Beyindeki Sıvı Nasıl Alınır

Beyin omurilik sıvısı (BOS, bel suyu) nedir?

Beyin kafatasının içinde, omurilik ise omurlar arasındaki kemik bir kanal içinde, bir sıvının içinde bulunmaktadır. Bu sıvıya beyin omurilik sıvısı (bel suyu, BOS) denmektedir. Ayrıca beyin içerisinde ventrikül adı verilen boşlukların içinde de bulunan bu sıvı, omurilik içerisindeki bir kanal ile beyin etrafından dolaşarak beyin zarında bulunan kanallardan geri emilmektedir. Bu sıvıdan günde yaklaşık yarım litre üretilip geri emilmektedir.

Beyin omurilik sıvısı testi hangi hastalıklar için yapılmaktadır?

Bu test beyin ve omuriliğin özellikle iltihabi ve mikrobik hastalıklarının teşhisi için yapılmaktadır. Beyinde bulunan mikrobik enfeksiyonlar bel suyuna da geçtiğinden dolayı, menenjit ve ensefalit gibi enfeksiyonların teşhisinde beyin omurilik sıvısının mikroskop altında analiz edilmesi hayati önem taşır. Ayrıca multipl skleroz, ADEM gibi iltihapla giden nörolojik hastalıkların tanısında da bu sıvının analizi teşhisin kesinleşmesi ya da başka benzer bir hastalığın olmadığının ortaya konması açısından önemlidir. Kafa içinde BOS basıncının arttığı durumlarda, normal basınçlı hidrosefalide ve psödotümör serebri hastalığının tanısında da bel suyu incelemesinin yapılması gerekebilir. Beyin ve beyin zarı tümörlerinin sitolojik analizinde de BOS alınması tanı açısından önemli olabilir. Ayrıca ani gelişen baş ağrısı ile ortaya çıkan subaraknoid kanama ismi verilen  beyin kanamalarında da BOS&#;da kanın gösterilmesi, özellikle beyin görüntüleme bulguları normal olan hastalarda gereklidir.

Bel suyunda oligoklonal bandın pozitif olması ne demektir?

Bel suyunda oligoklonal bandın pozitif olması beyin ve omurilikte immünglobülinin sentezlendiğinin bir göstergesidir. Özellikle MS hastalığının teşhisi amacıyla istenen bu test, başka iltihabi veya enfeksiyon hastalıklarında da pozitif olabilir. Bu nedenle pozitif çıkması MS&#;in kesin göstergesi olmadığı gibi, negatif çıkması da MS&#;in olmadığını göstermez. MS hastalarının yaklaşık %&#;ında oligloklonal band incelemesi pozitiftir. Oligoklonal band testinin tüm dünyada kabul edilen yöntemi immünofiksasyon elektroforezidir. Bu yöntemle bakılmayan testlerin güvenirliği düşük olmaktadır.

Bel suyu alınmasının riskleri nedir?

Bel suyu sırtta bel bölgesinden uzun bir iğne yardımı ile alınmaktadır. İşlem sonrasında izlenen en sık problem baş ağrısıdır. Bu, kafa içindeki basıncın azalmasından dolayı ortaya çıkmaktadır. Baş ağrısı özellikle oturur pozisyonda veya ayağa kalkma sonrasında ortaya çıkar ve yatar pozisyonda ortadan kalkar. Bazen bu baş ağrısına bulantı ve kusma da eşlik edebilmektedir. Kafa içi basıncın azalmasına bağlı baş ağrısı % sıklığında ortaya çıkmaktadır. Tedavisinde ağrı kesiciler, yatak istirahati ve bol sıvı alımı uygulanmalıdır. Bunun dışında bel suyu alınmasına bağlı ortaya çıkabilecek riskler işlemin özellikle tecrübeli kişilerce yapılması halinde son derece nadirdir. BOS alınmasının teorik riskleri enfeksiyon, lokal kanama, sinir yaralanması ve beyin herniasyonu olarak sayılabilir. Pratikte ise bunlar çok nadiren izlenmektedir. Yazarın kişisel tecrübesi bu risklerin son derece düşük olduğu yönündedir. Gerçekte, çoğu zaman bel suyu alınmaması nedeni ile göze alınan risk, alınmasının getirdiği riskten çok daha yüksektir.

