Ivan Oğlunu Öldürüyor

Rus ressam İlya Repin’in  Korkunç İvan Oğlunu Öldürüyor adlı tablosu bir trajedinin yansıması olduğu kadar; dehşeti, acıyı ve pişmanlığı yansıtan güçlü ifadesiyle de oldukça dikkat çekicidir. Nitekim, ’lerin Rusya’sında resmedilen bu resmin bu denli gerçekçi olması tesadüfi değildir.

’ler Rusya’da realizmin aynı zamanda da Rus devrimci hareketinin güçlendiği bir dönemdir. Tolstoy, Dostoyevsky, Gogol gibi edebiyatçıların realist yazıları hem Rusya’da hem de dünyada pek çok kişiyi etkilemiştir. Etkilenenlerden biri de Rus ressam Ilya Repin’dir. Tolstoy’dan oldukça etkilendiği belirtilen Repin vicdanı, ahlakı, toplumsal sınıfı yansıtan resimler üreterek döneminin önemli isimlerinden biri olmuştur.

Korkunç İvan Oğlunu Öldürüyor

Rus Çarı olan IV. İvan (Korkunç İvan), yaşadığı bir öfke krizi sonucu oğlu İvan İvanoviç’e asasıyla vurarak öldürür. Kanlar içinde kalan İvan babasının kucağında can verir. Söylentilere göre Repin bu tabloyu yaparken Narodnaya Volva Örgütü’nin II. Aleksandr’ı öldürdükten sonraki idam edilmelerinde yaşanan sahneden etkilenmiştir.

“Bu tarihsel trajedinin uyandırdığı acıyı tabloya yansıtmak doğaldı. Bu yıl bir dizi korkunç olaya tanık oldu. Tarihten bir çıkış bulmam normaldi. Yeni bir tabloya heyecanla başladım. Tablonun konusu, çağımızdaki zulümdü. Bir deli gibi çalıştım, bazen dehşet içindeydim.”

Repin’in belirttiğine göre, tabloya etki etmiş olan bir diğer unsur, Avrupa gezisinde sırasında gördüğü çok sayıdaki kanlı boğa güreşiydi.

“Rusya’ya geri dönünce Korkunç İvan ve Oğlu’nun kanlı sahnesini yapmaya giriştim. Ve kanlı resim çok başarılı oldu.”

Tablodaki Unsurlar

Tabloyu tamamen kaplayan mekan Çar sarayındaki bir odadır. Oda olağanca şık döşenmiştir. Yerlerde doğuya da özgü sayılabilecek ince halılar, olayın etkisiyle bozulmuş vaziyettir. Arka planda devrilmiş bir koltuk, soba ve vazolar bulunmaktadır. Çar ve kollarında kanlı yatan oğul kompozisyonun merkezindedir. Gözleri olabildiğine açılmış olan Çar, oğlunun kanlı başını tutmuş ve sarılmış vaziyettedir. Yüzünde şok, korku ve dehşet ifadeleri sezilir. Kollarında yatan oğul ise gözünde damlayan yaş ile ölüme yenik düşmüş, sakindir.

Çarın kanlı demir asası ön planda yerdedir. Sanki ressam dikkati çekmek için demir asayı ön plana koymuş gibidir. Işık, odayı olayı yaşayan tüm kişiler ve nesneler üzerinden aydınlatır. Kanlı sahneyi ön plana çıkarma adına mekanın tümü kırmızının tonlarıyla donatılmıştır. Çarın eline bulaşan kandan, duvardaki desene, yerdeki halıya kadar…

’te tamamlanan tablo, döneminde pek çok eleştirinin odağında kalsa da, gerek konusu gerekse de karakterlerine sinen ifadeler kadar hala etkileyiciliğini korumaktadır.

What&#;s Your Reaction?

İlya Repin’in tablosu, Rus tarihinin acıklı olaylarından birini resmediyor: İlk Rus Çarı Korkunç İvan, ’de büyük oğlu İvan’ı kendi elleriyle öldürmüştü.

Neden bu cinayeti işledi, öğrenmek gerekli mi bilmiyorum ama bize ulaşan hikâye şöyle: Son derece tutucu, üstelik dengesiz ve şiddete bağımlı Çar İvan, oğlunun kendisine ihanet ettiğinden kuşkulanmaktadır. O sırada hamile olan gelininin uygunsuz kıyafetler giymesini bahane ederek, oğluyla bir tartışmaya girişir. Derken kendini kaybeder ve oğlunu öldürür.

