Takıntı Ilaç Isimleri

Günde 1 saatten daha uzun zaman alan, belirgin sıkıntıya ya da işlevsellikte önemli ölçüde bozulmaya neden olan takıntı ve zorlantılar (obsesyon ve kompulsiyonlar) tedavi edilmelidir. Bu özellikler ortaya çıktığında artık basit takıntılar söz konusu olmayıp, OKB (Obsesif Kompulsif Bozukluk) ortaya çıkmıştır.

Obsesyonlar ego-distoniktir. Yani kişiye yabancı gelip, istenen ve denetimde olan bir şey değildir. Şizofreninin tersine kişi obsesyonların kendi zihninin ürünü olduğunu, dışarıdan yüklenmediğini bilir.

Kompulsiyonlarda ise amaç haz almak ya da doyum sağlamak değildir. Kişi obsesyona eşlik eden sıkıntıyı azaltmak veya korktuğu olay ya da durumdan korunmak istemektedir.

Yaşam boyu görülme sıklığı % olan OKB, kadınlarda biraz daha fazla ortaya çıkar. Çoğu kez bir psikiyatriste gelip, tedavi olana kadar yıl geçer. %80 vaka 25 yaşın altında başlamakta, kronik seyirli bir hastalık olmasına karşın, OKB belirtileri zaman zaman 6 aydan uzun süreler kaybolabilmektedir. Bundan dolayı OKB tedavisi için erken başvuru nadirdir.

Kirlenme, zarar verme korkusu ve simetri gereksinimi en sık görülen ilk üç obsesyon çeşidi iken, kontrol etme, yıkama-temizleme ve tekrarlama-sıralama kompülsiyonları ise en sık rastlanan kompülsiyonlardır.

OKB de İlaç Tedavisi:

Obsesif Kompülsif Bozukluk (OKB) tedavisinde serotonin geri alımını durduran ilaçlar kullanılır. Klomipramin, fluoksetin, fluvoksamin, paroksetin, citalopram, essitalopram ve sertralin bu grup ilaçlardır.

Tedaviye başlanan hastalarda çoğu kez gün içinde olumlu etkiler başlasa da anlamlı klinik yanıtın haftaya uzadığı da olabilir.

En az 3 serotonin geri alım inhibitörü (klomipramin mutlaka denenmiş olacak) ve bilişsel davranışçı terapi uygulandığında hastaların çok büyük kısmı düzelir. Bu birinci basamak tedavidir. Tedaviye cevap vermeyen OKB vakalarında güçlendirme tedavisi uygulanır. Klonazepam, buspiron, lityum ve antipsikotikler güçlendirme tedavisinde tercih edilen farklı ilaçlardır. Bunlara yanıt alınamadığında klonazepam, MAO inhibitörü ve buspiron ile alternatif monoterapi kullanılır. Damar yolu ile klomipramin ve EKT ise bir sonraki tedavi aşamalarıdır.

Serotonin geri alımını durduran ilaçlar genel anlamda antidepresan ilaçlardır. Halk arasında yanlış bilinen ‘’Antidepresan ilaçlar tedavi etmez, sadece sorunun üzerini örter’’, ‘’Antidepresan ilaçlar çözüm değildir, beyni uyuşturur’’, ‘’Antidepresan ilaçlar bağımlılık yapar’’, ‘’Antidepresan ilaçları kullanmaya başlarsan ömür boyu kullanmak gerekir’’ gibi bilimsel dayanağı olmayan hurafelere inanmamak gerekmektedir.

Düzenli psikiyatrist takibinde antidepresan ilaç tedavisinden zarar görülmez. Tedavi başlangıcında bazı yan etkiler görülse de bunlar geçici olup psikiyatristiniz tarafından size ayrıntılı olarak bahsedilecektir. Zaman zaman kan testleri ile karaciğer ve böbrek fonksiyonları da değerlendirilir.

Antidepresan ilaçlar serotonin düzeylerini etkileyerek doğrudan tedavi edici etki gösterdikleri gibi, motivasyonu arttırıcı ve psikoterapinin etkilerini kolaylaştırıcı faydaları da vardır. Ortalama yıllık ilaç kullanımı ve tedavinin bilişsel davranışçı terapi ile desteklenmesi %’e yakın başarıyı getirir.

OKB tedavisinde kullanılan seçici serotonin gerialım inhibitörü ilaçlardan kısaca bahsedersek;

Fluoksetin: Günde miligram kullanılır. OKB’ de etkinliği haftayı bulabilir. Sıkıntı, bulantı, iştah azalması, uykusuzluk ve kilo kaybı gibi geçici yan etkilere sahiptir.

