanında inşaat şirketlerinin karşılaşabileceği diğer bazı harcamalar özetlenmiştir. Bunların bazıları elektrik güvenliği sertifikası, yangın güvenliği sertifikası, çevre koruma sertifikası ve tehlikeli atıklarla çalışma sertifikası eğitim ücretleridir. İş güvenliği devlet ve şirket içi denetim konusu da bu tez çalışmasında incelenmiştir. Devlet denetimi planlı ve plan dışı olarak gerçekleştirilmekle birlikte planlı denetim istisnai projeler hariç 3 senede bir uygulanmaktadır. Plan dışı denetimin sıklığı belli olmamakta ve özel durumlara bağlı olmaktadır. Devlet iş güvenliği denetiminde kontrol edilebilecek hususlar ve dokümantasyonu tablo halinde sunulmuştur. Çalışmanın devamında büyük bir Türk inşaat şirketinin Rusya daki iş güvenliği mevzuatının gerektirdiği şekilde uygulamada örnek olabilecek dökümantasyon paketi incelenmiş ve Türk inşaat firmalarına olumlu katkısı olabileceği düşüncesiyle bu dokümantasyon üzerinden değerlendirmeler yapılmıştır. Tez çalışmasının son kısmında ise Rusya da inşaat sektöründe iş güvenliği konusu üzerine değerlendirmeler yapılmış ve burada faaliyet gösterecek olan Türk müteahhitlere bazı öneri ve ipuçları verilmiştir. Bu kısımda yer alan; inşaat öncesi, inşaat sırasında ve inşaat sonrasında iş güvenliği prosedürleri adlı çizelge, Türk müteahhitlere rehber niteliğinde sunulmuştur. xxi

24 xxii

25 1. GĠRĠġ 1.1 Rusya Ġmparatorluğu nda Emek ve Emeğin Korunması Rusya, Büyük 1. Petro nun 1721 yılında uyguladığı yenilikler sonucu, Rusya İmparatorluğu olduktan sonra sanayi ve üretim yükseliş dönemini yaşamaktaydı. Çeşitli fabrikalarda üretim faaliyetlerinin yaygınlaşmasından dolayı yeni oluşan iş yerlerine devlet tarafından toprak köleleri, evsiz, suç işlemiş ve başka uğraşı olmayan insanlar atanıyordu. Bu dönemde sanayinin kalkınması; Rusya ekonomisinin büyük bir adım kaydetmesinin en önemli sebebidir. Büyük Petre iktidarında yaygınlaşan fabrika ve maden ocaklarındaki (Ural bölgesinde) çalışma şartları çok zor ve tehlikeli sayılmaktaydı. Ağır maden ocağı işlerine giden insanlar, savaştaymış gibi hayatlarını kaybediyorlardı. Köylerde de, toprak köleliği ancak 1861 yılında kalkacağından bu dönem çalışanları için normal çalışma şartları bir hayaldi. Bu çalışma koşullarında ortaya çıkan ölüm ve yaralanmaların yüksek değerleri ve güvenli çalışma şartlarını nasıl sağlayabiliriz sorusu; ilk defa ilerici insanları düşündürmeye başlamıştır. Ancak elbette Rusya İmparatorluğu nun bu zor tarihi sürecinde herhangi bir iş güvenliği normu veya kanunu henüz ortaya çıkmamıştır [4]. 1.2 Tezin Amacı İşçi sağlığı ve iş güvenliği (İSİG) konusunun Türkiye de geçtiğimiz yıllarda yürürlüğe giren yasalarla yeni yeni hız alması ve köklü bir tarihçesi olmayışı nedeniyle Türk şirketlerinin iş güvenliği konularında yeterli bilgi ve tecrübeye sahip olmadıkları ortadadır. Bu bilgi ve tecrübe eksikliği; özellikle iş güvenliği açısından risk taşıyan inşaat projelerinde, yurtdışında çalışan Türk müteahhit firmalarını projelerin ilerleyen safhalarında büyük kayıplara uğratmaktadır. Bu çalışmada, Rusya Federasyonu nda işçi sağlığı ve iş güvenliği konusunun gelişimi ve bügünkü durumu incelenmektedir. İş güvenliği esaslarının çıkış noktasından itibaren ülkenin tarihi dönüm noktalarına bağlı olarak Rusya daki iş 1

26 güvenliği mevzuatının gelişimi ve günümüzdeki durumuna göre dikkat edilmesi gereken hususlar anlatılmaya çalışılmıştır. Bu çalışma ile Rusya Federasyonu nda faaliyet gösteren/gösterecek olan Türk inşaat şirketlerinin günümüz iş güvenliği mevzuatı hakkında bilgi sahibi olmaları amaçlanmış olup gelecek inşaat projeleri için bu çalışmayı kılavuz olarak kullanmaları umulmaktadır. 1.3 ĠĢçi Sağlığı ve ĠĢ Güvenliğinin Genel Kavramı Rusya Federasyonu (RF) Anayasasının 7. maddesi uyarınca, RF nda insan sağlığı ve emeği devlet tarafından korunmaktadır. İş Kanunu na göre Rusya daki İSİG mevzuatı, tüm işverenleri ve sözleşmeli çalışanlarını, devlet tarafından farklı görevlere atanan askeri personeli, öğrenimi esnasında stajyerlik yapan öğrencileri ve diğer çalışan vatandaşları kapsamaktadır. Ayrıca, Rusya Federasyonu nun çeşitli ülkelerle yaptığı uluslararası anlaşmaslar ile aksi öngörülmemişse; iş güvenliği mevzuatı, Rusya yargı yetkisi altında olan yabancı işletmelerin tüm çalışanlarını da kapsamaktadır. Bugünkü Rusya Federasyonu İş Mevzuatı, iģçi sağlığı ve iģ güvenliği kavramını şöyle belirlemektedir: Emeğin korunması (iş güvenliği): iş faaliyeti süresince işçilerin sağlık ve hayatının korunmasını amaçlayan hukuki, sosyo-ekonomik, organizasyonel ve teknik, sıhhi-hijyenik, önleyici ve tedavi edici, rehabilitasyon ve diğer eylemleri içeren bir sistemdir [1]. Bunlardan ilki, hukuki eylemler adı altında güvenli ve sağlıklı çalışma koşulları konusundaki standartları düzenleyen hukuki normların ve onlara uyulmasını sağlayan ceza sisteminin oluşturulmasıdır. Bu hukuki normlar sistemi RF Anayasasına dayanmakta olup, federal yasaları, federal bölge yasalarını, RF yürütme organlarının norm belgelerini ve işletmelerin geliştirdiği lokal norm belgelerini içermektedir. Sosyo-ekonomik eylemler; devlet tarafından iş güvenliği seviyesini yükseltmeye yönelik işveren teşvik programı; ağır, zararlı ve tehlikeli işlerde tazminat ve ek ödemelerin belirlenmesi, sosyal açıdan daha zayıf olan işçi kategorisinin korunması; sosyal sigortanın bağlanması, mesleki hastalıklardan ve iş yaralanmalardan dolayı doğan tazminatların ödenmesi gibi birçok diğer eylemleri de içeremektedir. 2

27 Organizasyon ve teknik eylemler ile işletmelerde İSİG konusundaki faaliyetlerin planlanması ve iş güvenliği kurallarının sağlanması amacıyla iş güvenliği biriminin ve komisyonunun oluşturulması, yönetici ve çalışanların iş güvenliği eğitimlerinin organize edilmesi, çalışanların çalışma yerlerindeki zararlı ve tehlikeli unsurlar hakkında bilgilendirilmesi, çalışma yerlerinin sertifikalandırılması, olumsuz faktörleri azaltmak amacıyla modern ve güvenli teknoloji, malzeme, makine ve mekanizmalarının uygulamaya geçirilmesi, iş ve teknik proseslerin disiplinin yükseltilmesi kastedilmektedir. Sıhhi-hijyenik eylemler; mesleki hastalıkları önlemek amacıyla üretim sırasında oluşan zararlı faktörleri indirgemeye yönelik çalışmalardır. Önleyici ve tedavi edici eylemler; ilk ve periyodik sağlık muayenelerinin, önleyici ve tedavi edici besleme programlarının hazırlanması gibi eylemleri kapsanmaktadır. Rehabilitasyon eylemleri; işverenin ya da işletme yönetiminin, çalışanın sağlık durumuna göre daha uygun çalışma şartlarına sahip bir göreve atanması gibi zorunlu eylemleri kastetmektedir. [2] RF nda emeğin korunması terimi, birçok konudan oluşan bir sistemi tariflemektedir: Üretim sağlık koģulları; işçiler üzerinde olumsuz etkisi olan zararlı üretim faktörlerinin önlenmesini veya azaltılmasını sağlayan teknik yöntem ve eylemler bütünüdür. ĠĢ hijyeni; farklı iş kollarının çalışma koşullarını ve iş özelliklerini, bunların insan sağlığı üzerinde etkilerinin incelenmesi; çalışma ortamının işçiler üzerindeki zararlı ve tehlikeli etkilerini önlemek amacıyla bilimsel esaslı uygulama metodlarının geliştirilmesidir. Önleyici tıp olarak da nitelendirilmektedir. Elektrik güvenliği; çalışanın, elektrik akımı, elektromanyetik alanlar ve statik elektriğinin zararlı etkilerinden korunmasını amaçlamaktadır. Yangın güvenliği; bireyin, toplum ve devlet varlıklarının yangınlardan korunması ile ilgili eylemler bütünüdür. Endüstri güvenliği; bireyin ve toplumun hayati önem taşıyan unsurlarının, tehlikeli sanayi tesislerinde oluşabilecek kazalardan ve kaza sonucu olumsuz etkilerinden korunmasıdır. 3

28 ĠĢ güvenliği yönetimi; meslek hastalıklarını ve işyerindeki ölüm ve yaralanma sayısını azaltma, güvenli ve sağlıklı iş ortamını sağlama programı kapsamında çalışma şartlarını iyileştirme konusundaki iş güvenliği eylemlerinin organizasyonudur. Bu sistem, iş güvenliği standartlarının uygulanmasına dayanmaktadır. Profesyonel riskler yönetimi; işyerindeki riskleri tespit etmeye, değerlendirmeye ve azaltmaya yönelik birbirine bağlı olan eylemlerin bir bütünüdür. [3] 1.4 Rusya Federasyonu Tarihindeki Anahtar Dönemler Çalışmada incelenecek olan Rusya ya özgü iş güvenliği mevzuatının gelişimi, Rusya nın geçmişinde gerçeklemiş önemli tarihi olaylara bağlı olduğundan, aşağıda kısaca ülkenin tarihi dönemlerine değinilmiştir: Çizelge 1.1: Rusya tarihinde yer alan periodlar. GerçekleĢmiĢ olay Tarih Rusya da toprak köleliğin kalkması Ekim devrimi Askeri komünizm dönemi İç savaş dönemi SSCB nin oluşturulması Ülkenin kollektifleştirme dönemi Ülkenin sanayileşme dönemi Anayurt savaş dönemi (1. Dünya Savaşı Dönemi) Çalışmanın devamında, Rusya nın iş güvenliği konusundaki gelişimini etkileyen tarihi olayların ve olguların analizi yapılırken daha çok, kendine özgü özellikler taşıyan üç ana dönem ele alınacaktır. Bunlar: 1. dönem 1917 Ekim Devrimi öncesi; 2. dönem Bolşeviklerin iktidara gelmesinden sonra 1993 yılına kadar; 3. dönem 1993 ten bugüne kadar. 4

29 EKĠM DEVRĠMĠ ÖNCESĠ RUSYA DA Ġġ GÜVENLĠĞĠ 2.1 Rusya daki ĠĢ Güvenliği Konusunda Ġlk ÇalıĢmalar ve Ölüm ve Yaralanmaya ĠliĢkin (Travmatizm 1 ) Analizler Zamanının seçkin bilim adamlardan biri olan Mihail Lomonosov, iş yerlerinin güvenli olması konusundaki ilk çalışmalarını başlatarak 1742 yılında «Metalurji ve Madencilik Temelleri» adı altında topladığı çalışmasında; madenci işçilerin güvenlik, hijyen, çalışma ve dinlenme şartları, hafriyat kenetlemesi, merdiven geçişlerin güvenliği ve iş üniformanın uygunluğu gibi konuları ele almıştır. 19. yüzyılın ortalarında (Rusya İmparatorluğu nda toprak köleliğinin kalkmasından sonra) Rusya daki İş Mevzuatı sadece iki kararnameden oluşmaktaydı. Birincisi, 1835 yılında yayımlanmış olan «Fabrika Sahibi ve İşçi Arasındaki İlişkiler» isimli kararnameydi. İkincisi ise «12 Yaşından Küçük Çocukların Fabrikada Çalışma Yasağı» adı altında 1845 yılında yayımlanmış olan ve küçük çoçukların gece 12:00 den sabah 6:00 ya kadar çalışma yasağını açıklayan kararnameydi. Bu iki kararname; Rusya İmparatorluğu nda İş Mevzuatının ilk filizleriydi. Aynı dönemde ilk defa devlet tarafından ölümle sonuçlanan yaralanma analizi çalışmaları yapılmaktaydı yılında İçişleri Bakanlığı dergisinde; 1842 yılı içinde Rusya da ihtiyatsızlık sonucu gerçekleşmiş ölüm sayısı» adı altında makale yayımlanmıştır. Ölüm sebeplerinin arasında 6 ana sebep gösterilmiştir: 1) boğulma, 2) çarpma, 3) ezilme, 4) yanma, 5) yanlışlıkla silahla kendini vurma, 6) alkolün dozajını kaçırma gibi [5]. Görüldüğü gibi üretimle ilgili oluşan ölüm ve yaralanlar 2. ve 3. kategoride toplanmıştır. Buna paralel olarak insanların çalışma dalına, ikamet yerine, iş bölümüne göre de ölümlerin sebepleri incelenerek her analiz grubunun toplam ölüm sayısına göre oran tespidi yapılmıştı. Bu dönem için devlet tarafından yapılan ölüm ve yaralanma analizleri tekrar görülmemekte ve benzeri araştırmalar ancak 20. yüzyıl Rusya sında yeniden başlamaktadır. 1 Travmatizm belirli bir toplum grubunun belirli bir süreç içinde farklı dış faktörlerinin etki altında kalarak geçirdiği travma (yaralanma) ve ölüm sayısını yansıtan tıbbi ve sosyal bir tabirdir. 5

30 2.2 Kapitalizmin Filizlenme Döneminde ÇalıĢanların Mücadelesi ve ĠĢ Mevzuatı nın GeliĢmesi Avrupa da vahşi kapitalizm dönemi, feodalizm sonrası belirgin bir geçiş olarak lere denk gelmektedir. Sanayinin fırtınalı gelişimi, kendi iş gücünü satarak geçinebilen yeni nesli doğurmuştur. Rusya da bu dönemde köklü değişimler yaşanmış olup ekonomi, siyasi, eğitim ve diğer alanlarda reformlar yapılmıştır. Rusya ve yurtdışında iş gücünün sömürüldüğü bu dönem, işçi sınıfının yeniden doğma dönemiydi. Erkekler ile aynı düzeyde çalıştırılan kadın ve çocuklar için bu dönem ayrıca bir eziyet dönemiydi. 18 saat sürebilen çalışma saatlerine ilave olarak gece vardiyalarının olduğu ve yıllık izinlerin olmadığı bu dönemde çoçuklar 5-6 yaşından itibaren çalıştırılmaya başlatılıyordu [4]. 19. yüzyılın 80 leri ile 20. yüzyıla kadar olan süre, Rusya daki İş Mevzuatı için önemli bir period olarak kabul edilmektedir. Sanayiciler ve işçiler arasındaki ilişkilerin devlet düzeyinde belirli kurallara bağlama girişimlerinin gerçekleştiği bu dönemde, endüstri işçi hukukunun temelini oluşturan toplam dokuz yeni yasa yürürlüğe girmiştir. Bunlardan ilki olan 1 Haziran 1882 de yürürlüğe giren bu yasa ile en korunmasız sınıfı oluşturan kadın ve çocukların hakları savunulmuş ve 12 yaşın altındaki çocukların fabrikalarda çalışması yasaklanmıştır. Yasanın yerine getirilmesi için 17 bin çalışma yeri başına fabrikaları gözetleyen 20 müfettiş göreve başlatılmıştır. «Manüfaktür ve fabrikalarda çalışan çocukların eğitimi hakkında» (12 Haziran 1884) diğer bir yasa ise, fabrikalarda çalıştırmak için çocuklara eğitim vermek üzere işverenlere okul açma konusunda tavsiye vermekte ve zorunluluk kılmaktadır. 3 Haziran 1885 tarihli yasa «Reşit olmayanlar ve kadınlar için gece çalışma yasakığı»nı getirmektedir tarihli Morozov Grevi nden 2 hemen sonra kabul edilen yasa ile işveren ve çalışan arasındaki işe alınma ve istifa etme şartları düzenlenmiş, kesilen cezaların azami düzeyi maaşın %5 i olarak belirlenmiş, kesilen cezaların çalışan ödenekleri fonlarına yatırılması zorunlu kılınmıştır. 2 Morozov Grevi, 7-17 Ocak 1885 tarihlerinde Morozov tekstil fabrikasında 8 bin çalışanı tarafından gerçekleşmiş olup fabrika sahiplerinin sömürü rejimine, yıllar arasında 5 kez yaşanan maaş azaltılmasına ve işçi maaşının %50 sine varan ceza kesintilerine karşı verilmiş bir tarihi mücadeledir. 6

31 1887 tarihli yasaya göre Rusya da azami çalışma günü süresi belirlenmiş olup yetişkin erkekler için çalışma günü 11,5 saati geçmeyecek şekilde ayarlanmıştır. Bu döneme ait yürürlüğe giren diğer yasalar da Rusya da İş Mevzuatının oluşmasına katkıda bulunmuştur. 19. yüzyılın sonlarında Rusya daki ücretli çalışan sınıfının yaklaşık yarısı (%45) 23 yaşın altındaki gençlerden oluşmaktaydı. Ergenlerin nerdeyse üçte ikisi 15 yaşını, üçte biri ise 12 yaşını geçmeden fabrikalara veya başka işyerlerinde çalışmaya atılmaktaydı. Makine ve özellikle dokuma bölümlerinde çocukların da yapabileceği birçok farklı iş mevcuttu. Fakat aynı iş için ergenlere yetişkinlere göre daha düşük bir ücret ödenmekteydi [5]. Rusya da yürürlüğe giren yasalara rağmen ağır ve yıpratıcı çalışma şartları ve yüksek sayıda ölüm ve yaralanmalar, işçileri kendi haklarını savunmak zorunda bırakmaktadır. Bu özellikle, Rusya da sosyal-demokrat akımının oluşmasından sonra yeni bir güç olarak ortaya çıkmaktadır. Şöyle ki, 1903 yılında Rusya Sosyal Demokrat İşçi Parti nin (RSDİP) 2. Kongresi nde aşağıdakileri içeren Parti Programı kabul edilmiştir:...işçi sınıfının fiziksel ve manevi açıdan yok olmaktan korunması ve özgürlüğe yol açan mücadele verme kabiliyetini arttırmak adına partimiz şunları talep ediyor: -Tüm ücretli çalışanlar için iş gününün 8 saatle sınırlanması; -Tüm iş dalları ve çalışanların her iki cinsiyeti için 42 saatin altında olmayan haftalık tatilin yasa ile belirlenmesi; -Tamamen fazla mesainin yasaklanması; -Gece ( saatler arası) çalışmanın yasaklanması; İşverenin 16 yaşından küçük iş gücünü kullanmasının yasaklanması; yaşları arası olan ergenlerin iş gününün 6 saat ile sınırlanması... [6] Yüzyıl Rusya sındaki ĠĢçi Sınıfının Mücadelesi 1913 yılında iş güvenliği konusunda Rusya da olan tüm yasalar Endüstriyel çalışma hakkında isimli tüzük altında toplanmış olup Rusya İmparatorluğu nun yasalar kitabında yayımlanmıştır. Devlet tarafından atılan bu adım iş güvenliğinin 7

