Arapça Isim Ve Sıfat Tamlaması Örnekleri

ARAPÇA – TÜRKÇE KARŞITSAL ÇÖZÜMLEMELİ UYGULA- MALI ALIŞTIRMALI SİSTEMATİK NAHİV SETİ: 1 ARAPÇA İSİM - SIFAT TAMLAMALARI VE İSİM CÜMLESİ KURULUMU Doç. Dr. Candemir DOĞAN Adıyaman Üniversitesi Eğitim Fakültesi Arapça Eğitimi Anabilim Dalı Öğretim Üyesi  ĠÇĠNDEKĠLER SUNUġ ................................................................................................. 18 ARAPÇADA ĠSĠM VE SIFAT TAMLAMALARI َّ ُ َ ْ 1. ĠSĠM TAMLAMASI (ُُ‫ب ُِلا َي ِِي‬ ُ ُ ٦‫)اْل َغ‬ َ َ َُ َ ُ َ َ ْ َ ْ 1.1. Ġsim Tamlaması Çözümlemesi (‫ِن‬ ُ ِ ًِِٟ ً‫ اْلخ‬/ ‫ ُت‬ِٞ‫ ) ِلاي‬........................... 31 1.2. Ġsim Tamlamasının Ögeleri (‫ ُِت‬َِٞ ‫ ) َٖ َى ِِن ُُغ ْ ِلا َي‬.....................................33 1.2.1. Muzâf (ًَُِٝ ‫ ) ُم‬Tamlanan .......................................................34 َ 1.2.2. Muzâfın Ġleyh (‫ُ ِبل ُْ ُِه‬ًَِٝ ‫ ) ُم‬Tamlayan .......................................37 َْ 1.3. Ġsim Tamlaması Türleri (‫ ُِت‬َِٞ ‫إ ْ ِلا َي‬ ُُ ‫ )اه َى‬............................................. 39 ْ 1.3.1. Manevî Ġzafet (‫ َاْلَ ْد ًَ ُُت‬/ ‫ َُّ ُُت‬٣ُِ ٣ِ ‫ َا ْل َخ‬/ ‫ ُُت َا ْل َـم ْٗ َى ِى ٍَّ ُُت‬َِٞ ‫) ِلا َي‬...............................39 ُ ْ َُ َ ُ ِ ‫ ُت ال َـم ْٗ َى ِى ٍَّ ُت ِل َّلخ ْٗ ِغ‬ِٞ‫ي‬ 1.3.2. Belirtili Ġsim Tamlaması (٠ٍ ‫ ) ِلا‬......................... 41 ْ ُ ْ َُ َ ُ ِ ‫ ُت ال َـم ْٗ َى ِى ٍَّ ُت ِل َّلخس ِه‬ِٞ‫ي‬ 1.3.3. Belirtisiz Ġsim Tamlaması (‫ُو‬ ‫ ) ِلا‬..................... 41 ْ ُ ْ َُ َ ُ ِ ِٟ ‫ ُت ال َـم ْٗ َى ِى ٍَّ ُت ِل َّلخس‬ِٞ‫ي‬ 1.3.4. Takısız Ġsim Tamlaması (٠ُ ‫) ِلا‬.......................... 42 1.3.5. Zincirleme Ġsim Tamlaması (‫ ُِت ْالـ َم ْٗ َى ِى ٍَّ ُِت‬َِٞ ‫ ) َج َخ ُِب ُُ٘ ِلا َي‬........................43 1.3.6. Manevî Ġzafetin Anlamsal Ayrımı (‫ ُِت ْال َـم ْٗ َى ِى ٍَّ ُِت‬َِٞ ‫إ ِلا َي‬ َْ ُُ ‫ )اه َى‬............... 43 1.3.7. Sıfat Görevli Ġsim Tamlaması ..............................................45 ْ 1.3.8. Lâfzî Ġzafet (‫ ْح ُُر ْال َـم ْد ًَ ُِت‬َٚ / ‫ َاْلَ َج ِِػٍَّ ُُت‬/ ‫ ِٓ َُّ ُُت‬ْٟ ‫ ُُت َّالل‬َِٞ ‫ ) َ ْ ِلا َي‬................................46 1.4. Ġsim Tamlamasına Muzâf Olma ġartları ....................................49 1.4.1. Ġsim Tamlamasına Muzâf Olamayan Kelimeler ..................49 1.4.2. Anlam ve Yapı Bağlantılı Müfret Muzâf Kelimeler .............50 1.4.3. Sadece Anlam Bağlantılı Müfret Muzâf Kelimeler..............52 1.4.4. Anlam ve Yapı Bağlantılı Cümleye Muzâf Olan Kelimeler .60 5 1.5. Muzâf ile Muzâfın Ġleyh Arasındaki ĠliĢkiler.............................63 1.5.1. Birinci Tekil ġahıs Zamiri (‫ ِّل ِ ُم‬٩َ ‫‟) ًَ ُِِء ْال ُـم َخ‬in Ġzafeti ......................65 1.5.2. Ġsmi Tafdilin Ġzafeti .............................................................69 1.5.3. Muzâf ve Muzâfın Ġleyhin Hazfi...........................................71 ĠSĠM TAMLAMASI ALIġTIRMA VE TESTLERĠ َّ َ ْ 2. SIFAT TAMLAMASI (ُ‫ب َّالى ْٗـ ِخـي‬ ُ ُ ٦‫ـمغ‬ ‫)ال‬ ْ َ ُ ِ ْٗ ‫الى‬ 2.1. Sıfat Tamlamasının Anlamsal Ayrımı (‫ذ‬ ُُ ‫)ؤه َى‬......................... 90 َّ ٕ‫ا‬ 2.2. Hakiki (Tam) Sıfat Tamlaması (‫ َُّ ُُت‬٣ُِ ٣ِ ‫ ُُت ْال َخ‬َٟ ‫له‬ ّ ‫ ) َا‬............................... 93 ِ ُ َ 2.2.1. Tam Sıfat Tamlaması Marife-Nekre Uyumu (‫ ُُحر‬٨ِ ‫ َو َّالخ ْى‬٠ٍ ُ ‫ )ا َّلخ ْٗ ِغ‬.... 94 ُ َّ ُ ْ َّ َ ْ 2.2.2. Tam Sıfat Tamlaması Cinsiyet Uyumu (‫ِض‬ ُ ‫والخإ ِه‬ ُ ٦ِ ‫ )الخظ‬............. 96 ‫حر‬ ُ ‫ ُغ‬ُٟ ‫اص َو ْال‬ 2.2.3. Tam Sıfat Tamlaması Sayısal Uyumu (‫وٖ ُُه‬ ْ ُُ ‫ َغ‬ٞ‫ ) ِلا‬............... 98 َ َّ َ 2.2.4. Tam Sıfat Tamlaması Ġrab Uyumu (‫ر‬ ُ ِ ‫اب الشال‬ ُ ُ ٧‫ ) َخ َغ‬.............. 99 ُ ِ ‫ِث ِلا ْٖ َغ‬ َ ّ ‫ت‬ٟ‫اله‬ ّ ‫الؿ‬ 2.3. Sebebi, Dolaylı Sıfat Tamlaması (‫ببُت‬ ُّ /ُ‫الؿ َب ِبي‬ َّ ‫ذ‬ُ ُ ْٗ ‫ )ا َّلى‬.............. 100 ْ 2.4. Anlam Eklemeli Sıfat Tamlaması (ُ‫ ُم َا ِ ّؾـ‬/ ُ‫ ) َو ْٗذُ َجإ ِؾ ِِسخي‬...................104 ْ 2.5. Anlam PekiĢtirmeli Sıfat Tamlaması (ُ‫ض‬٦ّ ‫ ُم َا‬/ ُ‫ُض‬٦ِ ‫ ) َو ْٗذُ َجإ‬..................105 َّ / ‫الخ ْىَ َئ ُُت‬ ُ ُ ‫الخ ْم ِه‬ 2.6. Anlatıma Hazırlık Sıfat Tamlaması (‫ُض‬ َّ ُ‫ ) َو ْٗذ‬................ 106 ِ 2.7. Sıfat Tamlamasının ĠĢlevsel Özellikleri (‫ ُِت‬َٟ ‫اله‬ ّ ‫ِث‬ُ ََْ ِ ُ ‫ )َُئ‬.................. 