Zeybek Kullanılan Müzik Aletleri

Halk Müziği, Geleneksel Oyunlar ve Müzik Aletleri

   Burdur'da en ağırından, en hızlısına zeybek türleri, oyun havaları ve oyunlar dikkat çeker. Burdur'da türkülerle oyunlar iç içedir. Her türkünün, her havanın bir oyunu vardır. Bunun en özgün örneği Teke Yöresi türküleri ve oyunlarıdır. Teke havasının çoğunluğu oyunludur. Yörenin en tipik oyunu zeybektir.

Halk Müziği   

   Burdur halk müziğinde Ege Bölgesi özellikleri ağır basmaktadır. Teke havaları yörede geniş bir alan meydana getirmektedir.

Ünlü Türküler: Burdur'un köylerinde Yakımlar, Düğün Havaları, Eşkiya Havaları, Avşar Beyleri, Uygulamalı Havalar (varyantlar) ve Teke Havaları çalınır, söylenir.

Hikayeleri bugün de dilden dile dolaşan ünlü türkülerin sayısı oldukça fazladır.

Ali Bey Türküsü: .

Ali Bey’im taştan çıktı parladı,

 Sakalı yok, bıyığı terledi.

 Yavuklusu karşı çıktı ağladı,

 Gitti gençlik, der der ağlar Genç Ali.

Ali Bey’im de koya koymuş fesini,

Yüksek kayalarda duydum sesini,

Gelinlerin de nesini tutsun nesini,

Ali Bey’im der der ağlar anası.

Kemerli Gaz Amad:

Gaz Amad da derler adıma,

Çok düşen oldu ardıma,

Beş yüz gatar fişeklik kuşandım,

Nazlı da yaren derdine,

Aman da Gaz Amad olmayaydın sen.

Şu Çavdır'ın Hanları:

Aman parıldıyor camları,

Haydi parıldıyor camları.

 Kör olası Feridun Bey,

 Aman nasıl kıydın canları,

 Haydi nasıl kıydın canları.

N’olacak Ali Beyim N’olacak,

Bir seninle mapuslar mı dolacak,

Alıverin filintamı oymadan,

Öldürdüler gençliğime doymadan.

Yakımlar: Çoğu kez kimlikleri bilinmeyenlerce söylenir. Kaza, su baskını, öldürme, anasız-babasız kalma, zorla evlendirme, kız kaçırma, kızın sevdiğine kaçması, oğlanın sevdiğinin başkasına kaçması, sıla ve askere gitme gibi olaylar üstüne yapılan ezgilerdir.

Denizin dibinde Hatçam demirden evler,

Ak gerdanın altında da çiftedir benler,

 O kınalı parmaklarda o beyaz eller,

Yolcuyum yolumdan eğleme dilber.

Ovalara duman çökmüş görmedin mi?

Akız kendi saçını örmedin mi?

Alçaklara karlar yağmış, yükseklere buz,

 Gel sarılalım yatalım ince belli kız.

 Dalga, dalga, dalga, dalga dalgalanıyor.

Hatçeyi görenler sevdalanıyor.

Düğün Havaları: Yörede çokça rastlanan gelin okşama, gelin alma, gelin karşılama, kına havaları bu türdendir.

Eşkiya Havaları: Eski yıllarda şakilik, zaptiye ve öldürme olaylarını konu alan havalardır.

Avşar Beyleri: Gurbet havalarının şahı tarihsel bir yiğitliği, heybetliliği, aşkı ve güzelliği geçmiş asrın derinliklerinden tüm tazeliği ile günümüze kadar getiren, duygulandıran  bir ezgidir. Bunlar uzun hava türü olup, Avşar Beyleri üzerine yakılmıştır. Acıpayam ve çevre köyleri ile tüm Burdur köylerinde söylenir. Avşar düzeni ile özel çırpma (tezene) mızrapla çalınıp söylenmektedir.

Adını da sevdiğim Avşar Beyleri,

Size de bir vezirlik yakışıp duru,

Topla dizgini, tanı kendini,

Karşıda düşmanların bakışıp duru.