Resim bize bu feci olayın hemen sonrasını gösterir: Suç aleti yerde, gözümüzün önünde durur. Sadece oğlun giysileri ve kafası değil, halılarda bile kan vardır. Mekân öyle dağılmış, eşya öylesine saçılmıştır ki, Repin cinnet denenin aslında uzun ve büyük bir kavga olduğunu ima eder. Çar, “öfkeyle bir anlık göz kararması” savunmasının ardına saklanamayacaktır. 

Ne var ki, Repin Çarı dehşete kapılmış, yaptığından onulmaz bir pişmanlık içinde resmeder: Gözlerdeki ifade inanılmazdır; ayrıca Çarın eli, tedavi etmek istercesine, oğlunun kanlı başını sarmıştır. Fakat oğlun eli son bir itirazla, babasının kendisini kucaklamasını reddeden bir kasılmayla kalmıştır.

Repin, oğlun o son şefkat anını reddeden eliyle kalmaz, kullandığı renklerle de cürümde kimin tarafını tuttuğunu belli eder: Baba kapkaradır, yekpare bir olumsuzluk imgesi gibidir. Oğulsa canlı, çekici renklerle resmedilmiştir – hele çizmeleri, Çarın tekdüzeliğiyle zıtlığı son kertede abartarak gözümüze sokar.

Nedir, Repin’in kararında ikircikli olduğunu günümüze kalan taslaklarından biliyoruz. İlk taslaklarda ne renkler böylesine tezattır ne de hikâyenin resmedilen ânı aynıdır: İlk taslakta suç aleti Çarın elindeydi, handiyse suçüstü durumu yaratılmıştı. Oysa tablonun bitirilmiş halinde, yine hukuk diliyle, pişmanlık dolayısıyla iyi hal indirimi istenir.

Dostoyevski’nin, üstelik Korkunç İvan’ı örnek göstererek Rus zihniyetini anlattığı gibi: “Korkunç İvan da daha farklı davranmıyor; evet, ahlâkla bu denkleştirme karakteristik bir Rus özelliğidir.” 

Çini sobadan ahşap eşyaya, giyim kuşamdan perişan halılara dek tablo gerçeklik duygusu uyandırsa da, Repin’in amacı dramatik etki yaratmaktır. Bunu kendi ağzından kayda geçtiği için biliyoruz ama dikkatle baktığımızda keşfetmemiz de mümkün: Sol üstteki ufacık pencere tablodaki tek ışık kaynağıdır. Öyleyse, biz bu sahneyi nasıl üzerine spotlar tutulmuşçasına açık seçik görebiliyoruz? ’de kullanılan hiçbir aydınlatma gereci, bizim şu nedamet sahnesini böyle sarih görmemizi sağlayamaz. Demek Repin, hikâye neyse onu öğrenmemizi istiyor.

Repin’in arzuladığı etki, Ruslarda biraz yoğun yaşandığı için, tablo iki kez ciddi saldırıya uğradı. ’deki ilk saldırının tahribatını, henüz hayatta olan ressam bizzat onardı. ’deki ikinci saldırının bıraktığı izler, hâlâ onartılmaya çalışılıyor.

Tablonun bu denli kin uyandırmasının nedeni, tıpkı Repin’in yaşadığı ikircikli duygu aslında: Rus Çarlığının kurucusunu, diğer dillerde kullanılan Korkunç sıfatına bile yüksek tondan itiraz edilen, saygıdeğer bir kişiliği evlat katili olarak göstermek… Repin’in hukuki hafifletici nedenleri de işe yaramamış, bu cinayet davası Ruslar tarafından tamamen reddedilmiş demek!

Herkese merhabalar. Bugün beni hikâyesi ile gerçekten etkileyen bir tabloyu sizlerle paylaşmak istedim. Bir sanat eserinin üreten açısından her zaman bir ileti taşıdığı, tüketen açısından ise her zaman gerek ifade edebildiğimiz türden gerek ifade edemediğimiz türden ileti taşıdığı konusunda hemfikiriz. Şüphesiz bu tablo da hikâyesinin dehşetini en net şekilde gözler önüne seriyor.