32 ayrı bir dal haline gelmesine yol açmıştır. Bu tüzükte ilk defa işçilerin sosyal sigorta konusu ele alınmıştır. Devrim önceki Rusya da yasalar son derece eksik ve sadece devlet dallarında işlemekteyken ekonominin tüm dallarında uygulanmamaktadır. Ergenlerin iş günü ve yetişkinlerin iş günü arasında fark olmayıp 1913 yılında yetişkinlerin azami çalışma günü 10 saati, ergenlerin ise 9,5 saati bulmaktadır. O zamanlar istihdam durumu hükümet ve çevresindekileri ilgilendiren bir sorun değildi iç savaş yıllarında işletmelerin durdurulması ve öncelikle reşit olmayan çalışanların işten atılması nedeniyle işsizlik zirveye ulaşmıştır. Sendikalar bu zamanda yarım milyonluk işsiz ordusu için devletten yardım talep etmesine rağmen olumlu bir yanıt alamamıştır. Şubat Devrimi sonucunda, gençler için bir işgücü borsası oluşturulmamış ve emek korunmasını sağlayan hiçbir yasa iyileştirme görmemiştir. Bununla birlikte 1917 yılının Mart ayından Ağustos ayına kadar yaklaşık 800 işyerinin kapandığı ve 160 bin kişinin çıkarıldığı bu ülkede, sadece Petrograd (Sankt-Petersburg un eski adı) bölgesinde işletmelerde işini kaybetmemiş olan işçi oranı %42 civarındaydı. İşsiz proleterya sınıfı için bu zor dönem, yiyecek ve günlük ihtiyaçlarını karşıladıkları diğer ürünlerin piyasada zor bulunması ve aşırı pahalılaşması yüzünden daha da zorlaşmıştır. Örneğin, 1913 ten 1917 ilkbaharına kadar Moskova da gıda ve temel gereksinim ürünlerinin fiyatları 5 kat yükselmişken diğer şehirlerde yükseliş 10 katı bulmuştur. Ergenlerin ve yetişkinlerin maaş düzeyi bu dönem aynı durumda kalmıştır. Bunların hepsi doğal olarak işçilerin ayaklanmasına, protesto ve grevler düzenlemelerine yol açmıştır. İşçiler; 1917 yazında Petrograd ve Voronej şehirlerinde fabrikaların dağılmasıyla kendi komisyonlarını kurmuş olup demokrasi şartlarına uygun ve sendikaların kontrolü altında yürütülecek olan bir işgücü borsanın oluşturulmasını talep etmişlerdir [4]. Çalışanların protestolarında istedikleri şartlar hemen hemen aynı olmaktaydı: tüm meslekler için 8 saatlik çalışma günü, iş gücünün kayda alınması ve sendikalara bağlı olarak işgücü borsa ağının oluşturulması, sosyal sigorta yasasının bir parçası olup işsizliğe karşı devlet tarafından korunulması, toplumsal işler planının hazırlanması vb. İstihdam, iş güvenliği, iş gününün kısaltılması, ergenlerin emeğinin sömürülmesi, maaşların arttırılması gibi kavramlar 20.yüzyılın ilk yirmi senesi için çok kritik ve 8

33 güncel sorunlardandı. Bu dönemde Rusya proleteryasının verdiği mücadele sadece iş ve yaşam hakları adına değildi, siyasi sorunların da çözülmesini bekliyorlardı. Rusya nın dört bir yanındaki gençlerin ayaklanmaları, siyasi ve ekonomik haklarını kazanmaya yönelik çabalardı. Ülkenin sonraki tarihi döneminde ise sert siyasi çekişmeler, Bolşeviklerin iktidar için savaşması ve 1. Dünya Savaşı yaşanmıştır. Bunların sonucu, iş güvenliği konusunda Rusya İmparatorluğu ndaki yasama faaliyetleri, Ekim Devrimine kadar tamamen durmuştur. 9

34 10

35 3. RUSYA DA YILLARI ARASI Ġġ GÜVENLĠĞĠ 3.1 Rusya da Devrim Sonrası Dönemde Emeğin Korunması Rusya da oluşan ekonomik ve siyasi durum, önce Şubat ayında sonra da Ekim ayında olmak üzere iki siyasi devrimin gerçekleşmesine neden olmuştur. Ekim Devrinden sonra ülkenin iktidarına Bolşevikler gelmiş ve Rusya Sovyet dönemine girmiştir. Yeni devlet rejimin devreye girdiği bu dönem ülke için zor ve çetin bir dönem olmuştur. Sovyet İş Mevzuatı devrim öncesi prensiplerden farklı bir yönde gelişmekteydi. Mevzuatın temelinde, Rusya sosyalist örgütlerinin ve dünya proleteryasının farklı uluslararası kongrelerinde dile getirdiği talepleri yatmaktaydı. Temel koşullar şöyleydi:...çalışan gençlerin siyasi, ekonomik ve hukuksal haklarının iyileştirilmesi; siyasi, profesyonel ve diğer iş sınıfını temsil eden örgütlerin yardımıyla çocuk çalışma yasalarının çıkarılması; yaşlar arası ergenler için çalışma gününün 6 saate kadar indirilmesi; tam gelişmemiş organizmaya sahip 18 yaşın altındaki gençler için tehlikeli olarak kabul edilen bazı mesleklerin bu yaş kitlesi için yasaklanması; reşit olmayan ve kadın çalışanlar için asgari ücretin, işsizlik ve hastalıktan dolayı ödemelerin düzenlenmesi vs [7]. Bolşeviklerin iktidara gelmesi ile kendi fikirlerini gerçekleştirme istekleri onları harekete geçirmiş ve tarihinde kabul edilen ilk kararnameler ile 8 saatlik çalışma günü kabul edilmiştir. Bu kararnameye göre Rusya da çalışma haftası 48 saat ile sınırlandırılmıştır. Böyle bir karar dünyada ilk kez alınmıştır. Diğer dünya ülkeleri ise Uluslararası Çalışma Örgütünün 1. Uluslararası Sözleşmesinin (Hours of Work (Industry) Convention, 1919) imzalanmasından sonra 8 saatlik çalışma gününü kabul etmişlerdir. Örneğin, ABD ancak 1938 yılında azami işgünü süresini ve asgari ücretini belirleyen Adil iş standartları hakkında yasanın yürürlüğe girmesiyle 8 saatlik çalışma gününü kabul etmiştir. Eğitim görmüş kadro eksikliği nedeniyle Bolşevikler devlet yönetimi için kamu güçlerinin ve örgütlerinin katılımını sağlamışlardır. Örneğin, 1917 yılının Aralık ayında işsizlik ve sağlık sosyal sigortalarının idaresi sendikalara devredilmiştir. 11

36 Böylece, 1918 yılının ortalarında Rusya da varolan 200 iş borsasının 147 sinin başında sendikalar bulunmaktadır [8]. 3.2 Sovyet Ülkelerinde ĠĢ MüfettiĢliğinin OluĢturulması ve Onun Görevleri 1918 yılından itibaren Sovyet iktidarı, iş güvenliği ve emekçilerin sosyal sorunlarını kendi takibine almaya başlamıştır. Bunun için 1918 mayıs ayında Sovyet ülkelerinde faaliyet gösterecek olan, kendi hak ve sorumluluklarına sahip İş Müfettişliklerini düzenleyen İş Müfettişliklerin kuruluşları hakkında adı altında yeni bir kararname kabul edilmiştir. Bugün Rusya da yürürlükte olan İş Müfettişliğinden söz eden hükümleri daha detaylı karşılaştırma yapabilmemiz için yukarıda bahsi geçen kararnamenin bazı alıntıları verilmiştir: Halk Komiseri ve diğer bölge Komiserleri gerçekleştirdiği teftişleri, ücretli olmayan iş yerleri dahil olmak üzere ekonomik faaliyet gösteren tüm iş yerlerini kapsamakta olup bu amaçla diğer müfettişleri de tayin etmelidir. 5. Seçilen iş müfettişlerini bölge iş müfettişlerinin onaylaması gerekmektedir. 6. Yerli müfettişliğinin faaliyet alanı ve niceliksel kadro özellikleri bölge müfettişlerinin kararıyla seçilmekte ve Halk Komiserinde onaylanmalıdır. 7. İş müfettişliğinin sorumluluklarından biri de Sovyet iktidarı çalışanlarının haklarını savunmayı amaçlayan ve kabul edilmiş herhangi bir kararnamenin veya yasanın yerine getirilmesini gözlemek ve kontrol etmektir, diğer bir ifade ile çalışanların sağlık ve hayat güvenliğine yönelik tedbirlerini almaktır. 8. Müfettişler, Sovyet ikidarının kabul ettiği iş kararnamelerinin ve çalışanların sağlık ve hayat güvenliğini sağlayan tedbirlerin yerine getirilmemesi veya ihlal edilmesi durumlarında suçluları ödeme cezasını kesme veya mahkemeye verme (talimatın belirttiği sınırların içinde) hakkına sahiptir. 9. İş müfettişleri sorumluluklarını yerine getirirken herhangi bir zamanda çalışanın ve ailesinin ikamet ettiği, dinlendiği ve iş yerine serbest bir şekilde ulaşma hakkına sahiptir. 10. İş müfettişleri görevlerini yerine getirirken Halk Komiserinin emirlerine ve talimatlarına göre hareket etmelidir. [9] 12

37 Kararname alıntılarından görüldüğü üzere bu dönemde müfettişliğin en önemli görevi, çalışanların iş ve sağlık güvenliği ve iş yerindeki koşullarının kontrolüdür. Kararnamenin analizi yapıldığında yeni oluşmuş Sovyet iktidarı tarafından müfettişliğe kontrol için verilen yetki gayet geniştir. Müfettişlerin çeşitli iş yerlerinde başlattığı çalışma koşullarının denetimi ile iş mevzuatının ve normların pek çok yerde ihlal edildiği tespit edilmiştir. Kontroller sırasında çoğu işyerinde; ödemelerde, güvenlik koşullarının uygulanmasında, işçilere üniforma sağlanmasında ve benzeri konularda aksaklıklar ortaya çıkmıştır. Örneğin, İvanovo-Voznesensk şehrinde yerli müfettişler tarafından 10 farklı büyük tekstil fabrikası kontrol edilmiş ve sonuç olarak iş komiserliği adına gönderilen raporda şunlar yer almıştır: Dar, kirli, havalandırması yetersiz olan bu eski fabrikalarda durum o kadar kötü ki onların yeniden yapılandırılması için gereken paranın harcanmasında bir anlam görülmemekte [4]. Kısacası, Sovyet ülkelerinin her köşesinde başkent dahil olmak üzere iş yerlerindeki çalışma şartları kabul edilemez durumdaydı. Diğer ülkelerin müdahalesi ve iç savaş, ülkedeki bazı çalışma koşullarının değişmesini şart kılmıştır. Bunlar arasında: yaşları arası çalışma gücüne sahip nüfus için çalışmak ve çalışma karnesine sahip olmak bir zorunluluktur. Sadece çalışma karnesi olanlar ülke içinde serbest bir şekilde seyahat edebilir ve yiyecek kuponlardan yararlanabilir. 3.3 Sovyet Ülkelerinde ĠĢ Mevzuatının GeliĢmesi Rusya daki devlet rejiminin değişmesi ve Bolşeviklerin iktidara gelmesi ile ve en önemlisi devletin Anayasasının oluşmasıyla emeğin korunması konusundaki mevzuat da değişime ve iyileştirmeye uğramıştır. İş güvenliği konusundaki yasalandırmayı desteklemek amacıyla Halk İş Komiserliği (HİK) oluşturulmuş olup, reşit olmayanlar (16 yaşına erişmemiş), 18 yaşın altında olanlar ve kadınlar için tehlikeli sayılan iş yerlerinde ve gece saatlerinde çalışma yasağını belirten ve 1918 yılın Aralık ayında yayınlanmış ilk SSCB İş Mevzuatı kabul edilmiştir. Doğal olarak kısa süre içinde tasarlanan bu mevzuat, çok ciddi eksiklikler içerdiğinden kısa zamanda değişime uğramıştır yılında SSCB Birlik Yürütme Merkez Komitesi (BYMK) varolan İş Mevzuatının eksiklerini göz önünde bulundurarak yeni mevzuat tasarısını 13

38 oluşturmuş, ilk defa iş kontratı kavramı dile getirilmiş ve böylece yasal olarak çalışma özgürlüğü presibini pekiştirmiştir. Yeni İş Mevzuatı daha önce belirtilmiş iş teftişinin normlarına ek olarak güvenlik ve hijyen normlarını açıklamaktadır. Örneğin, bu normlara istinaden herhangi yeni bir binanın veya teçhizatın işletmeye açılması; İş Müfettişliğinin onayı alınmadan mümkün değildir; çalışanları üniforma ile donatmak ve iş yeri koşullarını iyileştirmek bir zorunluluktur. Daha sonrasında HİK bu normların gelişmesi adına yangın önleyici normları, buhar kazanları kullanma talimatlarını, atık su arıtma kurallarını, madencilikte güvenlik vb konularda yönetmelikleri oluşturmuştur. Yürürlüğe giren yeni İş Mevzuatı; SSCB de HİK tarafından belli bir çalışma grubunu tıbbi incelemeye izin vermektedir [10]. Yeni İş Mevzuatı, reşit olmayanlar ve kadınların çalışması konusunda genişletilmiş yasalar içermektedir. O dönemin normları sayesinde çalışanlar entelektüel ve fiziksel çalışma türüne göre bölünmeye başlamıştır. Bu normlar bazı durumlarda çalışanlar arasında farklılıklar gösterebilmektedir. Sözgelimi fiziksel çalışmada faaliyet gösteren hamile kadının doğum öncesi izni 6 hafta ve doğum sonrası izni 6 hafta olmakla beraber entelektüel işte çalışan hamile kadının doğum öncesi ve doğum sonrası izinleri 4 der haftaya indirilmiştir. İş Mevzuatına göre 14 yaşında izin verilen istisnai durumlar hariç 16 yaş altında olan gençlere çalışmak yasaktır. Bazı konular İş Mevzuatında ilk defa ele alınmıştır, örneğin genç çalışanların yıllık izni mutlaka yazın verilmek zorundadır yılında yapılandırmadan geçen İş Mevzuatı, SSCB de yeterince uzun zaman geçerliliğini korumuştur. Fakat yılları arasında geçen Anayurt Savaşı, savaş sonrası yıkık ekonomiyi toparlama dönemi ve komünizmin kuruluşu şiarı; İş Mevzuatının geliştirilmesini gerektirmiştir. Bu ancak 1 Ocak 1971 yılında SSCB Yüksek Konseyi tarafından SSCB de İş Yasama Temelleri kabul edildikten sonra gerçekleşmiştir [4]. Bu mevzuat, önceki iki versiyonun en iyi maddelerini içermekte olup SSCB in o dönemdeki iş güvenliği konusunda en önemli ve temel hükümlerini pekiştirmektedir. Bugünkü Rusya da emeğin korumasını sağlayan yeni Rusya Federasyonu İş Mevzuatı yürürlüktedir. 21 Aralık 2001 yılında Devlet Meclisi tarafından onaylanıp ve Devlet Başkanı tarafından 30 Aralık 2001 tarihinde imzalanmıştır. Rusya sınırlarında yeni İş Mevzuatı 1 Şubat 2002 tarihinden itibaren yürürlüktedir. Emek 14

39 korunması ve işçilerin iş güvenliği konusundaki tüm yasaları içeren bu mevzuat; daha düzeltilmesi gereken çok eksiğin olduğunu da göstermektedir. 3.4 SanayileĢme ve KolektifleĢtirme Döneminde ĠĢ Güvenliğinin Kontrolü ve Normlar Rusya nın kolektifleştirme ve sanayileşme döneminde ülkenin gelişmemiş olması ve gerekli ekonomi gücüne sahip olmaması nedeniyle SSCB iktidarı iş güvenliği sorunları ile ciddi olarak ilgilenememektedir. Batı ülkelerinde bu dönemde iş güvenliği alanında aktif bir şekilde araştırmalar yapılırken (denemeler sonucunda iş yerlerinin en uygun ışıklandırılma, ısıtma, havalandırma vb. normları belirlenmiş, mesleklere göre iş yerinde ergonomi temelleri incelenmeye başlanmış) Rusya da ise bu sorular bilim adamlarının gündemine daha yeni getirilmektedir yılında kabul gören SSCB İş Mevzuatı sayesinde ülkede bir çok yeni normatif belgeler hazırlanmıştır. Bunların arasında iş yerinde kıyafet, kişisel korunma araç gereçleri, hijyenik normlar gibi konular incelenmiştir. SSCB de tehlikeli işler ile ilgili güvenlik tedbirlerine önem verilmeye başlanmıştır. Böylece, inşaat alanında iş güvenliği konusunda geliştirilmiş olan İnşaat işleri süresince güvenlik tedbirleri kuralları hakkında adı altında ilk çalışma ortaya çıkmıştır. 14 Mayıs 1926 tarihinde de HİK tarafından Mutlak Kararname ile tasdik edilmiştir. Bu hadise daha ileride, ülkenin ulusal ekonomisinde çok önemli yer alan inşaat dalının iş güvenliği konusunu ciddi bir şekilde belirleyen, tüm Sovyet ülkelerinde kullanılacak olan ve halen geçerliliğini koruyan SNİP (Stroitelniye Normı i Pravila 3 ) döküman birleşiminin temelini oluşturmuştur [11]. Sanayileşme döneminde seri üretim ile piyasaya çıkan yeni araçların ve makinelerin güvenliği çok şüpheliydi. Bu yüzden SSCB HİK kurumunun 10 Ekim 1927 tarihli Mutlak Kararname sinde makinelerin güvenliği ile ilgili bazı sorunlar ele alınmıştır. Örneğin, her tarım makinesinin detaylı talimatname ve güvenlik araçları ile donanması gerekmektedir. 1 tondan ağır taşınabilir her makinenin fren sistemi ile donanması gerekmektedir. Ayrıca bu kararname ile makine motorlarının yanında istirahat etmek ve uyumak yasaklanmaktadır. 3 Stroitelniye Normı i Pravila (SNİP) İnşaat normları ve kuralları (Rusça). 15