Kar mı yağmış şu Avşarın dizine,

 Sızılar mı inmiş kır atımın dizine,

 Selam söyleyin Avşar Bey’in kızına,

Kendi güler, beni cığlatıp  duru.

Oyun Havaları: Teke oyunları ağır ve kıvrak zeybekler, kırık havalar, uygulamalı oyun havaları ve teke oyunlarının tümüdür.  Kırık ve teke havalarını kadınlar güzel oynar. Oynadıkları Teke Zortlatması, Tepsi , Tencere Kapağı, Leğen, Darı ve Dümbelek gibi sazlarla çalınıyorsa buna "DIMIDAM" denir.

Gurbet Havaları: Ölçüsüz ve özgür dizinde, ağıt duygusu uyandıran ezgilerdir. Genellikle Teke Oyunları ve Teke Zortlatmalarından önce çalınır. Ali Bey, Güllük Dağı, Sürmelim, Gurbet; Yol Havası, Haydülen, Ümmü bu havalara örnek gösterilebilir. Burdur ve Teke yöresinin müzik folklorunda karakteristik bir yeri olan Gurbet Havaları, yöre halkının çeşitli sosyal olaylara karşı fazla duyarlılığını ortaya koymaktadır. Eğer olaylar, aşkı, yiğitliği, ayrılığı ve ölümü dile getiriyorsa, yakımlar, yaslar zamanın akışı içinde dilden dile, kulaktan kulağa türküleşiverir.

Güllük Dağı: Asırlar öncesinin millet birliğini, yurt bütünlüğü ve sevgisini, geçmişin temiz duygularını dile getiren bu ezgi, gurbet havalarımızın klasik türlerinden biridir.

Güllük dağındadır bizim yurdumuz,

Bir dağılır, bir toplanır ordumuz,

 Bir orduya bedel gelir dördümüz,

 Arkam Allah, kalem sensin Bey Dağı,

 Seyre geldim Güllük Dağı, Bey Dağı.

Boğaz Havası ve Boğaz: İlkel bir müzik türüdür. Aziziye Köyü'nde boğaz çalan çocuklara rastlanmaktadır. Boğaz, başparmakla bastırılarak gırtlaktan kaval sesine benzer bir ses çıkarılmasıdır.

Boğazın bağlama ile çalınan biçimine de boğaz havası denir. Tezene, (mızrap) kullanılmaz. Belirli bir perde aralığına dikey parmak vuruşlarıyla çalınır. Bu çalış biçimi daha çok gurbet havaları ve teke zortlatmalarında görülür.

Teke Havaları: Burdur yöresinde teke türküsü çalınıp söylenmeyen, oynanmayan bir düğün, bir toplantı düşünülemez. Teke havalarını oyunlardan ayırmak imkansızdır.

Kent merkezinde de yakımlar, düğün türküleri, düğünlerde çalgı eşliğinde kadınların teker teker oynadıkları kadın oyun havaları, ziyaret türküleri, güzellemeler, teke türküleri çalınıp söylenir. Teke türkülerinin kentte de ayrı bir önemi vardır.

Teke Zortlatması: Oynak bir müziktir. Müziğin kıvraklığı, oyunun kıvraklığının önüne geçer. Köylü-kentli, kadın-erkek, herkes oynar. Çalım ve edayla zıplayarak, çökerek, dönerek oynanır. Bu hareketler, bir tekenin zıplama ve hoplamasını andırır. Oynanan yer sertse topuklarda oyuna değişik bir ses katar. Sipsi ve cura oyunlara eşlik eden sazlardır.

Halk Oyunları

Teke Zeybeği: (Tek Zeybek-Sarı Zeybek-Haymanalı)

Meydanlarda davul zurna eşliğinde oynanır. Teke Zortlatması'nın ağırıdır. Ancak ondan ayrı bir oyun biçimidir. Kol ve ayak hareketlerinin uyumu ile güzel figürler oluşturulur.

Kabaardıç: İki vuruşlu kırık hava türünde bir oyundur. Kollardan çok ayak, özellikle topuk hareketleri egemen ve önemlidir. Tüm köylerde oynanır.

