65 Yaş Üstü Aşılama

Haydi Büyükler Aşıya: Türkiye’de Erişkinlere Yönelik Aşı Uygulamaları:

Tüm dünyada, son yıllarda erişkinlerin bağışıklanması da en az çocuklar kadar önemsenmeye başlanmıştır. Erişkinlerde mortalite ve morbidite ile sonuçlanabilecek birçok hastalık aşı ile önlenebilmektedir. 

Ülkemizde ileri yaş nüfusun giderek artmasıyla, kronik hastalıklar ve kanserlerde de buna bağlı bir artış meydana gelmekte olup bu durum erişkin aşılamasının giderek daha da ön plana çıkmasına yol açmıştır. 

Bakanlığımız, erişkin bağışıklamasının giderek artan öneminin farkında olup gerek çocukluk döneminde bağışıklama takvimi yarım kalan gerekse de bağışıklığın pekiştirilmesi amacıyla ek aşılamalara ihtiyacı olanlar ile gebeler, yaşlılar, kronik hastalığı olanlar, bağışıklık yetmezliği bulunanlar ve diğer risk gruplarındaki kişilerin enfeksiyon hastalıklarından korunması hedefleri doğrultusunda aşılama çalışmalarını yürütmekte ve desteklemektedir.

Erişkin aşılaması, bebeklik döneminde aşı takvimine uygun olarak aşılanmamış kişilerin aşılanması için bir fırsat olarak görülmelidir. 

Gelişmiş ülkelerde, hastaneye yatış gerektiren zatüürre hastalığının en sık nedeni pnömokok bakterisidir. Pnömokokal hastalıklardan ölümler başlıca yaşlı erişkinler arasında meydana gelmekte olup bu grup arasında ölüm hızları zatürre için %, pnömokokal bakteriyemi için ise %60’lara ulaşmaktadır. 

yılında, tüm dünyada, tetanoz nedeniyle meydana gelen ölümlerin %14’ünü anne tetanoz vakaları oluşturmaktadır. yılında Avrupa Birliği’nde bildirilen tetanoz vakalarının %65’ini ise erişkinler oluşturmaktadır.

Boğmaca, genellikle çocukluk çağı hastalığı olarak bilinmekteyse de, ergenlerde ve erişkinlerde sıklıkla atipik seyrettiğinden çoğu zaman tanınmamaktadır. Nitekim, son yıllarda artmakta olan erişkin yaş grubundaki boğmaca vakaları duyarlı çocuklar için önemli bir enfeksiyon kaynağıdır. 

Erişkinler arasında difteriye karşı yüksek aşılama kapsayıcılığının önemi yakın tarihte, dünyanın çeşitli yerlerindeki-özellikle de ’lardaki eski Sovyetler Birliği ülkelerindeki- salgınlarda gösterilmiştir. Bununla birlikte, çoğu gelişmiş ülkede, çocuk yaş grubundaki yüksek aşılama kapsayıcılığının etkisiyle difteri vakaları erişkin yaş gruba doğru kaymaktadır. 

Yaklaşık kişinin her yıl hepatit B’nin akut ya da kronik sonuçları nedeniyle hayatını kaybettiği tahmin edilmektedir. Enfekte olan erişkinlerin yaklaşık %25’i siroz ya da karaciğer kanseri nedeniyle ölmektedir. Dünya Sağlık Örgütü tarafından, ülkemiz gibi orta/düşük hepatit B endemisitesi görülen ülkelerde, rutin çocukluk çağı aşılamalarına destek olarak ileri yaş grubunu veya hepatit B risk gruplarını hedef alan aşılama stratejilerinin dikkate alınması önerilmektedir. Yine erişkinlerde hepatit A’nın daha ağır seyrettiği bilinmektedir.