40 Özellikle inşaat sektörüne hitap eden benzer diğer bir normatif döküman 5 Haziran 1929 tarihinde Dış iskelesi olmayan taş binaların yapım işlerinde güvenlik tedbirleri hakında adı altında yayınlanmış olup binanın çevresinde kurulması gereken saçakların boyutunu, yerleşimini, işlevini vs. özelliklerini belirlemektedir [10]. İç savaş sonrası kalkınma dönemi inşaat piyasasını doğal olarak canlandırmıştır. Fakat bu dönemdeki inşaat işlerinin çoğu, inşaat projelerinin kontrol organlarının teftişinden geçmemesine ve projelendirme aşamasında iş güvenliğinden sorumlu olan devlet kurumları tarafından onay alınmamasına rağmen başlatılmaktadır tarihli HİK in genelgesinde de altı çizildiği gibi bu dönemde inşaat sektörü çok ağır yaralanma ve ölümlerin gerçekleştiği bir sektördür. Daha sonrasında SSCB HİK tarafından kabul edilen Yeni inşaata başlayacak işletmelerin teftişinin takviye edilmesi hakkında kararname; İş Müfettişliğini aşağıdakileri yerine getirmekle zorunluluk kılmıştır: 1. İşletmelerin yeni inşaat ve esaslı onarım işlerinin proje aşamasında ön onay alınmasını ve her türlü kontrolün sıkılaştırılmasını sağlamak, 2. Ön onay konusunda kuralları çiğneyen işletmelerin cezai takibini başlatmak ve hiçbir olayı cezasız bırakmamak, 3. İnşaat süresince inşaatın iş güvenliği açısından onaylanmış projeye, HİK in yaptığı düzeltmelere, ilavelere göre yürütülüp yürütülmediğini takip etmek. 4. İnşaatın bitişinden sonra yapılmış projenin onaylanmış projede aranan tüm koşullara göre uyumluluğunu kontrol etmek ve yapılan uyumsuzlukları yansıtan tutanak düzenlenmektir. Bunun yanısıra müfettişler raporlarında projede uygulanan iş güvenliği şartları hakkında bilgi vermelidir [11]. Ülkedeki kolektifleştirme ve sanayileşme döneminin bitişi ile birlikte SSCB deki iş güvenliği konusundaki normatif-hukuki faaliyetler; yenileşme ve gelişme yoluna girmiştir yılında SSCB de Yeni İş Mevzuatının Kabul edilmesi ile iş yerinde üniforma, kişisel korunma ve hijyenik araçlar ile ilgili yeni normatif dokümanlar da yürürlüğe girmiştir. SSCB de inşaat alanında ölüm ve yaralanmaların yüksek değerleri sonucunda 4 Kasım 1926 tarihinde Halk İş Komitesi tarafından 273/384 sayılı İnşaat sektöründe ve inşaat malzemeleri sanayi dalında çalışanların üniforma ve önleyici araçların 16

41 normları adı altında çıkartılan kararnamede ilk defa hızlı aşınan iş giysilerinin dağıtma süreleri ve normlarını resmi olarak betimlenmiştir. Bu normların bazıları aşağıdaki Çizelge 3.1. de gösterilmiştir: Çizelge 3.1: İnşaat sektöründe ve inşaat malzemeleri sanayi dalında çalışanların üniforma ve önleyici araçların normları [10]. No Meslek Adı Korunma araçları Kullanma Süresi Branda bezinden eldiven 3 ay 1 Toprak kazıcı Lapti 4 2 hafta veya 3 veya ziftli keçe çizme ay Branda bezinden eldiven (kış için) 4 ay 2 Dülger Keten bezinden önlük 6 ay SSCB HİK ilerideki çalışmalarında da çeşitli mesleklerdeki çalışanların iş giysileri ve kişisel korunma araçları konusunda yeni kararnameler düzenlemiştir. Bunların arasında 12 Kasım 1927 tarihli 354 No lu Asid ürünlerin indirme bindirme işlerindeki yükçü iş üniforması hakkında ; 24 Mayıs 1923 tarihli 95 No lu Bazı iş elbiselerin, iş ayakkabı ve korunma aletlerin işletmeler tarafından perakendeden edinmesi hakkında adlı kararnameler mevcuttur [10]. İkinci kararnameye istinaden iş üniforması ve diğer araçlar, işçilere sadece mesai saatleri içinde ve mesleği normlarda belirtilen çalışanlara verilmek zorundadır. Aynı dönemde SSCB de iş hijyeni konusunda HİK tarafından çıkarılan 14 Nisan 1926 tarihli Sabunun işçilere dağıtılması hakkında adlı açıklama, HİK in listesine göre ayda bir kişi başı 400 gram sabun verilmesi gerektiğini belirtmektedir. Şu dikkat çekicidir ki, ancak 2003 yılında Rusya Federasyonu Çalışma Bakanlığı tarafından Çalışanlara ücretsiz dağıtılan dezenfekte deterjan ve sabunun normları ve dağıtım şartları hakkında adlı yeni kararname çıkana kadar bu normatif döküman neredeyse bugünlere kadar geçerliliğini korumuştur [12]. 4 Lapti (lapot - tekel) ıhlamur gibi ağaçların soymuğundan örülerek yapılan bir tür köylü pabucu (yazlık) 17

42 3.5 Sendikalar, SSCB de ĠĢ Güvenliği Yönetimi Organı İş güvenliği sorunlarını çözüme kavuşturma sorumluluğu her zaman devlet kurumlarında değildi. Sovyet iktidarı, çalışan haklarının savunma sürecine çalışanların da (özellikle sendikaların) katılması gerektiğini düşünmekteydi. İşçi hakları daha 1917 Devrimi öncesinden işletmelerde kurulan sendikalar tarafından korunmaktaydı. Fakat sendikaların gösterdiği faaliyet ancak Sovyet döneminin başlamasıyla ve proleteryanın iktidara gelmesi ile doruğuna ulaşmaktadır. Aşağıdaki çizelgede yıllara göre sendika üye sayıları görülmektedir Mart ayı için Sovyetler Birliliği içerisindeki tüm ulus ve milliyetlerden 113,5 milyondan fazla çalışanın sendika üyeliği vardır. (Çizelge 3.2): Çizelge 3.2: SSCB deki sendikaların üye sayısı. Yıl Üye sayısı Sendikalar çalışanların %98 örgütlemiş olup neredeyse tüm işçi sınıfını, köylü çalışanları ve tüm proleteryayı birleştirmektedir [13]. Sovyet sendikaları aynı zamanda devlet üretiminin yönetiminde geniş haklara ve dünya sendikalarının yaşamadığı tecrübeye sahiptir. Sendikalar ulusal ekonominin gelişme planlarının oluşturulmasında ve gerçekleştirilmesinde, bilimsel teknik kadroların geliştirmesinde, iş kalitesinin ve verilmliliğin yükselmesinde önemli rol oynamaktadır. 18

43 1933 yılında SSCB Halk İş Komitesi, Rusya Sendikalar Birliliği Merkezi (RSBM) ile birleşerek genel yönetim fonksiyonları RSBM ye devretmiştir. Böylece, 1933 yılından sonra Rusya daki işletme yerlerinde tüm iş güvenliği sorunlarıyla sendikalar ilgilenmeye başlamıştır. Devlet iş müfettişliği, kendi temsilcileri adına herhangi bir işletme yerinin denetlemesi, iş güvenliği konusunda tespit edilen eksiklerin ve yanlışların giderilmesi için zorunlu talimatların çıkartılması gibi görevler artık sendikaların takibine geçmiştir. Sendikalar iş verimliliğinin kontrolünde, maaşların planlaması ve düzenlemesinde, çalışma ücreti ve prim sisteminin oluşturulmasında yer almaktadır. İşçileri ise daha ilerici, teknik açıdan daha gerekçeli ve kaliteli çalışmanın uygulanmasına teşvik etmektedir. Sendika görevleri arasında iş güvenliğinin, emniyet tedbirlerinin ve yasaların yerine getirilmesi konusunda devlet ve kamu kontrolü bulunmaktadır. İş güvenliği şartlarını iyileştirmek adına yılları arasında devlet tarafından 15 milyar Ruble tahsis edilmiştir. Fabrika veya yerel sendika komitesinin onayı olmadan hiçbir çalışan işten çıkarılamaz. İş yerlerinde meydana gelen tüm iş sorunlarında sendika komitelerin sözü en önemli söz sayılmaktadır. Sendikaların teknik müfettişleri iş yeri yönetimine, tespit edilen ihlallerin giderilme konusunda mutlak talimatlar verebilmektedir. Sendikalar, konut ve kültür yapılarının inşaat planlarının kontrolünü, satış işletmelerin çalışma şartlarını ve iyileştirme prosedürlerini, sosyal beslenme şartlarını ve belediye hizmetlerinin sistematik kontrolünü üstlenmektedir. Devlet ekonomi kurumları ve işletmelerinin yönetimi ile birlikte sendikalar, ihtiyacı olanlara konut daire tevzi etmektedir [4] yılından itibaren devlet sosyal sigorta yönetimini sendikalar üstlenmektedir. Geçici iş göremezlik ödenekleri, diğer sosyal sigorta ödeneklerini sağlamakta, çalışanlara tıbbi yardımın, kadın ve çocukların iş güvenliğin daha üst düzeyde sağlanması için mücadele etmekte, çalışanlara emekli maaşların bağlanışında yer almaktadırlar. Sendikalar, yığınların kültür ve eğitim düzeyini yükseltmeye yönelik çalışmaları sürdürmektedir yılında sendikalara bağlı olan kurum sayısı: 21 binden fazla kültür kulübü ve kültür sarayı; 33,4 bin sinema salonu; yaklaşık 23 bin kütüphane, 19

44 305 bin okuma ve eğitim odası; bununla birlikte sanat kurslarına yaklaşık 9 milyon kişi yazılmaktadır. Beden eğitimi, spor ve turizmin gelişiminde sendikalar önemli rol oynamaktadır. Sendikaların altında binlerce gönüllü spor dernekleri, turizm kurumları ve örgütleri çalışmaktadır. Sürekli olarak sendikalar işçiler arası spor müsabakaları düzenlemekte ve spora her sene 200 milyon Rubleye kadar harcamaktadır [13]. Bununla birlikte sendikalar proleteryanın dinlenme ve istirahat koşullarından da sorumludur. Ücretsiz veya düşük ücretle ülkenin her yerinde bulunan dinlenme ve tedavi evlerine (sanatoryum, içmeler, kaplıca yerleri, çocuklar için şehir dışı kamplar gibi) işçiler sendikalar tarafından gönderilmektedir. İş güvenliğinin sendikalar tarafından sağlandığı böyle bir idare oldukça uzun zaman sürmüştür. Sendika kurumları bu süre içinde belirli bir çalışma sistemini geliştirmiş ve zengin tecrübe kazanmıştır. İş güvenliği kontrolü ve yönetimi, özellikle iş kazaların incelenme süreçlerinde daha çok toplumsal iktidarlı tarz edinilmiştir. Fakat ülkede kapitalizm ilişkilerinin araya girmesiyle sendikalar otoritesini kaybetmiş, giderek dağılmış ve sonuç olarak 1993 yılında tüm iş güvenliği konusundaki fonksiyonlar yeniden devlet eline geçmiştir de iş güvenliği idaresini üstlenen devlet kurumu Rusya Çalışma ve Sosyal Gelişme Bakanlığı dır. İş güvenliği denetimi de devlet iş müfettişliğine yüklenmiştir. 20

45 4. RUSYA DA 1941 YILINDAN SONRA BUGÜNE KADAR Ġġ GÜVENLĠĞĠ 4.1 ĠĢ Güvenliğinde 2. Dünya SavaĢı Dönemi ve SavaĢ Sonrası GeliĢmesi yıllar arası SSCB de geçen Büyük Anayurt Savaşı döneminde yasama durdurulmuş olup hiçbir hukuki normatif kararname kabul görmemiştir. Ancak ulusal ekonominin kalkınmasıyla bu faaliyetler aktif olmaya başlamış ve 1957 yılından sonra çalışma şartlarının iyileştirilmesi, iş kazası ve buna bağlı ölüm ve yaralanma düzeyinin alçaltılması ve meslek hastalıklarını önlenmesi tedbirleri yönünde önemli kararlar alınmıştır. Savaş sonrası toparlanma döneminde SSCB de önemli sayıda yeni kararnameler çıkarılmıştır. Bunların arasında: İşletmelerin Sendika Komitesinin haklarını belirleyen tüzük (1971); İşletmelerin standart iç tüzüğü (1972); İş anlaşmazlıklarını inceleme tüzüğü (1974); Teknik denetiminin tüzüğü (1977) gibi tüzükler bulunmaktadır. Şu dikat çekicidir ki, bu dönemde SSCB de okulunu ve işini aynı zamanda yürütmek isteyen çalışanlara kolaylıklar sağlamak adına bazı adımlar atılmıştır. O dönem yasalarına göre yüksek eğitim almak isteyen çalışanlara giriş sınavlara hazırlanmak ve girmek için ücretsiz 15 günlük ekstra yıllık izin verilmektedir. Üniversitede açık öğretim kazanan çalışanlara sömestr sınavı dönemi için ücretli, 1. ve 2. sınıf öğrencilerine 20 gün, ileri sınıf öğrencilerine 30 gün izin verilmektedir [4]. Doğal olarak, okuyan çalışanlara sağlanan bu kolaylıklar, ülke serbest piyasa ekonomisi rejimine geçtikten sonra kalkmıştır. 4.2 ĠĢ Güvenliğinin Bugünkü Yasa Sistemi Rusya'da daha sonrasında İş Mevzuatının gelişimi 1993 yılında "Rusya Federasyonu'nda Emek Koruma Mevzuatı Esasları" dokümanının kabul edilmesi ile devam etmektedir. Değişim döneminden geçen ülke için bu yeni mevzuat ilerici etki sağlamıştır. İş güvenliği ve diğer konularda kabul görmüş mevzuatların üzerinde 1999 yılına kadar yapılan çalışmalar sonucunda bir takım eksiklik ve uyuşmazlıklar ortaya çıkmıştır. Bunlardan ilki, denetim ve kontrol organları tarafından yapılan devlet emek koruma faaliyetlerinin sadece genel federal ve federal bölgeler 21

46 (Tataristan Cumhuriyeti, Krasnodar bölgesi vb. gibi) düzeyinde değil yerel yönetimler (Kazan, Krasnodar şehir belediyesi vb.) düzeyinde de gerçekleştirilmesi gerekliliğidir. Belli işletmelerin denetimini gerçekleştirecek olan kurumlar yerel yönetimlere bağlı olduğundan bu eksikliğin mevzuatta önemli bir boşluk olduğu anlaşılmıştır. İkinci olarak, mevzuat maddelerinin birinde şöyle ifade kullanılmıştır: "... Gerektiğinde iş yerlerinde emek koruma özel hizmetleri oluşturulabilmektedir." [8] İş sahipleri kendilerince bu ifadeyi tavsiye olarak algılmışlar, doğal olarak da tasarruf amacıyla ve böyle hizmetlere işletmeciler tarafından ihtiyaç duyulmadığı için iş güvenliği uzmanlarının sayısı minimuma indirilmiş veya böyle departmanlar tamamen iş yerlerinden kaldırılmıştır. Tarım, inşaat, sanayi ve ulaşım sektöründe aynı tablonun yaygınlaşması iş güvenliği koruma sistemini çökertmektedir. Bununla birlikte 1993'teki mevzuat; 17 Temmuz 1999 tarihinde kabul edilen, bugünlere kadar geçerliliğini sağlayan ve 181 No'lu federal yasaya göre faaliyet gösteren, "Rusya Federeasyonu'nda Emek Koruma Mevzuatı Esasları" yeni dökümanının oluşmasına yol açmıştır [4]. Kabul edilmiş mevzuat yine de içerdiği eksikliklere rağmen Rusya'daki iş güvenliği konusunu daha modern ve ilerici bir seviyeye yükseltmiştir. İşçinin çalışma ortamındaki güvenliği ve hakları arttırılıp işverenin sorumluluk alanı genişletilmiş, meslek hastalıkları ve kazaları önlem çalışmalarına yol açılmıştır yılı mevzuatında yapılmış hatalar yeni mevzuaatta giderilmiştir. İş yerlerinde iş güvenliği hizmetlerinin oluşturma ve çalışma şartları detaylı olarak belirlenmiştir. Örneğin, bir işletme100 kişiden fazla işçi çalıştırıyorsa bu işletmede iş güvenliği bölümünün bulunması şarttır, 100 kişiden az ise işveren iş güvenliği uzmanı veya kurumu ile anlaşmak zorundadır. Üstelik işletmenin türü (özel veya devlet) önemli değildir, diğer ifade ile herkes için zorunludur. Devlet müfettişliği ise bu yasaya göre böyle işletmeleri kontrolden geçirme hakkına sahip olmaktadır. Yerel yönetimlere iş güvenliği konusunda verilen geniş haklar, yeni mevzuatın bir kere daha şüphesiz avantajı olarak görülmektedir. Şimdiki sistemde belli bir işletmenin denetiminin belli bir belediye kurumunun elinde olması, iş güvenliği sisteminin daha düzgün ve hızlı çalışmasını sağlamaktadır. İleride de iş kazalarının inceleme fonksiyonunun yerel yönetim düzeyine devredilmesi beklenmektedir (Şu 22

47 anda ise özellikle ölüm ile sonuçlanan tüm iş kazalarının inceleme süreci federal denetim kurumların sorumluluğundadır). Rusya'nın bugünkü iş mevzuatını incelediğimizde "iş güvenliğini sağlayan şartların yerine getirilmemesi nedeniyle işçinin sağlık ve hayatını tehlikeye atabilecek herhangi bir duruma karşı işçinin görevini yapmama hakkı" [1] gibi işçi hakları ilgimizi çekmektedir. Bahsedilen işçi hakkı, bu durumda disiplin suistimali olarak kabul edilmemektedir. Diğer bir örnek ise, "çalışma şartları ve iş yerinde iş güvenliği durumu hakkında işçinin doğru bilgi alma hakkı"dır [1]. Önceden işçilerin böyle hakkı olmamakla beraber bu malumatı işçi sadece işverenden değil devlet kurumlarından ve sendika gibi diğer kamu örgütlerinden de edinebilmektedir. RF İş Mevzuatında ilk kez İSİG prosedürlerinin finans kaynakları açıkça belirlenmektedir. Örneğin, "işçinin kişisel korunma araçlarının (iş elbisesi, özel araçgereçler vs.) masrafları işverene ait olmakta ; "masrafları işverene ait olmak üzere her işçi İSİG eğitiminden ve sürekli sağlık kontrolünden geçmek zorundadır" [1]. İşveren işçiye, görevini yerine getirirken güvenli ve sağlıklı yöntemleri öğretmeli, güvenlik talimatları eğitimi vermeli ve eğitim sonrası sınavdan geçirmelidir. Eski mevzuata göre progresif haklardan biri, "işçi talebi üzerine iş yerinin şartların kontrol edilmesi" dir. Bu hakkı sayesinde işçi bizzat kendisi devlet ve kamu kurumlarına danışarak iş yerinin kontrolden geçirilmesini isteyebilmektedir. RF mevzuatına istinaden her türlü işletmelerde çalışma koşullarının kontrol ve denetimini Rusya Devlet İş Müfettişliği gerçekleştirmektedir. Denetim iki tipe ayrılmaktadır: hukuki ve teknik kontrol. Hukuk müfettişleri işletmelerde İş Mevzuatı maddelerinin, teknik müfettişler ise normatif-teknik döküman maddelerinin yerine getirilip getirilmediğini denetlemektedir. Rusya'da mevzuata göre her iş yeri, işveren ve işçi kollektifi temsilcilerini içeren iş güvenliği komiteleri oluşturma hakkına sahiptir. Fakat gerçek hayatta çoğu iş yeri iş güvenliği sorunlarına gereken gayreti sarf etmemekte ve bu yüzden işçilerin kendi hakları konusundaki mücadelesi olması gerektiği gibi etkili olamamaktadır. 23

