Çekingen Nedir

Toplumda olumsuz değerlendirilmekten ve yanlış bir şey yapmaktan korkan, utangaç, çekingen, sürekli kendisini gözleyen, çevresindeki kişilerin kendisini nasıl gördükleri ile ilgilenen kişilerdir. Toplum içinde yüz kızarması, el titremesi ve bunların fark edileceği ile ilgili kaygılarla karakterize olan bu bozukluk, sık görülen fakat az tanı konulan bir kişilik bozukluğudur.

Çekingen kişilik görülme sıklığı %2,5 civarındadır. Kadın ve erkeklerde eşit görülmektedir. Geleneksel toplumlarda daha yüksek oranda görülür. Sosyal Anksiyete Bozukluğu tanılı hastalarda Çekingen Kişilik Bozukluğu yaygınlığı oldukça yüksektir.

Gelişim nedenleri tam olarak bilinmemektedir, fakat birden çok faktör etkili olabilir. Genetik yatkınlık, erken travmatik duygusal yaşantılar, ebeveyn davranışını gözlemleme ya da model alma ve beyin norotransmitter sistemlerindeki düzensizlikler bulunmaktadır.

Bebeklik ve çocukluk yıllarında, utangaçlık, insanlardan uzaklaşma, yabancılardan ve yeni durumlardan korkma bu bozukluğun sık görülen bir öncülü olabilse de, insanların çoğunun, yaşları ilerledikçe bu özellikleri ortadan kalkmaktadır. Bunun aksine Çekingen Kişilik Bozukluğu olan kişiler sosyal ilişki kurmanın daha önemli olduğu ergenlik ve genç erişkinlik döneminde giderek utangaç ve çekingen olabilirler.

Klinik olarak en önemli özelliği reddedilmeye duyarlılıktır ve ana klinik özellik içe kapanıklıktır. Bu kişiler başkaları ile olan ilişkilerinde sıcaklık ve güven arzularlar fakat reddedilmekten korkarak ilişkiden kaçınmalarını mazur gösterirler.

Birileri ile konuştukları zaman tereddüt içerisindedirler, özgüven eksikliği gösterirler. Konuşma sırasında daha çok kendilerini arka planda tutma eğilimindedirler. Reddedilme konusunda duyarlı oldukları için topluluk önünde konuşmaktan ve başkalarından bir şey istemekten çekinirler.

Herhangi bir konuda ki taleplerinin reddedilmesi kendilerini diğer insanlardan uzaklaşmış olarak hissetmelerine yol açar. İnsanların yorumlarına karşı hassastırlar ve incinmiş hissederler.

Mesleki alanda daha çok sorumluluk veya sosyallik gerektirmeyen yan işlerde çalışırlar. Genellikle utangaç görünümde ve çevrelerini memnun etmeye çalışan kişilerdir.

Bu kişiler koruyucu bir çevre içerisinde yaşamayı tercih eder ve bu koruyucu çevre içerisinde genellikle işlevseldir. Kendilerine küçük bir dünya kurarlar ve o dünyadan genellikle çıkmak istemezler. Evlenip çocuk sahibi olur ve yaşamlarını sadece aile üyelerinin çevrelediği bir şekilde sürdürebilir. Bu kişilerin çevresinde oluşan destek sistemleri gidişatta oldukça önemlidir. Evliyse eşi, değilse ebeveyn ve kardeşler bu görevi üstlenirler. Yakın arkadaş veya sırdaş çok görülmemekle birlikte varsa onlarda destek olmaktadır. bu destek sistemleri çökerse depresyon, anksiyete ya da öfke sorunları ortaya çıkabilir Hayatlarının bir döneminde sosyal fobi geliştirebilirler.

Hasta görüşme esnasında kaygılıdır. Gergin halleri, görüşmecinin kendisini beğenip beğenmediği algısına göre artıp azalır. Görüşmecinin yorum ve tavsiyelerine hassasiyet gösterirler.

 DSM-V kriterleri ne göre aşağıdakilerden dördü veya daha fazlası erken erişkinlikte başladığında tanı konabilir.

1. Eleştirilme, onaylanmama ya da dışlanma korkuları yüzünden kişisel ilişki kurmayı gerektiren işle ilgili etkinliklerden kaçınır.