Gelişmiş ülkelerdeki 65 yaş üzeri ölümlerin çoğu grip enfeksiyonu ile ilişkilidir. Özellikle kronik hastalığı olan yaşlı erişkinlere ve gebelere grip aşısı uygulanmasıyla hastaneye yatışlarda ve ölümlerde azalmalar gözlenmektedir. 

Ülkemizde kızamık aşılaması ’li yıllardan itibaren uygulanmaya başlamış olsa da ancak ’lı yıllardan itibaren tüm illerde yaygın ve yüksek dozda aşılama başarısına ulaşılmıştır. Dolayısıyla özellikle yılları arasında doğan erişkin grup başta olmak üzere yılları arasında doğan tüm erişkinler arasında aşısızlık oranı yüksek olduğundan bu yaş grubundaki erişkinler kızamık hastalığına karşı çok hassastır.

Kızamıkçık hastalığına karşı aşılanmak; hastalık gebelik döneminde geçirildiğinde konjenital kızamıkçık sendromuyla sonuçlanması nedeniyle önemlidir.Dünyada her yıl bin bebek konjenital kızamıkçık sendromu ile doğmaktadır. Doğan bebeklerin kalp rahatsızlığı, katarakt ve körlük, ciddi zekâ geriliği gibi ağır sekeller ile dünyaya gelmesine neden olmaktadır. Hastalıktan korunmanın tek yolu doğurganlık çağındaki tüm kadınların kızamıkçığa karşı aşılı olmasıdır.

Ülkemizde, yılından bu yana yürütülmekte olan Genişletilmiş Bağışıklama Programı (GBP) kapsamında aile hekimleri tarafından erişkin yaş grubuna uygulanan aşılar aşağıda özetlenmiştir.

Erişkin Tip Tetanoz Aşısı:

Daha önce aşılanma durumu kayıtlı olmayan tüm erişkinlerin 3 doz eişkin tip difteri-tetanoz (Td) aşısı ile aşılanarak primer aşılamalarının tamamlanması gerekmektedir Primer aşı serisi tamamlanan tüm yetişkinlere 10 yılda bir Td aşısı uygulanmalıdır.

Doğurganlık Çağı Kadın/Gebe Aşılamaları 

Gebelikte tatanoz aşısıyla aşılanmak bebekte ölümcül olan yeni doğan tetanozuna karşı korunmak için önemlidir. Bu nedenle çocukluk çağında aşılanmamış, aşılanma durumu bilinmeyen, eksik aşılanmış veya tam aşılanmış ancak son 10 yıl içerisinde pekiştirme dozu almamış olan tüm gebelere Td aşısı önerilir. Hiç aşılanmamış gebelerin 4 hafta arayla en az iki doz Td aşısı almaları sağlanmalıdır. İkinci doz doğumdan en az iki hafta önce tamamlanmalıdır. Gebelik dönemi aşılaması konusunda detaylı bilgi için tıklayınız.

Ayrıca virüslerin neden olduğu zatürreden kaynaklanan anne ölümlerinin önlenmesi amacıyla tüm gebelere gebelik aşısı uygulamasının gereklidir. Gebeler için grip aşıları reçete edildiği takdirde ücretsiz olarak karşılanır. Grip aşısı gebeliğin her döneminde uygulanabilir. Grip aşısı gebelere tek doz olarak uygulanmalı ve her gebelikte tekrarlanmalıdır.

Kızamık Kızamıkçık Kabakulak (KKK) Aşısı:

Kişinin iki doz kızamık içeren aşı (’lerden sonra doğanlar için) ya da KKK ( yılından sonra doğanlar için) aşısı uygulandığına ya da kızamık geçirdiğine ilişkin kayıt var ise veya laboratuvar tetkikleriyle bağışık olduğu gösterilmiş ise aşılanmasına gerek yoktur. Bunun dışında, gebelik dönemi dışındaki tüm erişkinlere dört hafta arayla bir doz KKK aşısı uygulanmalıdır.