107 2.7.1. Sıfat Tamlamasının Cümledeki ĠĢlevleri...........................107 2.7.2. Sıfat Tamlamasının Yapısal ĠĢlevleri................................ 110 َ 2.8. Sıfat Tamlamasının Genel Özellikleri (‫ ُِت‬َٟ ‫اله‬ ّ ٫‫ا‬ َْ ِ ُُ ‫ )ؤخى‬..................... 119 2.8.1. Sıfat Tamlamasında Sayısal Yapı (‫ ُْ ِٗ ُِه‬٢َ ‫ذ َو‬ َّ ‫ ) َح َٗض ُُص‬................ 122 ُ ِ ْٗ ‫الى‬ 2.8.2. Sıfat Tamlaması Ögelerinin Cümleden Hazfi ....................124 َ ُ َّ َ 2.9. Arapça Tamlama Türleri (ِ‫ُب َوؤ ْه َى ُاٖ َه‬ ُ ٦‫)ا ُلتر ِا‬...................................... 126 6  SIFAT TAMLAMASI ALIġTIRMA VE TESTLERĠ ĠSĠM CÜMLESĠ (‫) َا ْل ُج ْم َل ُُت ِالا ْؾ ِم َُّ ُُت‬ ُ MÜPTEDA (‫) َا ْل ُُـم ْب َخ َض ُؤ‬ ْ َ 1. MÜPTEDA OLABĠLME ġARTLARI (‫ اْلُ ْب َخ َض ُِب‬٫‫ا‬ ُُ ‫ )ؤ ْخ َى‬........................... 161 ُ 1.1. Gerçek Ġsimler (ُ‫ )اْلُ ْب َخ َض ُؤ ِا ْؾمُ َن ِغٍذ‬Müpteda Olur ..............................162 َّ (٫ُْ ‫ بُـ)ؤ‬ُٝ َُ ُ ْ َ ْ ُ ِ ‫الخ ْٗ ِغ‬ 1.1.1. Marife Ġsimler (٠ٍ ِ ُ ‫ ) ِالاؾ ُم اْلٗ َّغ‬Müpteda Olur ............. 163 َ 1.1.2. Özel Ġsimler (‫الٗ َل ِ ُم‬ َ ‫ِء‬ُُ ‫ )ؤ ْؾ َم‬Müpteda Olur................................. 164 ْ 1.1.3. Mastarlar (‫ ) َاْلَ َه ِِص ُُع‬Müpteda Olur ........................................164 َّ ‫ ) َا‬Müpteda Olur ......................................... 165 1.1.4. Zamirler (‫لً َمِ ِث ُُغ‬ َ 2.1.5. ĠĢaret Ġsimleri (‫ )ؤ ْؾ َم ُُِء ِالا َق َِع ُِة‬Müpteda Olur ............................165 ْ َ 1.1.6. Sıfat-Ġsim ĠĢlevli (‫ ُُت‬٣َّ ‫ ) َلَا ْؾ َم ُُِء َاْلُ ْك َخ‬Ġsimler Müpteda Olur ..........166 َ ‫ِء‬ َ ُ ِ ًِ ْٟ ‫الخ‬ 1.1.7. Ġsmi Tafdiller (‫ُل‬ ُُ ‫ )ؤ ْؾ َم‬Müpteda Olur ........................... 167 َ ُ ِ ‫ َه‬ْٟ ‫ِء ِالا ْؾ ِخ‬ 1.1.8. Soru Ġsimleri (‫ِم‬ ُُ ‫ )ؤ ْؾ َم‬Müpteda Olur ........................... 167 َ َ 1.1.9. Sayı Ġsimleri (‫ )ؤ ْؾ َم ُُِء لَا ْٖ َض ُِاص‬Müpteda Olur ..............................168 َ َ 1.1.10. Ġsmi Mevsuller (‫ )لَا ْؾ َم ُُِء اْلَ ْى ُنىل ُُت‬Müpteda Olur ......................168 1.2. Ġsime Ġndirgenebilen Cümleler (‫ٍذ‬ ْ َّ ‫ِالؾ ُم‬ ُ َّ َ ُ ُ ِ ‫اله ِغ‬ ِ ‫ ِب‬٫ُ ‫ )اْلاو‬Müpteda Olur . 169 ْ ْ 1.2.1. Mastarı Müevvel Cümleler (٫ُُ ‫ ) َاْلَ ْه َض ُُع اْلُ َا َّو‬Müpteda Olur .......170 1.2.2. Aktarım Cümlesi (ُ‫ َُّت‬٨ِ ‫ ) ُظ ْم َلتُ َم ْد‬Müpteda Olur ........................173 َ ْ 2.ĠSĠM CÜMLESĠNDE MÜPTEDA ÖNCE GELĠR (‫ًم الـ ُم ْب َُخ َض ُِب‬ ُُ ‫ ِض‬٣ْ ‫ )ج‬........ 175 َ ُ ُ ُ ْ 2.1. Müptedanın Takdimini Vacip Yapan Özellikler (‫ًم الـ ُم ْب َخ َض ُِب‬ ُ ِ ‫ ِض‬٣ْ ‫ىب ج‬ ُ ‫)وظ‬ .........................................................................................................176 7  َ ُ ِ ‫ َه‬ْٟ ‫ِء ِالا ْؾ ِخ‬ 2.1.1. Soru Ġsimleri (‫ِم‬ ُُ ‫ )ا ْؾ َم‬Müptedanın Takdimi Vaciptir .. 176 َّ ُ َ ْ َ ُ ِ ‫ِء الك ْغ‬ 2.2. ġart Ġsimleri (ٍ ُ ‫ )اؾم‬Müpteda Olursa Önce Gelir ................ 180 2.2.1. Müpteda (‫الك ْغ َِ َُّ ُُت‬ َّ ْ َ ُ ‫ )م‬Olursa Önce Gelir .............................. 180 ً 2.2.2. Müpteda (‫الك ْغ َِ َُّ ُُت‬ َّ َ ِ‫ )م‬Olursa Önce Gelir ............................... 181 2.2.3. Müpteda (‫الك ْغ َِ َُّ ُُت‬ َّ َ ْ َ ِ‫ )مه ُم‬Olursa Önce Gelir ............................. 182 َ 2.2.4. Müpteda (‫الك ْغ َِ َُّ ُُت‬ َّ ُ‫ )ؤي‬Olursa Önce Gelir ............................... 183 2.3. Taaccüp Mâsı (‫ ) َمِ َّالخ َُعج ِب َُّ ُُت‬Müpteda Olursa Önce Gelir ...............183 َ ْ َ 2.4. Kemi Haberiyye (‫الخ َب ِرًَّ ُُت‬ ‫ ُم‬٦) Müpteda Olursa Önce Gelir ............ 184 2.5. BaĢında Lâmı Ġptida (‫ ) َال ُُم ِالا ْب ِخ َض ُُاء‬Olan Müpteda Önce Gelir.........184 2.6. Mahsur (ُ‫ ) َم ْد ُهىع‬Ġsim Müpteda Olursa Önce Gelir .....................185 َ َ َْ 2.7. Haber (‫الغ ِابُ ُُت‬ ُُ ٟ‫ ) ُال‬Bağlaçlı Olursa Müpteda Önce Gelir ............ 186 َّ ‫ِء‬ 2.8. Müptedada Haber Zamiri Varsa (‫الِٗ ِث ُِض بلى اْلُ ْب َخ َض ُِب‬ َ ‫حر‬ َ ) Önce Gelir ... 187 ُُ ‫ي ِم‬ َ 2.9. Marife-Nekre Denkliği (‫ ) ِيُ َخِل ُِت َّالد ْؿ ِى ٍَ ُِت‬Varsa Müpteda Önce Gelir .........................................................................................................188 َ ُ َ ْ 2.10. Cümlede ġe’n Zamiri (‫الكإ ِ ُن‬ ُ ‫ )ي ِم‬Varsa Müpteda Önce Gelir . 