Dünyadaki Büyük Iklim Tipleri

Büyük İklim Tipleri (Makroiklimler)

• Yeryüzünde geniş alanlarda etkili olan ve özelliklerini uzun yıllar boyunca gösteren ikilm tiplerine makroklima denir. bir makroklimanın içerisinde daha dar alanlarda farklı iklim özellikleri gösteren bölgelere ise mikroklima denir.

Örneğin;
Doğu Karadenizde Rize ve Doğu Anadoluda Iğdır gibi.
Yeryüzünde farklı iklim tiplerinin oluşmasında;
– Dünya'nın şekli ve hareketleri
– Güneş ışınlarının düşme açısı
– Kara ve deniz dağılımı
– Yerşekilleri, yükselti, v.b özellikler
– Basınç sistemleri ve rüzgarlar
– nem ve yağış
gibi özellikler etkili olmuştur.

• Büyük iklim tipleri sıcak, ılıman ve soğuk iklimler olmak üzere 3 ayrı gruba ayrılır.

Sıcak iklimler

Bu iklim tiplerinde:
– Yıllık ve günlük sıcaklık farkları çöl hariç azdır.
– Güneş ışınlarının geliş açısı az değişir.
– Yıllık yağış miktarları çöl iklimi hariç yüksektir.
– Bitki örtüleri çöl iklimi hariç gürdür.
– Yıllık sıcaklık ortalaması 20°C'nin üzerindedir.

1. Ekvatoral iklim: Ekvator çevresinde 10° kuzey ve güney enlemleri arasında görülür. Sürekli yaz koşullarının yaşandığı iklim tipidir. Güney Amerika'da Amazon Havzası, Afrikada Konga Havzası, Endonezya, Malezya gibi alanlar çevresinde görülür.

Özellikleri:
– Her mevsim yağışlıdır. Yağış rejimi düzenlidir.
– Yağış miktarı mm'nin üstündedir.
– Yıllık sıcaklık ortalaması 25°C civarındadır.
– Yıllık sıcaklık farkı 2 – 3°C'dir.
– Birki örtüsü geniş yapraklı ormanlardan oluşur.
– Sürekli termik alçak basınç alanıdır.
– Alçak yerler sıcak ve nemli olduğu için yerleşme sınırı yüksektir.
– Tarım, orman ve kalıcı kar sınırları yüksektir.
– Yıkanmış ve humusça fakir laterit topraklar yaygındır.
– Kimyasal çözülme yaygındır.
– Yağış tipi konveksiyoneldir.

UYARI: Ekvetoral iklimde en çok yağış Nisan ve Ekim aylarında düşer. Bunun sebebi Mart ve Eylül aylarında güneş ışınlarını dik açıyla gelmesidir.

2. Savan İklimi: Yazlar sıcak ve yağışlı kışlar ise kurak ve ılık geçer. Yaklaşık 10°–15° enlemleri arasında görülür.

Özellikleri:
– Yıllık sıcaklık ortalaması 20°C'nin üstündedir.
– Yıllık yağış miktarı – mm arasındadır.
– Yıllık sıcaklık farkı 4 – 5°C civarıdır.
– Yağışlar ısınmaya bağlı olduğundan en yağışlı dönemi yazdır.
– Bitki örtüsü uzun boylu otlardan oluşan savandır.
– Akarsu kenarlarında galeri ormanları vardır.
– Laterit topraklar görülür.

3. Muson iklimi: 20°–40° kuzey enlemleri çevresinde görülür. Mevsimlik rüzgarlardan olan Muson rüzgarları bu iklimin oluşmasında etkili olur. Pakistan, Hindistan, bangladeş, Çin Yarımadası, Japonya ve Avusturalya'nın kuzeyinde etkilidir.

Özellikleri;
– Yazı yağışlı geçer kışı kuraktır.
– Yıllık yağış miktarı mm'yi geçer.
– Muson rüzgarlarının etkisiyle yamaç yağışları görülür.
– Kışın yapraklarını döken muson ormanları bulunur.
– Kimyasal çözülme kuvvetlidir.
– Yıllık sıcaklık ortalaması 20°C civarındadır.
– En önemli tarım ürünü pirinçtir.