2. Seveceklerini kesin olarak bilmedikçe insanlarla ilişkiye girmek istemez.

3. Utandırılacağı ya da alay edileceği korkusu yüzünden yakın ilişkilerde tutuk davranır.

4. Toplumsal durumlarda, eleştirilme ya da dışlanma düşünceleriyle uğraşıp durur.

5. Yetersizlik duyguları yüzünden yeni kişilerle bir arada bulunduğu ortamlarda çekingen davranır.

6. Kendisini toplumsal yönden beceriksiz, kişisel açıdan çekiciliği olmayan biri olarak ya da başkalarından aşağıda görürler.

7. Utandırıcı olabileceği düşüncesiyle, kişisel birtakım girişimlerde bulunmamayı göze alma ya da herhangi yeni bir etkinlikte bulunma konusunda genellikle isteksiz davranırlar.

ÇKB’nin tedavisi ile ilgili az sayıda araştırma vardır. İlaç dışı tedaviler çalışılmıştır.

Terapi esnasında bile, hastalar kendilerine terapist tarafından eleştiri getirileceği korkusunu yaşadıklarından iç yaşantılarını ifade etmemeyi seçebilirler.

Terapide en öncelikli amaç hastanın tedaviye katılmalarını kolaylaştıracak güvenin sağlanmasıdır. Bu güven ilişkisi sağlanmadan hastaya faydalı olunması zordur.

Çekingen kişilik bozukluğunda davranış tedavileri, psikodinamik terapiler, kişilerarası terapi, grup terapisi, aile tedavisinin faydalı olduğu kanıtlanmıştır.

İlaç tedavileri depresyon ve anksiyete bozukluğu gibi ek tanı varsa ek tanıya göre verilir. Sosyal anksiyete bozukluğuna klinik anlamda benzemesi nedeniyle benzer ilaç tedavilerinin faydalı olduğu görülmektedir. İlaç tedavisi terapi ile birlikte daha değerlidir.   

Çekingen kişilik bozukluğu aslında hayatımızın fazlasıyla orta yerinde bulunan bir rahatsızlıktır. Bebeklik ve çocukluk yıllarında, utangaçlık, insanlardan uzaklaşma, yabancılardan ve yeni durumlardan korkma bu bozukluğun sık görülen bir öncülü olabilse de, insanların çoğunun, yaşları ilerledikçe bu özellikleri ortadan kalkmaktadır. Bunun aksine Çekingen Kişilik Bozukluğu olan kişiler sosyal ilişki kurmanın daha önemli olduğu ergenlik ve genç erişkinlik döneminde giderek utangaç ve çekingen olabilirler. Ancak bu durum önlenebilir veya tedavi edilebilir bir durumdur. Bu sebeple panik olunmaması tedavi süreci için oldukça önemlidir.

Günümüzde özellikle online terapilerin değerlenmesi ile birlikte çekingen kişilik bozukluğu konusunda kişiye en uygun tedaviyi sunacak psikoloğun bulunması da çok daha kolay hale geldiğinden, çekingen kişilik bozukluğuna sahip kişiler için endişelenmemek ve onları korkutmamak bu rahatsızlığın tedavisinde önemli bir paydaya sahiptir.

ÇEKİNGEN KİŞİLİK BOZUKLUĞU NEDİR?

Çekingen kişilik bozukluğuna sahip olan kişiler; toplumda olumsuz değerlendirilmekten ve yanlış bir şey yapmaktan korkan, utangaç, çekingen, sürekli kendisini gözleyen, çevresindeki kişilerin kendisini nasıl gördükleri ile ilgilenen kişilerdir. Toplum içinde yüz kızarması, el titremesi ve bunların fark edileceği ile ilgili kaygılarla karakterize olan bu bozukluk, sık görülen fakat az tanı konulan bir kişilik bozukluğudur. 