188 ‫حر‬ َ ُ َ 2.11. Cümlede Fasl Zamirli (‫ ْه ِ ُل‬ٟ‫ال‬ ُ ‫ )ي ِم‬Varsa Müpteda Önce Gelir 189 ‫حر‬ ْ 3. MÜPTEDANIN NEKRE OLABĠLMESĠ (‫ ُُحر الـ ُم ْب َخ َض ُِب‬٨ِ ‫) َج ْى‬....................... 191 3.1. Genel Anlamlı (ُ‫ ) ُٖ ُمىم‬Nekre Ġsim Müpteda Olur .......................191 3.2. Sıfatla Nitelenen (ُ‫ ) ُم َس َّه َهتُ ِب َى ْٗذ‬Nekre Ġsim Müpteda Olur ..........192 ْ 3.3. Nekre Ġsmi Tasgir (‫ ُُغ‬َّٛ ‫ ) ِالا ْؾ ُُم الـ ُم َه‬Müpteda Olur............................193 ْ َ ‫ )ا ْؾ ُُم الـ ُم‬Nekre Ġsim Müpteda Olur ................... 194 3.4. Muzaf Olan (ِٝ ُِ ً ِ 3.4.1. Lâfzî Ġzafette (‫ ِٓ َُّ ُُت‬ْٟ ‫ ُُت ْال َّل‬َِٞ ‫ ) ِلا َي‬Nekre Muzaf Müpteda Olur ......195 8  3.4.2. Manevî Ġzafet (‫ َُّ ُُت‬٣ُِ ٣ِ ‫الخ‬ َ ‫ ُُت‬َِٞ ‫ي‬ َ ‫‟)لا‬in Nekre Muzafı Müpteda Olur ِ .....................................................................................................196 َ َ 3.5. Öncelikli Olan (ُ‫ )ؤ ْؾ َمِءُ ل َهِ َن َض َاعة‬Nekre Ġsimler Müpteda Olur ........197 َ ُ ِ ‫ َه‬ْٟ ‫ِء ِالا ْؾ ِخ‬ 3.5.1. Soru Ġsmini (‫ِم‬ ُُ ‫ )ؤ ْؾ َُم‬Ġzleyen Nekre Müpteda Olur ....... 197 َّ ُ َ ْ َ ُ ِ ‫ِء الك ْغ‬ 3.5.2. ġart Edatı (ٍ ُ ‫ )ؤؾم‬ve Ġzleyen Nekre Müpteda Olur ....... 198 3.5.3. Nekre Ġsmi Mevsul (٫ُُ ‫ـمى ُنى‬ ْ ‫ ) ِالا ْؾ ُُم ال‬Müpteda Olur................... 200 3.5.4. Taaccüp Mâsı (‫ ) َمِ َّالخ َعج ِب َُّ ُُت‬Müpteda Olur ..............................201 َ ْ َ 3.5.5. Kemi Haberiye (‫الخ َب ِرًَّ ُُت‬ ‫ ُم‬٦)‟yi Nekre Ġzlerse Müpteda Olur ... 202 3.5.6. Nekreye Lâmı iptida (‫ ) َال ُُم ِالا ْب ِخ َض ُُاء‬Gelirse Müpteda Olur ........202 3.6. Üstünlük Anlamlı (‫ُل‬ َ ‫جى‬ ُ ِ ًِ ْٟ ‫الخ‬ َُ ْٗ ‫ ) ِب َم‬Nekre Ġsim Müpteda Olur ........ 203 3.7. Ġzâ Fucâiye (‫ َجِ ِث َُّ ُُت‬ٟ‫ال‬ ُ ‫’)ب َطا‬yi Ġzleyen Nekre Ġsim Müpteda Olur..... 204 ِ ُ َّ ‫’) ُع‬den Sonra Gelen Nekre Ġsim Müpteda Olur .......... 205 3.8. Rubbe (‫ب‬ َ َْ ُ ْ 3.9. Haberin PeĢinden Gelen Nekre Ġsim (‫ـما َّز َغ ُِة‬ ‫ َغ ُِة ال‬٨‫الى‬ ‫ ) ِاؾ ُم‬Müpteda Olur .........................................................................................................205 3.10. Marifeye Atfedilen (‫ ُُت‬ٞ‫ـمٗ ُُ َى‬ ْ ‫ َغ ُُة ال‬٨‫الى‬ َّ ِ ) Nekre Müpteda Olur ........... 207 ُُ ‫ ِى‬٣ْ ‫الخ‬ 3.11. ÇeĢitlilik (‫ٍم‬ ُ ُ ‫الخ ْى ِى‬ َّ ‫َ٘ َو‬ َّ ) Ġfade Eden Nekre Müpteda Olur .......... 208 ْ َ 3.12. Hal Cümlesi BaĢında Gelen (٫ِ ُ ِ ‫اله َض َاع ُِة ِيُ ُظ ْمل ِ ُت ال َخ‬ َ ُ٤‫ ) َخ‬Nekre Ġsim Müpteda Olur ..................................................................................209 َ ُ ِ ‫ ِ ُ٘ َظ َىابُِ ِللؿا‬٢ِ ‫الىا‬ 3.13. Soruya Cevap (٫‫ا‬ َ ) Nekre Müpteda Olur ................ 210 3.14. Hasr (ُ‫ ) َخ ْهغ‬Edatını Ġzleyen Nekre Ġsim Müpteda Olur ...........210 3.15. Olağanüstü (‫ ْال َٗ َِص ُِة‬١ُ ُ ‫ ) َز َى ِاع‬Anlamlı Nekre Müpteda Olur .............211 َ َ 3.16. TüremiĢ (‫ ُُت‬ٞ‫ـمى ُن َى‬ ُُ ‫ )لَا ْؾ َم‬Nekre Ġsimler Müpteda Olur ............... 212 ْ ‫ِء ال‬ 3.16.1. (‫‟) ِم ْش ُُل‬ye Ġndirgenebilen Nekre Ġsim Müpteda Olur ...........216 3.16.2. Mensubiyet (‫ ) ِّالي ْؿ َب ُُت‬Anlamlı Nekre Müpteda Olur ............216 9  3.16.3. Sahiplik (‫ َُّ ُُت‬٨ِ ‫ ) َا ْل ِـم ْل‬Anlamlı MüĢtak Nekre Müpteda Olur ....217 ُ ْ ْ 4. MÜPTEDA CÜMLEDEN ÇIKARILABĠLĠR (‫ الـ ُم ْب َخ َض ُِب‬ٝ ُ ‫ ) َخظ‬............... 218 ُ ْ 4.1. Müptedanın Hazfının Caiz Olması (‫ ال ْـمب َخ َض ُِب َظ َىاػا‬ٝ ُ ‫ ) َخظ‬.................... 219 َ ُ ُ َ ُ ِ ‫ ْى ُن اْل ْب َخ َض ُِب َظ َىابُِ ِلؿا‬٧) Hazfi Caizdir 219 4.1.1 Soruya Cevap Müptedanın (٫‫ا‬ َ ََْ 4.1.2. Aktarımdan Sonra (٫ُ ِ ‫ ْى‬٣‫ال‬ ‫ )بٗ ُض‬Müptedanın Hazfi Caizdir ..... 220 4.1.3. Fâul Cezâdan (‫ ُُِء ْال َج َؼ ُِاء‬َٞ ) Sonra Müptedanın Hazfi Caizdir ..221 َ 4.1.4. Haberi Sıfat Anlamlı (‫تُ ل ُُه ِيُ ْال َـم ْٗ َجى‬َٟ ‫الخ َب ُُر ِن‬ َ ) Müptedanın Hazfi Caizdir .........................................................................................222 4.1.5. BaĢlama “Bel”(‫الا ْب ِخ َضا ِث َُّ ُُت‬ ُِ ‫‟) َب ُْل‬inden Sonra Müptedanın Hazfi Caizdir .........................................................................................222 ُ ْ ْ 4.2. Müptedanın Hazfının Vacip Olması (ُِ‫ الـ ُم ْب َخ َض ُِب ُو ُظىب‬ٝ ُ ‫ ) َخظ‬.................. 