UYARI: Japonya ve Endonezya'da görülen muson iklimi her mevsim yağışlıdır. Bu durumun sebebi ada ülkeleri olmalarıdır.

4. Çöl iklimi: Oluşumlarına göre tropikal, karasal ve soğuk çöller vardır. Tropikal çöller günlük harekete bağlı olarak dönenceler çevresinde (30°) oluşur. Karasal çöller ise yerşekillerinin etkisiyle oluşur. Soğuk çöller ise kutuplardır.

Özellikleri:
Yağışlar yok denecek kadar azdır.
– Günlük sıcaklık farkları çok yüksek yıllık sıcaklık farkları ise azdır.
– Mekanik (Fiziksel) çözülme çok kuvvetlidir.
– Toprakta tuz ve kireç oranı çok yüksektir.
– Nüfus miktarı ve yoğunluğu çok azdır.
– Bitki örtüsü çok seyrek ve kaktüslerden oluşur.
– Yeraltı suyunun yüzeye yakın olduğu yerlerdeki vahalarda tarım alanları vardır.
– Kuzey Afrika'da Sahra, Güney Afrika'da Kalahari,

• Güney Amerika'da Atakama, Kuzey Amerika'da Arızona, Avustralya'da Victoria, Hindistandaki Tar önemli tropikal çölleridir. Bunu dışında Orta asya'da Kızılkum, Karakum, Taklamakan, Gobi İran'da Deşt–i Lût ve Deşt–i Kebir gibi çöllerde karasal çöllerin örnekleridir.

– Karasal çöllerde günlük ve yıllık sıcaklık farkları fazladır.

Coğrafya YGS Hazırlık Konu Anlatımlı Testine Geri Dön

Yeryüzünün geniş alanlarında, atmosfer olaylarının uzun süreli ortalamalarına iklim denildiğini daha önceki konularda öğrenmiştiniz. Dünyada iklim tiplerinin belirlenmesinde genel olarak sıcaklık, basınç, rüzgârlar, nem ve yağış gibi iklim elemanlarının uzun süreli ortalamaları dikkate alınır. Bu ortalamaların benzer olduğu alanlar aynı iklim bölgesi (makroklima) olarak kabul edilir. Dünya’nın şekli (enlem), karasallık-denizellik, sıcak-soğuk su akıntıları ve yeryüzü şekillerindeki (yükselti, bakı, dağların uzanışı ve eğim) değişmeler farklı iklim tiplerinin ortaya çıkmasına etki etmiştir. Özellikle sıcaklıklara bağlı olarak yeryüzündeki iklim tipleri; sıcak, ılıman ve soğuk iklimler şeklinde üçe ayrılır (Tablo ).

Tropikal kuşakta görülen (Harita ) sıcak iklimlerde ortalama sıcaklıklar yıl boyunca çok fazla değişmez. Mevsimler genel olarak kurak ve yağışlı dönemler şeklinde belirginleşir. Sıcak iklimler; ekvatoral iklim, çöl, savan ve muson iklimi olmak üzere dörde ayrılır.

EKVATORAL İKLİM

• Ekvator çizgisi ve yakın çevresinde, özellikle Amazon (Görsel ) ve Kongo havzaları ile Güneydoğu Asya Adaları’nın büyük bir bölümünde etkili olmaktadır.

• Yıllık ortalama sıcaklıklar 25 °C dolaylarında, yıllık sıcaklık farkı ise °C’dir. Bir günlük hava koşullarının yılın diğer günlerinde de görüldüğü bu iklim tipinde yıllık yağış miktarı mm’den fazladır.

• Yıl boyunca yüksek sıcaklıkların, düzenli ve bol yağışların görüldüğü bu bölgede bitki örtüsü oldukça gürdür (Görsel ). Tropikal yağmur ormanları adı da verilen bu bitki örtüsü dünyanın akciğerlerine benzetilmektedir.

ÇÖL İKLİMİ

• Dönencelerin bulunduğu enlemler (23° 27&#;) ile orta kuşakta denizel etkinin giremediği iç kesimlerde görülür (Görsel )..

• Bu iklimin en belirgin özelliği yağışların oldukça az olmasıdır. Sıcaklık farkları gün içinde 50 °C’yi geçebilir.