48 4.3 Rusya Federasyonu nda Ġstihdama Sosyo-Ekonomik BakıĢ Rusya daki çalışma mevzuatı ve güncel istihdam verileri; diğer yabancı ülkeler ile kıyaslandığında çalışanlar açısından bir çok olumlu nokta bulunmasıyla birlikte bir takım eksiklikleri de mevcuttur. Bunlar arasında ülke bazında geçerli asgari haftalık çalışma süreleri incelenebilir. Çizelge 4.1. de bazı ülkeler için ortalama haftalık çalışma süreleri [14] verilmiştir. Çizelge 4.1: Bazı ülkelerde 2011 yılı için ortalama haftalık çalışma süreleri. Ülke Ortalama haftalık çalıģma süresi, saat Fransa, Belçika, İsveç, Almanya 38 Avusturya, Kanada, Rusya, İsveçre 40 ABD, Yunanistan 42 Türkiye 52 Çin (Hong Kong) 45 Japonya 43 Uluslararası Çalışma Örgütü nün (International Labour Organization ILO) yayımlamış olduğu ve Çizelge 4.2. de yer alan ortalama aylık çalışma ücretleri istatistiği diğer ayırdedici bir gösterge olarak ele alınabilir: Çizelge 4.2: Bazı ülkelerde yılları için ortalama aylık maaş düzeyleri. Ülke Ortalama aylık maaģ düzeyi, Euro Belçika 2600 Rusya 500 Finlandiya 2800 Fransa 2300 Almanya 2736 Çin Japonya 2400 Çizelgede de görüldüğü gibi Rusya vatandaşları, en az Avrupa ülkeleri işçileri kadar çalışmalarına rağmen en az maaş alanlar sınıfında bulunmaktadırlar. SSCB döneminden bu yana Rusya daki ortalama yaşam süresi göstergeleri incelendiğinde ise (Şekil 4.1 [15]) nüfusun ortalama yaşının ülkedeki önemli sosyopolitik değişimlerden etkilendiği gözlemlenmektedir. Örneğin, 1991 yılında SSCB nin dağılması sonucunda iş güvenliği ve sağlık kontrol sisteminin yavaş yavaş 24

49 çökmesiyle kadınların ortalama yaşam süresi 74 ten 71 e, erkeklerin 63 ten 57 ye kadar inmiştir. Yaş Kadın Erkek Yıl ġekil 4.1: SSCB ve Rusya Federasyonu nda erkekler ve kadınlarda ortalama yaşam süresi. Diğer bir veri, SSCB ve Rusya Federasyonu nda yıllar arası ölümle sonuçlanan iş kazalarının istatistiğidir (Çizelge 4.3, Şekil 4.2, Şekil 4.3 [14], [16]). Görüleceği üzere SSCB nin dağılmasından itibaren 1998 de yaşanan krizin etkisiyle 1999 a kadar üretim ve dolayısıyla Gayri Safi Yurtiçi Hasıla (GSYİH) düzeyi 2,7 kat azalmış fakat iş kazaları ancak yarısı kadar azalmıştır. Kriz sonrasında üretimin tekrar canlanması ile birlikte yukarıda da belirtilen 17 Temmuz 1999 tarihinde güncellenip kabul edilen Emek Koruma Mevzuatı sayesinde, çalışma yerlerinde İş Güvenliği Biriminin oluşturulması ve denetimler ile ilgili detayların daha da belirginleştirilmesi sonucu iş kazaları günümüze kadar azalmaya devam etmiştir. Yıl Çizelge 4.3: Rusya Federasyonu, yılları arası ölümle sonuçlanan iş kazaları ve Milli Hasıla verileri. Kaza sayısı, kişi GSYİH 5, milyar USD (Eylül 2013) GSMH 6, milyar USD (Eylül 2013) Kişi başına GSYİH nın değişimi, % GSYİH: Gayri Safi Yurtiçi Hasıla 6 GSMH: Gayri Safi Milli Hasıla 25

50 , , , ,38 507,93-5, ,21 455,75-14, ,06 430,67-8, ,09 393,21-12, ,53 392,14-4, ,72 386,29-3, ,93 391,64 1, ,95 314,75-5, ,91 258,14 6, ,71 250, ,61 259,62 5, ,11 305,70 5, ,35 373,91 7, ,02 490,58 7, ,00 638,04 6, ,93 829,60 8, ,7 1078,3 8, ,8 1378,5 5, ,6 1318,7-7, ,9 142,37 4, , , ,8 1822,7 3,03 26

51 ġekil 4.2: yılları arası RF nda iş kazası sayısı. ġekil 4.3: yılları arası RF nda kişi başı GSYİH nın oransal değişimi. Birçok araştırmacının kaydettiği gibi Rusya Federasyonu nda yürürlükte olan İSİG Mevzuatının analizi yapıldığında iki önemli nokta vurgulanmaktadır: Rusya daki Medeni Kanun, dünyanın en iyilerinden sayılmaktadır; 27

52 RF İş Mevzuatında beyan edilen temeller ve hedeflenen amaçlarının çoğu gerçek hayatta uygulama bulamamaktadır. Ayrıca bugünkü İş Mevzuatı gelişme aşamasını tamamlayamamıştır. Rusya İş Mevzuati nin önemli eksilerden biri, sıkı kontrol ve müfettişlik uygulanarak baskıcı rejim ve ceza sisteminin kanunlarla desteklenmesidir. Fakat dünyada, baskıcı kontrolün uygulandığı yerlerde ancak %4 lük bir olumlu etki yarattığı ispat edilmiştir. Ayrıca, gelişmiş ülkelerde sıkı ceza sistemi iş sektöründe olumlu bir etki yaratmamakla kalmayıp tam tersine korkutucu ve hakaret edici bir yöntem olarak algılanmaktadır. [4] Bugünkü Rusya hükümetinin politikası iş güvenliği ve işçi emeğini koruma konusunda mükemmelikten uzak bir durumdadır. İş kazaları sonucu oluşan zararların giderilmesi için harcanan bütçenin çok daha azıyla yapılabilecek önleyici tedbirlerinin geliştirme çalışmaları ihmal edilmektedir. Doğal olarak, Rusya da ölümle sonuçlanan iş kazalarının analizi yapıldığında, gelişmiş ülkelere nazaran 2-10 kat daha yüksek olduğunu görülmektedir. Bununla birlikte Rusya nın iş güvenliği konusunda, kimi zaman olumlu kimi zaman olumsuz tecrübeler edinerek ama neticesinde ilerleme kaydettiği belirtilmelidir. 28

53 5. RUSYA FEDERASYONU NDA ĠNġAAT ALANINDAKĠ Ġġ GÜVENLĠĞĠ DOKÜMANLARI 5.1 RF nda ĠnĢaat Alanında ĠĢ Güvenliği Alanında Kullanılan Doküman Türleri RF sınırları dahilinde faaliyet gösteren herhangi bir işletme, devlet tarafından düzenlenen ve belli norm ve kuralları içeren belgelere (Norm Belgeleri) uyarak hareket etmelidir. İş Güvenliği Norm Belgeleri; Federal yasa, Emir, Kararname, GOST 7 (Gosudarstvennıy Standart), SNİP 8 (Stroitelnıye normı i pravila), TOİ 9 (Tipovıye instruktsii po Ohrane Truda) ve işletmenin yasal bir şekilde faaliyetini gerçekleştirilmesi için uyulması zorunlu olan diğer resmi belgelerinin bir bütünüdür. Norm Belgeleri, çalışma yerlerinde, iş sürecinin her katılımcısı tarafından İSİG normlarına ve kurallarına uyulmasını sağlamaktadır. Norm Belgeleri; işçilerin korunmasını, kuralların yerine getirilmesi konusunda kontrolun sağlanmasını, İSİG uzmanlarının teorik ve pratik bilgilerle donatılmasını, iş yerlerinde oluşan İSİG sorunlarına kolay ve hızlı bir şekilde çözüm bulunmasını amaçlamaktadır. Norm Belgeleri aşağıda sıralanan birkaç ana bölümden oluşmaktadır: 1) ĠSĠG organizasyonunu düzenleyen belgeler. Bu bölümdeki dokümanlar herhangi bir işletmede İSİG biriminin oluşturulması ve faaliyette bulunması hakkında ana prensipleri resimlemektedir. Bu konudaki en önemli belge: GOST SSBT İSİG bölümünün yönetim sistemi. Genel koşullar dır. [17]; 2) ĠSĠG eğitimini düzenleyen belgeler. GOST lar, emirler, talimatnameler ve eğitim kitapçıkları ve işçilerin eğitim sırasında kullanılan tüm diğer norm belgeleri; 3) ĠĢçi sağlık muayenelerini düzenleyen belgeler; 4) Özel iģ elbisesi, ayakkabısı ve kiģisel korunma ekipmanlarının özelliklerini düzenleyen belgeler; 7 GOST Devlet Standardı. RF da standartlar sistemi. 8 SNİP İnşaat Kuralları ve Normlar. 9 TOİ İş Güvenliği Talimatnameleri. 29

54 5) Özel iģçi grupların (kadınlar, ergenler, engelliler) korumasını düzenleyen belgeler; 6) ÇalıĢma Ģartlarından dolayı ek ödeme alanlar hakkında belgeler; 7) Sosyal Sigortalar hakkında belgeler vb. Genel olarak inşaat projelerinde iş güvenliği kapsamında sıkça kullanılan resmi döküman türleri şöyle sıralanabilir: SNİP (Stroitelnıye Normı i Pravila) İnşaat Kuralları ve Normlar; Teknik, ekonomik ve hukuki açıdan inşaat, mimarlık, mühendislik ve projelendirme alanındaki faaliyetleri tanzim eden, devlet yürütme organları tarafından kabul edilmiş norm belgelerin bir bütünüdür. Bu belge sistemi SSCB de 1955 yılından itibaren öncelikle inşaat standartizasyon sisteminde kullanılmaya başlanmıştır. SNİP sistemi birkaç ana bölümünden oluşup inşaat organizasyonu, yönetimi ve ekonomisi; projelendirmesi, yapı işlerinin organizasyonu, üretim ve kabulu, keşif normları, işgücü ve malzeme sarfiyatı konusunda kapsamlı ve detaylı kuralları düzenlemektedir. [18] PB (Pravila Bezopasnosti) İş Güvenliği Kuralları; Bu kurallar, yapı işlerinde faaliyet gösteren ve şirket yapısı gözetmeksizin RF sınırları içerisinde faaliyet gösteren tüm yerli, yabancı şirket veya özel kişiler için; ayrıca RF sınırları dışında Rusyalı teknik uzmanlarının tarafından yapılan projeler için geçerli olan İSİG konusundaki koşulları içermektedirler. [19] SP (Svod Pravil) Kurallar Derlemesi. Etüt, projelendirme, yapım, montaj, devreye alma, kullanım, geri dönüşüm, depolama ve nakliye konusundaki teknik kuralları içeren ve SNİP lerin altında geliştirilmiş ve onların tamamlayıcısı niteliğindeki standardizasyon dokümanlar bütünüdür. Kurallar Derlemesi tescil edilirken kuralın, baş harflerden oluşan SP kısaltılması, kayıt numarası, kuralı onaylayan geliştiricinin kodu ve onaylama senesini içeren özel bir ad oluşturulmaktadır. Örneğin, СП (SP ). [20] TOİ (Tipovıye instruktsii) Standart İSİG Uygulama Yönetmelikleri /Talimatnameleri; Üretim binalarında, çalışma alanlarında, şantiyelerde ve yapım işlerinin veya herhangi bir hizmetin gerçekleştirildiği diğer yerlerde İSİG gereksinimlerini belirleyen talimatname türüdür. TOİ; Standart (Tipik) talimatnameler ve alınan göreve göre talimatnameler olarak iki gruba ayrılmaktadır. 30

55 TOİ Standart talimatnameler, özel sendika uzmanlarına danışalarak federal yürütme organları tarafından hazırlanmaktadır. Standart TOİ ler mesleğe göre (mühendis, marangoz, laborant v.b) talimatları içerdiği gibi yapılan iş türüne göre de (yüksekte çalışma, montaj işleri, deneyler v.b) talimatlar geliştirilmiştir. TOİ Standart talimatnameler; - Genel iş güvenliği koşulları, - İşe başlama güvenlik koşulları, - Acil durumda güvenlik tedbirleri, - İş bitişinde güvenlik tedbirleri, başlıkları altında talimatları içermekte olup devlet organları tarafından onaylanmaktadır. Alınan göreve göre talimatnameler (İD Doljnostnıye İnstruktsii) İD talimatnameleri Standart TOİ lerden farklı olarak, direkt bölüm yöneticisi tarafından kendi astları için hazırlanmakta ve iş yeri müdürü tarafından onaylanmaktadır. İD talimatnamesi, çalışanın üstlendiği görevle ilgili olarak çalışandan beklenen davranışların el kitabıdır. Bu talimatnamede ayrıca, işçinin performansının hangi kriterlere göre değerlendirileceğini ve alınan görev çerçevesinde vasıf düzeyini ne yönde yükseltebileceğini anlatmaktadır. İD talimatnamelerinde, işçinin üstlendiği sorumluluk ve görevleri, hakları ve bilmesi gerekenler ile ilgili bilgi verilmektedir. [21] PPB (Pravila Pojarnoy Bezopasnosti) Yangın Güvenliği Kuralları; Yangından korunmaya ilişkin tüm gereksinimleri, kuralları ve yangın önleme tedbirlerinin organizasyonunu içeren hukuki ve standart bir talimatname türüdür. Bu talimatnameler, yapıların, binaların, elektrikli aletlerin ve sistemlerin işletilmesi/çalıştırılması sırasında yangının yaşanması durumunda yapılması gerekenleri ve güvenli kullanım kurallarını belirtmektedir. [21] ETKS (Yedinıy Tarifno-Kvalifikatsionnıy Spravoçnik) Birleşik Ücret Tarifesi Kalifiye Klavuzu. Kalifiye Kılavuzu, yönetici, uzman ve diğer kademeli çalışanların listesidir. Bu norm belgesi, çalışanlarının kalifiye sınıfını ve iş türüne göre işin adamsaat tarifesini belirlemek için kullanılmaktadır. İşin tarifelendirilmesi, iş yapısı ve zorluk derecesine göre coğrafi çalışma bölgesi şartları hesaba katılmadan 31

56 belirlenmektedir. Bir mesleğin tarife-kalifiye özellikleri resmedilirken bilgiler üç bölüme ayrılmakta ve İşin özellikleri, Bilinmesi gerekenler (bilgi ve beceriler), İşin örneği başlıkları altında toplanmaktadır. Bu da, işçinin kalifiye sınıfını tespit etmeye yardımcı olmaktadır. Farklı iş ve meslek dallarının değişik coğrafi çalışma bölgesi şartlarını hesaba katabilmek için mesleğe göre daha farklı ve detaylı norm belgeleri kullanılmaktadır. [22] MDS (Metodiçeskiye Dokumentı v Stroitelstve) Yapım Yöntemleri Klavuzları. MDS; devlet yürütme organları, Rusya Teknik Müfettişliği, işletmeler ve şirketler tarafından geliştirilen ve bir birine bağlı olan norm belgeler sistemidir. MDS, inşaat malzemelerinin hazırlanması, yapımı ve pratikte kullanım süreci boyunca kullanılması gereken en güncel ve eksiksiz inşaat teknik normlarını içermektedir. RF yasama sistemi tarafından belirlenmiş bu normlar derlemesi, ülkenin güncel ekonomik şartları ve yürürlükte olan teknik normları çerçevesinde hazırlanmaktadır. Ayrıca, derleme hazırlanırken devletin inşaat alanındaki kural ve standartları göz önünde bulundurulmaktadır. [23] GOST (Gosudarstvennıy Standart) Devlet Standartları. SSCB döneminde oluşturulmuş ve halen geliştirilmekte olan özel standartlardır. Uluslararası Standardizasyon ve Sertifikasyon Kurulu tarafından kabul edilerek BDT ülkelerinde de geçerliliğini korumaktadır. SanPiN (Sanitarnıye Pravila i Normı) Sağlık Koşulları Norm ve Kuralları. RF Devlet Salgın Dairesi tarafından toplumun sağlık refahını arttırmak ve sağlıklı çevre koşullarını sağlamak amacıyla geliştirilen kriterler sistemidir. FZ (Federalnıy Zakon) Federal Yasası. RF Anayasasına uygun olarak, RF genelinde ve federatif özerk bölgelerde uygulanan yasadır. [24] 5.2 RF nda ĠnĢaat Alanında ĠĢ Güvenliği Mevzuatının En Önemli Dokümanları Ek A da verilmiş olan İnşaat ve inşaat malzemelerinin yapımında, mesken ve toplumsal işletmecilik alanlarında faaliyet gösteren işletmeler tarafından kullanılması tavsiye edilen hukuki norm belgeleri [25], [26] adlı Çizelge A.1 de; iş güvenliği yönetim ve denetiminde önemli yer tutan resmi dökümanların listesi verilmiştir. Listede yer alan dökümanlar iş güvenliği konusunda öncelikli önem taşımaktadır. Listedeki dökümanların hepsi kullanılması zorunlu dokümanlar olmamakla birlikte 32

57 bazıları otoriteler tarafından tavsiye amaçlı oluşturulmuştur. Devlet denetimi sırasında işletmenin tüm zorunlu standart ve norm belgelere uyup uymadığı denetlenmekte ve tavsiye amaçlı oluşturulmuş, uygulamada kullanılması zorunlu olmayan dökümana aykırı bir durum varsa bile müffetiş işletmeye ceza uygulayabilmektedir. Dolaysıyla, bu liste öneri amaçlı verilmiş olup RF da yeni inşaat projesine başlayacak müteahhitlere, iş güvenliği mevzuatını inceleme konusunda izlenmesi gereken yolu göstermektedir. Ek A Çizelge A.2 de iş yerinde İSİG organizasyonu ve iş güvenliği eylemleri için hazırlanması gereken dokümantasyon ve dayanağı yasal kaynaklar (RF İş Mevzuatı, Federal Yasa, SNiP vb) verilmiştir. İş güvenliği konusuna (İSİG eğitimi, kişisel koruma ekipmanları vs) bağlı olarak resmi kaynakların adları, ve nihayetinde işletmede bulundurulması zorunlu olan İSİG evraklarının türleri sıralanmıştıır. İSİG lokal dokümantasyon listesi tavsiye amaçlı verilmiştir. Liste, iş yerinin faaliyet alanına bağlı olarak birçok diğer lokal belgelerle tamamlanabilmektedir (Örneğin, Rusya Teknik Müfettişliği kontrolu altında olan projeler için İş Güvenliği Kuralları gibi). Çalışmanın 11. Bölümünde örnek proje olarak ele alınan X Construction şirketinin RF Kaluga şehrindeki bir inşaat projesinin İSİG dökümantasyon paketi incelenerek belgelerinin asılları Ek K kısmında verilmiştir. 33