223 4.2.1. Bağlantısı Kopan Sıfat-Mevsuf Arasında (‫ ُُىُٕ َٖ ْ ًُ َم ْى ُٗى ِج ُِه‬٣ْ ‫) َا ْل َخ َب ُُر َو ْٗذُ َم‬ Kalan Müptedanın Hazfi Vaciptir ...............................................223 َّ ْ ْ َ ُ ُ ْ َ ُ َ َ ْ َ 4.2.2. Övülen-Yerilen Haberin (‫الظ ِ ُّم‬ ‫ح ؤ ُو‬ ُ ‫ )الخب ُر اْلسه‬Müptedasının ُ ِ ‫ىم ِبِْل ُض‬ Hazfi Vaciptir ..............................................................................225 4.2.3. Haberi Kaseme Cevap (‫ َؿ ِ ُم‬٣َ ‫ ) َا ْل َخ َب ُُر َن ِغٍذُ ِيُ ْال‬Olan Müptedanın Hazfi Vaciptir ..............................................................................227 َ 4.2.4. Haberi Fiili Anlamında Mastar (‫ ْٗ ِل ُِه‬ِٞ ‫الخ َب ُُر َم ْه َضعُ ًُ َا ِ ّصي َم ْٗ َجى‬) Olan Müptedanın Hazfi Vaciptir ..........................................................228 5. MÜPTEDAYLA BAĞLANTI KURAN EDATLAR(‫ِ ْال َِٗ ِث ُُض َٖ َلى اْلُ ْب َخ َض ُِب‬ُ َّ ُ ‫الغ ِاب‬) 230 5.1. Müptedayla Zamirli Bağlantı (‫الً ِم ُُحر ْال َِٗ ِث ُُض َٖ َلى ْال ُـم ْب َخ َض ُِب‬ َّ )....................... 230 َ 5.2. Müptedayla Ġsmi ĠĢaretli (‫ ) ِلا َق َِع ُُة ِبلى ْال ُـم ْب َخ َض ُِب‬Bağlantı .......................231 ُ َ 5.3. Müptedayla Mahzuf Zamirli (‫الِٗ ِث ُُض َٖ َلى اْل ْب َخ َض ُِب‬ َ ٝ‫و‬ ُ ُ ُ ‫حر اْل ْدظ‬ َّ ) Bağlantı . 232 ُُ ‫الً ِم‬ 10  ُ َ َ 5.4. Müptedaya Genel Anlamlı Haberle (‫ىم‬ َُ ‫الٗ ُم‬ ُ ‫ُض‬ُ ُ ِٟ ‫ ) ُظ ْملتُ ز َب ِرًَّتُ ج‬Bağlanma .........................................................................................................232 ْ ُ 5.5. Müptedaya EĢanlamlı Haberle (‫ ) َا ْل ُـم ْب َخ َض ُؤ ِيُ اْلَ ْٗ َجى َُ َ ُى ْال َخ َب ُُر ِب َٗ ُْ ِى ُِه‬Bağlantı .233 ْ 6. MÜPTEDA HARFĠ CERLE MECRUR OLABĠLĠR (‫ ) َظغُ اْلُ ْب َخ َض ُِب‬........ 234 6.1. Müptedanın BaĢına Zait (ًُ ْ ‫ ) ِم‬Harfi Ceri Gelebilir ....................234 6.2. Müptedanın BaĢına Zait (‫ب‬ ُ ِ ) Harfi ceri Gelebilir ...................... 235 ُ َّ ‫ ) ُع‬Harfi ceri Gelebilir ..................... 235 6.3. Müptedanın BaĢına Zait (‫ب‬ MÜPTEDA KONUSU ALIġTIRMA VE TESTLERĠ HABER (‫) َا ْل َخ َب ُُر‬ 1. HABERĠN GENEL ÖZELLĠKLERĠ (‫ىن َُّ ُُت ْال َخ َب ُِر‬ ُ ُ ِ ‫ )زه‬........................... 280 َ ُ َْ َ ‫الخ َب ُر َو‬ َ 1.1. Haberin Tür ve Amilleri (‫ُه‬ ُِ ِٞ ‫الٗ ِِم ِ ُل‬ ِ ُ ٩‫ )ؤخ‬................................ 282 ‫ِم‬ 1.1.1. Müfret Yapılı Haber Merfu Olur (ُُ٘ ُْٞ ‫الغ‬ َّ ‫ُه‬ ُ ُ ‫ ) ًَ ِج‬..................... 282 ُ ِ ِٞ ‫ب‬ َ َ 1.1.2. Müfret Yapılı Haber Nekre Olur (ُ‫ َغةُ َو ِاخ َضة‬٨ْ ‫ى َ ُن َه‬٩ُ ًَ ‫ )لَا ْن ُُل ؤ ْ ُن‬..........283 َ ‫َ ُ ُن‬ 1.1.3. Müfret Yapılı Haber TüremiĢ Ġsim Olur (ُ‫ت‬٣َّ ‫الخ َب ُُر ُم ْك َخ‬ ُ ‫ى‬٩ً) ...... 284 َ ْ 1.1.4. Müfret Haber Müptedaya Nicelikte Uyar (‫ ُُت ِيُ ْال َٗ َض ُِص‬٣َ ‫ )اْلُُ َِب‬......285 َّ ‫ ُُت يُ الج ْي‬٣َ ‫ )اْلُُ َِب‬. 286 َ ْ 1.1.5. Müfret Haber Müptedaya Cinsiyette Uyar (‫ؿُ ُِت‬ ِ ِ َ ْ ُ ََ ُ ِ ‫ َٖل‬٫َُّ ‫ ُِه ِب ْ ُن َص‬ِٞ ‫اػ َخظ‬ 1.1.6. Haber Hazf Edilebilir (ُ‫ُه َص ِلُل‬ ُ ‫ )ظى‬........................ 287 َ ْ ُ ُ ُ ُ ِ ‫ َٖل‬٫َُّ ‫ ُِه ِب ْ ُن َص‬ِٞ ‫ىب َخظ‬ 1.1.7. Haberin Hazfi Vacip Olabilir (ُ‫ُه َص ِلُل‬ ُ ‫ )وظ‬........... 287 ُ ْ 1.1.8. Haber Birden Çok Olabilir (ُ‫ ) َظ َى ُُاػ َح َٗض ِص ٍُِ َواْلُ ْب َخ َض ُؤ َو ِاخض‬....................288 ْ َ 1.1.9. Haber Müptedayı Ġzlemeyebilir (‫ى َ ُن َب ُِٗضاُ َٖ ْ ًُ اْلُ ْب َخ َض ُِب‬٩ُ ًَ ‫ ُ ًُ ِل ْل َخ َب ُِر ؤ ْ ُن‬٨ِ ‫ ) ًُ ْم‬..289 11  ْ 1.1.10. Haber Müptedadan Önce Gelebilir (‫الخ َب ُُر َٖ َلى اْلُ ْب َخ َض ُِب َظ َىاػا‬ َ ُ َّ َ َ َ ْ َ ‫ض ُم‬٣‫ ُض ًخ‬٢) .....................................................................................................290 َ 1.2. Haberin Türleri (‫ِم ْال َخ َب ُِر‬ ْ ُُ ‫ َؿ‬٢‫)ؤ‬.......................................................... 290 1.2.1. Haber Müfret Yapılı Olabilir (ُ‫ َغصا‬ْٟ ‫ى ُ ُن ُم‬٩ُ ًَ ‫الخ َب ُُر‬ َ ) ........................291 1.2.2. Haber BileĢik Yapılı Olabilir (ُ‫ى ُ ُن ِق ْب َُه ُظ ْم َلت‬٩ُ ًَ ‫الخ َب ُُر‬ َ ) ....................294 1.2.3. Haber Cümle Yapılı Olabilir (ُ‫ى ُ ُن ُظ ْم َلت‬٩ُ ًَ ‫الخ َب ُُر‬ َ ) .........................295 ْ 2. MÜFRET YAPILI HABER VE ÖZELLĠKLERĠ (‫ َغ ُُص‬ْٟ ُ‫ ) َا ْل َخ َب ُُر اْل‬............ 