• Çöl iklimi bitki örtüsü bakımında oldukça fakirdir. Yüksek buharlaşmaya ve kuraklık şartlarına uyum sağlamış dikenli otlar ve çalılar bu iklimin bitki örtüsünü oluşturur.

SAVAN (TROPİKAL) İKLİMİ 

• 10°° kuzey ve güney enlemleri ile Ekvator çizgisi çevresinde metreden daha yüksek alanlarda görülür.

• Yıl boyunca sıcaklık değerleri yüksek olmasına karşın yağış rejimi düzensizdir. Yıllık yağış miktarı mm civarındadır. Güneş ışınlarının dik açılarla düştüğü aylarda yağışlar artar, diğer aylar ise kurak geçer.

• Bu iklimin bitki örtüsü, yağışlı aylarda yeşeren; kurak aylarda ise sararan uzun boylu otlar (savan) ve yer yer ağaçlardır (Görsel ).

MUSON İKLİMİ 

• Güneydoğu Asya (Görsel ) başta olmak üzere Hint Okyanusu çevresinde görülür.

• Muson rüzgârlarının etkisiyle bu iklimde yaz mevsimi yağışlı, kış mevsimi ise kurak geçer. Yıllık yağış miktarı mm’den fazladır. Sıcaklıklarda yıl boyunca önemli bir değişiklik görülmez.

• Bu iklimin bitki örtüsü, kışın yaprağını döken gür ağaçlardan oluşan ormanlardır.

Dört mevsimin belirgin olarak yaşandığı ılıman iklimler orta kuşakta (30°° enlemleri) görülür (Harita ). Ilıman iklimler; Akdeniz iklimi, ılıman okyanusal, sert karasal ve karasal (step) iklim olmak üzere dörde ayrılır.

AKDENİZ İKLİMİ

• Bu iklim 30°° kuzey ve güney enlemleri arasında görülür. Akdeniz çevresi, ABD’de Kaliforniya, Afrika’nın güneyi (Kap Bölgesi), Orta Şili ve Avustralya’nın güneyi bu iklimin en tipik görüldüğü yerlerdir.

• Yazlar sıcak ve kurak, kışlar ılık ve yağışlıdır. Yıllık ortalama sıcaklıklar 15° °C, yıllık sıcaklık farkı ise 18 °C dolaylarındadır. Yıllık yağış miktarı mm civarındadır. Yağışların büyük bir kısmı kışın düştüğü için yağış rejimi düzensizdir.

• Bu iklimin bitki örtüsü; yaz kuraklığına dayanıklı kızılçam ormanları (Görsel ) ve defne, zeytin, keçiboynuzu, mersin gibi bodur ağaçlardan oluşan makilerdir (Görsel ).

ILIMAN OKYANUSAL İKLİM 

• 40°° enlemleri arasında anakaraların batı k ıyılarında görülen bu iklimin oluşmasında batı rüzgârları ve sıcak su akıntıları oldukça etkilidir. Batı Avrupa, Alaska Körfezi’nin güneyi, Güney Şili, Avustralya’nın kuzeydoğusu ve Yeni Zelanda bu iklimin en tipik görüldüğü alanlardır.

• Yağışların yıllık ortalaması mm civarında olup yağış rejimi düzenlidir. Yıllık ortalama sıcaklık °C, yıllık sıcaklık farkı ise 10 °C dolaylarındadır.

• Bu iklimin bitki örtüsü, karışık ağaçlardan oluşan ormanlardır.

SERT KARASAL İKLİM 

• Orta kuşağın deniz etkisine kapalı yüksek kesimlerinde ve 60° enlemleri çevresinde görülür. Sibirya, Kanada ve Doğu Avrupa bu iklimin en tipik görüldüğü alanlardır.

• Kışlar oldukça uzun ve soğuk, yazlar ise kısa ve ılık geçer. Yıllık ortalama sıcaklık 5 °C iken yıllık sıcaklık farkı oldukça fazladır (20 °C °C). Yıllık yağış miktarı mm civarında olup yağışlar daha çok yaz başlarında düşer.

• Bu iklimin bitki örtüsü, yüksek düzlüklerde çayırlar; yamaçlar ile 60° enlemlerinde iğne yapraklı ormanlar (tayga ormanları) ve yükseltinin kısmen azaldığı yerlerde ise bozkırlardır.