58 34

59 6. RF DA ĠSĠG EĞĠTĠMĠ 6.1 ĠSĠG Eğitim Organizasyonu İSİG eğitimi aşağıdaki resmi standart belgelere göre düzenlenmelidir: 1) GOST SSBT İSİG eğitim organizasyonu. Genel hükümler. ; 2) 13 Ocak 2013 tarihli RF Çalışma Bakanlığının ve Eğitim Bakanlığının İSİG eğitimi ve iş güvenliği bilgi denetim organizasyonu hakkında adlı Kararnamesi. Yukarıda belirtilen kararname ve GOST standardı; sektör ayırımı gözetmeksizin RF da iş yapan tüm kamu ve özel şirketlerdeki yönetici, uzman, işçi ve diğer personellerin İSİG eğitimleri ile ilgili oryantasyon ve eğitimin türüne, yapılış ve raporlama şekline, eğitimin içeriğine ve düzenlenmesine ilişkin kuralları içermektedir. Bu kararname ve standarda göre; İşe yeni başlayan yönetici ve uzman kadrosundaki çalışanlar 1 ay içerisinde; işçi kadrosundaki çalışanlar ise en az 3 senede bir eğitim ve bilgi düzeyleri ile ilgili denetime tabi tutulmalıdır. Oryantasyon ve eğitim programı, çalışanın çalışma hayatı boyunca aşamalar şeklinde devamlılık arz etmelidir. Aşamalı iş güvenliği eğitim süreci, aşağıda belirtilen safhalardan oluşmakla birlikte standartta bunların düzenlenmesi ile ilgili kurallar yer almaktadır; 1) İş güvenliği genel eğitiminin, öğrenim kurumlarında (ilk, orta ve yüksek öğrenim) uygulanması ile ilgili genel hükümler; 2) İşyerinde çalışanlar için iş güvenliği eğitiminin uygulanmasına dair genel hükümler, 3) İşyeri tehlike derecesine göre özel iş güvenliği eğitiminin ve denetimlerinin uygulanmasına dair genel hükümler; 35

60 4) Yönetici ve uzman personelin iş güvenliği eğitiminin ve denetimlerinin uygulanmasına dair genel hükümler; 5) İşçi yetkinlik ve vasıflarının yükselmesi durumunda iş güvenliği eğitiminin ve denetimlerinin uygulanmasına dair genel hükümler; 6) İşyerinde iş güvenliği talimatlarının hazırlanması ve uygulanması eğitimi ile ilgili hükümler. Eğitim düzeyi, tecrübe, meslek ve görev tanımı farketmeksizin yeni başlayanlar dahil olmak üzere tüm çalışanlar, iş güvenliği talimatlarının hazırlanması ve uygulanması eğitim sürecinden geçmelidir. Bu eğitimin zamanında düzenlenmesi, organizasyonu, yönetimi ve eğitim kalitesinden öncelikli olarak işyeri yöneticisi, sonrasında ise bölüm yöneticileri sorumludur. 6.2 ĠSĠG Eğitim Türleri ve Uygulama ġekli Nitelik ve uygulama süresine göre iş güvenliği eğitimi; oryantasyon, çalıģma yerinde birincil, tekrarlanan, program dıģı ve özel amaçlı eğitim türleri olarak ayrılmaktadır. Oryantasyon eğitimi, işe yeni başlayan herkes için yapılmaktadır. Oryantasyon eğitimi, iş güvenliği mühendisi veya bu göreve sorumlu olarak atanan kişi tarafından düzenlenmektedir. Oryantasyon eğitimi, çağdaş teknik eğitim araçları kullanarak en az 2 saat boyunca yapılmalıdır. Oryantasyon eğitimi; işe alınma emrinde (form T-1), oryantasyon kayıt defteri ve kişisel eğitim kartlarında eğitim alanın ve eğitim verenin imzası alınarak tescil edilmektedir. İşe yeni alınan, bir bölümden diğer bir bölüme geçiş yapan, verilen iş ile ilgili tecrübesi olmayan, geçici göreve başlayan ve yapı-montaj işlerine başlayacak olan tüm çalışanlar, göreve başlamadan önce çalıģma yerinde birincil eğitim programından geçmelidir. Çalışma yerinde birincil, tekrarlanan, program dışı ve özel amaçlı eğitimi bizzat bölüm şefleri vermek zorundadır. Tüm çalışanlar (meslek okulu mezunları dahil), çalışma yerinde birincil eğitiminden geçtikten sonra 2-10 mesai boyunca (çalışan kalifikasyonu ve işin tipine bağlı olarak) 36

61 emirle atanan sorumlu kişinin kontrolü altında staj yapmalıdır. İşçi stajdan ve bilgi kontrolünden başarılı bir şekilde geçtikten sonra bağımsız olarak çalışma hakkını kazanmakta ve bu durum çalışma yerinde birincil eğitim kayıt defterine ve kişisel kartına tescil edilmektedir. Öğrenim durumu, kalifikasyon, tecrübe ve işin tipine bağlı olmadan tüm işçiler tekrarlanan eğitiminden en az 6 ayda 1 geçmelidir. Tekrarlanan eğitim, çalışma yerinde birincil eğitim programına takiben yapılmaktadır. Eğitim kontrolü sonucunda başarılı olamayan çalışanlar görevden uzaklaştırılarak yeni eğitim sürecine başlatılmalıdır. Program dıģı eğitimi ise: İş güvenliği konusunda yeni veya revize edilmiş standart, kural ve talimatmatların yürürlüğe konulması durumunda; İşin güvenliğini etkileyecek bir şekilde teknolojik süreclerin değişmesi, daha önce kullanılan teçhizatının, araç, alet, hammadde, malzemeler ve diğer faktörlerin yenilenme veya değişime uğraması durumunda; İş güvenliği kurallarının çalışanlar tarafından, ölüm veya yaralanmaya, iş kazası, yangın ve patlamaya yol açmış veya açabilecek şekilde ihmali durumunda; Göreve günlük ara verilmek zorunda kalındığında yapılmaktadır. Program dışı eğitim kayda geçirilirken eğitimin yapılma sebebi gösterilmelidir. Özel amaçlı eğitim; çalışanın direkt sorumluluğunda olmayan işlerin yapılması (yükleme, boşaltma, şantiye, atölyenin temizlik işleri gibi); doğal afet, kaza sonuçlarının yok edilmesi; kısa süreli görevlerin üstlenilmesi durumlarında bölüm şefi tarafından yapılmaktadır. Özel amaçlı eğitim, kısa süreli görevin yapılması öncesi kısa süreli iş emrinde kayda geçmelidir. 6.3 ĠSĠG Bilgi Denetimi İş güvenliği bilgi denetimi gerektiren meslek listesini ve denetim komisyonunun kadrosunu işletmenin yöneticisi belirlemektedir. İş güvenliği bilgi denetim süreci protokol ile bitirilmektedir. 37

62 İş güvenliği bilgi denetiminde başarılı olan çalışana bağımsız çalışma hakkını kazandıran sertifika verilmektedir. Çalışan denetim sonucu, geçerli olmayan bir not aldığı takdirde en geç 1 ay sonra yeni denetime tabi tutulmalıdır. Yeni denetim süreci başlayana dek çalışan görevinden uzaklaştırılmaktadır. Sıradaki denetim yapılmadan önce iş yerinde iş güvenliği dersleri, seminer ve toplantılar düzenlenmektedir. Daha önce alınan görevde, iş kolunda veya mesleki faaliyette 3 seneden fazla (tehlikle işlerde ise 1 seneden fazla) ara vermek zorunda kalan tüm çalışanlar yeni iş güvenliği bilgi denetiminden geçmelidirler. 6.4 Yönetici ve Uzmanların ĠSĠG Bilgi Denetimi Göreve yeni başlayan yönetici ve uzmanlar, üretim koşulları, meslek hastalıkları, iş yerinde ölüm ve yaralanma riskleri ve mevcut iş güvenliği dokümantasyonunun anlaşılması amacıyla iş güvenliği oryantasyon eğitiminden geçmelidirler. Ayrıca, göreve yeni atanan kişi, oryantasyon dışında, kendi sorumuluğuna geçmiş olan tesis ya da bölümde çalışma koşulları, kişisel koruyucu ekipmanların mevcudiyeti, bölümdeki yaralanma ve meslek hastalıkların durumu hakkında üstü tarafından bilgilendirilmelidir. Göreve başlatıldıktan sonra en fazla 1 ay içerisinde uzman ve yöneticiler iş güvenliği bilgi denetiminden geçmelidir. Denetim sonuçları protokol ile belgelendirilmelidir. Görevini doğrudan iş sahasında gerçekleştiren uzman ve yöneticilerin bilgi denetimi en az 3 senede 1 yapılmalıdır. Uzman ve yöneticilerin sıradaki denetimi yapılmadan önce iş güvenliği programı doğrultusunda iş yerinde iş güvenliği dersleri, seminer ve toplantılar düzenlenmektedir. Üst düzey yöneticiler (müdür, baş mühendis gibi) ve iş güvenliği bölümü personelinin periyodik bilgi denetimi bir üst bölüm veya kurum tarafından düzenlenmektedir. Uzman ve yönetici eğitim ve denetimi iş yeri komisyonu tarafından veya öğretim lisansı ve teknik altyapısı olan profesyonel kurumlar tarafından yapılmaktadır. RF federal bölge sınırlarında organize edilen eğitim ve denetim süreçleri, federal yürütme organları ve bölge iş güvenliği yönetim organları tarafından tüm ruhsatlı öğrenim kurumlarının listesi oluşturularak takip edilmektedir. 38

63 İşçi, uzman ve yöneticilerin iş güvenliği bilgi denetiminin zamanında yapıldığının kontrolü iş güvenliği federal müfettişliği tarafından yapılmaktadır. [27], [28] 39

64 40

65 7. RF DA Ġġ KAZASI OLAYININ ĠNCELENME SÜRECĠ İş yerinde yaşanan iş kazasının incelenmesi; çalışan ve işveren arasındaki hak ve sorumluluklar doğrultusunda, çalışanın yaralanmasına veya ölümüne yol açan sebep ve koşulları resmi olarak araştırma şeklidir. İş kazası ve ölümlerin incelenme kuralları, RF İş Mevzuatının No lu Maddelerinde (6 Ekim 2006 tarihli düzeltme) ve 24 Ekim 2002 tarihli RF Çalışma Bakanlığının 73 No lu Şirketlerde ve değişik işkollarında iş kazaları inceleme özellikleri hakkında adlı Kararnamesinde yer almaktadır. 7.1 RF da ĠĢ Kazası Bildiri ġekli RF İş Mevzuatı 228 No lu Maddesi uyarınca, toplu iş kazalarında (2 kişi ve fazlası), ağır yaralanmalı veya ölümle sonuçlanan iş kazalarında işveren veya onun temsilcisi 24 saat içinde aşağıdaki makamlara resmi formu doldurarak durumu bildirmek zorundadır. Federal Bölge Devlet Çalışma Müfettişliği ne (Örnegin, Tataristan Cumhuriyeti Devlet Çalışma Müfettişliği); Yerel Savcılığa; İşverenin kayıtlı olduğu bölgenin yerel yürütme organlarına (örneğin, Tataristan Cumhuriyeti Kazan Şehir Belediyesi); İş kazasını geçiren çalışanın kayıtlı işverenine (Taşeronlu çalışmalarda); Şirketin gösterdiği faaliyet türüne göre o alandaki Federal Bölge Müfettişlik Birimine (Örneğin, Tataristan Cumhuriyeti Devlet İnşaat Müfettişliği); Sosyal Güvenlik Birimine. Ayrıca, toplu yaralanma, ağır yaralanma veya ölümle sonuçlanan iş kazalarında işveren veya onun temsilcisi 24 saat içinde Federal Bölgenin Sendikalar Federasyonu na bilgi vermelidir (Örneğin, Tataristan Cumhuriyeti Sendika Örgütleri Federasyonu). 41

66 Yaralanma ağırlığı zamanla değişen iş kazası (iş kazası, zaman içinde ağır yaralı veya ölümle sonuçlanan iş kazası kategorisine geçmiş ise) hakkında işveren iş kazasını haber aldığı andan itibaren, yukarıda bahsi geçen makamlara en fazla 3 gün içinde bilgi vermek zorundadır. [29] RF Çalışma ve Sosyal Gelişim Bakanlığı; RF İş Mevzuatı 229 No lu Maddesi ve 31 Ağustos 2002 tarihli RF Hükümeti nin 653 No lu İş kazaların araştırma ve kaydı için gereken belge formları ve iş kazaları inceleme süreci özellikleri hakkında adlı Kararnamesi uyarınca iş kazası gerçekleştiği takdirde kullanılması ve doldurulması zorunlu olan 9 tip ihbar belge formunu onaylamıştır. Yukarıda yer alan devlet makamları listesine uyularak 24 saat içinde telefon, faks, telgraf veya diğer irtibat araçlarıyla ulaştırılması gereken formlar: Form 1. Toplu yaralanma, ağır yaralanma veya ölümle sonuçlanan iş kazası ihbarnamesi, bknz. Ek B; Form 2. Form Н-1 (İş kazası tutanağı :...), bknz. Ek C; Form 3. Form Н-1ПС (Spor alanlarında gerçekleşen iş kazası tutanağı :...), bknz. Ek D; Form 4. Toplu iş kazası inceleme tutanağı (Ağır yara ve ölümle sonuçlanan iş kazaları için), bknz. Ek E; Form 5. Devlet İş Müfettişinin Sonuç Raporu, bknz. Ek F; Form 6. İş kazası sonucu yaralanan kişi için soruşturma protokolü (İş kazası tanığı ve diğer sorumlu kişilerin de soruşturulması esnasında kullanılması için), bknz. Ek G; Form 7. İş kazasının gerçekleştiği yerin inceleme protokolü, bknz. Ek H; Form 8. İş kazası sonuçları ve alınan tedbirler hakkında bildiri (Yaralananın durumu, oluşan toplam zararın miktarı, tazminatın ödenme şekli v.b), bknz. Ek I; Form 9. İş kazaları işyeri kayıt Defteri, bknz. Ek J. Form 2 ve 3 için: Formun 1. nüshası iş kazasında yaralanana veya onun temsilcisine verilmelidir. Formun 2. nüshası ve tüm iş kazası araştırma belgeleri işveren tarafından 45 sene boyunca muhafaza edilmelidir. 42

67 7.Zamanında bildirilmeyen iş kazaları için sorumluluk; RF İdari Suç Mevzuatı nın 5.27 maddesi uyarınca, RF İş Mevzuatı nda belirtilen süre içerisinde iş kazasının bildirilmemesi idari suç olarak kabul edilmektedir. İş güvenliği ve emek koruma mevzuatının maddelerini çiğneme adlı 5.27 maddesi uyarınca, şirket yöneticileri için 1000 ila 5000 Ruble (30 ila 150 Dolar); şahıs (tüzel kişi olmayan) şirketleri için 1000 ila 5000 Ruble (30 ila 150 Dolar) veya 90 güne kadar faaliyet durdurma; diğer şirketler için ila Ruble (900 ila Dolar) veya 90 güne kadar faaliyet durdurma seklinde cezalar uygulanmaktadır. [30] Şirket yöneticisinin aynı şekilde iş kazasını ikinci defa bildirmemesi durumunda bir seneden üç seneye kadar faaliyetinden men edilme cezasına çarptırılmaktadır. [31] 43

68 44

69 8. RF DA ÇALIġMA YERĠ ġartlari DENETĠMĠ (SERTĠFĠKALANDIRMA) Çalışma ve İstihdam Federal Dairesi eski başkanı Yuriy Gertsıy nın vurguladığı gibi, RF nda son yıllarda toplam kişinin çalıştığı işyerinde çalışma yeri koşulların denetimi düzenlenmiş ve denetim sonucu ancak çalışanın uygun olarak kabul edilen şartlarda çalıştığı tespit edilmiştir yılı denetim istatistiğinde ise denetimden geçen iş yerlerinin %60 ının çalışanları için sağlıklı ve güvenli şartları sağlayamadığı ortaya çıkmıştır. İş yerlerinin çoğunda çalışma şartlarının zararlı veya tehlikeli kategorisinde olduğu, bazılarında ise temel kişisel korunma ekipmanlarının dahi bulunmadığı gerçeği, son dönemde Çalışma ve İstihdam Federal Dairesi ni endişelendirmekte ve kurumu denetim konusunda yeni düzenlemelere gitmeye teşvik etmektedir. [32] 8.1 ÇalıĢma Yeri ġartları Denetiminin Tanımı RF İş Mevzuatı nın 209 No lu Maddesinde belirtildiği gibi, çalıģma yerleri koģullarının denetimi; zararlı ve tehlikeli faktörleri tespit etme amacıyla, çalışma yerlerindeki koşulların değerlendirilmesidir. Şirketin türüne (şahıs veya sermaye şirketi) bakılmaksızın işverenin en önemli sorumluluğu; çalışanlar için sağlıklı iş ortamını sağlamaktır (RF İş Mevzuatı, 212 No lu Maddesi). Denetim sürecinin uygulama düzeni, RF Sağlık ve Sosyal Gelişim Bakanlığı nın çıkardığı 26 Nisan 2011 tarihli 342н numaralı Emrinde ve onu tamamlayan tarihli 590н numaralı Emrinde yer almaktadır. İşyerindeki tüm çalışma yerleri, çalışma yeri denetimine tabi tutulmaktadır. Bir şirkette çalışma yeri sayısı, genel olarak personel sayısına uymamaktadır. Bir çalışan aynı zamanda 2 farklı görevi üstleniyorsa, denetim sırasında 2 görevin ve dolayısıyla 2 çalışma yerinin farklı denetim kartı oluşturulmaktadır. Eğer 1 çalışma yerinde görevi vardiyalı olarak birkaç çalışan sürdürüyorsa böyle bir çalışma yerinin sadece 1 denetim kartı olacaktır. 45