297 َ 2.1. Camit Haber Merfu Bir Ġsim Alamaz (ُ‫ ُُ٘ َي ِمحراُ َو َُال ِا ْؾمُِ ْ َِِغا‬َٞ ‫ ) َُال ًْغ‬.......298 2.2. MüĢtak Haber Gizli Bağlantı Zamiri Alır ( ‫ىص َٖ َلى‬ ُُ ُٗ ٌَ ُ‫ي ِمحرُ ُم ْؿ َخ ِتر‬ ُْ َ ُ ّ ِ ‫ِيُ الخ َب ُِر اْلك َخ‬ َ ٤ ُْ ‫ )اْل ْب َخ َض ُِب‬.................................................................................................. 298 َ ‫َ ْ َ ُ ُن‬ ْ 2.3. MüĢtak Haber Amel Eden Açık Ġsim Olur ( ‫ُ َٖ ِِمالُ يُ ِالا ْؾ ِ ُم‬٤‫الخ َب ُُر اْلُ ْك َخ‬ ُ ‫ى‬٩ً ‫ ُض‬٢ َ ‫ )الٓ َِِ ُِغ‬................................................................................................. 299 ْ ُ َ ْ ُ ُ َ 2.4. MüĢtak Haber Açık Bağlantı Zamiri Alır ( ‫ىص‬ ُُ ُٗ ٌَ ‫ي ِمحرُ َب ِِع ُػ‬ ُ ّ ِ ‫ى ُن ِللخ َب ُِر اْل‬٩ًَ ‫ ْ ُض‬٢ َ ٤‫كخ‬ ُْ َ ‫) َٖلى اْل ْب َخ َض ُِب‬.............................................................................................. 300 َ 3. ġĠBĠH CÜMLE YAPILI HABERĠN ÖZELLĠKLERĠ ( ‫ ُُ٘ ِق ْب َُه‬٢ِ ‫الىا‬ َ ‫الخ َب ُُر‬ ُ َ ُ ‫الج ْمل ُِت‬) ..................................................................................................... 304 َ َ َ ‫الخ َب ُُر‬ 3.1. Haber Car-mecrur Olur (ٍُِ ‫ َظ ُّغ َم َُ٘ َم ْج ُغو ِع‬ٝ ُ ‫ ُ ُ٘ َخ ْغ‬٢ِ ‫الىا‬ ) .........................304 َ 3.2. Haber Zarf Cümleciği Olur (ُ‫ ُِّت‬ِٞ ‫ ُُ٘ ُظ ْم َلتُ ْ ْغ‬٢ِ ‫الىا‬ َ َ ‫الخ َب ُُر‬ ) ...........................308 َ 3.2.1. Haber Mekân Zarfı Cümleciği Olur (ُ‫ِن‬٩َ ‫ َم‬َٝ َ َ ‫الخ َب ُُر‬ ُ ‫ ُ ُ٘ ْ ْغ‬٢ِ ‫الىا‬ ) ........310 َ ْ َ َ َّ ٝ ُ ِ ‫الؼ َم‬ 3.2.2. Haber Zaman Zarfı Cümleciği Olur (‫ِن‬ ُ ‫ ُ ُ٘ ْ ْغ‬٢ِ ‫ )الخ َب ُُر ال َىا‬...... 312 َ ‫الج ْم َل ُت‬ 3.2.3. Haber Olan ġibih Cümlelerin Ġrabı (‫ ِ ُ٘ َز َبرا‬٢ِ ‫الىا‬ ُ ‫اب ق ْب ُه‬ ْ ِ ِ ِ ُ ُ ‫ ) ِاٖ َغ‬.. 314 4. CÜMLE YAPILI HABERLERĠN ÖZELLĠKLERĠ (ُ‫الخ َب ُِر ُظ ْم َلت‬ َ ‫َ ْ ُن‬ ُ ‫ى‬٧) .... 316 12  4.1. Haber Ġsim Cümlesi Olabilir (ُ‫الخ َب ُِر ُظ ْم َلتُ ِا ْؾ ِم َُّت‬ َ ‫َ ْ ُن‬ ُ ‫ى‬٧) .......................... 317 ْ َ 4.1.1. Zamirler Haber Cümlesini Bağlar (‫الغ ِاظ ُُ٘ ِبلُ اْلُ ْب َخ َض ُِب‬ َّ ) ......... 318 ُُ ‫الً ِم‬ َّ ‫حر‬ َّ ‫ )لا َق َِع ُُة بلى اْلُ ْب َخ َض ُب‬.. 319 ْ 4.1.2. Ġsmi ĠĢaretler Haber Cümlesini Bağlar (٤ُ ِ ‫الؿ ِِب‬ ِ ِ ِ ْ 4.1.3. Müptedanın Tekrarıyla Haber Bağlanır (‫ ِٓ ُِه‬ْٟ ‫ ) ِب َٖ َِص ُُة اْلُ ْب َخ َض ُِب ِب َل‬......320 ْ 4.1.4. Genel Anlamlı Tekrar Haber Cümlesini Bağlar ( ُْٟٔ ‫ِب َٖ َِص ُِة اْلُ ْب َخ َض ُِب ِب َل‬ َ ‫ )ؤ َٖ َُّم ِم ْى ُُه‬............................................................................................ 322 َ ََْ ََُ 4.1.5. Bağlaçsız Cümleye Atıf, Haber Cümlesini Bağlar ( ‫الخ َب ُِر‬ ‫ ُ٘ ب ُٗ ُض‬٣ً َ ُ ْ َ َ ْ ُ َْ ُ َِ‫تُ َٖ َل ْيه‬ٞ‫ى‬ َّ ً ْ َ َ ُٗ‫ِ ظملتُ ؤزغيُ م‬ُ ِ ‫الغ ِاب‬ ُ ‫ )الخ ِِلُ ِ ُت ِم‬......................................................... 323 4.1.6. ġart Edatsız ve Mahzuf Cevap Haberi Müptedaya Bağlar َ ٍُ‫اة َق ْغ‬ َ ْ ُ َ َ ََُ (ُٝ‫وظ َىا ُب ُُه َم ْدظو‬ ُِ ‫ً ؤ َص‬ ُ ‫)الخب ُر الخ ِِلُ ُت ِم‬......................................................... 325 ْ 4.1.7. Haber Müptedaya EĢanlamla Bağlanır (‫الخ َب ُُر ُظ ْم َلتُ يُ َم ْٗ َجى اْلُ ْب َخ َض ُِب‬ َ ) 326 4.2. Haber Fiil Cümlesi Olarak Gelebilir (ُ‫ ْٗ ِل َُّت‬ِٞ ُ‫الخ َب ُِر ُظ ْم َلت‬ َ ‫َ ْ ُن‬ ُ ‫ى‬٧) ............... 327 َ ُ ََْ َ 5. HABERĠN SAYISAL YAPISI (‫الخ َب ُِر َوؤ ْه َى ِاٖ ُِه‬ ُ ‫)حٗض‬................................. 330 ‫اص‬ َ ُ َّ َ َ َ َ 5.1. Haberlerin Lâfız ve Anlamları Ayrı Olabilir (ُ‫ُِٓ َو َم ْٗجى‬ْٟ ‫الخ َب ُُر ل‬ ‫ )ًخٗض ُص‬. 331 ُ ْ ُ ُ َْ ُ َْ َ ْ َ 5.2. Haber Müptedayla EĢanlamlı Olabilir ( ‫صة ِيُ َجإ ِص ًَ ُِت َم ُْٗجى‬ ُ ‫ِّ اْل َخ َٗ ِّض‬ ُ ٟ‫ لَال‬٥ ُ ‫حكت ِر‬ َ ُ‫)و ِاخض‬................................................................................................... 333 َ ُ َّ َ َ َ َ 5.3. Haber Çok Lâfız ve Anlamlı Olabilir (ٍُُِ ‫ ِٓ ُِه َو َم ْٗ َى‬ْٟ ‫الخ َب ُُر ِيُ ل‬ ‫ )ًخٗض ُص‬......... 334 ْ 5.4. Cinsi Ayrı Haberler KarıĢık Düzende Sıralanabilir ( ‫الج ْم َل ُُت‬ ُ ‫ َغ ُُص َو‬ْٟ ُ‫الخ َب ُُر اْل‬ َ َ ُ ُْ َ ‫الج ْمل ُِت‬ ‫ )و ِقب ُه‬........................................................................................... 