BOS nasıl alınır?

Hastadan BOS alınmadan önce bu işlemin yapılmasına engel olabilecek bir sorun olup olmadığının araştırılması gereklidir. Bunun için kafa içinde bir tümörün, beyin ödeminin veya kanamaya yatkınlık olmadığının ortaya konması şarttır. Bel suyu alınmasına engel bir durum olmayan hastalarda deriye sprey tarzında bir anestetik ya da iğne ile lokal anestetik uygulandıktan sonra, steril şartlarda bir iğne yardımı ile tüp BOS alınır. Bazı durumlarda bu işlem sırasında kan analizi de gerekebilir. Hasta 1 saat hastanede istirahat ettikten sonra evine gönderilebilir. Bu işlem hasta yatağında, sedyede veya acilde yapılabilir. Ameliyathaneye ihtiyaç yoktur. Hasta işlem sonrasında araç kullanmamalıdır. 24 saatlik yatak istirahatinden ve bol sıvı (günde litre) tüketiminden sonra hasta normal hayatına dönebilir.

Bel suyu alındıktan sonra oluşan baş ağrısı için ne yapmak gerekir?

Bel suyu alınması işleminden sonra hastaların %&#;unda baş ağrısı izlenmektedir. Bu baş ağrısının özellikle ayakta veya oturur pozizyondayken artması çok tipiktir. BOS alınması sonrasında baş ağrısının olmasının nedeni kafa içi basıncının azalmasından dolayıdır. Bu basınç azalması yatak istirahatinin uzatılması ve sıvı tüketiminin arttırılması ile tedavi edilir. Hastalar ayrıca içinde kafein olan ağrı kesicilerden de (örneğin Geralgine K gibi) faydalanabilirler.

Bel suyu alındıktan sonra çocuk sahibi olma konusunda sorun olur mu?

Kesinlikle böyle bir sorun olmaz. Bel suyu alınması ile ilgili rivayetlerin çoğu gerçeğe dayanmamaktadır. Çoğu zaman bel suyu alınmasını gerekli kılan nörolojik hastalıkların kendisinden kaynaklanan sorunlar, yanlış anlayışla bel suyu alınmasına ithaf edilmektedir.

İlginizi çekebilecek diğer yazılar

Multipl skleroz (MS)

Menenjit

Ensefalit

Memorial Hizmet Hastanesi Beyin, Omurilik ve Sinir Cerrahisi Bölümü Uzmanları, Normal Basınçlı Hidrosefali ve tedavisi hakkında bilgi verdi.

Yakın zamana ait hafıza kaybı, yürüme bozukluğu ve idrar kaçırma gibi belirtilerle kendini gösteren “Normal Basınçlı Hidrosefali” özellikle ileri yaşlarda görülür. Beyinde anormal beyin ve omurilik sıvısı birikmesiyle oluşan hastalık gelişen teknolojik yöntemler sayesinde kolayca tedavi edilebilmektedir.

Beyin ve omurilik boşluklarında dolaşan sıvıya beyin omurilik sıvısı (BOS) denir. BOS beyindeki karıncıklarda üretilir. Beyin omurilik sıvısı, beyin ve omurilikte birbiriyle bağlantılı boşluklarda dolaşarak günde kez üretilir ve emilir. . Beyin omurilik sıvısının görevi beyine fiziksel destek olmak, artık maddelerin atılması ve sinir sistemi içirişinde önemli maddelerin dağılımına olanak tanımaktır. Aynı zamanda beyin-omurilik sistemini yıkanır ve esneklik sağlanır. Bir nedenle beyinde BOS birikmesine hidrosefi denir. Akım yolu tıkandığında veya emiliminde bir sıkıntı oluştuğu zaman beyindeki karıncıklarda biriken BOS, basıncı artırarak beyni sıkıştırarak kafa içi basınç artar.