ILIMAN KARASAL (STEP) İKLİM

• Kıtaların deniz etkisine kapalı iç kesimlerinde görülür. Bu iklim, denizel ve sıcak iklimler ile karasal ve kurak iklimlerin geçiş alanlarında yer alır. Bu iklimin en belirgin görüldüğü yer Orta Asya’da çöllerin etrafındadır (Görsel ).

• Yıllık sıcaklık farkı oldukça fazladır. Kışlar soğuk, yazlar sıcaktır. Yıllık yağış miktarı mm civarındadır.

• Yıllık yağış miktarının az olmasına bağlı olarak bitki örtüsü seyrektir. İlkbahar yağışları ile yeşeren, yaz kuraklığı ile sararan bozkırlar (step) bu iklimin bitki örtüsünü oluşturur.

Kutuplara yakın alanlarda ve çok yüksek kesimlerde görülen soğuk iklimlerde  sıcaklıklar yıl boyunca düşüktür. Soğuk iklimler; tundra (kutup altı), yüksek dağ ve kutup iklimi olmak üzere üçe ayrılır.

TUNDRA (KUTUP ALTI) İKLİMİ  

• 65°° enlemlerinde bulunan Grönland Adası kıyılarında, Kanada’nın kuzeyinde, Kuzey Sibirya ve İskandinav Yarımadası’nın kuzeyinde belirgin olarak görülür.

• Sıcaklık ve yağış değerleri yıl boyunca düşük olup  sıcaklık yılın birkaç ayı 0 °C’nin üzerine çıkar. Bu iklimin bitki örtüsü çalı, yosun ve cılız otlardan oluşan tundralardır .

KUTUP İKLİMİ 

• Kuzey Kutbu çevresinde, özellikle Grönland Adası’nın iç kesimlerinde ve Antarktika’da görülür.

• Sıcaklık yıl boyunca 0 °C’nin altında olduğu için yüzeydeki karlar erimez.

• Yağışlar kar şeklinde ve oldukça azdır. Sıcaklık şartlarından dolayı bitki örtüsünden yoksundur.

• İnsan yaşamı için elverişli şartlar taşımayan bu iklimi bölgesinde son yıllarda özel donanımlı araştırma istasyonları kurulmaktadır.

KAYNAKÇA:

MEB Ortaöğretim Coğrafya – 9. Sınıf Ders Kitabı ( İsmail ÖZDOĞAN Kenan TÜRKEZ Mutlu KARAKOÇ )

Büyük İklim tipleri

Coğrafya TR 19 Mayıs

Büyük İklim Tipleri; Makroklima: Dünya’da geniş alanlar kaplayan büyük iklim tipleridir. Bu iklim grupları yöresel değil evrenseldir. Mesela, Akdeniz iklimi bir makroklimadır.

Mikroklima: Özel şartlardan kaynaklanan ve küçük alanlarda hüküm süren iklim gruplarıdır. Mesela, çevreden büyük iklim faklılığı gösteren Iğdır bir mikroklima alanıdır.

1) Ekvatoral İklim (Sıcak iklim)

·        Yıllık sıcaklık ortalaması 20°C’nin üstündedir. (Güneş ışınlarının açısı büyük)

·        Sıcaklık ve yağış ekinoks dönemlerinde artar (21 Mart ve 23 Eylül)

·        Yıllık sıcaklık farkı en azdır (açı değişimi az.)

·        Dünya’da günlük sıcaklık farkının en az olduğu iklim tipidir.(nem fazla)

·        Yağış rejimi düzenlidir.

·        Konveksiyonel (yükselim) yağış görülür ( mm üstü).

·        Geniş yapraklı yağmur ormanları bulunur, yıl boyunca yeşil kalır, yapraklarını dökmez.

2) Savan iklimi (Suptropikal)

·        Sıcaklık ortalaması 20°C’nin üstündedir.

·        6 ay (yaz dönemi) yağışlıdır. (daha çok ısınma var).

·        6 ay ( kış dönemi) kuraktır (komşusu olan çöl ikliminin etkisi).

·        Konveksiyonel  (yükselim) yağış görülür ( mm’nin üzerinde yağış).