Ağır Zeybekler: Köylerde yörenin ya da komşu illerin uygulamalı ağır zeybekleri oynanır. Al yazma, Gölhisar, Tefenni Zeybekleri ve Kaz Ahmet Zeybeği bunlara örnek gösterilebilir.

Serenler Zeybeği: Serenler Zeybeği, Burdur zeybeği anlamına gelmektedir. Kıvrak ve özel figürlerle oynanır. Yere çift diz vuruş hiçbir yörenin zeybeğinde yoktur. Teke havaları gibi Serenler zeybeği de Burdur'un köylerinde oynanmaktadır.

Bucak Serenleri: Davul zurna ile çalınır. Serenler zeybeği ile Bucak Serenleri arasında müzik yönünden ayrılıklar vardır. Ancak, oyun açısından hiçbir ayrılık görülmez. Serenler zeybeği özel tezene vuruşu, başparmak boğması ve çift dizili figürle zeybeklerin en değişiğidir.

Serenlerin dışında da Alyazma Zeybeği, Çiftlik Zeybeği, Avşar Zeybeği ve Kazım Zeybeği gibi kıvrak zeybek türleri vardır.

Avşar Zeybeği ile Kazım Zeybeği türünde olanlara Kesinti Zeybeği de denmektedir. Kesinti, hüzünlü havaların sonuna yapılan eklerdir.

TEK OYUN ÖRNEKLERİ

Isparta-Burdur Bölgesi'nde kadın Tek Oyunlarına çeşitli adlar verilmektedir. Ufak oyun, Zenne oyunu, Kırık oyun gibi.

Kız Havası, Ufak Hava, Kız Oynatma Havası, Kıvrak oyunları da hep tek kadın oyunlarıdır.

Dımıdan: Burdur yöresinde tek oyunlarda kadınların leğen döğmesi (İleğen denmektedir, Def olsa dahi) vazgeçilmez bir gelenektir.

Tefenni bölgesinde leğen havalarına “dımıdan” havası denmektedir. Aynı zamanda Teke havalarına da dendiği söylenir. Genellikle leğen döğerek oynanan kadın havalarına Dımıdan dendiği kabul edilir. Çünkü burada saz yoktur. Kadınlar kendileri melodiler söylerler.

Çalgılar

Yöre halk müziğinde kullanılan çalgılar; davul, zurna, sipsi, saz, ud, cümbüş, keman, darbuka, dümbek, tek, kaşık, boğaz, kabak kemane, zil, ruzba, çifte, klarnet, gırnata, gayda, kemence, bağlama, cura, cura bağlama.

Köylerin tümünde davul-zurna, bir bölümünde bozuk, bağlama, Tefenni, Yeşilova, Çavdır, Dirmil ve Kozağaç'ta da üç telli cura çalınır.

Sipsi: Yöreye özgü ilkel bir tek nefesli sazdır. Kelime anlamı "küçük" tür. Kurşun kalem boyunda tek ya da yan yana bağlanarak çiftlisi de çalınır. Çiftli de sipsinin biri dem tutar. Öbürü hava çalar. Dirmil'in, Bucak'ın bazı köyleri ile Çamköy ve Gölhisar çevresi köylerinin sazıdır. Özellikle gurbet ve Teke oyun havaları sipsi ile çalınır.

Kabak Saz ve Kabak Kemane: Yörenin ilkel sazlarındandır. Ayrıca çoban kavalı ve kartal kanadı kemiğinden yapılma çoban düdükleri, sipsi gibi Teke havalarının sazlarıdır.

Gezenleme (Gezenneme): Bağlamaya düzen verildikten sonra, türkü ya da oyun havasına geçmeden önce, bir süre perdeler arasında serbestçe kulağa hoş gelen ses dizileri sıralanmaktadır. Gezenleme, sade çifteleme ve çırpma tezene ile (mızrap) yapılır.

Kentte, türküler ve oyun havaları genellikle bağlamayla çalınır.