Gelişim nedenleri tam olarak bilinmemektedir, fakat birden çok faktör etkili olabilir. Genetik yatkınlık, erken travmatik duygusal yaşantılar, ebeveyn davranışını gözlemleme ya da model alma ve beyin norotransmitter sistemlerindeki düzensizlikler; çekingen kişilik bozukluğunda öne çıkan etki faktörleri arasında yer almaktadır. Ancak etkili faktörlerin beklenilenden daha fazla olması veya çekingen kişilik bozukluğuna sahip olmak demek tüm hayatınızın bu şekilde yaşanacağı veya yaşanmak zorunda olduğu anlamına gelmemektedir. Tüm psikolojik rahatsızlıklarda olduğu gibi çekingen kişilik bozukluğunda da psikoterapiler ile olumlu sonuçlar alınabilmektedir. Üstelik günümüzde online terapi imkanlarının da var olmasıyla birlikte çekingen kişilik bozukluğunun tedavisi de çok daha kolay hale gelmiştir.

ÇEKİNGEN KİŞİLİK BOZUKLUĞUNUN BELİRTİLERİ NELERDİR?

Elbette ki tüm kişilik bozukluklarında ve psikolojik rahatsızlıklarda olduğu gibi çekingen kişilik bozukluğunda da hastalığın belli başlı belirtileri vardır. Bu belirtilerden dördü veya daha fazlası erken erişkinlikte başladığında tanı konulabilir.

·       Eleştirilme, onaylanmama ya da dışlanma korkuları yüzünden kişisel ilişki kurmayı gerektiren işle ilgili etkinliklerden kaçınır.

·       Seveceklerini kesin olarak bilmedikçe insanlarla ilişkiye girmek istemez.

·       Utandırılacağı ya da alay edileceği korkusu yüzünden yakın ilişkilerde tutuk davranır.

·       Toplumsal durumlarda, eleştirilme ya da dışlanma düşünceleriyle uğraşıp durur.

·       Yetersizlik duyguları yüzünden yeni kişilerle bir arada bulunduğu ortamlarda çekingen davranır.

·       Kendisini toplumsal yönden beceriksiz, kişisel açıdan çekiciliği olmayan biri olarak ya da başkalarından aşağıda görürler.

·       Utandırıcı olabileceği düşüncesiyle, kişisel birtakım girişimlerde bulunmamayı göze alma ya da herhangi yeni bir etkinlikte bulunma konusunda genellikle isteksiz davranırlar.

Bu belirtilerin bulunduğu kişilerin iyi analiz edilmesi ve tanının kesinleştirilmesi son derece önemlidir. Böylelikle tanı konulduğu andan itibaren psikoterapiye başlanması da öne çekilmiş olur ve çekingen kişilik bozukluğu bulunan kişilerin hayata çok daha kolay kazandırılması sağlanır. Online terapiler ile de hem tanı konulması sağlanabilmekte hem de tedavi süreci yönetilebilmektedir.

ÇEKİNGEN KİŞİLİK BOZUKLUĞU NASIL TEDAVİ EDİLİR?

Elbette her hastalığın bir tedavisi bulunduğu gibi çekingen kişilik bozukluğunun da bir tedavisi bulunmaktadır. Ancak çekingen kişilik bozukluğunun tedavisi ile ilgili maalesef az sayıda araştırma vardır. Bu hastalık ile ilgili genel anlamda ilaç dışı tedaviler çalışılmıştır. Yani psikoterapi.

Terapi esnasında bile, hastalar kendilerine terapist tarafından eleştiri getirileceği korkusunu yaşadıklarından iç yaşantılarını ifade etmemeyi seçebilirler. Terapide en öncelikli amaç hastanın tedaviye katılmalarını kolaylaştıracak güvenin sağlanmasıdır. Bu güven ilişkisi sağlanmadan hastaya faydalı olunması oldukça zordur.

Çekingen kişilik bozukluğunda davranış tedavileri, psikodinamik terapiler, kişilerarası terapi, grup terapisi, aile tedavisinin faydalı olduğu kanıtlanmıştır. İlaç tedavileri depresyon ve anksiyete bozukluğu gibi ek tanı varsa ek tanıya göre verilmekle birlikte direkt olarak çekingen kişilik bozukluğuna yönelik bir ilaç tedavisi de bulunmamaktadır. Ancak sosyal anksiyete bozukluğuna klinik anlamda benzemesi nedeniyle benzer ilaç tedavilerinin faydalı olduğu da görülmektedir. Bilinen önemli bir gerçek ise ilaç tedavisinin terapi ile birlikte daha değerli olduğudur.   