Sertralin: Etkili dozu mg/gün’dür. Sıkıntı, bulantı, iştahsızlık, uykusuzluk, kilo kaybı, ishal, ellerde titreme, cinsel istekte azalma, geç boşalma gibi yan etkilere sahiptir. OKB tedavisinde ilk tercih ilaçlardandır.

Fluvoksamin: OKB tedavisinde etkin dozu günde miligramdır. Sertralin ile benzer yan etkilere sahiptir.

Paroksetin: OKB tedavisinde mg/gün dozunda kullanılır. Bu ilaçta da etkinin ortaya çıkması haftalık bir süreçte olur. Yan etkiler benzerdir.

Citalopram: Ülkemizde 20 ve 40 miligramlık tabletleri vardır. Obsesif kompulsif bozukluk tedavisindeki etkili dozu günde miligramdır. Sıkıntı, bulantı, cinsel istek azlığı gibi yan etkilere sahiptir.

Essitalopram: mg/gün dozunda kullanılır. Tedavide popüler ilaçlardandır. Benzer yan etkileri vardır. Etki başlaması biraz daha erken ve hızlıdır.

Obsesif kompülsif bozukluk tedavisinde kullanılan diğer ilaçlar ise;

Klomipramin: OKB tedavisinin en temel ve klasik ilacıdır. Serotonin ve noradrenalin gerialımını durdurarak nöronal aralıkta serotonin ve noradrenalin seviyelerini attırarak etki eder. Diğer ilaçlara referans olmuş eski bir ilaçtır. Tedavideki yeri tartışmasız bir numara olmasına karşın yan etkilerinin fazlalığı nedeniyle kullanımı giderek azalmaktadır. Kilo alma, uyku artışı, ağız kuruluğu, ortostatik hipotansiyon, kabızlık, sersemlik, bulantı, kalp ritminde bozulma gibi yan etkileri vardır. OKB tedavisinde etkili dozu günde miligramdır.

Venlafaksin: Yeni nesil serotonin ve noradrenalin gerialım inhibitörüdür. OKB tedavisinde etkili dozu mg/gün’dür. Bulantı, iştahsızlık, uykusuzluk, kabızlık, kilo kaybı, tansiyonda yükselme yapabilir.

MAO İnhibitörleri: Tiraminden zengin yiyeceklerle alındığında serebrovasküler kanama yapabilecek kadar ağır hipertansiyon krizleri yapabildiğinden kullanımı kısıtlıdır. Ülkemizde moklobemid bulunmaktadır. Selektif ve reversibl etkili olup tiraminle etkileşme olasılığı zayıftır. Çok dirençli vakalar hariç, başka seçenek ilaçlar bulunduğundan MAO inhibitörlerinin kullanımı çok azalmıştır.

Benzodiazepinler: Benzodiazepinler OKB tedavisinde yardımcı ilaç olarak kullanılırlar. Bağımlılık yapma riskleri olup, kötüye kullanımı sıktır. Psikiyatristiniz alprazolam ve klonazepam gibi benzodiazepinleri kısa süreli kullanıp, doz düşürerek kesmeyi tercih edecektir.

Antipsikotik ilaçlar: Risperidon, olanzapin, ketiapin gibi yeni nesil antipsikotikler OKB tedavisinde özellikle güçlendirme amacıyla yardımcı tedavide kullanılırlar.

OKB (Obsesif Kompulsif Bozukluk) Tedavisinde Psikoterapi:

Bir anksiyete bozukluğu olan OKB de tüm anksiyete bozukluklarında olduğu gibi, normal bir düşünceyi tehlikeli olarak algılama şeklinde bilişsel bir çarpıtma, bunun gereği olarak da gerekenleri yapma ihtiyacı, yapmadığı taktirde aşırı sorumluluk altında kalmanın getirdiği kaygı ve sıkıntı söz konusudur.

OKB tedavisinde psikoterapi bu ilkeleri temel alır. Psikoterapideki amacımız düşünce yanlışlarının bulunması ve bunların daha işlevsel olanlarla değiştirilmesidir. Bu amaçla kullanılan psikoterapi tekniği bilişsel terapidir.

OKB hastalarında şu bilişsel çarpıtmalar bulunur.