336 ْ 6. HABERĠN YERĠ MÜPTEDADAN SONRADIR (‫ىب َجإ ِز ُِحر ْال َخ َب ُِر َٖ ْ ًُ ْال ُـم ْب َخ َض ُِب‬ ُ ُ ‫) ُو ُظ‬ 338 6.1. Marife ve Nekreliği EĢit Haber Müptedadan Sonra Gelir .......338 6.2. Fiil Cümlesi Olan Haber Müptedadan Sonra Gelir ..................339 6.3. (ِ‫ ِب َّه َم‬،‫ ) ِب َّال‬ile Mahsur Haber Müptedadan Sonra Gelir ..................339 13  6.4. Lâmu Ġptidâ (‫’) َال ُُم ِالا ْب ِخ َض ُُاء‬lı Müptedadan Sonra Haberi Gelir ........340 َّ ‫ ) َا‬Olan Müptedadan Sonra Haber Gelir ............. 341 6.5. Sadareti (‫له َض َاع ُُة‬ 6.6. BaĢına (‫ )ب‬Harfi Ceri Gelen Haber Müptedadan Sonra Gelir ..342 6.7. Ġstek Kipli Haber Müptedadan Sonra Gelir .............................342 6.8. (‫ ) ُم ُْظ‬veya (‫ ) ُم ْى ُ ُظ‬Müpteda Olursa Haber Sonra Gelir....................343 َ ُ َ ْ 6.9. Müpteda Zamiru ġe’n Olursa (‫الكإ ِ ُن‬ ُ ‫ )ي ِم‬Haber Sonra Gelir ..... 344 ‫حر‬ 6.10. Müpteda ile Haber EĢanlamlı Olursa Haber Sonra Gelir .......344 6.11. Hâu Tenbîh (‫ُه‬ ُُ ‫الخ ْى ِب‬ َّ ‫ِء‬ ُُ ََ )’li Cümlede Haber Müptedadan Sonra Gelir.................................................................................................345 6.12. Müpteda Dua Ġfade Ederse Haber Sonra Gelir ......................346 6.13. Haber Tek Anlamlı Çok Lafız Olursa Müptedadan Sonra Gelir .........................................................................................................346 َ 6.14. Müpteda (ِ‫ )ؤ َّم‬ġart Edatını Ġzlerse Haber Sonra Gelir .............346 6.15. Zamiru Fasl (‫ ْه ِ ُل‬َٟ ‫ ) َي ِم ُُحر ْال‬Olan Cümlede Haber Sonra Gelir .....347 6.16. Müpteda Muhatap Zamiri Olursa Haber Sonra Gelir ............348 6.17. Müpteda Ġsmi Mevsul Olursa Haber Sonra Gelir ..................348 ُ َ َّ ٫ُْ ‫’)ؤ‬le Marifeyse Müptedadan Sonra Gelir ......... 349 ُ ‫الخ ْٗ ِغ‬ 6.18. Haber (٠ٍ 6.19. Mazi Fiil Cümlesi Olan Haber (‫ ) َمِ َّالخ َعج ِب َُّ ُُت‬Müptedadan Sonra Gelir.................................................................................................350 َ 6.20. BaĢına (ٝ ُ ) Gelen Haber Müptedadan Sonra Gelir ................. 350 َ َ ُ ََ 7. HABERĠN ÖNE GEÇMESĠ CAĠZ OLABĠLĠR (‫الخ َب ُِر‬ ُ ِ ‫ ِض‬٣ْ ‫اػ ج‬ ‫ًم‬ ُ ‫)ظى‬......... 352 7.1. ġibih Cümle Haber Olursa Nekre Müpteda Önüne Geçebilir ..352 7.2. ġibih Cümle Haber, Marife Müptedanın Önüne Geçebilir ......353 7.3. Nekre ve Soru Olan ġibih Cümle Haber Olursa Müptedanın Önüne Geçebilir ..............................................................................353 14  7.4. Müpteda Nekre ve ÇeĢitlilik Anlamlıysa Haber Öne Geçebilir .........................................................................................................354 7.5. Övülen-Yerilen Ġsim Haber Olursa, Müptedanın Önüne Geçebilir ..........................................................................................354 7.6. Marife-Nekresi Denk Haber Müptedanın Önüne Geçebilir .....355 َ 8. HABERĠN ÖNCE GELMESĠ VACĠP OLUR (‫الخ َب ُِر‬ ُ ِ ‫ ِض‬٣ْ ‫الخ‬ ‫ًم‬ َّ ‫ىب‬ ُ ُ ‫ ) ُو ُظ‬........ 356 8.1. Müpteda Sırf Nekre (ُ‫ َغةُ َم ْد ًَت‬٨ِ ‫ ) َه‬ġibih Cümleyse Haberin Önce Gelmesi Vaciptir .............................................................................356 8.2. Müptedası Aid Zamiri Ġçeren Haberin Önceliği Vaciptir ........357 8.3. Sadareti (‫اله َض َاع ُُة‬ َّ ) Olan Haberin Önceliği Vaciptir ...................... 358 8.4. (‫ ِب َُّال‬-ِ‫ ) ِب َّه َم‬Ġle Mahsur Haberin Önce Gelmesi Vaciptir .................359 َ ْ َ 8.5. Kemi Haberiye (‫الخ َب ِرًَّ ُُت‬ ‫ ُم‬٦) Haber Olursa, Müptedadan Önceliği Vaciptir............................................................................................360 9. HABER ANLAM AKIġI GEREĞĠ CÜMLEDEN ÇIKARILABĠLĠR َ َ ُ ْ َ (ُ‫الخ َب ُِر ُو ُظىبُِ ؤ ْ ُو َظ َىاػا‬ ُ ‫ )خظ‬................................................................................ 362 ٝ 9.1. Haberin Cümleden Hazfi Caiz Olabilir (‫ ْال َخ َب ُِر‬ٝ ْ ُ ََ ُ ِ ‫اػ َخظ‬ ُ ‫)ظى‬................ 