Özellikle son dönemlerde çoğu kişinin kliniklere gitmek istememesi, zaman kaybetmek istememesi ve kendi konfor alanının dışına çıkmak istememesi doğrultusunda uygulanmaya başlayan online terapiler çekingen kişilik bozukluğunun tedavisinde de oldukça faydalı olan terapi yöntemlerindendir. Bu sebeple siz de çevrenizde çekingen kişilik bozukluğu bulunan yakınlarınız için online terapiyi önerebilir ve bu kişilerin online terapiye başlamaları konusunda onlara destek olabilirsiniz.

Çekingen Kişilik Bozukluğu insanı yalnızlığa mahkum edebilen, psikolojik açıdan ciddi anlamda yoran ve yıpratan bir sorun. Kişinin kontrolünde olmadan gelişen kaçınma davranışları, yoğun kaygı ve stres; hayatı özgürce yaşamayı ve en iyi, en mutlu hale ulaşmayı neredeyse imkansız hale getirebilir. Doğası gereği bir ruh sağlığı uzmanı ile konuşmaktan da çekinebilecek kişilerin bu aşamada ailesi ve sevdikleri tarafından desteklenmesi oldukça önemli. Ayrıca Çekingen Kişilik Bozukluğu olan birinin kendini açmaya istekli olması da hayatının kontrolünü eline alması için olmazsa olmazlardan. Tüm bu adımlar için hem yaşayan hem çevresindeki birine ya da birilerine destek olmak isteyen kişilerin Çekingen Kişilik Bozukluğu hakkında bilgi edinmesi faydalı olabilir.

Çekingen Kişilik Bozukluğu Nedir?

Çekingen Kişilik Bozukluğu; yetersiz hissetme, sosyal etkileşimden kaçınma, aşırı utangaçlık, eleştiriye karşı fazlasıyla hassas olma ve reddedilme korkusu ile karakterize bir kişilik bozukluğudur. DSM-5’e göre C kümesi yani endişeli kişilik bozuklukları içerisinde yer alır. Kaçıngan Kişilik Bozukluğu olarak da bilinen bu ruhsal sorunda kişi:

• Kronik bir şekilde, her açıdan kendini yetersiz görür. Özgüveni düşüktür.
• Fazlasıyla utangaçtır. Kendine pasif ve edilgen bir rol biçer.
• İsteklerini ve düşüncelerini ifade etmekte zorlanır.
• Olumsuz görüşlere ve eleştirilere karşı aşırı hassastır.
• Reddedilmekten korktuğu ve utangaç olduğu için etkileşim kurmak istemesine rağmen sosyal temastan kaçınır.
• Çok az insan ile bağ kurar ve onlara bağımlı hissedebilir.
• Kendini dışlanmış hisseder. Oysaki sosyallikten kaçındığı için yalnız kalmaktadır.
• Sıklıkla huzursuz ve endişeli hisseder.
• Romantik ilişkilerde zorlanabilir. Kendini karşısındaki için yetersiz görebilir.
• Genellikle kariyerinde çok fazla ilerleyemez. Çünkü kendini küçük görür ve potansiyelini fark edip kullanamaz.

Geleneksel yapıdaki, baskıcı toplumlarda daha sık görüldüğü bilinen çekingen utangaç kişilik bozukluğu genellikle beraberinde sosyal anksiyete sorunlarını da getirir.

Çekingen Kişilik Bozukluğu Neden Olur?