Tablomuz İlya Repin’in "Korkunç İvan Oğlunu Öldürüyor" tablosu. Tabloyu incelemeden önce namıdiğer Korkunç İvan’ı biraz yakından tanıyalım.

İvan Vasiliyeviç ya da IV. İvan, 25 Ağustos 'da soylu bir ailenin üyesi olarak doğdu. Bu açıdan bakıldığında her ne kadar daha doğarken şanslı doğduğunu düşünsek de doğduğu dönem ve coğrafya düşünüldüğünde hayatının yalnızca ilk 3 yılı güzel geçti. Henüz 3 yaşındayken babasının bir suikast sonucu öldürülmesiyle Moskova prensi oldu. Ancak yaşı takdir ettiğiniz üzere henüz çok küçük olduğu için devlet işleriyle annesi Elena ilgilendi. Fakat suikast girişimleri İvan üzerinden devam etti. 7 yaşına geldiğinde ne yazık ki annesinin de öldürülmesiyle psikolojisinde onarılması güç yıkımlar oluştu. Bu dönemde İvan ve kardeşini soylu aileler büyüttü. Sevgiye en muhtaç olduğu dönemlerde böyle bir ortamda büyümemesinin yanı sıra akrabaları, İvan ve kardeşine olan nefretlerini her fırsatta gösterdiler.

İvan’ın davranış bozuklukları da bu dönemde giderek arttı. 13 yaşına geldiğinde kendisinin mutlak gücünü tanımamakla suçladığı toprak beylerini huzuruna çağırdı. Liderlerini av köpeklerinin önüne atarak öldürdü. 17 yaşına geldiğinde yani henüz reşit bile değilken tüm Rusya’nın Çarı ilan edildi. Bundan kısa süre sonra Anastasia ile evlendi. Davranış bozuklarının bir yansıması olarak zaman zaman paranoyaklaşıp eşini manastıra kapatıyordu. Yalnızca çevresine zarar vermekle kalmıyordu. Sürekli kafasını taşlara vurarak ağladığı için alnında büyük bir yara izi oluşmuştu.

IV. İvan’ın bir diğer yönü ise iyi bir savaş propagandacısı ve yazar olmasıydı. Öyle ki savaş dönemlerinde yazdıklarıyla kendisinden yıllar sonra yaşayan Rus yazarları (Dostoyevski, Puşkin) bile etkiledi. Livonia Savaşı'nda Rus ordularının yenilmesiyle davranış bozuklukları ve öfke nöbetleri de giderek arttı. yılında eşinin zehirlenerek öldürülmesiyle akli dengesini neredeyse tamamen kaybetti. Aile hayatı elbette ki bu dengesiz ruh hali ve paranoyak davranışlardan nasibini alacaktı.

Nikolay Karamzin’in anlatımıyla; korkunç İvan ve oğlu arasındaki ilişkiler kötüydü. Dehşet verici olayın bir gün öncesinde baba İvan hamile olan gelininin odasına habersiz girmiş ve orada Yelena’yı o dönemin adetlerine göre uygunsuz derecede açık giyimli halde otururken görünce sinirlenmiş ve onu dövmeye başlamıştır. Karısının çığlıklarını duyan oğul İvan yardıma koşmuş ve babasına şu sözleri söylemiştir: İlk karımı nedensiz olarak manastıra gönderdin, ikincisine de aynı şeyi yaptın, şimdi de üçüncüsüne vurdun ve rahminde taşıdığı oğlumun ölümüne sebep oldun.

Yelena bu dayağın ardından ne yazık ki düşük yapmıştır. Ertesi gün oğul İvan bu konuyla ilgili babasına çıkışmıştır ancak IV. İvan oğlunu o dönem hala gündemde olan Livonya Savaşı ile ilgili itaatsizlikle suçlamıştır. Oğul İvan ise babasına olan sadakatini defaatle tekrarlamış ancak savaşla ilgili olarak Pskov şehrinin kurtarılması gerektiğini savunmuştur.