362 9.1.1. Soruya Cevap Olan Cümlede Haberin Hazfi Caizdir .......362 9.1.2. Ġzâ Fucâiye (‫ َجِ ِث َُّ ُُت‬ُٟ ‫‟) ِب َطا ُْال‬den Sonra Gelen Haberin Hazfi Caizdir .........................................................................................363 9.1.3. Matuf Cümleden Sonra Gelen Haberin Hazfi Caizdir ......364 9.1.4. Lâmul Ġptidâ (‫ ) َال ُُم ِالا ْب ِخ َض ُِاء‬Gelen Haberin Hazfi Caizdir .........364 9.1.5. Özel OluĢ (ُ‫ ْىنُ َزِم‬٧َ ) Ġfade Eden Haberin Hazfi Caizdir ......365 َ 9.1.6. Müpteda (‫‟)ل ْى َُال ِالا ْم ِخ َى ِِٖ َُّ ُُت‬den Sonra Gelirse, Haberin Hazfi Caizdir .........................................................................................366 15  9.1.7 Beraberlik Anlamı Olmayan Vâv (‫‟) َ ُو‬dan Sonra Haberin Hazfi Caizdir ...............................................................................367 َ ْ ُ ُ ُ 9.2. Haberin Cümleden Hazfi Vacip Olur (‫الخ َب ُِر‬ ُ ِ ‫ىب َخظ‬ ٝ ُ ‫ )وظ‬................. 368 9.2.1. Kasem Ġfadeli Müptedadan Sonra Haberin Hazfi Vaciptir .....................................................................................................368 َ 9.2.2. Levlâ Ġmtinâiyye (‫‟)ل ْى َُال ِالا ْم ِخ َى ِِٖ َُّ ُُت‬den Sonra Haberin Hazfi Vaciptir ........................................................................................370 9.2.3. Vâvu Maiyye (‫‟) َو ُ ُاو اْلَ ِٗ َُّ ُِت‬den Sonra Haberin Hazfi Vaciptir ..372 9.2.4. Haber Anlamlı Halden Sonra Haberin Hazfi Vaciptir......373 9.2.5. Mutlak Sıfat Anlamlı Cümlede Haberin Hazfi Vaciptir ....375 9.2.6. Mastar Müptedadan Sonra Haberin Hazfi Vaciptir..........376 9.2.7. ġart Edatından Önce Gelen Müptedanın Cevabına (‫ ُُِء‬َٟ ‫) َا ْل‬ Gelirse Haberin Hazfi Vaciptir ...................................................378 َ َ َ َ ُْ ُ ْ َ ْ 10. MÜPTEDA ĠLE HABERĠN BĠRLĠKTE HAZFĠ (ُِٗ‫الخ َب ُِر َم‬‫ اْلبخض ُِب و‬ٝ ُ ‫)خظ‬ 379 11. HABERĠN BAġINA FÂ (‫ ُُِء‬َٟ ‫ ) َا ْل‬GELEBĠLĠR (‫ِلخ َب ُِر‬ َ ‫ِء ِب‬ َْ ُ َ ْ ُِ ٟ‫ان ال‬ ُ ‫ ِتر‬٢‫ ) ِا‬............ 381 ĠSĠM CÜMLESĠNĠ TAMLAYAN ÖGELER (‫الج ْم َل ُِت ِالا ْؾ ِم َُّ ُِت‬ ُ ‫ث‬ َ َ ُ ُ ‫ ِّمال‬٨‫) ُم‬ 1. ĠSĠM CÜMLESĠNĠ TAMLAYAN ġĠBĠH CÜMLELER (‫الج ْم َل ُِت‬ ُ ‫)ق ْب ُُه‬. 393 ِ ْ ُ ُ ْ ََْ ُ ِ ‫وع ِبِل ُخ ُغ‬ 1.1. Car-Mecrur Ġsim Cümlesini Tamlar (ٝ ُ ‫)اْلـجغ‬...................... 393 ََْ 1.2. Muzaf Olan Zarflar Ġsim Cümlesini Tamlar (‫ ُِت‬َِٞ ‫وع ِب ِِإل َي‬ ُُ ‫ )اْلـ ْج ُغ‬........ 394 2. TABÎLER ĠSĠM CÜMLESĠNĠ TAMLAR (ُُ٘ ‫) َّالخ َى ِاب‬............................ 394 ُ ُ ْٗ ‫الى‬ 2.1. Sıfatlar Ġsim Cümlesini Tamlar (‫ذ‬ َّ ) ...................................... 395 16  َ 2.2. Lâfzî Tekit Ġsim Cümlesini Tamlar (ُ‫ ِٓي‬ْٟ ‫ُضُ ل‬٦ِ ‫ ) َج ْى‬...........................395 2.3. Manevî Tekit Ġsim Cümlesini Tamlar (ُ‫ُضُ َم ْٗ َى ِىي‬٦ِ ‫ ) َج ْى‬......................396 ُ ْ 2.4. Bağlaçlı Bağlantılar Ġsim Cümlesini Tamlar (٤ُ ِ ‫ َّالي َؿ‬٠ ُ َُٖ ) ........... 397 2.5. Bedel Ġsim Cümlesini Tamlar (٫ُُ ‫ ) َالب َض‬.........................................398 HABER KONUSU ALIġTIRMA VE TESTLERĠ ............................. 401 KAYNAKLAR ................................................................................... 457 17  SUNUġ Sözdizimi; dilin cümle yapısını, kelimelerin anlamlı birleĢme yolla- rını, kelime gruplarıyla oluĢturulan yapıların anlam kazanma Ģekillerini ve cümle oluĢum biçimlerini inceleyen bir bilim dalıdır. Bundan dolayı da bir yabancı dilin öğreniminde olmazsa olmaz temel bir bölümüdür. Sözdiziminin inceleme ve etkinlik alanı olan cümle, kiĢinin düĢünce dünyasının ürünlerini anlaĢılır ifadelerle ayna gibi dıĢ dünyaya yansıtan bir araçtır. Cümle; kelimelerin rastgele sıralanıĢıyla değil, çok hassas bir örgü oluĢturan kurallı bütünleĢmeyle oluĢan bir iletiĢim ve etkileĢim aracı olarak dilin iletiĢim odağını oluĢturur. Bu önem ve görev özelliği sebe- biyle cümle; dili oluĢturan sistemin düĢünceler dizimi, düĢünceler de di- lin düzenlenmemiĢ cümleleri olarak nitelendirilebilir. Bütün dillerin kendilerine has cümle dizim biçimleri olduğu için bir dili diğerlerinden ayıran en belirleyici özellik, kelime varlığından daha çok cümle kurulum sistemindeki farklılıklardır. Cümle bilgisi, iletim ku- ralları; sözdizimi dilin iletiĢim sistemini oluĢturduğu için yabancı dil ola- rak öğrenim veya öğretiminde öncelikli ve önemli bir yer tutar. Özellikle belagat dili olan Arapçada yaygın kullanılan isim cümlesi, daha vurgulu bir anlatım ifade ettiğinden özel önem taĢır ve nerdeyse öğrenim- öğretimin iskeletini oluĢturur. Genelde cümle, özelde isim cümlesi öğre- timiyle Arapçanın