• HALKDANSLARI TOPLULUĞU

• TÜRK HALK MÜZİĞİ KOROSU

• VURMALI ÇALGILAR TOPLULUĞU

• ARAŞTIRMA-DERLEME BİRİMİ 

HALKDANSLARI TOPLULUĞU

Anadolu’nun geçmişini anlamak, onun toprağı üzerinde yüzyıllardır oluşan insan yaratmalarını tanımakla, kavramakla olur.Anadolu’nun tarihi, kültürü ve uygarlığı, barındırdığı insan ürünleriyle bütünleşmiş, biçimlenmiştir.Halkdansları, insanımızın beğenisinden, kültüründen süzülmüş bir yaratma. Yüzyıllardır bu topraklar üzerinde yaşayanların sevgisini, özlemini, tutkusunu, acısını, coşkusunu bu danslarda bulabiliriz. Anadolu insanı sevdiğince, yaşadığınca ve yaşamak istediğince dans eder. Ne danslarını ondan, ne onu danslarından ayrı düşünmek mümkün değildir.HAMER Halkdansları Topluluğu dansçıları üniversitenin değişik Fakülte ve Yüksekokullarında öğrenim gören öğrencilerinden oluşmaktadır. Yaklaşık 80 kız, 60 erkek dansçı ile çalışmalarını sürdüren topluluk repertuvarında, Çiftetelli, Kuzey Kafkas, Artvin, Zeybek, Giresun, Bitlis, Eskişehir, Burdur, Trakya, Dilenciler ve Küçük Güreşçiler dansları bulunmaktadır.Repertuvarını gün geçtikçe geliştirmeyi amaçlayan topluluk, halk kültürü ürünleri içerisinde yer alan Halkdanslarının genç kuşaklara aktarılmasında önemli çabalar üstlenmektedir. Halkdanslarının derlendikleri yörelerdeki öz ve biçim değerlerinin korunarak sahneye aktarılması ve nesnel sahne ölçütlerinin kullanılması yönündeki çalışmaların sürdürülmesine özen göstermektedir

Halkdansları Topluluğu Repertuvarı:

• Çiftetelli: Özellikle Roman kültüründe yerleşmiştir. Ancak tüm Türkiye’de yaygın olarak oynanan bir danstır. Hareket serbestliği ve kıvrak oryantal hareketleri nedeniyle günümüzde düğünlerin vazgeçilmez dansıdır. Eşlik çalgıları klarinet, darbuka, def, ud ve cümbüş’tür.
• Artvin: Doğu Karadeniz bölgesinin bu dansları “Horon” tipi dansların en belirgin örneklerini oluşturur. Yörenin dansları kadın erkek beraber oynandığı gibi ayrı ayrı da oynanabilir. Danslara eşlik eden yöresel çalgılar davul, zurna, tulum ve akordeondur.
• Kuzey Kafkas: 19.yüzyılın ortalarından başlayarak Anadolu’nun birçok yöresine göçmen olarak yerleşmiş olan Kuzey Kafkasyalıların danslarından derlenerek sahneye konulmuştur. Kızlar ve erkekler birlikte ve ayrı ayrı dans edebilirler. Eşlik çalgıları garmon, akordeon, koltuk davuludur.
• Zeybek: Zeybek sözcüğü Anadolu’da çevik, atılgan, gözü pek yiğit, mert insan anlamında kullanılır. Türkiye’nin Ulusal Kurtuluş Savaşı sırasında Anadolu’nun güney batısında büyük yararlılıklar göstermiş insanlara da “Zeybek” bunların danslarına da “Zeybek Dansları” adı verilir. Zeybek dansları kadın ve erkekler tarafından ayrı ayrı ya da birlikte oynanabilir. Bu dansların ritimsel özelliği 9/4’lük olmalarıdır. Eşlik çalgıları bağlama, cura bağlama, divan bağlama, mey, kaval, ney, kanun, keman, kabak kemane, ud, klarinet, kaba zurna, bendir, davul, deftir.
• Bitlis: Anadolu’nun güney doğusunda yer alan bu ilin dansları “Halay” adını alırlar. Kız, erkek olabildiği gibi yalnız erkek tarafından da oynanabilir. Diğer yörelerden farklı olarak giyilen giysileri ilginç biçimiyle dikkat çekicidir. Eşlik çalgıları zurna, bağlama, divan bağlama, cura bağlama, kaval mey, davul ve bendirdir.
• Trakya: Anadolu’nun batısında Trakya bölgesinin danslarıdır. Bu bölgenin dansları genel olarak “ Karşılama” ve “ Hora” adını alırlar. Kız ve erkeklerin birlikte ya da ayrı ayrı oynadıkları bu yöre danslarında nişan ve düğün törenlerinin coşkusu, heyecanı görülür. Dansların doğal kurgusu ağır bir tempo ile başlayıp giderek hızlanarak ritmik bir biçimde biter. Genellikle omuzlardan tutarak yapılan dansların en belirgin özelliği elde taşınan mendillerin dansın ritmine eşlik ederek sallanmasıdır. Eşlik çalgıları kaba zurna, davul, klarnet, ud, keman, darbuka, deftir.
• Karadeniz: Anadolu’nun kuzeyinde Karadeniz’in kıyılarında yaşayan insanların danslarına genel olarak “Horon” adı verilir. Horon’da yöre insanının geçimini sağladığı “Hamsi” balığının çırpınışları, “fındık” toplayan kızların neşeli şarkıları ve hareketleri, kumsala vuran Karadeniz’in hırçın dalgalarının kayalara vurarak yükselen su damlalarının düşüşü dansçıların ellerinde ve vücut hareketlerinde görülebilir. En belirgin ritim özelliği olarak 7/8 ve 9/8’lik ölçüler görülür. Horon, Karadeniz insanının tutkusudur. Kızlı, erkekli ya da ayrı ayrı oynanabilir. Eşlik çalgıları kemençe, cura zurna, tulum, bağlama ve davuldur.
• Eskişehir: Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Kampuslarının bulunduğu ildir. Bu yöre kadın dansları “Kaşıklı Karşılama”, erkek dansları ise “Kaşıklı Zeybek” olarak adlandırılır. Bu yörede kadın dansçılar kaşıkları diğer yörelerden ayrı olarak sapları aşağıya gelecek biçimde parmaklar arasında tutulur. Eşlik çalgıları bağlama, cura bağlama, davul, klarnet, zil, def ve darbukadır.
• Burdur: Orta Akdeniz yöresinde yer alan Burdur ili dansları “Teke Yöresi” olarak adlandırılır. Çokça sekme ve çökmelerle, genellikle hızlı 9/8’lik ritimleri bulunmaktadır. Eşlik çalgıları bağlama, cura bağlama, sipsi, zurna, kabak kemane, kaval, davul ve darbukadır.
• Küçük Güreşçiler: Orta Anadolu’dan derlenmiş olan bu seyirlik dans koreografisi M. Tekin KOÇKAR tarafından yapılmıştır.
• Kıskanç: Orta ve Güney Anadolu Bölgelerinde göbek boyayarak yapılan "Göbek Kuklası" adıyla da anılan özel bir kukla oyunudur. 1982 yılında Eskişehir, Seyitgazi İlçesi Kırka Kasabasında M. Tekin KOÇKAR tarafından göbek kuklası oynatıcısı Kadir ONUK'tan derlenerek koreografisi “Kıskanç” adıyla üç oyuncu tarafından oynatılarak yapılmıştır.
• Dilenciler: Koreografisi Ege Üniversitesi, Türk Musikisi Devlet Koservatuvarı öğretim elemanları tarafından yapılan bu dans kent olgusu içerisinde yer alan dilencileri yansıtmaktadır.

TÜRK HALK MÜZİĞİ KOROSU

Halk kültürümüzün en önemli yaratmalarından biri olan Türk Halk Müziğimizi özgün yapısını bozmadan çağdaş biçimde yorumlayarak sunma çabalarını sürdüren koromuz, 12 profesyonel 6 öğrenci müzisyenden oluşan eşlik orkestrası eşliğinde 25 kız 20 erkek koro elemanından oluşmaktadır. Aynı zamanda Halkdansları Topluluğu’nun eşlik orkestrası da olan toplulukta Def, Zil, Davul, Darbuka, Bendir, Klarnet, Kaval, Ney, Zurna, Mey, Sipsi, Keman, Kabak Kemane, Bağlama, Cura Bağlama, Akordeon, Kanun’dan oluşan halk çalgılarının yanı sıra Gitar ve Keyboard’da renk çalgıları olarak yer almaktadır.