Bu tutumuna sinirlenen baba İvan ani bir sinir krizi geçirerek asası (demir çubuk olduğunu söyleyenler de var) ile oğlunun kafasına vurmuştur. Tartışmaya şahit olan başbakan Boris Gudunov araya girmeye çalışmıştır ancak o da bir darbe almıştır. Oğul İvan aldığı darbenin etkisiyle şakağından yaralanmış şekilde yarı baygın yere yığılır. Baba İvan ise ne yaptığını o an anlamış ve oğlunun yanına gidip yüzünü öpüp "Kahrolayım, oğlumu öldürdüm! Oğlumu öldürdüm!" diye bağırmıştır. Oğul İvan kısa bir an ayılmış ve "Sadık bir oğul ve sade bir kul olarak ölüyorum.’’ demiştir. Olayı izleyen birkaç günde baba İvan bir mucize olması için sürekli dua etse de yarası iltihaplanan veliaht çar birkaç gün sonra tarihler 19 Kasım ’i gösterirken ölmüştür.

Oğlunun ölümüyle baba İvan tamamen kendi karanlık kabuğuna çekilse de acımasız ve saldırgan tavırlarına ömrünün sonuna dek devam etti. 28 Mart ’de satranç oynamaya hazırlanırken aniden yere yığıldı ve hayatını kaybetti. Daha sonra yapılan otopsilerde ilk Rus Çarı’nın cıva ile zehirlenip öldürüldüğü anlaşıldı. Böylelikle ardında bıraktığı vahşet dolu geçmişine paralel şekilde adını da tarihe Korkunç İvan olarak yazdırdı.

II. Aleksandr’ı öldüren devrimcilerin idamının ardından Repin anılarına "Bu tarihsel trajedinin uyandırdığı, varlığımızın en derinliklerine uzanana acı duygularını bir tabloya yansıtmak doğaldı. Bu yıl, bir dizi korkunç olaya tanık oldu. Tarihten bir çıkış bulmam normaldi. Yeni bir tabloya heyecanla başladım. Konusu, çağımızdaki zulümdü.’’ demiştir. Başlangıçta tabloyu şiddet betimlemesi olarak düşünmüş ve buna binaen skeç yapmıştı.

Tabloyu incelediğimizde mekan çar saraylarındaki bir odadır. Saraya uygun olarak zengince döşenmiştir. Sunulan sahne baba İvan’ın oğlunun şakağına demir asa ile vurmasından sonrasıdır. Odak noktası olan baba İvan ve oğul İvan sabah güneşi ile aydınlatılmıştır. Çar halının üzerine diz çökmüş, yarı baygın oğluna sarılmış ve kanlı kafasını tutmaktadır.

Baba İvan’ın içinde bulunduğu dehşet, çaresizlik ve pişmanlık yüz ifadesinden okunmaktadır. Oğul İvan’ın ise çehresinde ölüme teslim olmuş bir sakinlik vardır ve yanağında bir gözyaşı görülmektedir. Yine tabloya genel olarak hakim olan bir diğer şey ise kan ve kırmızıdır.

Rus Ortodoks Kilisesi Kutsal Sinod’un başı olan Pobedonostsev bu tablodan dolayı son derece öfkelenmiş ve imparator III. Aleksandr üzerinde olan nüfuzunu kullanarak resmin sergilenmesinin yasaklanmasını sağlamıştır. Bu tablonun yasaklanmasıyla Rus İmparatorluğu'nda sansürlenen ilk tablo olmuştur. Katil çarın portrelenmesi Rus monarşisine karşı saldırı olarak yorumlanmıştır. Daha sonra bu yasak saraya yakın bir sanatçının ricası üzerinde 11 Haziran ’te kaldırılmıştır. İlerleyen yıllarda tabloya olan tepkiler sakinlemiş ve Repin, bir Rus sanat dehası olarak, tablo da onun en önemli eseri olarak kabul gördü.

yılında bir ikono sanatçısının oğlu olan Abram Balaşev (29) Tretyakov Galerisi’nde sergilenmekte olan Korkunç İvan ve Oğlu İvan tablosuna saldırmıştır. Saldırgan "Kan! Neden bu kadar kan! Yok olsun kan!" diye bağırmaktadır. Üç bıçak darbesi ile tablodaki baba ve oğul yüzlerini kesti. Balaşev’in akli dengesi bozuk bulundu ve bir akıl hastanesine kaldırıldı. Olayın ardından Repin Finlandiya’dan Moskova’ya bizzat gelip 27 yıl önce yaptığı gibi tabloyu tamir etti ancak eskisi gibi olmadığı için Repin’in gidişinden sonra restorasyonu Igor Grabar tamamladı. Olaydan sonra galeri müdürü istifa etmiş ve yerine Igor Grabar geçmiştir.