Karasal Biyomlar Ve Özellikleri

Biyom Nedir? Çeşitleri ve Özellikleri Nelerdir?

Coğrafya TR 19 Mayıs

Biyom; yeryüzünde ya da yerin altındaki bitki, hayvan ve mikrobik canlıların detaylı etkenlere göre değişiklaşan hayat alanlarını tarifleyen terimdir.
Biyom, ilk olarak Amerikalı bitki ve ekoloji uzmanı Frederic Edward Clements doğrulusunda senesinde meydana atılan bir terimdir. Canlıların yaşayabildiği alanda ya da tabakada, aynı bitki örtüsünün egemen bulunduğu bölgelere verdiği bir addır. Bu bölgelerde aynı iklim koşulları hakimdir. Birbirine bitişik, benzer şekilde yayılmış hayat alanlarıdır. Bu bölgelerde çok çok ekosistem bulunabilir. Her biyom, yapısında, o bölgeye özgü bitki örtüsü ve hayvan topluluğu barındırır. Bu bölgelerdeki bitkiler ve hayvanların benzer özellikleri vardır. Biyomlarda, daha ufak birimlerden meydana gelen daha özel organizmaların yaşadığı “hayat çevreleri” de vardır. Biyomlardaki hayat biçimlerini bölümde hakim olan iklim belirler.
Biyosfer Nedir?
Biyosfer, kısaca canlıların yaşayabildiği “hayat alanı”dır. “Canlı yüzey” ya da “canlı küre” olarak da tanınan bir tabakadır. Atmosfer amacıyladeki yüksekliği 10 kilometreye kadar ulaşabilir. Bu yükseklikten daha ötede canlı izine rastlanmaz. Bu tabakanın toplam kalınlığı 16 ila 20 kilometredir. Biyosfer kalınlıkları kara hayvanları amacıyla 6,5 ila 6,8 kilometre, bitkiler amacıyla 6,2 kilometreye kadar çıkabilir. Biyosferin en alt noktası da, canlıların yaşayabildiği denizin 5 kilometre derinliği olarak kabul edilir. Daha derinlerdeki mikrobik hayat alanları da, son senelerde biyom olarak değerlendirilmektedir.
Biyom ve İklim
İklim şartları, biyomdaki bitki ve hayvanların o bölgeye özgü biçimlenmesinin ana etkenidir. İklim, bir nevi biyomlar arasındaki farkları meydana getiren etkendir. Örneğin; yağmur ormanlarındaki 20 ila 30 derece arasındaki sıcaklık ve bol yağmur, bitkiler amacıyla çok makul bir bölge oluşturur. Normal ormanlarda ise yazın kurak, kışın soğuk hava koşullarına makul bitki örtüsü ve hayvan tipleri görülür. Bitki ve hayvan toplulukları, o bölgenin iklim şartlarına makul özellikler barındırır. Örneğin, birtakım hayvanlar kurak ormanlarda yaşayabileceği organlarla donatılmış, makul deriyle kaplanmıştır. Bitkiler de, iklimin sağladığı koşullara makul olarak büyür, gelişir ve yaşar. Alçak boylu bitkiler, sert ve dondurucu iklimlere uyumludur. Ortamın nemi, gıda imkânları, toprağın yapısı gibi unsurlar, iklimden direkt ve dolaylı olarak etkilenir.

Biyom Çeşitleri Nelerdir?
     Biyom, karasal ve su biyomları olmak üzere iki ana tür altında toplanır. Birbirine benzeyen özelliklerdeki biyomlar da vardır. Karasal biyomlarda bitki örtüleri, su biyomlarında da tatlı ve tuzlu sular öneme alınır.

      Karasal biyom tiplerinin yapısında iklimlere şartlarına göre oluşmuş biyom mekanları şunlardır; Tundralar, ılıman bozkırlar, çimenli savan, ağaçlı savan, kurak çöl, kutup çölü, buz tabakası, yarı tropik nemli orman, yarı kurak çöl, kurakçıl fundalık ve çalılık, yarı tropik kuru orman, Alp tundraları, tayga (iğne yapraklı ormanlar), kuru bozkır, Akdeniz bitki örtüsüdür, dağ ormanları, ılıman geniş yapraklı ormanlar, Muson ormanları, tropik yağmur ormanları, bataklık, çayırlar…
Biyosferdeki karasal ve su biyomlarının bulunduğu mekanları şu şekilde sıralayabiliriz;

Karasal Biyomlar
Ilıman Çayır Biyomu: Türkiye’nin tamamı (Anadolu), Türkî cumhuriyetler, Avrupa’nın doğusu, Arjantin’in tamamı, Avustralya’nın batısı ve ABD’nin doğu sahillerini sahibi olan biyomdur. Yazları sıcak ve kurak olan bölgelerde bozkır bitki örtüsü görülür. Yazları serin ve nemli havalarda ise çayırlık bitki örtüsü hakimdir. Ormanlarında ufak ve süratli hareket eden hayvan türleri bulunur. Küçük kuşlar, geyikler, yer sincapları ve kanguru gibi hayvanların gördüğünüz biyomdur.