Kaçıngan kişilik bozukluğu nedeni tam olarak bilinemeyen psikolojik sorunlardan biri. Diğer kişilik bozuklukları gibi genetik, çevresel faktörler, ebeveynleri rol model alma, yaşananların etkisi ve nörotransmitter sistemlerdeki düzensizlikler bu kişilik örüntüsünü tetikleyebilir. Buna bağlı olarak potansiyel Çekingen Kişilik Bozukluğu nedenleri ve risk faktörlerini şöyle sıralayabiliriz:

• Çocuklukta duygusal istismara maruz kalan, yıkıcı bir şekilde eleştirilen, aşağılanan, alay edilen veya yeteri kadar ilgi, şefkat görmeyen kişilerde çekingen bozukluk gözlenebilir.
• Ailesi ya da arkadaşları tarafından reddedilen, dışlanan kişilerde Çekingen Kişilik Bozukluğu oluşabilir.
• Yakınındaki birinden çekingen davranış modelini görerek örnek alan bir çocukta benzer sorunlar görülebilir. Ayrıca bir psikolojik sorunu, çekingen ya da farklı bir kişilik bozukluğu olan bir aile üyesinin varlığı riski artırabilir.
• Çocukken desteklenen ya da ödüllendirilen aşırı utangaç ve çekingen davranışlar da bu kişilik bozukluğunu tetikleyebilir.

Çekingen Kişilik Bozukluğu Belirtileri Nelerdir?

Çekingen kaçıngan kişilik bozukluğu kendini birçok farklı davranış örüntüsü ile belli edebilir. Bunları şöyle sıralayabiliriz:

• Sosyal ortam ve durumlardan, insanlarla etkileşime girmekten kaçınmak; bu durumlarda kaygı duymak.
• Reddedilme korkusu.
• Sevilme ve onaylanma ihtiyacı.
• Aşırı hassasiyet göstermek ve kolay incinmek.
• Eleştiriye gelememek.
• Yanlış bir şey yapmaktan, utanmaktan ya da utandırılmaktan korkmak.
• Yetersiz, özgüvensiz hissetmek.
• Yapılan aktivitelerden zevk alamamak, anhedoni.
• İzole bir hayat sürme isteği.
• Reddedilme ve dışlanma korkusu ile insanlarla çatışmaktan, fikir ayrılıklarından kaçınmak.
• Risk almaya veya yeni şeyler denemeye yanaşmamak.

Çekingen Kişilik Bozukluğu Tanısı Nasıl Konur?

Utangaç olan, sosyal ortamda çekingenlik belirtileri gösteren herkeste Çekingen Kişilik Bozukluğu görülmez. Bir insanın doğasında biraz utangaçlık olması ile kişilik bozukluğu aynı şey değildir. Birçok çocuk toplum içerisinde çekinir, insanlardan uzak durmak isteyebilir. Utangaçlıkla bağlantılı olan bu davranışlar yaşla beraber zamanla azalır. Çekingen Kişilik Bozukluğu olanlarda ise utangaçlık ve içe kapanma genç erişkin döneminde artabilir.

Tüm kişilik bozuklukları gibi çekingen, kaçınmacı kişilik bozukluğu da 18 yaşından sonra teşhis edilebilir. Uzman bir psikolog ya da psikiyatr bir kişide kaçıngan kişilik bozukluğu olup olmadığını belli kriterlere bakarak ve danışan hikayesi ile teşhis edebilir. DSM-5 tanı kriterlerinden en az dördü görüldüğünde teşhis konabilir.

Çekingen Kişilik Bozukluğu DSM-5 tanı kriterleri şunlardır:

• Sosyal temas içeren önemli iş faaliyetlerinden; eleştirilmekten, onaylanmamaktan veya reddedilmekten korkma dolayısıyla kaçınmak.
• Bir insanın onu seveceğinden emin olmadıkça o kişiyle ilişki kurmak istememek.
• İnsanlarla iletişime girmekten, alay edilme ve aşağılanma korkusu sebebiyle, kaçınmak
• Sürekli olarak eleştiri ve reddedilme korkusu, kaygısı yaşamak ve bu konuları düşünmek.
• Yetersiz hissetmekten dolayı insanlardan, ortamlardan ve iletişimden kaçmak.
• Kendini beceriksiz, diğerlerinden aşağıda görmek ve çekici olmadığını düşünmek.
• Sonunda utanırım korkusu ile yeni tecrübeler edinmekten kaçınmak.

Çekingen Kişilik Bozukluğu Nasıl Tedavi Edilir?