Nasıl Oluşur?

Yaşlanan insanda cilt ve diğer organlar gibi beyninde büzüşüp küçülmesiyle, kafatası içerisinde oluşturduğu boşlukları BOS doldurur. Ancak bu durum kafa içi basınç artışına sebep olmaz. Dolayısıyla bu durum ‘Normal Basınçlı Hidrosefali’  olarak adlandırılır. Olguların pek çoğunda altta yatan neden saptanmaz.

• Kafa travması
• Yıllar önce geçirilmiş beyin kanaması
• Tümör veya kistler
• Cerrahi sırasında görülen kanamalar,
• Tıkayıcı beyin damar hastalıkları
• Menenjit
• Diğer beyin enfeksiyonları neticesinde oluşabilir

Bütün yaşlılarda görülmez, beyin kanaması geçirmiş olmak riski artırır.

Hastalığın üç tipik bulgusu vardır;

Belirtiler genelde bu sırayla ortaya çıkar.

1)    Yürüme bozukluğu; Adımlar kısa basamaklı ve yavaştır. Hastaların ayaklarını kaldırmada, merdiven çıkmalarında sıkıntı görülür. Etraflarında dönmelerinde sorun yaşarlar. Yavaş ve pek çok adımla yürürler. Denge sorunu ve yürümede çekilen sıkıntı ilk ve en sık gözlenen şikayettir.

2)    Hafıza kaybı (Özellikle yakın hafıza); Günlük aktivitelere karşı ilginin azalması ve yakın zamana yönelik hafıza kaybı görülür. Hasta yıllar öncesini net hatırlayabilir ama özellikle yakın zamanı karıştırır. Normal basıncı hidrosefali hastalarında görülen belirtiler çok şiddetli olmadığı için, yaşlanmanın doğal süreci sayılır ve genellikle ihmal edilir. Hastalar kendilerinde bulunan sorunların sıklıkla farkında olmazlar ve kabullenmek istemezler.

3)    İdrar kaçırma: Mesane kontrolünde bozulmalar yaşanabilir. Bazı hastalarda sık tuvalete gitme olarak görülürken, bazılarında ise mesane kontrolü tamamen bozulur. İdrarını hiç fark etmeden kaçırır.

Tanı nasıl konulur?

Magnetik rezonans  (MR) görüntülemede hidrosefali görülür. Ancak yaşlılarda çekilen çoğu MR’da bu görüntü olabileceği için kesin tanı için yeterli değildir.

Klinik ve MR bulgularıyla normal basınçlı hidrosefali düşünülen hastanın belinden bir miktar BOS boşaltılır. Kişi aynı gün gözlenir, şikayetlerinde düzelme varsa kesin tanı konmuş olur.

Sant operasyonuyla tedavi mümkün

Tedavi beyin omurilik suyunu tahliye etme prensibine dayanır. Bu işlem şant denilen kalıcı kateter sistemiyle sağlanır. Şant, beyin ya da omurilikteki BOS dolu karıncığa yerleştirilerek sıvının diğer vücut boşluklarına tahliyesi sağlanır. Sistem cilt altında kalır ve dışardan fark edilmez. Günümüzde kullanılan ayarlanabilir şantlar sayesinde kişinin klinik durumuna göre ne kadar BOS boşaltılacağı poliklinik şartlarında azaltılıp artırılabilir.

Hastalar genellikle bir gün hastanede kaldıktan sonda taburcu olur. Operasyon sonrası yürüme bozukluğu, hafif demans ve mesane kontrol sorunları birkaç gün içinde düzelebilir. Düzelmenin hızını ve derecesini önceden kestirmek mümkün değildir.  Hastalarda operasyon öncesi yaşanan sorunların ne kadar süredir mevcut olduğu ve semptomların şiddeti tedaviye yanıt vermede belirleyici olmaktadır.