70 Çalışma yeri denetim sıklığı, tüm çalışma yerleri için 5 senede 1 i geçmemelidir, Fakat son yapılan denetimde, çalışma yerinin tehlikeli ve zararlı faktörleri içermediği tespit edilmiş ise ve bu çalışma yerinde çalışanlar görevini sadece bilgisayar ve diğer ofis teçhizatları (fotokopi makinası, faks vb) kullanarak gerçekleştiriyorsa, böyle bir çalışma yeri tekrar denetime tabi tutulmaz. Ancak, faaliyetini sadece ofiste bulunarak ve sadece ofis makinalarıyla temasa geçerek sürdüren muhasebeci, programcı gibi çalışanların herhangi bir tehlikeli ya da zararlı faktöre maruz kalmadıklarını ve onların çalışma yerlerinin güvenli olduğunu ispatlamak için yine de bir defa çalışma yeri koşulları denetiminden geçmesi gerekmektedir. Çalışma yeri denetimi; Varolan ve daha önce denetimden geçmiş ve son denetimde tehlikeli veya zararlı faktöre maruz kalınabileceği tespit edilmiş olan çalışma yerleri için en az 5 senede 1 defa yapılmalıdır. Varolan ve daha önce denetimden geçmiş ve son denetimde tehlikeli veya zararlı faktöre maruz kalınmayacağı tespit edilmiş olan çalışma yerleri için tekrar yapılmaz. Yeni oluşturulmuş, teknolojisi değişmiş, prosesi revize edilmiş çalışma yerleri için çalışma yeri devreye alındıktan sonra 1 sene içinde yapılmalıdır. Şikayet veya çalışanın resmi talebi üzerine yapılan program dışı denetimler için özel bir süre kısıtı bulunmamaktadır. Çalışma yeri denetimi organizasyonundan ve zamanında yapılmasından işveren sorumludur. İşveren tarafından; işveren temsilcisi, çalışanların veya sendikanın temsilcisi, özel sertifikalı denetim kurumu temsilcisi ve iş güvenliği uzmanının katılımıyla özel bir denetim komisyonu kurulmaktadır. Dışarıdan özel sözleşme ile katılan denetim kurumu temsilcisi, ancak çalışma yeri değerlendirme konusunda uzman ve tarafsız olan, devlet tarafından akredite edilmiş tüzel kişi temsilcisi olabilmektedir. Çalışma yeri denetimi, 4 farklı açıdan yapılmaktadır: - Çalışma yerinin hijyen gereksinimlerine/normlara uyup uymadığı, - Çalışma yerinde iş kazası riskinin değerlendirilmesi; 46

71 - Çalışanların kişisel korunma ekipmanları ihtiyacının karşılanıp karşılanmadığı; - Çalışma koşullarının kapsamlı analizi. Çalışanın işyerindeyken maruz kaldığı/kalacağı zararlı ve tehlikeli faktörlerin niceliksel ve niteliksel özelliklerini tespit etmek için işverenin anlaştığı denetim kurumu tarafından laboratuvar metodları kullanarak aşağıdaki koşullar ölçülmektedir; Kimyasal unsurlar (Havadaki kurşun, civa, krom oksidin gibi maddelerin konsantrasyonu ölçülmektedir.); Havadaki aerosol ve toz miktarı (Daha çok çimento fabrikaları gibi çalışma yerleri için gereklidir); Biyolojik unsurlar (Bakteri, virüs konsantrasyonu ölçülmektedir.); İyonik alanlar ve ışınımlar (Radyason ölçülmektedir) ; İyonik olmayan alanlar ve ışınımlar (Radyo, bilgisayar, mikrodalga, elektrikli aletler gibi doğal olmayan kaynaklardan oluşan elektromanyetik alanlar ölçülmektedir.); Akustik unsurlar (Gürültü, infrasound (sesötesi), temaslı ultrason, temassız ultrason ölçülmektedir.); Vibrasyon unsuru (Genel ve lokal vibrasyon ölçülmektedir.); Aydınlatma koşulları (Doğal ve suni aydınlatma kaynaklarının ve bilgisayar monitörlerinin parametreleri ölçülmektedir.); İç mekan iklimi (Hava derecesi, nem oranı ve havanın hareket hızı ölçülmektedir.); İş sürecinin ağırlığı (Yük taşıma, uzun süre dar alanda çalışma, ayakta kalma gibi çalışma yerinde yapılan hareketlerinin analizi yapılmaktadır.); İş sürecinin yoğunluğu (Kişiyi zihinsel, duygusal ve duyusal (işitme, görme) olarak zorlayan faktörlerin yoğunluğu ölçülmektedir. Fakat ileride planlanan yasa değişikliğiyle, denetim uzmanının şahsi görüşüne bağlı olduğundan dolayı yoğunluk unsurunun ölçümünün iptal edilmesi planlanmaktadır); 47

72 Çalışma yerinde iş kazası riski (Çalışma yerinde kullanılan alet, teçhizat, makinaların durumu, standartlara uyup uymadığı, çalışma yeri talimatnamelerin nasıl uygulandığı, çalışma yerinin iş güvenliği ve yangından korunma standartlarına uyup uymadığı tespit edilmektedir); Kişisel korunma ekipmanları (Mevcudiyeti ve standarlara uygunluğu tespit edilmektedir). [33] 8.) resmi olarak belirli oranlarda olmak üzere sigorta fonundan geri alınmasının sağlanmasıdır. ÇalıĢma yeri denetiminin yapılmamasından iģveren sorumludur. Bu denetim her işveren için zorunlu olmasına rağmen çoğu iş yerlerinde işverenin bilgisizliğinden dolayı çalışma yeri denetimi yapılmamıştır. Oysa ki, RF İdari Suç Mevzuatı nın

73 maddesi uyarınca, çalışma yeri denetiminin düzenlenmemesi İSİG mevzuatında idari suç olarak kabul edilmektedir. Bu maddeye göre, iş güvenliği müfettişi çalışma yeri denetiminin zamanında yapılmadığını tespit ederse işverene 5 ila 50 asgari ücret tutarında para cezası uygulayabilmektedir. Ayrıca işveren daha önce de aynı sebepten dolayı ceza aldıysa 1 ila 3 seneye kadar faaliyetinden men edilebilmektedir. [34] Zamanında yapılmamıģ çalıģma yeri denetimi için cezalar; Şahıs şirketleri (tüzel kişi olmayan) için 1000 ila 5000 Ruble (30 ila 150 Dolar) veya 90 güne kadar faaliyet durdurma; Diğer şirketler için ila Ruble (900 ila Dolar) veya 90 güne kadar faaliyet durdurma; Şirket yöneticisi için 1000 ila 5000 Ruble (30 ila 150 Dolar) dır. 8.3 ÇalıĢma Yeri Denetim Uygulamasının Maliyeti Daha öncesinde de söz edildiği gibi, çalışma yeri denetimi için işveren tarafından organize edilmek sureti ile iş güvenliği mühendisi, işveren temsilcisi, işçi temsilcisi ve yetkilendirilmiş özel denetim kurumu temsilcisinden oluşan bir denetim komisyonu kurulması gerekmektedir. Özel denetim kurumu, çalışma yeri koşullarını incelemek için bir takım teknik alet ve ölçüm cihazlarıyla, laboratuvar ve saha analizini yaparak denetim sürecini gerçekleştirmektedir. Bu süreç, zaman ve maliyet gerektiren bir uygulamadır yılı için, Rusya piyasasında faaliyet gösteren özel denetim kurumlarının çalıģma yeri baģına teklif ettiği ortalama işlem ücretleri 1000 Rubleden 3500 Rubleye (30 Dolar ve 100 Dolar arası) kadar değişmektedir [35], [36]. Bu rakam, çalışma yerinin türüne ve dolaysıyla denetim kurumunun yapacağı işin hacmine göre değişmektedir. Örneğin, kaynakçının çalışma yeri denetim ücreti, ofiste çalışan mimarın çalışma yeri denetim ücretine göre daha yüksektir. Çalışma yerlerini kabaca 3 tipe ayırırsak, ücret grupları şöyle sıralanmaktadır: 1. Bilgisayar kullanılmayan çalışma yeri (kurye, kapıcı vs) 1000 Ruble (30 Dolar); 2. Bilgisayar kullanılan ofis tipi çalışma yeri (mühendis, mimar, sekreter, pazarlamacı vs) 1500 Ruble (45 Dolar); 49

74 3. Teknik ve sanayi faaliyet gösterilen çalışma yerleri (kaynakçı, montajcı, kalıpçı vs) 3500 Ruble (100 Dolar) Ayrıca güncel piyasa fiyatlarına göre, 50 çalışma yerinden fazla denetim uygulaması istendiğinde %20; 200 çalışma yerinden fazla denetim uygulaması istendiğinde %30 oranında indirim sağlanmaktadır. Üstelik, RF Hükümetinin 22 Aralık 2011 tarihli 1082 No lu Kararnamesine göre, şirketin Sosyal Sigortacılık Fonu na (SSF) bir önceki yıl boyunca yatırdığı toplam işçi sigorta ödemelerinin %20 sini geçmemek şartıyla, SSF; çalışma yeri denetimi masraflarının bir kısmını karşılayabilmektedir. [37] Fakat sağlanan indirimlere ve desteklere rağmen, büyük ölçekli ve karışık teknik faaliyetler içeren bir inşaat şirketi için çalışma yeri denetim süreci günümüz RF şartlarında maliyet açısından yük, ve bunun için teklif aşamasında bütçe ayrılmamışsa zorluk getirebilecek zorunlu bir uygulamadır. 50

75 9. RF DA ĠSĠG ALANINDA ĠNġAAT ġġrketlerġnġn KARġILAġABĠLECEĞĠ BAZI HARCAMALAR RF da herhangi bir işletmede, işveren kendi personelini sağlıklı ve güvenli çalışma metodları ve genel olarak iş yerindeki elektrik güvenliği konusunda eğitmelidir. Personelin olması gereken elektrik güvenliği bilgi düzeyi, çalışanın görev tipine göre değişmektedir. Meslek grubu ve görevine göre çalışana; birden beşe kadar (I V) elektrik güvenliği grubu sertifikası sağlayacak olan elektrik güvenliği eğitimi verilir. Görevinde elektrikle direkt işi olmayan çalışanların (sekreter, muhasebeci vb) elektrik güvenliği grubu I olmalıdır. Bu personele elektrik güvenliği eğitimi senede bir kez III veya IV elektrik güvenliği grubu sertifikasına sahip olan elemanlar (elektrik teçhizatından sorumlu kişi, elektrik mühendisi) tarafından verilmelidir. II, III, IV, V gruplarının elektrik güvenliği eğitimi, resmi eğitim kurumları tarafından yapılmakta ve eğitim sonunda sınava tabi tutularak başarıyla bitirenlere elektrik güvenliği sertifikası ve grup numarası verilmektedir. Ortalama 20 saat süren eğitimin piyasa ücret düzeyi kişi başı Ruble ( Dolar) civarındadır. Çalışanlar iş güvenliği eğitimini iş yerinde yetkili kişilerden oryantasyon ve özel kursları dinleyerek alabiliyorken yönetici ve uzmanlar iģ güvenliği eğitimini en az 3 senede 1 olmak üzere lisanslı eğitim kurumlarında almak zorundadırlar. Bu zorunluluk RF İş Mevzuatının 212 ve 225 No lu Maddelerinde belirlenmiştir. Bu tür eğitimin sonunda, dinleyicinin adı, soyadı, şirketin bilgileri yazılarak devlet standartında eğitim sertifikası verilmektedir (bknz. Şekil 9.1). 51

76 ġekil 9.1: İş güvenliği eğitim sertifikası. Eğitim sertifikasıyla birlikte katılımcılara, şirketlerinde kullanılmak üzere oryantasyon kayıt defteri, çalışma yeri talimatnameler kayıt defteri, iş kazaları kayıt defteri, iş güvenliğinde kullanılan en güncel norm belgeleri, emir ve talimatname örnekleri (CD halinde) verilmektedir (bknz. Şekil 9.2). ġekil 9.2: Oryantasyon kayıt defteri, çalışma yeri talimatnameler kayıt defteri, iş kazaları kayıt defteri, norm belgeleri, emir ve talimatname örnekleri. Yönetici ve uzman iş güvenliği eğitim programının piyasa ücreti kişi başı yaklaşık 3000 Ruble (90 Dolar) dır. Yönetici ve uzmanların aynı zamanda, güncel bir yangın güvenliği sertifikası bulunmalıdır. Bu sertifika geçerliliğini sadece 3 sene boyunca koruduğundan bu süre geçtikten sonra yangın güvenliği bilgilerinin lisanslı eğitim kurumunda güncellenmesi gerekmektedir. Eğitimin sonunda, katılımcının adı, soyadı, şirketin bilgileri yazılarak devlet standartında eğitim sertifikası verilmektedir. (bknz. Şekil 9.3) 52

77 ġekil 9.3: Yangın güvenliği sertifikası. Eğitim sertifikasıyla birlikte dinleyicilere, şirkette kullanılmak üzere yangın güvenliği eğitim kayıt defteri, yangın tüpleri kayıt defteri ve yangın güvenliği alanında kullanılan en güncel norm belgeleri, emir ve talimatname örnekleri (CD halinde) verilmektedir (bknz. Şekil 9.4). ġekil 9.4: Yangın güvenliği eğitim kayıt defteri, yangın tüpleri kayıt defteri ve norm belgeleri, emir ve talimatname örnekleri. Yönetici ve uzman yangın güvenliği eğitim kursun piyasa ücreti kişi başı yaklaşık 3500 Ruble (100 Dolar) dır. Şirketinin, çevre kirliliğinde etkisi olan sabit (tesisat, tank, rezervuar gibi) ya da mobil (araba, makine gibi) kirletme kaynakları varsa ya da şirketin doğal su kaynaklarından alınan suyu, iş proseslerinde kullandıktan sonra işlenmiş suyun tahliyesi gerçekleştiriyorsa ya da çevre kirliliğinde herhangi başka bir rolü varsa; İşverenin Çevre koruma hakkında FZ-7 yasasının maddelerinde belirtilen yükümlülükleri yerine getirmek zorundadır. 53

78 Yukarıda sözü geçen federal yasanın 73 No lu maddesi uyarınca şirket yöneticileri, ekoloji ve çevre koruma uzmanları, periyodik olarak (en az 5 senede 1 kez) kalifikasyon eğitim kurslarından geçmelidirler. Çevre koruma sertifika eğitiminin piyasa ortalama ücreti kişi başı yaklaşık Ruble (360 Dolar) dır. Sürdürülen herhangi bir faaliyet sonucunda üretim atıkları oluşmaktadır. İşletmenin atıkları hakkında adlı FZ-89 yasasında, I-IV tehlike sınıfı atıklarla temasa geçebilecek her çalışana tehlikeli atıklar ile çalışma kuralları öğretilmelidir. Üretim sonucu oluşan atıkların toplanması, stoklanması, işlenmesi, dezenfekte edilmesi, nakliyesi ve dağıtımı süreçlerinde yer alan her çalışanın tehlikeli atıklarla çalışma iznini gösteren sertifikası olmalıdır. Tehlikeli atıklarla çalışma eğitimi alınarak ilgili sertifika edinilmektedir. Eğitimin piyasadaki ortalama ücreti kişi başı yaklaşık Ruble (420 Dolar) dır. [33] 54

79 10. RF DA ĠSĠG DENETĠMĠ Şirketlerin iş güvenliği denetim türleri aşağıda belirtilen 2 ana başlık altında incelenebilir iç denetim ve dış denetim (Şekil 10.1). İSİG DENETİMİ ĠÇ DENETĠM DIġ DENETĠM İdari üç basamaklı denetim Operatif denetim İşçi denetimi Devlet denetimi ġekil 10.1: İş güvenliği denetim türleri. İdari üç basamaklı denetim: Şirketin iş güvenliği uzmanı, birim amirleri ve işçi/sendika temsilcileri ile yapılan günlük, haftalık ve aylık iş güvenliği iç denetimidir; Operatif denetim: Proje müdürleri ve diğer yönetici pozisyonundaki kişiler tarafından yapılan denetimdir; İşçi denetimi: İşçi temsilcileri veya işçi sendikaları tarafından gerçekleştirilen kontroldür; Devlet denetimi: Devlet iş müfettişliğinin veya diğer devlet denetim organlarının gerçekleştirdiği kontroldür ĠSĠG Devlet Denetimi Rusya Federasyonu FZ-294 No lu Federal Yasasına göre devlet denetimi; devlet ve belediye birimleri tarafından özel ve tüzel kişi faaliyetlerinin yasalara uygun olup olmadığının kontrolu amaçlı yapılan eylemlerin bütünüdür. [38] 55

80 RF da devlet kurumları tarafından sağlanan İSİG denetimini aşağıdaki devlet birimleri gerçekleştirmektedir: RF İş Güvenliği Federal Müfettişliği, GİT yada RosTrud (RF Çalışma ve Sosyal Gelişim Bakanlığı na bağlı olarak çalışmaktadır); RF Madencilik ve Sanayi Teknik Müfettişliği, GosGorTehNadzor (Madencilik, gaz, kimya ve ağır sanayi sektörlerinde, basınç altında çalıştırılan kazan ve vinç mekanizmaları ile çalışmalarda, geçerli iş güvenliği norm ve kurallarının uygulanıp uygulanmadığını kontrol etmektedir); RF Enerji Devlet Müfettişliği, GosEnergoNadzor (Sanayi sektöründe ve elektrik tesislerinde elektrik ve termik ekipman ünitelerinin güvenli kullanım kurallarının sağlanıp sağlanmadığını kontrol etmektedir); RF Sıhhi ve Salgın Devlet Müfettişliği, GosSanEpidNadzor (RF Sağlık Bakanlığı na bağlı olan sıhhi ve salgın merkezleri tarafından işyerlerinin kontrolu yapılmaktadır). Kurumun faaliyeti, RF Hükümeti nin tarihli ( tarihinde düzeltilmiş) 322 No lu Kararnamesinde düzenlenmiştir; RF Nükleer Devlet Müfettişliği, GosAtomNadzor (Nükleer madde kullanan işletmelerde nükleer ve radyasyon güvenlik kurallarının uygulanıp uygulanmadığını kontrol etmektedir). Kurumun faaliyeti, RF Hükümeti nin tarihli ( tarihinde düzeltilmiş) 401 No lu Kararnamesinde düzenlenmiştir; RF Yangın Devlet Müfettişliği, GosPojarNadzor (İşyerlerinde yangın güvenliği ve inşaat projelerinde yangın norm ve kurallarının uygulanıp uygulanmadığını kontrol etmektedir). Kurumun faaliyeti, RF Hükümeti nin tarihli 290 No lu Kararnamesinde düzenlenmiştir; Ek olarak, RF nda İş Mevzuatı nın yasalarına uyulup uyulmadığının kontrolünü en üst düzeyde RF genel savcısı ve ona bağlı olan RF federal bölge savcıları gerçekleştirmektedir. [39] İş güvenliği ve iş mevzuatı açısından inşaat şirketlerinin faaliyetlerinin kontrolü, diğer kurumlara nazaran en fazla RF İş Güvenliği Federal Müfettişliği tarafından gerçekleştirilmektedir. RF İş Güvenliği Federal Müfettişliği, gerçekleştirdiği 56