Kaçıngan kişilik bozukluğu, insanı izole bir yaşama iten bir psikolojik sorundur. Kişinin kendine inanmayan ve güvenmeyen, değeri bilmeyen biri olmasına yol açar. Ayrıca uzun vadede;

Tüm bunlar sebebiyle Çekingen Kişilik Bozukluğu tedavisi oldukça önemlidir. Diğer kişilik bozukluklarında olduğu gibi Çekingen Kişilik Bozukluğu tedavi yöntemlerinde de öncelik terapidedir. Bilişsel Davranışçı Terapi, konuşma terapisi, Şema Terapi gibi farklı yöntemler birlikte ya da tek başına kişiye özel geliştirilen tedavi programında yer alabilir. Kaçıngan kişilik bozukluğu tedavisi;

• Korku ve çekincelerin üstesinden gelmeye,
• Sosyal durumlarla başa çıkmanın yollarını bulmaya,
• Düşünce süreçlerini yeniden şekillendirmeye,
• Yaşanan kaygıyı kontrol etmeye,
• Kişilik bozukluğunun temelinde yatan sorunları çözmeye yardımcı olabilir.

Çekingen Kişilik Bozukluğu ilaç tedavisi ise kişilik örüntüsünün yarattığı kaygı ve depresif duygularla savaşmak için uygulanır. Danışılan psikiyatrist semptomlara ve kişinin durumuna göre ilaç reçete edebilir.

Çekingen Kaçıngan Kişilik Bozukluğu Hakkında Merak Edilenler

Çekingen Kişilik Bozukluğu ve Sosyal Fobi Farkı Nedir?

Sosyal fobi ve Çekingen Kişilik Bozukluğu bazı yönlerden birbirine benzeyen iki psikolojik durumdur. Dışarıdan bakıldığında her iki durumda da kişinin sosyalleşmekten kaçtığı görünebilir. Ama sosyal anksiyete bozukluğu ile Çekingen Kişilik Bozukluğu aslında birçok açıdan oldukça farklıdır. Şöyle ki:

• Sosyal anksiyete bozukluğunda kişi yaşadığı sosyal ortama girmek konusundaki korkularının mantıksız olduğu bilir, ama engel olamaz. Çekingen Kişilik Bozukluğunda ise reddedilme korkusu, utangaçlık, yetersizlik hissi gibi sebeplerden sosyal ortamlardan kaçınma davranışı gözlenir.
• Sosyal fobide daha çok anksiyete belirtileri ve panik atak gibi fiziksel semptomlar görülür. Çekingen Kişilik Bozukluğunda ön planda olan ise kaçınma davranışıdır.
• Sosyal fobisi olan birinde Çekingen Kişilik Bozukluğu gibi düşük benlik saygısı genellikle görülmez.

Yine de birçok uzman bu iki durumun birbirinin alt grubu olabileceğini düşünmektedir.

Tek Başına Çekingen Kişilik Bozukluğu Nasıl Yenilir?

Çekingen Kişilik Bozukluğu olanlar bir uzmana başvurmak konusunda da utangaç davranabilirler. Kişilik örüntüsünün doğal bir davranışı olan bu durum sizi ya da yakınınızı bir uzman ile çalışmaktan alıkoyabilir.

Maalesef bu tür bir kişilik bozukluğu ile yalnız başına mücadele etmek oldukça zordur. Çünkü çekingen kişilik yapısı sizi bir kısır döngüye hapsedebilir. Herhangi bir sosyalleşme denemesi o andaki yoğun kaygı sebebiyle umduğunuz kadar iyi gitmeyebilir ve bu durum da çekingen davranışların artmasına yol açabilir. Bu nedenle hayatınızı daha özgürce yaşayabilmeniz için bir uzmana danışmanız önerilir. Elbette bu aşamada terapi ve tedaviyi;

• Sosyal ortamlarda sizi rahatlatacak nefes egzersizleri,
• Toplumda aktivitelere katılmadan önce stresi azaltacak yoga ve meditasyon çalışmaları,
• Kaygının üstesinden gelmenize yardımcı olacak hobiler ve egzersiz programları ile destekleyebilirsiniz.

Tüm bunları ve farklı başa çıkma stratejilerini sizi anlayan ve destekleyen terapistiniz ile de kararlaştırabilirsiniz.

Sayfa içeriği yalnızca bilgilendirme amaçlıdır. Tanı ve tedavi için mutlaka bir uzmana başvurunuz.