Kutup biyomu: Antarktika ve Grönland’ı da sahibi olan kutup mekanlarıdir. Sıcaklık senenin her döneminde son derece düşüktür. Yağışlar yetersizdir. Bu sebeple dikkat çekici bir bitki örtüsü yoktur. Kürklü ve soğuk hava şartlarına uyumlu hayvan toplulukları bulunur. Kutup ayıları, penguenler, foklar gibi hayvanlar, kutup biyomlarına makul donanımlar taşır.

Çöl biyomu: Amerika Birleşik Devletleri’nin (ABD) orta mekanları, Avustralya’nın orta mekanları, Afrika’nın kuzeyi, Arap Yarımadası’nın batısı, İran’ın orta mekanları çöl biyomlarının bulunduğu bölgelerdir. Aşırı sıcaklıklar görülür. Bu sebeple dikkat çekici ve derli toplu bir bitki örtüsü yoktur. Bitkiler, su kaynaklarına ulaşabilen uzun köklüdür. Su depolayan kaktüsler, bu mekanların en mühim bitkileri olarak bilinir. Hayvan türleri de, çöl şartlarına makul olarak açık renkli, susuzluğa sağlam, su depolayabilen özelliktedir. Sürüngenler, süregelen olarak görülür. Akrepler, kertenkeleler, yılanlar, örümcekler, fareler, akbabalar ve develer, çöl biyomlarında yaşayabilen özellikteki hayvan türleridir. Büyük Sahra Çölü, Gobi Çölü, Kalahari Çölü gibi bölgeler numune verilebilir.

Tropikal yağmur ormanları biyomu: Amazon, Kongo ve Endonezya adalarında görülen Ekvator’a yakın mekanların bulunduğu bir biyom çeşididir. Ağaçlar sık ve geniş yapraklıdır. Yıl boyu yaprak dökmez. Ormanların üst kesimlerinde yağmur talebi çok olan bitkiler görülür. Alt kesimlerde de ışığa daha az gereksinim duyan bitki türlerine rastlanır. Canlı türleri çok çokdır. Düzenli ve yağmurlu bir iklim hakimdir. Hava sıcaklıkları 20 ila 30 derece arasında değişir. Hayat türleri amacıyla makul bir bölge sunar. Hızlı ve dinamik hayvan türleri vardır. Maymunlar, şempanzeler, orangutan, kaplanlar, yılan türleri, diğer bölgelerde görülmeyen kuş ve kelebek türlerine rastlanabilir.

Savan biyomu: Avustralya’nın güney doğusu, Brezilya’nın güneyi, Afrika’nın doğusu ve batısını sahibi olan bölgelerdir. Uzun boylu otlar ve çalılıklar görülür. Seyrek ağaçlar vardır. AkAsya ve baobap gibi ağaç türleri görülür. Hızlı ve uzun boylu hayvan türleri ağırlıktadır. Çita, sırtlan, aslan, leopar, zebra, zürafa, timsah, babun, devekuşu gibi hayvan türlerinin sık gördüğünüz hayat alanlarıdır.

Tundra biyomu: Rusya’nın kuzey mekanları, Alaska’nın kuzeyi, Kanada’nın kuzeyi ve İskandinav Yarımadası’nın kuzeyini sahibi olan bölgelerdir. Soğuk iklim şartlarına sağlam bitki örtüsü vardır. Kara yosunları ve likenler, bu bitkilere numune olarak verilebilir. Kış uykusuna yatan kalın kürklü hayvan toplulukları görülür. Soğuk iklimlere sağlam kutup ayıları, kutup tilkisi ve ren geyikleri bu bölgelerde görülen hayvan türlerine numunetir.
İğne yapraklı orman biyomu: Doğu Avrupa’nın soğuk mekanları, İskandinav Yarımadası’nın güneyi, Kanada’nın güneyi, Alaska’nın güneyi ve Sibirya’nın güneyi iğne yapraklı ormanların süregelen olarak gördüğünüz bölgelerdir. Bu bölgelerde iklimler arası sıcaklık farkları çokdır. Kış mevsimleri daha uzun sürer. Bu sebeple bitkilerin tohumlanma süreleri kısadır. Soğuğa sağlam hayvan toplulukları görülür. Ayılar, kurtlar, geyikler, köstebek, su samurları ve kunduzların yaşadığı bölgelerdir.

Yapraklarını döken orman biyomu: Çin’in tamamı, Kanada’nın batı mekanları, Avrupa’nın orta ve batı mekanları ve Avustralya’nın doğusundaki ılıman kUşaklarda görülür. Ağaçlar, geniş ve iğne yapraklıdır. Geniş yapraklı ağaçlar sonbaharda yaprak döker. Farklı hayvan türlerini barındırır. Büyük kuşlar, enteresan böcekler, sincaplar ve samurlar gibi evcilleştirilemeyen hayvanların sık gördüğünüz bölgelerdir.