Ülkemizde kızamıkçık aşısı yılında çocukluk çağı ulusal aşı takvimine eklenmiştir. Dolayısıyla kişi yılından önce Bakanlık tarafından uygulanan kızamık aşıları kızamıkçık aşısıyla kombine olmadığı için kişi aşılanmış olsa bile kızamıkçık virüsüne karşı korunmamaktadır. Bu nedenle özellikle doğurganlık çağında olan gebelik dönemi dışındaki tüm kadınlara ve iki doz KKK aşısı uygulandığına ilişkin kaydı olmayan diğer tüm erişkinlere KKK aşısı uygulanması önem taşımaktadır.

KKK aşısı olmayan tüm erişkinlere, talepleri halinde, aile hekimleri tarafından dört hafta arayla iki doz olarak ücretsiz uygulanmaktadır.

Pnömokok Aşısı: 

Aşılanma özellikle yaşlı kişiler için önemlidir. Yaşlandıkça bağışıklık sistemi zayıflar ve enfeksiyonlarla savaşmak daha zor olabilir. 65 yaş ve üzerindeki kişilerin pnömokok bakterisinin neden olduğu zatürre, kan iltihabı, menenjit gibi ciddi hastalıklardan korunması amacıyla iki pnömokok aşısı önerilmektedir. Konjuge pnömokok aşısı ücretsiz olarak sağlık kuruluşlarında uygulanmaktadır. Polisakkarit pnömokok aşısı ise Sağlık Uygulama Tebliği kapsamında tanımlanan risk gruplarına, reçete edilmesi halinde bedelleri karşılanmaktadır. Aşılama şemaları sağlıklı olma ya da eş zamanlı riski arttıran bir hastalık bulunma durumuna göre farklılaşmaktadır. Bu aşılarla ilgili bilgi sahibi olmak için aile hekiminize başvurunuz. 

Grip Aşısı:

Grip aşısı bedeli; 65 yaş ve üzerindeki kişiler ile yaşlı bakımevi ve huzurevinde kalan kişilerin bu durumlarını belgelendirmeleri halinde sağlık raporu aranmaksızın yılda bir defaya mahsus olmak üzere karşılanır.

Altta Yatan Hastalık Nedeniyle Veya Mesleğinden Dolayı İlave Risk Altında Bulunan Erişkinlere Yönelik Aşı Uygulamaları:

1. Hepatit A Risk Grubu Aşılamaları:

Sağlık Bakanlığı tarafından yürütülmekte olan Hepatit A Kontrol Programı kapsamında, sağlık kurumlarına başvuruları durumunda belirlenen tüm risk gruplarına (Bakınız Hepatit A Aşısı Risk Grupları) ücretsiz olarak aşı uygulaması yapılmaktadır. 

1. Hepatit B Risk Grubu Aşılamaları:

Sağlık Bakanlığı tarafından yürütülmekte olan Hepatit B Kontrol Programı kapsamında, sağlık kurumlarına başvuruları durumunda belirlenen tüm risk gruplarına (Bakınız Hepatit B Aşısı Risk Grupları) ücretsiz olarak aşı uygulaması yapılmaktadır. 

Bu risk gruplarının dışında, hekimin yüksek risk nedeniyle aşı yapılmasını uygun bulduğu kişilere sağlık kuruluşlarında Hepatit B aşısı uygulaması ücretsiz olarak uygulanabilir.

1. Pnömokok Aşıları 

Sağlık Bakanlığı tarafından yürütülmekte olan pnömokokal hastalıklara yönelik kontrol programı kapsamında çocukluk dönemi aşılamaları yanı sıra yetişkin ve risk grubu aşılamaları da bulunmaktadır. Pnömokok bakterilerinin neden olduğu hastalıkların, özellikle 65 yaş ve üzerindeki yetişkinlerde, kronik hastalıkları olan kişilerde ve hastalık ya da ilaç kullanımı nedeniyle bağışıklık sistemi zayıflamış kişilerde uzun sürme, hastaneye yatış gerektirme ve ölümcül seyretme olasılıkları daha yüksektir. 