1. Kişi düşünce ile eylem yapmanın aynı şey olduğunu varsayar. Yani ellerinin kirli olduğunu düşünen hasta gerçekten elleri kirliymiş gibi hisseder ve doğal olarak temizleme ihtiyacı duyar. Ya da bebeğine zarar verebileceği düşüncesi aklından geçen bir anne, bunu gerçekten yapmış gibi hissederek büyük sıkıntı ve suçluluk duyar. Bu duruma psikiyatri-psikoloji dünyasında düşünce-eylem birleşmesi denir.
2. OKB’li hastalar düşündükleri şeylere gerçek dışı anlamlar yüklerler, düşündüklerinin o olayı ortaya çıkaracağına inanırlar. Yani kişinin aklına gelen kötü bir şey, kötülüğün gerçekleşmesini sağlayacaktır. Bu duruma büyüsel düşünme denir.
3. OKB hastalarında ‘’ya ocağı söndürmediysem’’, ‘’ya ütüyü prizde bıraktıysam’’, ‘’ya bebeğime zarar verirsem’’, ‘’ya kapıyı kilitlemediysem’’, ‘’ya gerçekten çıldırırsam’’ şeklinde ‘’YA OLURSA, YA GERÇEKTEN YAPARSAM’’ düşünceleri bulunur.
4. OKB’li hastalar düşüncelerine aşırı değer verir, aşırı önemserler. Örneğin, OKB’li bir hasta kötü bir olay düşündüğünde, bunun olma olasılığının yükseldiğini varsayar.
5. Felaketleştirme olarak adlandırılan tehlikeyi aşırı büyütme durumu OKB’de sık görülür. Kişi, sıradan bir baş ağrısını beyin tümörüne bağlayabilir.
6. OKB’de belirsizliğe katlanılamaz. Birey her şeyi tam olarak kontrol edemediğinde huzursuz olur.
7. Mükemmeliyetçilik Obsesif Kompülsif Bozuklukta önemli bir özelliktir. Her şeyi dört dörtlük yapma ihtiyacı, her olasılığı değerlendirip, aşırı kontrol etme ihtiyacı sıklıkla görülür. Her şey yerinde ve zamanında olacak, hataya müsamaha gösterilmeyecektir.
8. OKB’de ya hep ya hiç tarzı düşünme vardır. Bir şey ya doğrudur, ya da yanlış. Orta yol hiç bulunamaz. Örneğin, kişi tam güvende değilsem, büyük tehlike altındayım diyebilir. Yarışmada birinci gelemediyse, o en yeteneksiz sporcudur.
9. Aşırı sorumluluk düşünceleri OKB’nin tipik özelliklerindendir. Kişi başkalarına hastalık bulaştırmamak, masum insanlara bilmeden bile olsa herhangi bir zarar vermemek için kendinde aşırı sorumluluk hisseder, bu sorumluluk altıda giderek ezilir.
10. Aşırı ahlakçılık olarak tanımlanan, kişinin en küçük bir yanılgısında dahi cezalandırılması gerektiğine ait inancı bir OKB özelliğidir.
11. OKB’li hastalar takıntılı davranışlarını yerine getirirken, sevdiklerini koruduğu gibi soylu bir görevi yaptığı inancındadır.
12. OKB’de hiçbir zaman bardağın dolu tarafı görülmez, her zaman kötümser bir bakış açısı vardır.

Yukarıdaki düşünce çarpıtmaları ve genellemeler bilişsel terapi ile daha akılcı ve işlevsel düşüncelere çevrildiğinde OKB tedavisi sağlanmış olacaktır. OKB tedavisinde bilişsel terapiyi bu amaçla kullanırız.

Davranışçı terapi ile OKB tedavisinde ise sıkıntı ortaya çıkaran uyaranlarla alıştırma yapılır ve korkunun üstüne giderek söndürülmeye çalışılır. Sık aralıklarla yapılan alıştırmalardan büyük yarar görülür.

Bilişsel ve davranışçı terapilerin kombinasyonunun en iyi neticeyi verdiği tüm psikiyatri kılavuzlarında belirtilmektedir. Antalya psikiyatri ve psikoterapi merkezi olarak biz de OKB tedavisinde bilişsel-davranışçı terapiyi kullanmakta ve önermekteyiz.

Antalya Psikiyatri ve Psikoterapi Merkezi, Psikiyatrist ve Psikoterapist Emine Filiz Uluhan.

Antipsikotik ilaçlar yaygın olarak şizofreni gibi psikotik bozukluklarda kullanımı ile bilinse de bipolar bozukluk, depresyon, anksiyete bozuklukları gibi bir çok psikiyatrik hastalıkta etkin bir şekilde kullanılmaktadır.

Antipsikotik ilaçlar 'lerde klorpromazinin bulunması ile psikiyatrik hastalıkların tedavisinde kullanılmaya başlanarak, hastaların tedavisinde çok büyük bir gelişme kaydedilmesini sağlamıştır.