·        Yağış sıcaklığa göre az olduğu için bitki örtüsü savandır (uzun boylu otlar)

3) Tropikal Çöl İkilmi

      Yıl boyunca DYB alanıdır.

·        Yıl boyunca alçalıcı hava hareketi görülür.

·        Havada nem çok azdır.

·        Günlük sıcaklık farkı çok fazladır. (°C) (nem az)

·        Yıllık sıcaklık farkı fazla değildir (açı değişimi az tropikal çöllerde)

·        Sıcaklık çok fazla, yağış ve nem çok az olduğundan bitki örtüsü susuzluğa dayanıklı katüstür.

4) Muson İklimi (Sıcak)

     Yıllık ortalama sıcaklık °C’dir.

·        Sıcaklık, enleme ve yükseltiye bağlı olarak değişir. (Hindistan, Japonya’ya göre daha sıcaktır.)

·        Yaz Musonları 6 ay boyunca okyanustan yağış getirir.

·        6 ay (kış ayları) kurak geçer (kış musonu karadan gelir)

·        Yağış miktarı mm’nin üzerindedir.

·        Bitki örtüsü geniş yapraklı ormandır (yaprağını döker.)

5) Akdeniz İklimi(Denizel, Ilıman)

     Yazları sıcak ve kurak; kışları ılık ve yağışlıdır. (denizel).

·        Orta kuşağın en sıcak iklimidir. (enlem).

·        Yaz kuraklığında, çöl ikliminin (23°°) etkisinde girmesi etkilidir.

·        Kış mevsiminde cephe yağışları etkilidir.

·        Yağış yer şekillerine bağlı olarak değişir ( mm).

·        En fazla yağışı kışın alır.

·        Bitki örtüsü makidir. (zeytin, zakkum, defne).

6) Okyanus İklimi (Ilıman Okyanus)

    Orta kuşak kıtaların batı kıyılarında etkili olur.

·        Batı rüzgarları ve sıcak su akıntıları etkilidir.

·        Nem oranı yüksek, yıl boyunca yağışlıdır.

·        Günlük sıcaklık farkı ve yıllık sıcaklık farkı karasal iklime göre çok azdır.

·        Yağış rejimi düzenlidir.

·        Yazlar serin, kışlar ılıktır. Her mevsim yağışlıdır ( mm).

·        Bulutluluk fazla, güneşlenme süresi azdır.

·        En fazla yağışı sonbaharda alır.

·        Bitki örtüsü karışık yapraklı ormandır.

7) Step İklimi

Ilıman ve sıcak kuşaklarda karaların iç kısımlarında görülür.

Orta Avrupa'da, Asya'nın iç kısımları ve Kuzey Amerika'nın orta kısımlarında Etkilidir.

Yağışların büyük bölümü ilkbaharda düşer, yazlar kurak geçer.

Kışın kar yağışları görülür.

Doğal bitki örtüsü bozkırdır.

8) Sert Karasal İklim

·        Orta kuşak karaların iç kesimlerinde görülür.

·        Nem azdır. Bu yüzden günlük sıcaklık farkı ve yıllık sıcaklık farkı çok fazladır. (don-kar yağışı).

·        Yükselti ve denizden uzaklık karasallığı artırır.

·        Yağış miktarı denizden uzaklığa ve yükseltiye göre değişir ( mm).

·        En fazla yağışı yaz mevsiminde alır.

·        Bitki örtüsü iğne yapraklı orman ve çayırdır.

9) Tundra iklimi (Soğuk)

·        Sıcaklık 10°C’yi geçmez.

·        ° °C’ye kadar düşer.

·        Yağış miktarı mm civarındadır.

·        Bitki örtüsü cılız ot ve yosunlardan oluşan tundradır.

10) Kutup İklimi (Soğuk)

·        Sıcaklık ortalamaları yıl içinde 0°C’nin üstüne hiç çıkmaz

·        Yağış mm’nin altındadır.

·        Toprak ve bitki örtüsü bulunmaz.

·        Yerleşmeye rastlanmaz.

·        Soğuğa karşı dayanıklı penguen, kutup ayısı ve balıklar yaşar.

Bunu Paylaşabilirsiniz.