Pnömokok hastalığı riskini arttıran hastalıkların bulunması durumunda konjuge pnömokok aşısı ile polisakkarit pnömokok aşısının uygulanması bu ciddi ve ölümcül olabilen hastalıklardan korunmayı sağlar.  Konjuge pnömokok aşısı ücretsiz olarak sağlık kuruluşlarında uygulanmaktadır. Polisakkarit pnömokok aşısı ise Sağlık Uygulama Tebliği kapsamında tanımlanan risk gruplarına, reçete edilmesi halinde bedelleri karşılanmaktadır. (Detaylı bilgi için bakınız Pnömokok Aşısı Risk Grupları)

1. Sağlık Çalışanı Aşılaması

Tıp fakülteleri, diş hekimliği fakülteleri, hemşire/ebelik eğitimi veren okullar, sağlık meslek yüksekokulları vb. öğrencileri, eğitimleri döneminde sağlık kuruluşlarında staj ve sağlık hizmetinde bulundukları için çalışan sağlık personelinde olduğu gibi bulaşıcı hastalıklar için artmış karşılaşma riski taşırlar. Bu nedenle, mesleki riski azaltmaya yönelik olarak ve hizmet sundukları hasta grubu içerisinde yüksek riskli hastaların varlığı ve bu hastalara kaynak teşkil etme riskleri nedeniyle belirlenen bazı aşıların uygulanması gereklidir.

Sağlık kurumlarında çalışan temizlik işçileri, acil sağlık hizmetleri personeli ile acil durum, afet ve olağandışı durumlarda görev alan Ulusal Medikal Kurtarma Ekibi (UMKE) personeli ve acil sağlık araçlarında görev yapan personel dâhil diğer çalışanlar için de mesleki maruziyet riski nedeniyle kendilerinin korunmasına ve hastalar açısından kaynak teşkil etmelerini önlemek amacıyla belirlenmiş olan bazı aşıların uygulanması gereklidir. 

Detaylı bilgi için tıklayınız (Mesleğe Bağlı Risk Grubu Aşılaması: Sağlık Çalışanı Aşılaması)

1. Grip Aşıları 

Grip aşısı bedeli; astım dâhil kronik akciğer ve kalp ve diğer kronik hastalıkları olan erişkinler için hastalıklarını belirten sağlık raporuna dayanılarak tüm hekimlerce reçete edildiğinde yılda bir defaya mahsus olmak üzere devlet tarafından karşılanır.

Detaylı bilgi için tıklayınız (Grip Aşısı Uygulanması Gereken Erişkin Risk Grupları)

Ayrıca, grip sezonundan bu yana, tüm sağlık çalışanlarının (kamu, üniversite) grip aşısı ile aşılanabilmesi için Bakanlığımız tarafından yaklaşık grip aşısı alınmakta ve illere dağıtımı yapılmaktadır.

Detaylı bilgi için tıklayınız (Mesleğe Bağlı Risk Grubu Aşılaması: 

1. Asker Aşılamaları:

TSK’de görev yapan askerler, çeşitli nedenlerle enfeksiyonlara ve salgın hastalıklara maruz kalma açısından toplumun geri kalanına göre daha fazla risk taşırlar.

Ülkemizdeki askerlik dönemindeki tüm erlere erişkin tip tetanoz-difteri (Td) ve menenjit aşıları, yılları arasında doğan ve silah altına alınan askerlere ise ilave olarak kızamık-kızamıkçık-kabakulak (KKK) uygulanmaktadıfunduszeue.infoı bilgi için tıklayınız (Mesleğe Bağlı Risk Grubu Aşılaması: Asker Aşılamaları)

1. Seyahat Aşılamaları:

Seyahat eden kişilerin yolculuk ettiği ülkedeki bulaşıcı hastalık riskine uygun olarak aşılanması, Dünya Sağlık Örgütü’nün “International Travel and Health” Programı önerileri doğrultusunda (funduszeue.info) Hudut ve Sahiller Sağlık Genel Müdürlüğü’ne bağlı seyahat sağlığı birimlerinde uygulanmaktadır. Detaylı bilgi için tıklayınız (funduszeue.info).