Antipsikotikler başlangıçta psikotik bozukluklar ve bipolar bozuklukta kullanılmıştır. Daha sonra yapılan çalışmalarla depresyon, yaygın anksiyete bozukluğu, demans, tik bozuklukları ve OKB (obsesif kompulsif bozukluk) gibi hastalıkların tedavisinde de faydalı oldukları kanıtlanmıştır.

Antipsikotikler genellikle psikotik bozukluklar ve bipolar bozuklukta yüksek dozlarda kullanılsa da düşük dozlarda bir çok hastalıkta yaygın ve etkin olarak kullanılabilir.

Psikoz ağır düşünce, algı ve duygulanım bozukluklarıyla giden ve muhakeme kusurunun görüldüğü bir durumdur. Antipsikotik ilaçlar psikotik belirtilerin tedavisinde kullanılmasıyla bu ismi almış olsa da günümüzde sadece psikotik bozuklukların tedavisinde kullanılmaz.

En sık kullanılan antipsikotikler nelerdir?

Antipsikotikler yan etki profilleri ve etki mekanizmalarındaki farklılıklar gibi nedenlerletipik ve atipik olarak iki ayrı sınıfta değerlendirilmektedir.

Sık kullanılan tipik antipsikotikler;

• Haloperidol (norodol)

• Sulpirid (dogmatil,sulpir,meresa)

• Klorpromazin (largactil)

• Zuklopentiksol (clopixol)

• Flupentiksol (fluanxol)

Sık kullanılan atipik antipsikotikler;

• Olanzapin (zyprexa, ozaprin, rexapin, ollafax, zyzapin, olfrex..)

• Risperidon (risperdal, rixper, rileptid, ripesil, ricus..)

• Ketiapin (seroquel, serex, ketya, quet, gyrex, ankep, ketilept, ..)

• Klozapin (leponex, clonex)

• Aripiprazol (abilify, abizol, aripa, ignis, sayfren..)

• Paliperidon (invega, paligis)

• Amisulpirid (solian)

• Ziprasidon (zeldox)

Antipsikotik ilaçların kullanımında önemli yan etkiler görülebilir. Tedavi mutlaka bir hekim kontrolünde yürütülmelidir.

Antipsikotikler psikiyatrik hastalıkların tedavisinde etkin olmakla birlikte rahatsız edici yan etkilere neden olabilirler.

Antipsikotiklerin En Sık Görülen Yan Etkileri (%1 ve üzerinde görülenler)

• Sersemlik hissi

• Baş ağrısı

• Konstipasyon (kabızlık)

• Ekstrapiramidal yan etkiler, (tipik antipsikotikler ve risperidon ile daha sık) Bunlar;

-Akatizi (daha çok bacaklarda hissedilen iç huzursuzluğu ve hareket etme isteği)

-Distoni (bazı kas gruplarının kasılmasıyla oluşan hareket bozukluğu). Distoni sıklıkla boyun kaslarında kasılma ile görülür. Çok rahatsız edici bir yan etki olabilir. Ancak sıklıkla ek ilaç kullanımı veya mevcut ilacın dozunun azaltılması ile (doktor kontrolünde) birkaç günde azalmaya başlar ve düzelir.

-Psödoparkinsonizm (parkinson hastalarına benzer şekilde küçük adımla yürüme, mimiklerde azalma, hareketlerde yavaşlamayla seyreden bir tablo)

-Tremor (daha çok ellerde görülen titreme)

Diğer yan etkiler;

• Uyku hali, hipotansiyon ve baş dönmesi (ketiapin, olanzapin, klozapin ile daha sık)

• İştah artışı (olanzapin, klozapin ile sık)

• Adet düzensizlikleri ve cinsel isteksizlik

Burada gösterilen yan etkiler antipsikotiklerin kullanımında en sık görülen yan etkilerdir. Daha nadir görülen ve daha ciddi sonuçlar doğuran yan etkiler de görülebilir. Bipolar bozuklukta ve psikotik bozukluklarda yüksek dozda antipsikotik kullanıldığından yan etki görülme riski daha yüksektir.

Özellikle akatizi, distoni, iştah artışı gibi yan etkiler hastanın ilaç uyumunu bozabilir. Bazı hastalar tedaviyi bu nedenle bırakmak isteyebilir. Bu süreçte hekimle birlikte kar/zarar hesabı gözeterek uygun tedavi belirlenmesi gerekir.

Yan etkiler daha sık olarak yüksek dozlarda veya tedavinin sadece ilk haftalarında görülse de kimi zaman uygun tedaviye rağmen yan etkiler süreğen bir hal alabilir. Bu durum, uzun süre antipsikotik kullanması gereken hastalar ve tedaviyi düzenleyen hekimler için güçlük oluşturabilir.

Uzm. Dr. Berkay Vahapoğlu