81 denetimini FZ-294 No lu tarihli ( tarihinde düzeltilmiş) federal yasaya ve İş Mevzuatı nın 360. Maddesine göre uygulamaktadır. [38] İş Mevzuatı nın 360. Maddesinde belirtilen işverene uygulanacak denetimin gerçekleştirilme kurallarına göre, çalışma yeri denetimin koşulları ve düzeninin ana hatları aşağıdaki gibi belirlenmiştir. Devlet iş müfettişleri; federal devlet denetimi kapsamında RF sınırları dahilinde, şirketin organizasyonel ve hukuki yapısına bakmaksızın tüm işyerlerinin İş Mevzuatı ve İş Hukuku kural ve standartlarını uyguladığına dair planlı ve plan dışı kontrolleri federal yasalar ve İş Mevzuatı çerçevesinde gerçekleştirmektedir. Yasaya göre, devlet denetimi planlı ve plan dışı olarak ikiye ayrılmaktadır. Planlı denetim, şirketin belgelerini incelemek amacıyla uzaktan (işyeri ziyareti yapılmaksızın belge kontrolü), veya denetim kurumunun kontrol edilen iş yerini ziyaret edilmesiyle yapılmaktadır. Denetim sıklıklığı, 294-FZ No lu yasanın 11. ve 12. Maddelerinde, işletmenin kuruluş tarihinden veya önceki gerçekleşmiş denetimin tarihinden itibaren en fazla 3 senede bir olarak belirlenmesine rağmen aynı yasada iş koluna göre denetim sıklıklığıyla ile ilgili istisnalar mevcuttur. Örneğin, sağlık, eğitim ve sosyal sektörlerde; ısınma, elektrik, enerji verimliliği projelerinde faaliyet gösteren işletmeler için planlı denetim 3 senede iki veya ikiden fazla kez yapılabilmektedir. Bu özel faaliyetlerin listesi RF Hükümeti tarihli Kararnamesinde yer almaktadır. Denetim kurumları, planlı denetimin yapılacağı iş yerini, denetim başlangıç tarihinden 3 işgünü önce haberdar etmelidir (294-FZ 12.Bölüm, 9. Madde). Plan dıģı denetim sırasında ise, işletme faaliyetinin yasalara ve standartlara uyup uymadığı; planlı denetim sırasında tespit edilen ihmalleri ortadan kaldırmak amacıyla müfettişin verdiği düzeltme, emir ve yönergelerin yerine getirilip getirilmediği; çalışanlara zarar verebilecek ve hayati tehlike oluşturabilecek unsurların düzeltilmesi ile ilgili organizasyonların yapılıp yapılmadığı kontrol edilmektedir. Plan dışı denetimin başlangıç tarihinden en az 24 saat önce işveren, müfettiş tarafından haberdar edilmelidir (294-Fz 16. Bölüm 10. Madde). Planlı denetimler şirket bazında genel olarak 3 senede bir yapılmaktadır. Bir sonraki yılın planlı denetim programı her sene 31 Aralığa kadar RF Genel Savcılığı veya 57

82 Devlet İş Müfettişliği tarafından belirlenmekte ve resmi internet sitelerinde yayımlanmaktadır. Eğer devlet veya belediye kontrol organlarına şikayet veya ihbarı ulaştıran şahsın kimliği ve 294-FZ yasasının 2.bölüm, 10. maddesinde sözü edilen bilgiler tespit edilemiyorsa plan dışı denetim gerçekleştirilmez [38], [40]. Gerçekleştirilen denetimlerin (planlı ve plan dışı) süresi toplam 20 iş gününü geçmemelidir (294-FZ 13. Madde). Ancak tehlikeli olarak tespit edilen projelerde işverenler için sürekli devlet denetim rejimi uygulanabilmektedir. Böylece, projesi tehlikeli kategorisine dahil edilen ve özel denetim rejiminin uygulandığı iş yerlerinde 58

83 müfettiş; şirketin belgelerine, tesislerine ve bu tesislerin güvenlik sistemlerine devamlı ve serbest bir şekilde erişebilmektedir. Ayrıca, 294-FZ yasasının maddelerinde aksi belirtilmesine rağmen, bazı durumlarda iş müfettişleri iş yeri denetimini uygulayacaklarına dair işverene bilgi vermeme hakkına sahiplerdir. Örneğin, denetimin yapılacağına dair duyuru; uygulanacak kontrolün etkinliğinin azalmasına veya iş yerindeki ihlallerin gizlenmesine yol açıyorsa; veya plan dışı denetim iş yeri çalışanının şikayeti üzerine yapılacaksa; bu gibi durumlarda işverenin haberdar edilmemesi mümkündür. (RF İş Mevzuatı nın 7., 9. Maddeleri). Böylece, işletmeler ve özellikle komplike inşaat projeleri devlet denetimlerine neredeyse beklenmedik zamanlarda tabi tutulabilmektedir. İşverenin; iş güvenliği konusundaki dokümantasyonu, işyeri koşullarını ve iş güvenliği ekipmanlarını proje başlangıcından itibaren kusursuz bir hale getirmesi ve ayrıca denetimler sırasında hukukçu ve profesyonel iş güvenliği uzmanı bulundurması, şirketi maddi ve zamansal kayıplar yaşamaktan kurtarabilir. İş güvenliği dokümantasyon denetimi sırasında devlet müfettişinin resmi talebi üzerine işveren, istenilen tüm belgeleri, tasdiklenmiş kopya veya elektronik şeklinde müfettişe 10 işgünü içinde ulaştırmalıdır. Gönderilen belgelerde eksik ya da yanlış tespit edildiği durumda işveren denetim kurumuna 10 işgünü içinde açıklama getirmek veya düzeltme yapmak zorundadır [38]. Genel olarak, müfettişlerin kontrolden geçirdiği en önemli iş güvenliği konuları ve dikkat ettiği noktalar Çizelge 10.1 de [41] özetlenmiştir. İşverenin, Rusya koşullarında her an başlayabilecek denetime eksiksiz hazır olması açısından çizelgedeki konulara dikkat etmesi tavsiye edilmektedir. Aynı zamanda aşağıdaki tabloda işveren ve çalışan arasındaki İSİG yükümlülüklerinin dağılımı gösterilmektedir. Çizelge 10.1: Denetimde dikkat edilen iş güvenliği konuları. Denetimde dikkat edilen iģ güvenliği konuları KiĢisel ve kollektif (ortak) korunma ĠĢverenin sorumlulukları (RF ĠĢ Mevzuatı 212.Madde) ÇalıĢanın sorumlulukları (RF ĠĢ Mevzuatı 214.Madde) Masrafları işverene ait olmak üzere sertifikalandırılmış özel iş KKE doğru bir şekilde kullanmak. 59

84 ekipmanları (KKE) kıyafetleri, ayakkabıları ve diğer KKE temin etmek; tehlikeli, zararlı özel sıcaklık ve kirlenme koşullarında çalışanlar için ilgili normlara göre temizleyici ve dezenfekte edici gereçleri almak ve dağıtmak. 2. Sadece sertifikalandırılmış KKE kullanmak. Eğitim, staj, talimat Sağlık kontrolleri 3. Çalışanların KKE doğru şekilde ve zamanda kullanmalarını kontrol etmek. 1. Güvenli çalışma şekli ve metodları, iş kazalarında ilk yardım hakkında eğitimi; İSİG konusunda talimatnameleri vermek; çalışma yerinde staj ve iş güvenliği bilgi denetimini sağlamak. 2. Onaylanmış programa göre verilen iş güvenliği eğitimi, staj ve bilgi denetiminden geçemeyen kişileri işten uzaklaştırmak. 1. İş Mevzuatında ve diğer norm belgelerde belirtilen durumlarda çalışanın ilk (işe alınmadan önce) ve periyodik (çalışma süresi boyunca) genel sağlık muayenelerini; zorunlu psikiyatrik tetkiklerini; çalışanın isteği üzerine görevi ve maaşı değişmeksizin program dışı sağlık muayenelerinin masrafları işverene ait olmak üzere organize etmek. Güvenli çalışma şekli ve metodları, iş kazalarında ilk yardım hakkında eğitimi zamanında almak; çalışma yerinde staj ve iş güvenliği bilgi denetiminden geçmek, İSİG konusunda talimatnameleri almak ve doğru şekilde uygulamak. Zorunlu ilk (işe alınmadan önce) ve periyodik (çalışma süresi boyunca) genel sağlık muayenelerine, ayrıca işverenin talebi üzerine (İş Mevzuatı ve diğer federal yasaların belirttiği durumlarda) program dışı sağlık muayenelerine katılmak. Acil durumlarda çalıģanların güvenliği 2. Zorunlu genel sağlık ve psikiyatrik muayenesi yapılmayan veya muyeneden geçemeyen çalışanı işten uzaklaştırmak. 1. Yapı ve binaların işletilmesi ve teknik süreçlerin uygulanması süresince; iş esnasında araç, gereç ve Çalışanların sağlığı ve hayatlarına tehlike oluşturan herhangi bir durumu; gerçekleşmiş 60

85 malzemelerinin kullanılması esnasında çalışanların güvenliğini sağlamak. 2. Acil durumlarda işçi sağlıgı ve hayatını koruma tedbirlerini almak, ilk yardımı sağlamak. her iş kazasını; kendi sağlığı ile ilgili sorunun yaşandığını veya meslek hastalığına işaret eden belirtilerin meydana geldiğini derhal kendi amirine veya üstüne bildirmek. Diğer iģ güvenliği kuralları 1. Her çalışma yerinde iş güvenliği kurallarına uygun koşulları sağlamak. 2. Çalışma yerleri koşullarının kontrolünü ve iyileştirilmesini sağlamak. 3. Çalışma yerlerindeki koşullar, riskler, verilmesi gereken KKE, hakkı olan ödenek ve tazminatları hakkında çalışanlara bilgi vermek. 4. İşçi temsilcisinin önerileri dahilinde iş güvenliği kurallarını, talimatlarını geliştirmek ve onaylamak. 5. Çalışanları iş güvenliği kuralları hakkında bilgilendirmek. 6. Gerçekleştirilen faaliyetin özelliklerine bağlı olarak gereken tüm iş güvenliği norm belgelerini düzenlemek ve onaylamak. Gerçekleştirilen faaliyetin özelliklerine bağlı olarak İş Mevzuatının ve işverenin belirttiği iş güvenliği kurallarına uymak. Yukarıdaki tablodan da görüldüğü üzere, işverenin ve çalışanın iş güvenliği alanındaki sorumlulukları birbirine bağlıdır. Bir tarafın sorumluluğu diğer tarafın sorumluluğunu doğrudan etkilemektedir. İşveren, çalışanını güvenli çalışma metodları hakkında eğitmek zorunda olduğu gibi çalışan da bu eğitimi almak ve bilgi denetiminden geçmek zorundadır. İşveren çalışanların sağlık muayenesini organize etmekle sorumluyken çalışan da bu muayenelere katılmayı esgeçmemelidir. 61

86 Tablodan da fark edildiği gibi, işverenin sorumlulukları çalışandan daha fazladır. Bu demek oluyor ki, çalışandan iş güvenliği kurallarına uymasını talep etmeden önce işveren tüm çalışma koşullarını güvenli ve standartlara uygun bir hale getirmekle yükümlüdür. Dikkat çekebilecek ve ele alınması gereken diğer bir konu, işçiler tarafından gerçekleştirilen iş güvenliği iç denetimi ĠSĠG ĠĢçi Denetimi İş yerinde işçi iç denetimi, sendika üyeleri ve iş güvenliği temsilcileri tarafından yapılmaktadır. İSİG işçi denetimi ile ilgili hükümler, 10-FZ No lu tarihli ( tarihli revizyonlu) Sendikalar; sendika hakları ve sendika faaliyetinin güvencesi hakkında adlı federal yasada yer almaktadır. İş yerlerinde işçi haklarının korunması ve çıkarlarının gözetilmesi amacıyla işçiler arasından iş güvenliği sorumlusu/ temsilcisi seçilmektedir. İSİG mevzuatı işçi temsilcilerine aşağıdaki görevleri yüklemektedir; - İşverenin İSİG yasa ve standartlarına uyup uymadığını; işçilerin iş güvenliği sorumluluklarını yerine getirip getirmediğini (KKE kullanımı, talimatnamelere uyma vb.) ve iş yerindeki iş güvenliği genel durumunu kontrol etmek; - Bina, yapı, makine ve mekanizmalarının İSİG standartlarına uygunluk, havalandırma sistemlerinin verimlilik ve KKE nın kontrolleri sırasında denetim komisyonunda ve İSİG iyileştirme eylemlerinde yer almak; - Meslek hastalıkları ve iş kazalarını önleme, çalışma yeri koşullarını iyileştirme organizasyonlarında yer almak; - İşveren tarafından yapılması gereken iş kazası ihbarlarının zamanında yapılmasını, mesai ve izin sürelerine uyulmasını, tehlikeli çalışma şartları için ödenmesi gereken tazminatların verilmesini takip ve kontrol etmek; - İş kazalarında ilk yardımda bulunmak; - Sendika talimatı üzerine iş kazası inceleme sürecine katılmak; 62

87 - Sorumlu olduğu bölümlerde işçilerin, iş güvenliği durumu, eksiklik ve ihlalleri konusunda bildilendirme ve danışmanlık yapmak; Sendikalar ise; işveren ve sorumlu kişilerin iş mevzuatına göre davranmalarını; mesai ve izin sürelerine uyulmasını; ekstra ücretlerin ve tazminatların tam ve zamanında ödenmesini denetlemektedir. Ayrıca diğer sosyal ve çalışma sorunları ile ilgilenmekte, ihlal ve eksikliklerin giderilmesini işverenden talep etmektedir. İşveren, ihlal ve eksikliklerin giderilmesi talebini aldıktan sonra 1 hafta içerisinde yapılan düzeltmeler hakkında sendikaya bilgi vermelidir. Ayrıca sendikalar, devlet denetim kurumlarıyla işbirliği çerçevesinde, iş mevzuatına göre işyerlerinin denetlenmesi amaçlı kendi bağımsız iş güvenliği teftiş komisyonunu oluşturma hakkına sahiptir. Sendika; işverenin İSİG kurallarına, iş mevzuatına ve iş kontratının maddelerine uyup uymadığını denetlerken, tüm işletme bölümlerine ve departmanlara serbest bir şekilde erişebilme hakkına sahiptir. İşletmenin İSİG iç denetimi yapılırken sendika temsilcileri komisyon üyelerine dahil edilir ve işverene; departmanlardaki iş güvenliği eksikliklerini fark ettirmeyi, bu eksiklikleri gidermeyi ve işçilerin taleplerini iletmeyi amaçlar. Fakat SSCB nin dağılmasından sonra kapitalizmin şekillendirdiği RF şartlarında sendika kültürü etkinliğini yitirdiğinden dolayı uygulamada bu durum çoğu zaman kağıt üzerinde kalmakta ve İSİG yönetiminde sendikaların rolü minimuma indirilmektedir. 63

88 64

89 11. RF PROJELERĠNDE ĠSĠG DÖKÜMANTASYON PAKETĠ ĠÇĠN ÖRNEK PROJE 5. Bölümde RF da çalışacak olan inşaat firmalarının İSİG dökümantasyonu konusunda dikkat etmesi gereken noktalar incelenmiş ve işletmenin iş güvenliği biriminin hazırlaması gereken belgelerinin yaklaşık listesi verilmiştir. Bu bölümde ise RF nda faaliyet gösteren inşaat projelerinde hazırlanması zorunlu olan iş güvenliği konusundaki dökümanların listesi, X Construction şirketinin RF Kaluga şehrindeki bir inşaat projesinden alınarak örnek olarak gösterilmiştir. Aşağıda söz konusu belgelerinin isimleri ve kısa içerikleri verilmiştir. Dökümanların asılları ise ekler kısmında bulunmaktadır. Belgelerin bir kısmı çok hacimli ve kapsamlı olduğundan, bir kısmı da birçok ayrı dokumanın birleşiminden oluştuğu için eklerde asılları gösterilememiştir. 1. X Construction İSİG politikası (Şirketin OHSAS Standardları kapsamında şekillenmiş olup ilgili standarları sağlamak amaçlanmıştır), bknz. Ek K1. 2. ZAO 10 X Construction firmanın İş Güvenliği Birimi Tüzüğü (İş Güvenliği Biriminin Amaç, Görev, Yetki ve Sorumluluklarını belirtmektedir), bknz. Ek K2. 3. İş Güvenliği Mühendisliği Talimatnamesi. 4. İş içtüzüğü (İşe alma iş akdinin feshi, işçinin temel hak ve görevleri, yönetimin temel görevleri, işveren ve işçinin birbirlerine karşı sorumlulukları, iş disiplini ve iş uyuşmazlıkları ile ilgili prosedürler belirtilmektedir), bknz. Ek K3. 5. Şantiye sorumlu personelin göreve atanması ile ilgili emirler: - Şantiye şefi; - Şantiye elektrik teçhizatından sorumlu kişi; - İş güvenliğinden sorumlu kişi; - Yük kaldıraç mekanizmaların çalışmasından ve kurulumundan sorumlu kişi; 10 ZAO Zakrıtoye Aktsionernoye Obşestvo (Rusça) Halka Kapalı Anonim Şirket 65

90 - Şantiyede ve şantiye binalarında (yatakhane, tuvalet, yemekhane vs) yangın koruyucu tedbirlerin alınmasından sorumlu kişi; - Taşeron şeflerinden sorumlu kişi. 6. İşçiler için Oryantasyon Programı (Şirket hakkında genel bilgiler; İSİG mevzuatının ana hükümleri; işletme, üretim ve yardımcı tesisleri içinde davranış kuralları; işyerindeki tehlikeli ve zararlı faktörlerin önlenmesi için yöntem ve araçlar hakkında genel bilgiler; ilk yardım, sağlık, güvenlik ve kişisel hijyen temel gereksinimleri, kişisel koruyucu ekipmanlar; prosedür ve standartlara değinilmektedir), bknz. Ek K4. 7. Oryantasyon eğitiminden geçmiş işçilerin kayıt defteri (Defter numaralanmış, dikilmiş, defterden sorumlu kişi tarafından imzalanmış ve kaşelenmiş olmalıdır). 8. Oryantasyon eğitiminden muaf tutulan meslek ve görev listesi (muhasebe, insan kaynakları personeli, çevirmenler v.b), bknz. Ek K5. 9. Meslek ve iş türlerine göre birincil iş güvenliği eğitim programı (İşyerinde süreç ve ekipmanlar hakkında genel bilgiler; işin içeriği ve işyeri iş güvenliği organizasyonu; tehlikeli bölgeler (red-zone); işe hazırlık prosedürü; iş güvenliği teknikleri ve çalışma yöntemleri; kişisel koruyucu ekipmanlar ve kullanma talimatları; yükleme, boşaltma ve malzemelerin taşınması için güvenlik gereksinimleri; kazaları önlemek için önlemler; sorumluluklar ve acil durumlarda eylemler anlatılmaktadır), bknz. Ek K Meslek ve iş türlerine göre birincil iş güvenliği eğitimini tamamlamış işçiler için kayıt defteri. 11. Meslek ve iş türlerine göre iş güvenliği talimatnamelerin listesi. (Her iş kolundaki çalışanlar için mesleksel bazda talimatların listelendiği dokumandır. Örneğin, marangoz için talimat başlığı İ OT-012 dir. Depocu için talimat başlığı İ OT-033 tür), bknz. Ek K Meslek ve iş türlerine göre iş güvenliği talimatları. (Madde 11 de ana başlıkları belirtilen talimatlardır. Talimat dosyası; güvenlik ana gereksinimleri, işe hazırlık gereksinimleri, işin yapımı esnasındaki güvenlik gereksinimleri, acil durum emniyet gereksinimleri ve iş sonrası güvenlik gereksinimleri ile ilgili talimatları içermektedir), bknz. Ek K8. 66