1. Hac-Umre Aşılamaları:

Ülkemizde rutin olarak Hac ve Umre ziyareti yapacak olan bireylere ülkeden ayrılmadan önce meningokok aşısı uygulanması sağlanmaktadır. Detaylı bilgi için tıklayınız (Hac ve Umre Aşılamaları)

İçindekiler

Yaşlılarda bulaşıcı hastalıklara duyarlılık artıyor

Yaşlanmayla birlikte immün yanıtın da azalması aşıya verilen cevabın da azalmasına neden olur. Yaşlılarda bulaşıcı hastalıklara duyarlılık yükselir. Özellikle şeker, kronik akciğer ve böbrek hastalıkları, kanser ve beslenme bozuklukları gibi pek çok hastalık yaşla birlikte artar. Aşıyla önlenebilir hastalıklara karşı, bağışıklık sağlanması büyük önem taşımaktadır. Bu nedenle yaşlı bireylerin aşılanması en az çocukların aşılanması kadar önemlidir.

Ülkemizde “Genişletilmiş Bağışıklama Programı” kapsamında yaşlılara grip (influenza), zatürre (pnömokok) ve tetanoz aşıları uygulanmaktadır. Ayrıca gerekli görüldüğünde kuduz, suçiçeği, hepatit, menenjit, seyahat aşıları gibi diğer aşılar da önerilmektedir. Amerika Birleşik Devletleri Hastalıkları Kontrol ve Önleme Merkezi (CDC) yaşlılık döneminde grip, zatürre ve tetanoz aşılarına ek olarak zona (herpes zoster) aşısını da önermektedir

Yaş Gruplarına Göre Aşılama Tablosu:

Influenza Aşısı:

İnfluenza yaşlılarda, tüm hastalık ve ölümlerin en önemli nedenlerinden biridir. Pnömoni ve influenza ilişkili ölümlerin yüzde 90’ından fazlası 65 yaş ve üzeri kişilerdir. İmmün yaşlanma ve viral klirenste zayıflama nedeniyle yaşlı kişiler, influenza komplikasyonları açısından daha yüksek risk altında bulunmaktadır. Yaşlı kişiler aşılamadan fayda görmekte ve semptomları daha düşük şiddette seyretmektedir. Aşı, influenza insidansını ve şiddetini düşürmekte, influenza ile ilişkili hastaneye yatışları yüzde 48 oranında önlemektedir. Ayrıca pnömonileri, inme ve iskemik kalp hastalığı riskini azaltmaktadır.

Tetanoz-Difteri Toksoid Aşısı:

60 yaş ve üzerindeki bireylerde tetanoz enfeksiyonu riski, yaş arası kişilere göre iki kat daha fazladır. 65 yaş üzeri kişilere önerilen aşı formu “Td”dir. Yaralanma sonrası aşılama aşağıdaki tabloda özetlenmiştir. Aşı öyküsü bilinmeyen ya da güvenilir olmayan kişilere; Td, dört hafta arayla iki doz, ikinci dozdan ay sonra üçüncü doz uygulanır. 10 yılda bir rapel dozu (pekiştirme aşısı) yapılmalıdır.

Tetanoz için temas sonrası profilaksi:

* Kirli, dışkı ve salya teması olan yaralanmalar, ısırık, yanık, donma, kurşun yarası, kesi yaraları, yanıklar, yabancı cisim batması.