Her yıl bağımsız olarak Karadeniz ve Marmara Türküleri, Ege ve Akdeniz Türküleri, Trakya ve Orta Anadolu Türküleri, Doğu Türküleri ve Yıl Sonu Konserleri düzenlemektedir.

VURMALI ÇALGILAR TOPLULUĞU

2010 yılında kurulan Vurmalı Çalgılar Topluluğu, kurulduğu günden başlayarak HAMER bünyesinde birçok etkinlik gerçekleştirmiştir. Sayıları 70'i bulan üyelerini Eskişehir Osmangazi Üniversitesi öğrencileri, idari ve akademik personeli oluşturmaktadır. Topluluğun repertuvarı geleneksel Anadolu ezgi ritmleri ile dünyanın diğer halk ezgilerinin ritmlerinden oluşmakta, gösterilerine HAMER dans ve halkdansları topluluğundan dansçılar da eşlik etmektedir.

ARAŞTIRMA – DERLEME BİRİMİ

Merkezin ana birimlerinden biri olan Araştırma-Derleme Birimi, varolan Halkbilim değerlerinin çağdaş yöntemlerle derlenmesi, arşivlenmesi ve sunumu doğrultusundaki bilimsel çalışmaları yürütmektedir. Unutulan ve unutulmaya yüz tutan halk sanatı, kültürü ve ürünlerinin araştırma ve derleme sonuçları, oluşturulmaya çalışılan Halkbilim Belgeliği’nde araştırmacıların kullanımına açık tutulmaktadır. Türkiye'nin de imzalamış olduğu UNESCO Somut Olmayan Kültürel Mirasın Tespiti Sözleşmesine bağlı kalarak yayınlanan araştırma ve derleme sonuçları dışında, Türkiye’de Halkbilim alanında yayınlanan dergi ve kitaplardan oluşan "İhtisas Kitaplığı"nın oluşturulması çalışmalarını da uzmanlar ve gönüllü öğrenci gruplarının çabalarıyla sürdürmektedir. Elde edilen kitaplar ESOGÜ Merkezi Kütüphane'de bulunan HAMER kitaplığı bölümüne aktarılmaktadır.

Alan araştırması çalışmalarına öncelikle Eskişehir ve yöresinden başlamak gerekliliğini duyan Araştırma - Derleme Birimi, “Eskişehir Halkbilim Atlası” çalışmalarına başlamıştır. Bu amaçla başlangıç olarak 14. yüzyıldan bu yana “Eskişehir Köy Kökenleri Atlası” oluşturulmaktadır. Yöredeki Halkdanslarına ve Halk Müziğine ilişkin kuramsal çalışmaları da sürdüren Araştırma – Derleme Birimi yörede yaşayan halk kültürü öğelerini ve yörede yaşamış olan eski kültürlerin günümüze etkisini araştırarak gün ışığına çıkarmayı öncelikli amaç saymaktadır.

2013 yılında Eskişehir'in, UNESCO Somut Olmayan Kültürel Miras Başkenti olarak ilan edilmesi ile Bursa, Eskişehir, Bilecik Kalkınma Ajansı (BEBKA), ESOGÜ Turizm Fakültesi, ESOGÜ Fen-Edebiyat Fakültesi ve ESOGÜ HAMER katkılarıyla Merkezimiz Yönetim Kurulu Üyesi Doç. Dr. Adem KOÇ başkanlığında hazırlanan "Eskişehir Somut Olmayan Kültürel Miras Envanterinin Çıkarılması ve Turizme Kazandırılması Projesi" başarıyla sonuçlandırılmıştır (http://www.eskisehirkulturelmiras.com).