91 13. Meslek ve iş türlerine göre iş güvenliği talimatları kayıt defteri. 14. Meslek ve iş türlerine göre iş güvenliği talimatları teslim-tesellüm kayıt defteri. 15. İşe alım öncesi ve iş sürecinde periyodik sağlık kontrolü gerektiren meslek ve iş türlerinin listesi. 16. Periyodik sağlık muayenesine tabi tutulan kişilerin isim listesi (Devlet Sıhhi Epidemik Müfettişliği ile mutabık kalınarak her sene hazırlanmaktadır.) 17. Bölüm yöneticisi tarafından yayınlanan ve işe yeni başlayan personelin kimin sorumluluğu altında staj yapacağını belirten görevlendirme yazısı, bknz. Ek K Yönetici, uzman, mühendis ve teknikerlerin iş güvenliği bilgilerini, işin yapım süreci boyunca kontrol eden eğitim ve denetleme komitesinin oluşturulması konusundaki emir, bknz. Ek K Yönetici, uzman, mühendis ve teknikerlerin iş güvenliği bilgilerinin kontrolü esnasında kullanılan tutanak formu, bknz. Ek K Şantiye personelinin meslek ve iş türlerine göre bulunması zorunlu sertifika ve belgeleri (Belgelerde eksik bulunması halinde şantiye personeli göreve başlatılmamaktadır.): - Şantiye Şefi: 1) Diploma, 2) Şantiye şefliği ehliyeti, 3) İş ve yangın güvenliği sertifikası, 4) Vinç işleri ve endüstriyel iş güvenliği sertifikası; 5) Yapım ve kazı işleri güvenliği sertifikası, 6) Elektrik güvenliği sertifikası (1000 V kadar, III sınıftan aşağı olmamalı (özel komisyon ile verilmektedir)). - İş Güvenliği Mühendisi: 1) İş güvenliği sertifikası, 2) Yangın güvenliği sertifikası, 3) Elektrik iş güvenliği sertifikası (1000 Volta kadar IV sınıf (eğitim merkezinde denetlenmektedir)). - Elektrik teçhizatından sorumlu kişi: 1) İş güvenliği sertifikası, 2) Yangın güvenliği sertifikası, 3) Elektrik iş güvenliği sertifikası (1000 Volta kadar IV sınıf (eğitim merkezinde denetlenmektedir)). - İşçiler (Sapancı, kaynakçı, elektrikçi, iş makinesi operatörü vb.): İş dalları ile ilgili sertifikaları (Eğitim ve kalifikasyon denetimi eğitim merkezinde yapılmaktadır.) 21. Yönetici, uzman, mühendis ve teknikerlerin iş güvenliği bilgilerinin kontrolü esnasında kullanılan tutanak protokolleri. 67

92 22. Tehlikeli işlerin listesi, bknz. Ek K ZAO X Construction şantiyelerinde tehlikeli unsurların bulunduğu yerlerde çalışmaların organizasyonu konusundaki emir, bknz. Ek K Tehlikeli unsurların bulunduğu yerlerde çalışma izni formu (SNİP ), bknz. Ek K ZAO X Construction şantiyelerinde çalışan işçilere dağıtılması gereken özel iş elbisesi, ayakkabı ve diğer kişisel korunma ekipmanlarının listesi, bknz. Ek K Kişisel Korunma Ekipmanları teslim kayıt kartları, bknz. Ek K Çalışma koşullarından dolayı avantajlı emekli maaşı ödenen meslek ve görevler listesi. 28. Elektrik güvenliği döküman listesi (GOST ve Uluslararası Standartlara göre). 29. Çalışma koşullarına göre işçilerin sertifikalandırma prosedürünü belgeleyen dokümanlar (RF Sağlık ve Sosyal Gelişim Bakanlığı nın tarihli 569 No lu ve tarihli 342н No lu Emri) 30. ZAO X Construction Yangından Korunma Genel Talimatnamesi (Genel Hükümler; Yangın güvenliğinin sağlanması için organizasyon önlemleri; Tesisler, binalar ve işyerlerindeki yangın güvenliği gereksinimleri; Elektrik tesisatı için yangın güvenlik gereksinimleri; Yangın durumunda yapılması gerekenler belirtilmektedir). 31. ZAO X Construction şantiyelerinde yapım ve montaj işleri sırasında yangından korunma talimatnamesi. 32. Projeye özel şantiye iş güvenliği programı: - İş güvenliği eylem planı (İş güvenliği personeli alımı, atanması; iş ve yangın güvenliği ekipmanlarının organizasyonu, iş yerlerinin periyodik kontrollerinin planlanması vb); - Yapım işleri esnasında sıhhi kurallara uyulmasına dair denetim programı; - Şantiye sihhi denetim çizelgesi; - Şantiye risk belirleme ve değerlendirme sonuçları; - Acil durum eylem planı; 68

93 33. İşçi temsilcisi seçim tutanağı (İşçilerce yapılan toplantıda, işveren ile gerekli görüşmeleri yapmak ve işçileri temsil etmek amacı ile seçilen kişi veya kişilerin kayda geçirildiği tutanaktır), bknz. Ek K İşçi temsilcisi hakkında tüzük (Genel koşullar, işçi temsilcisinin görevleri, hak ve sorumlulukları, çalışma şartları anlatılmaktadır), bknz. Ek K ZAO X Construction şantiyelerinde taşeron firmalarının çalışma izni hakkında tüzük (Genel koşullar, taşeron firmaların işverene ve kendi çalışanlarına karşı sorumlulukları, kendi personeli üzerindeki denetim organizasyonu ve denetim şartları belirtilmektedir), bknz. Ek K Şantiye yapım ve montaj işlerine başlama izin formu (SNİP ). 37. İş yerlerinin çalışma şartlarının denetimini düzenleyen dokumanlar (İç denetiminde işyerinin denetimi esnasında kullanılan çizelge ve belgeler). 5. Bölümde ve Çizelge A.2 de vurgulandığı gibi, iş yerinde İSİG organizasyonu ve iş güvenliği eylemleri için hazırlanan dokümantasyon listesi ile yukarıda X Construction firması tarafından hazırlanan liste mukayese edildiğinde, listenin birkaç farklılık dışında hemen hemen aynı olduğu göze çarpmakta, ve firmanın İSİG konusuna verdiği önem anlaşılmaktadır. Firma özellikle Rusya ve BDT ülkelerinde çok uzun sürelerdir iş yapmakta olduğundan, inşaat konusunda olduğu gibi İSİG konusunda da profeyonelleştiğini göstermektedir. Ancak ilgili listeye; çalışma yeri şartları ve işyeri sağlık koşulları denetimi ile ilgili dokümanlar ve şirketin iş güvenliği sertifikasının ilave edilmesi önerilebilir. 69

94 70

95 12. SONUÇ VE DEĞERLENDĠRMELER Bu çalışmada, Rusya Federasyonu nda iş güvenliği esaslarının çıkış noktasından itibaren iş güvenliği mevzuatının gelişimi ve günümüzdeki durumu araştırılmış ve Rusya da iş yapmak isteyen Türk firmalarının dikkat etmesi gereken hususlar anlatılmaya çalışılmıştır. Çalışmanın başında, Rusya nın iş güvenliği konusundaki gelişimini etkileyen tarihi olayların ve olguların analizi yapılırken daha çok, kendine özgü özellikler taşıyan üç ana dönem ele alınmıştır. Bunlar: 1917 Ekim Devrimi öncesi; Bolşeviklerin iktidara gelmesinden sonra 1941 yılına kadar; 1941 den bugüne kadar. Rusya da toprak köleliğinin kalkmasından sonra 19. yüzyılın ortalarında yayımlanmış olan «Fabrika Sahibi ve İşçi Arasındaki İlişkiler» ve «12 Yaşından Küçük Çocukların Fabrikada Çalışma Yasağı» isimli kararnameler Rusya İmparatorluğu nda İş Mevzuatının ilk filizleri olmuştur Ekim Devrimi sonrası Rusya daki devlet rejimi değişmiş ve Bolşevikler iktidara gelmiş ve en önemlisi devlet Anayasasının oluşmasıyla emeğin korunması konusundaki mevzuat da değişime ve iyileştirmeye uğramıştır. Bu dönemde özellikle rejimin doğası gereği emeğin korunması ile ilgili çalışmalar hız kazanmış, yeni kanunlar yayınlamış ve özellikle sendikalar sayesinde emeğin korunması ile ilgili çalışmalar doruğa ulaşmıştır. SSCB nin dağılmasından sonra Rusya Federasyonunda İş Mevzuatının gelişimi 1993 yılında "Rusya Federasyonu'nda Emek Koruma Mevzuatı Esasları" dokümanının kabul edilmesi ile devam etmiş ve günümüze kadar gelişimini sürdürmüştür. Çalışmanın devamında, özellikle Türk firmalarının Rusya daki öncü sektörü olan inşaat sektöründeki iş güvenliği konusu araştırılmış ve konu örnek proje ile pekiştirilmeye çalışılmıştır. Rusya daki tüm işletmelerde olduğu gibi inşaat sektöründe de, Rusya Federasyonu İş Mevzuatına ve diğer yasalarına; ve bu yasalar baz alınarak hazırlanmış olan yürürlükteki iş güvenliği kurallarına ve standartlarına uyulması zorunludur. Bu yasal 71

96 standartlarının en önemlileri, inşaat sektöründeki değişik teknik proseslerinin güvenlik tedbir ve koşullarını düzenleyen, İnşaat ve Toplum Federal Acentası tarafından geliştirilmiş ve tarihinde yürürlüğe girmiş SNiP İnşaatta iş güvenliği. Bölüm 1. Genel koşullar. ve tarihli SNiP İnşaatta iş güvenliği. Bölüm 2. İnşaat üretimi. adlı kurallardır. Bu SNİP ler Rusya da inşaatta iş güvenliği ile ilgili anayasa sayılmakla birlikte günümüze kadar bu kuralları tamamlayıcı bir çok yönetmelik ve uygulama yönetmeliği düzenlenmiş ve sonuçta iş güvenliği konusunda çok gelişmiş bir mevzuat oluşturulmuştur. Rusya Federasyonu nda işçi sağlığı ve iş güvenliği konusundaki bu kurallar sadece resmi belgelerde yer almaktan ziyade uygulamada büyük önem taşıdığından özellikle inşaat sektöründe aşağıda belirtilen konularda özen gösterilmelidir: İş güvenliği biriminin kurulması ve iş güvenliği departman sorumlularının atanması, İşçilere iş güvenliği oryantasyonunun ve iş güvenliği talimatnamelerin verilmesi, Çalışma yeri şartları denetiminin zamanında yapılması ve ilgili sertifikanın edinilmesi, İşçilerin düzenli olarak sağlık muayenelerinin düzenlenmesi, Kişisel ve toplu korunma ekipmanlarının sağlanması, İş güvenliği dokümantasyonunun eksiksiz hale getirilmesi. Rusya Federasyonu nda is yapmayı düşünen firmaların tekliflerini hazırlama aşamasında bile iş güvenliğini ayrı bir şekilde değerlendirmeleri ve bunun için bir bütçe ayırmaları önemle tavsiye edilmektedir. Proje uygulama safhasında iç ve dış denetimleri ile ilgili sorun yaşamamaları için işin en başında dokümantasyonu doğru bir şekilde hazırlamalı, standartları incelemeli ve pratikte uygulanmasını sağlamalıdırlar. Bu konuda bir çok Türk inşaat firmasının yaptığı gibi iş güvenliği biriminde o coğrafyayı ve yasalarını iyi bilen deneyimli yerli iş güvenliği uzmanları çalıştırmalı veya danışmanlık hizmeti almalıdırlar. Türkiye de işyeri tehlike sınıfının tespitinde işyeri asıl işinin niteliğine veya işyerinin kuruluş amacına bakılır ve Bakanlık tarafından yayınlanan Tehlike Sınıfları Tebliğine göre tehlike sınıfı işverence seçilir. Diğer bir değişle, tehlike sınıfları 72

97 işyerinin çalışma şartlarına (coğrafi, iklim vs) bakılmaksızın sadece iş türüne göre tespit edilir. Ancak, RF da işyerindeki her çalışma yeri için ayrı ayrı tehlike tespiti yaptırılarak çalışma yeri şartları sertifikalandırılması yapılmak zorundadır. Bu işlemden işveren sorumlu tutulmakta olup piyasadaki yetkili ve lisanslı sertifikalandırma şirketi ile anlaşarak ve özel denetim komisyonunu oluşturarak her çalışma yerinin tehlike derecesinin tespiti yapılmaktadır. Çalışma yeri koşulları sertifikalandırılması, varolan ve daha önce denetimden geçmiş ve son denetimde tehlikeli veya zararlı faktöre maruz kalınabileceği tespit edilmiş olan çalışma yerleri için en az 5 senede 1 defa yapılmalıdır. Yeni oluşturulmuş veya revizyona uğramış çalışma yerleri için ise çalışma yeri devreye alındıktan sonra 1 sene içinde yapılmalıdır. Ayrıca dışarıdan davet edilen yetkili; şitket çalışma yeri sayısına göre hizmet ücreti aldığından dolayı, bu sertifikalandırma işlemi çok maliyetli sayılmaktadır. Bu hususu Rusya da iş yapmayı düşünen müteahhitler henüz tekliflendirme aşamasında hesaba katmalıdırlar. RF da İSİG eğitimi ile de ilgili yine sıkı kurallar ve standartlar mevcuttur. İşe yeni başlayan yönetici ve uzman kadrosundaki çalışanlar 1 ay içerisinde; işçi kadrosundaki çalışanlar ise en az 3 senede bir eğitim ve bilgi düzeyleri ile ilgili denetime tabi tutulmalıdır. Eğitimin ve bilgi denetiminin nasıl yapılması gerektiğine dair GOST standardı rehber olarak baz alınmalıdır. İşçi, uzman ve yöneticilerin iş güvenliği bilgi denetiminin zamanında yapıldığının kontrolü iş güvenliği federal müfettişliği tarafından yapılmaktadır. Devlet iş güvenliği müfettişi tarafından, çalışma yerleri koşulları sertifikalandırılmasının yapılması, İSİG eğitimin verilmesi gibi konuların dışında ilk sırada kontrol edilecek hususlardan bir diğeri, işyeri tüm personelinin elektrik güvenliği grubu sertifikasına sahip olması, yönetici ve uzmanların ise elektrik güvenliği sertifikası, yangın güvenliği sertifikası, çevre koruma sertifikalarının da bulunmasıdır. Sertifikalar bulunmadan çalışma yaptırılmayacağından hem sertfika ücreti hem de iş başlatılana kadar geçen zamanda iş gücü kaybı firmaya mali olarak yansımaktadır. Ayrıca bu eksileri devlet müfettişinin tespit etmesi işyeri faaliyetinin durdurulmasına veya işverene ceza kesilmesine yol açmaktadır. İşyerinde iş güvenliği dokümantasyonunun eksiksiz hale getirilmesi konusunda Türk müteahhitleri için örnek alınabilecek dökümantasyon paketi, bu çalışmanın Ekler 73

98 kısmında detaylı olarak sunulmuştur ve İSİG eylemlerinin organizasyonu konusunda yardımcı olması amaçlanmaktadır. Diğer bir konu, uygulamada (şantiyede) İSİG konusunda karşılanabilecek potansiyel zorluklardır. Rusya Federasyonu nda uzun sürelerdir iş yapan X Construction firmasının Kaluga şehrindeki X Şantiyesi İş Güvenliği Şefi, Rusya daki iş güvenliği konusunda yapılan ankette tecrübelerini paylaşmış olup bu anket Ek L de sunulmuştur. Örneğin, bazı Türk müteahhitlerince kullanılan vinç ile kaldırılan manbasket'lerin kullanılması, yaşanabilen sıkıntılardan biridir. RF standartlarına göre yüksekte çalışmalarda bel tipi emniyet kemeri kullanılmasına izin verilirken diğer standartlarda (Avrupa veya Amerika) paraşütçü tipi emniyet kemerleri zorunludur. Ancak Rusya Federasyonu nda işveren kontrolörleri, daha güvenli olduğunu düşündükleri için, bazı uygulamalarda is güvenliği açısından yabancı standartların uygulanmasını isteyebilmektedir. RF standartlarında çalışan yerel taşeron firmalar ile yapılan kontratlarda genellikle RF iş güvenliği kurallarına uyulacağı taahhüt edildiğinden taşeron firmaya RF standardı dışında ekipman aldırılması, kullandırılması güç olmaktadır. Bu sebepten dolayı ilgili giderleri Türk firma karşılamak durumunda kalabilmektedir. Genel olarak ankette de vurgulandığı üzere, henüz ihale aşamasındayken iş güvenliği konusunun ciddiye alınması ve bütçe planlanırken; ülke şartları, dokümantasyon gereksinimleri, personel miktarı, kullanılacak ekipman tip ve adetleri ve güvenli iş yapım yöntemleri gözetilerek iş güvenliği bütçesi oluşturulması firmaların yararına olacaktır. Bu çalışmada sözü geçen tüm İSİG önerileri, inşaat projesinin 3 ana safhasına dayanarak bir araya getirilmiş, sunulan bilgiler kullanım açısından daha pratik olabilecek düşüncesiyle aşagıdaki Çizelge 12.1 oluşturulmuştur. Çizelge 12.1: İnşaat öncesi, inşaat sırasında ve inşaat sonrasında İSİG prosedürlerinin çizelgesi. AĢama Yapılacaklar Süre İNŞAAT ÖNCESİ İSİG Mevzuatının incelenmesi - Teklif aşamasında İSİG bölümü için ayrılan yaklaşık bütçenin hesaplanması - 74

99

Bilindiği gibi yerel yönetimler, merkezi yönetimin hiyerarşik yapısı dışında oluşturulan, hemşehrilerin mahalli müşterek ihtiyaçlarını yerel düzeyde tespit etmek ve karşılamak için geliştirilen kamu tüzel kişileridir. “Demokrasinin beşiği” olarak da ifade edilen bu kuruluşlar, yerel halkın kararlara katılımı, ortak bilincin oluşması, bürokrasinin ortadan kaldırılması ve demokrasi bilincinin yaygınlaştırılması gibi amaçları bünyesinde barındırmaktadır. Bu anlamda halkın kendi tercihlerini belirlemesi, yaşadığı yere ilişkin konularda söz sahibi olması büyük önem taşımaktadır. Zira yerel halkın, yerel yönetimlerin işleyişinden haberdar olmaması; hesap verme, açıklık, şeffaflık, demokrasi gibi algıların ortadan kalkması-işlememesi sonucunu verecektir ki “demokrasi okulu” söylemine tamamen ters bir durum ortaya çıkacaktır. Bu anlamda yerel halkın yönetime katılmasını sağlamak için çeşitli yollardan faydalanılmaktadır. Bilgi ve iletişim teknolojilerinin büyük bir hızla geliştiği günümüzde kurumlar; bilgi paylaşımında hız ve etkinlik, çift yönlü etkileşim gibi yeni yapılara yönelmişlerdir. Yöneten ve yönetilen ilişkisini de derinden etkileyen iletişim temelli bu hızlı değişim kamu yönetiminde de kendini hissettirmiştir. Elektronik ve mobil uygulamalar olarak öne çıkan söz konusu anlayışlar, özellikle yerel yönetimlerde yeni açılımları beraberinde getirmiştir. Kamusal bilgi ve hizmetlerin mobil teknolojiler vasıtasıyla sunulması olarak ifade edilen mobil devlet uygulaması, yerel yönetimlerde bilgi paylaşımının yanı sıra katılımın da önünü açmaktadır. Bu çalışmada, mobil teknolojiler vasıtasıyla yerel yönetimlerin katılıma dönük uygulamaları ve bunun hizmet kalitesi ile verimliliğe etkisi ortaya konulmaktadır