**Son doz üzerinden geçen süre >10 yıl ise evet

Td: Tetanoz ve erişkin difteri toksoidi, TIG: Tetanoz İmmünglogülin

Pnömokok Aşısı:

65 yaş üzerinde, pnömokokal enfeksiyonların insidansı artar. Mortalite (ölüm) genellikle bakteriyemi ve menenjitle ilişkilidir. yaş arasındaki bireyler için yüzde 40’ın altındayken, 70 yaş üzerindeki bireylerde risk yüzde 55’in üzerine çıkar. Aşı, pnömoni ve pnömokok ile meydana gelen invaziv hastalıklarda hastaneye yatışı ve ölümü engellemede yüzde etkindir.

65 yaş üzerindeki kişilere, 23 serogrup içeren polisakkarid aşı (PPV23) şu şekilde uygulanır:

Eğer ilk doz 65 yaşından önce yapılmışsa tek doz aşılama, ilk aşılama 65 yaş üzerinde ve üzerinden en az 5 yıl geçmişse ikinci bir doz uygulama yapılır (Subkutan ya da İntramüsküler).

Pnömokok aşısı, başka bir bölgeden yapılmak koşuluyla bütün aşılarla aynı zamanda uygulanabilir.

65 yaş üstü tüm yetişkinlere PCV13 ve PPSV23 yapılması önerilmektedir. 65 yaş öncesi aşılanmış dahi olsalar tüm yaşlılara bir doz PPSV23 yapılmalıdır. Bununla birlikte PPSV23 dozları arasında beş yıllık bir minimum aralık muhafaza edilmelidir. PCV13 ise aşılamanın tekrarı -Rapel- uygun değildir.

Zona (Herpes Zoster) Aşısı:

Zona, yaşam boyunca bireylerin yaklaşık yüzde 30'unu etkileyen bir hastalıktır. Zonadan etkilenen kişilerin üçte ikisinden fazlası 50 yaşın üzerindedir. Latent varisella, zoster virüsünün reaktivasyonu sonucu ağrılı lokalize döküntüyle ortaya çıkar. Ayrıca immün yetmezliği ya da stres durumunda zonanın görülme oranı artar. Post-herpetik nevralji, ensefalit, miyelit, kranial ve periferik sinirlerin felci dahil en sık gözlenen komplikasyonlarıdır.

Zona aşısının hem sağlıklı bireylerde hem de diyabet ve koroner kalp hastalığı gibi kronik hastalıkları olan bireylerde zona riskini yüzde 55 oranında azalttığı gözlemlenmiştir.

Tek doz aşılamayla 60 yaş ve üstü kişilerde beş yıl boyunca zona enfeksiyonu oranını yüzde 51, postherpetik nevraljinin yüzde 67 oranında azaldığı belirlenmiştir.

60 yaş ve üzeri kişilere, daha önce zona (herpes zoster) enfeksiyonu olup olmamasına bakılmaksızın tek doz aşı yapılması önerilmelidir.

Koronavirüs Hastalığı:

Tüm dünyayı etkisi altına alan Covid’a yakalananların ölüm oranı genç erişkinlerde yüzde bir, 60 yaş üzerinde yüzde 4, 70 yaş üzerinde yüzde 9, 80 yaş üzerinde yüzde 18’dir. Bu tabloda yaş ilerledikçe bağışıklığın zayıflaması ve diyabet, yüksek tansiyon gibi ek hastalıkların ortaya çıkması rol oynamaktadır. Henüz etkin bir tedavisi olmayan Covid’a karşı “maske-mesafe-hijyen” korunma önlemlerine ek olarak onay alan aşılar, risk grubunda olan yaşlılarla birlikte toplumda yaygın olarak uygulanmalı ve toplumsal bağışıklık sağlanmalıdır.

Sonuç olarak hastalıklara duyarlılığın arttığı yaşlılık döneminde sadece pandemi döneminde değil, her zaman önerilen aşılamaların yapılmasına, aşıyla önlenebilir hastalıklar ve komplikasyonlarından, ek hastalık yüklerinden korunmaya özen gösterilmelidir.