Çalılık biyomu: Güney Afrika Cape Town (Kap) bölgesi, Akdeniz’e kıyısı olan bölgeler, Avustralya’nın güney batısı, ABD’nin Kaliforniya eyaleti, Orta Şili ve çevresindeki mekanları içerir. Kısa ve kökleri uzun, yaprak dökmeyen bitkiler bulunur. Maki, meşe ve garig türü bitkiler numune olarak verilebilir. Dağ keçileri, çakallar, tavşan türleri ve çalıkuşları gibi hayvanların yaşayabildiği bölgelerdir.

Dağ biyomu: Himalaya Dağları, Alp Dağları, And Dağları, Kafkas Dağları ve kayalık alanları sahibi olan yüksek kesimlerdeki bölgelerdir. Düşük sıcaklıklar ve engebeli ve eğimli araziler görülür. Bu sebeple nadir bitki örtüsü vardır. Çayırlar ve iğne yapraklı ağaçlar görülür. Tibet öküzü ve kartallar gibi yırtıcı kuşların sık gördüğünüz biyom türüdür.
Su Biyomları
        Su biyomları, tatlı ve tuzlu su içeriklerine göre ayrılır. Göl biyomları (tatlı su) ve akarsu biyomları (tatlı su), okyanus biyomları (tuzlu su) ve deniz biyomları (tuzlu su) olarak sınıflandırılır.

Tuzlu su biyomları (Deniz ve okyanuslar): Tuzlu sulardaki canlı hayatları, suyun ısısı, tuz ve oksijen oranı, gıda kaynakları ve suyun derinliği ve dinamikliğine bağlı olarak değişir. Yüzeyden metre derinliğe kadar olan kıta sahanlığı alanlarında canlı hayatı ve biyodetaylılik daha çokdır. Tropikal kesimlerdeki tuzlu sularda, gıda kaynaklarının sınırlı olması sebebiyle canlı adedi azdır; fakat biyodetaylılik bakımından varlıklı sulardır. Canlı türünün az bulunduğu soğuk tuzlu sular ise, gıda maddeleri ve oksijen bakımından varlıklı bulunduğu amacıyla canlı adedi çok görülür. Deniz yosunları ve deniz sarmaşığı gibi bitki türlerine rastlanır. Yunuslar, balinalar, ahtapotlar, midyeler ve yengeçlerin hayat alanlarıdır.

Tatlı su biyomları (Göller, akarsular): Göller, akarsular, haliçler, bataklıklar gibi su alanlarını içerir. Tatlı su biyomlardaki canlı türleri suyun ısısı ile direkt olarak bağlantılıdır. Soğuk bölgelerde iğne yapraklı bitkiler ve kalın derili ve çok yağlı hayvanlar görülürken; sıcak bölgelerde geniş yapraklı bitkiler ve ince derili ve az yağlı hayvanlar görülür. Akarsularda, geniş ve akış sürati yavaş bölgelerde canlı türü daha çokdır. Alabalık, sazan, somon ve yumUşakçalar gibi hayvan türlerinin gördüğünüz sulardır. Sazlık ve yosun gibi bitkiler de akarsularda görülen bitki tiplerindendir. Göllerde ise, gıda kaynaklarının yoğunluğuna göre canlı türleri ve detaylılığı değişir. Göllerin sığ kesimleri canlı bakımından varlıklıdir. Kurbağa, solucan, sazan ve su yılanları görülür. Su kamışı ve nilüfer gibi bitki türlerinin sık rastlandığı sulardır.

Diğer Biyomlar
Endolitik biyomlar: Son senelerde keşfedilen bir hayat alanını ifade eder. Kaya gözenekleri ve çatlaklar gibi bölgelardaki mikroskobik hayatı ifade eden biyom alanına verdiği isimdir. Yeryüzünün kilometrelerce derinliğinde tespit edilen hayat alanlarını da içerir.

Antropojenik biyomlar: Tarım, insan yerleşimleri, şehirleşme, ormancılık ve diğer arazi kullanımlarını sahibi olan ekosistemlerle direkt olarak etkileşimde olan karasal biyosferin seçenek bir görünümüdür. Yerleşim alanları, meralar, ekim alanları gibi alanları içerir.

Dermal biyom: İnsan ve hayvanlar üstünde hayat sürdüren mikrobik canlıların yaşadığı ekosistemleri ifade eder. Proteinler, yağ bezleri, saç, cilt ve ter bezleri gibi bölgelerle temaslı mikrobik canlıları içerir.

Benzer biyomlar: Aynı enlemlerde tespit edilen biyomlar, benzer biyomlardır. İğne yapraklı kuzey ormanlarında (tayga, tundra) görülür. Enlem ve yükseklikteki benzerlikler, biyomların oluşumuna etkileyen faktörlerdir. Bir dağın zirvesinde daha soğuk ve sert iklim şartları hakimdir. Eteklerinde ise daha ılıman hava şartları görülür. Bu sebeple dağın zirvesinde ve eteklerinde değişik hayat türleri, değişik bitki örtüleri görülebilir.

Bunu Paylaşabilirsiniz.