yabancı dil olarak öğrenim-öğretim yaklaĢımı izlenirse verimli ve baĢarılı sonuçlar elde etmek mümkündür. Arapça öğretiminin geçmiĢinde cümleyi merkeze alan sistematik uy- gulama teknikleri bir yöntem Ģeklini almamıĢtır. Ancak bu yaklaĢımının geçmiĢ ve günümüz öğretim uygulamalarında geçerli ve gerekli bir yön- tem olduğu yapılan araĢtırmalarla farkında olunarak veya olunmayarak 18 uygulayıcıların izlemek zorunda kaldıkları bir uygulama biçimidir. Çün- kü yabancı dili cümle odaklı doğal öğrenme, temelde insan zekâsının iĢ- leyiĢini sistemli harekete geçirme ve öğrenme gücünü olumlu etkileme esasına dayanır. Bunun için günümüzde sürdürülen Arapça öğrenim- öğretim yöntemini geliĢtirme çabaları, yoğunluklu olarak cümle merkezli öğretim eğilimini izler. Aslında bununla baĢta ders kitapları olmak üzere tüm öğretim araçlarının daha az hata ve daha çok verimle kullanmayı sağlandığı görülebilir. Bundan dolayı cümle odaklı Arapça öğretim yak- laĢımı, çağdaĢ yöntemlerle eĢleĢen uygulamaları olan ve bir bütün olarak geliĢtirildiğinde tarihi süreç içinde sürüp giden verimsiz öğrenim-öğretim kısırdöngüsünden çıkıĢ için bir alternatif oluĢturabilecek bir yaklaĢımdır. Arapçanın cümle odaklı öğretim sisteminin verimli olması, baĢta maksada uygun hazırlanmıĢ fonksiyonel iyi bir ders kitabıyla uygulan- maya baĢlanması gerekir. Çünkü ders kitabı; öğretim Ģartları ile öğrenim hedefine uygun belirlenen yöntem ve teknikleri birlikte hayata geçirerek tüm öğrenim-öğretim engellerini kaldırma görevini yüklenir. Nitelikli bir ders kitabının da yöntemi baĢarıyla uygulayacak olan özel bilgi ve dona- nıma sahip giriĢimci yetenek sahibi, eğitimcilerle değer kazanacağı inkâr edilemez bir gerçektir. Diğer taraftan hazırlanması özel uzmanlık gerekti- ren cümle odaklı bir kitabın uygulamadaki baĢarısı, öğreticinin de kendi öğrenme yöntem ve alıĢkanlıklarını değiĢtirerek, yönteme uyum sağlama çabalarıyla gerçekleĢebilir. Öğreticinin baĢarısızlığını haklı gösterebilecek sebepler olsa da gele- neksel yöntemlerle Arapça öğretimi sürdürme yerine, en azından yeni ge- liĢen yöntem ve teknik donanıma uygun bir kitabı izleyerek kendini yeni- leme, geliĢtirme çabası göstermesi geleceğe yönelik sorumluluğunu yük- lenmesi için zorunludur. Yöntemsel alanda basit bir yenilenme çabası, yeni yetiĢen nesillerde öğrenme motivasyonu adına çok önemli geliĢme- 19 lere ortam hazırlayarak çıkılamaz sanılan öğrenim-öğretim handikapları- nın kolayca aĢılmasına hizmet edecektir. Bundan dolayı Arapça öğretim hizmeti yüklenen herkesin yöntem alanında geliĢmelere açık ve özveriyle katkıda bulunmaya gönüllü olması insanî ve mesleki bir görevdir. Aksi durumda süregelen anlamsız ve o kadar da çözümsüz hoca-kitap-yöntem üçlüsüyle oluĢturulan kısırdöngü sürüp gider ve gelecek kuĢaklara karĢı sorumluluk yerine getirilmemiĢ olur. Arapça öğretiminin yakın geçmiĢinde geleneksel yöntemden kurtuluĢ çabaları kapsamında, Arapların kendi ortaokul ve lise öğrencileri için anadillerinde hazırladıkları dilbilgisi öğretim kitapları olan “en-Nahvu‟l- vadıh, Câmiu‟d-durûsi‟l-arabiyye, Mebâdi‟u‟l-„Arabiyye” gibi kitaplar, yabancı dil olarak öğretimine baĢka dezavantajları beraberinde getirdi. Çünkü bu kitaplar, öğrencilerin iletiĢimde kullandıkları kendi anadilleri- nin kurallarını öğretir. Bu gerçek dikkate alınmadan yabancı dil olarak Arapça öğrenen Türk öğrencilerin öğretiminde kurtarıcı olarak kullanımı yeĢeren ümitlerin ikinci kez solmasına sebep oldu. Bu kitaplarla izlenen yoğun dilbilgisi çeviri öğretimli yöntemle belki sarf-nahiv kuralları hak- kında bazı Ģeyler öğretildiyse de hiçbir Ģekilde hedef dilin iletiĢimde kul- lanımın baĢarılmasına hizmet etmedi. Yoğun dilbilgisi öğretimine göste- rilen sert tepki, bu defa dilin tabiatına tamamen aykırı, kuralları göz ardı eden “pratik Arapça konuĢma öğretimi” adı verilen zıt uçtaki aĢırı dil- bilgisi öğretiminin inkârı sonucunu doğurdu. Bu çabalar da anadil kurala- rının bilinçaltı oluĢumuna denk gelecek düzeyde hedef dilin kurallarını öğretemedi. Dilin kuralları bilinçli olarak öğretilmeden, iletiĢimde kulla- namayacağı gerçeği ve bunu kanıtlayan tarihi tecrübeler göz ardı edildi. Bu defa da öğrenim ve öğretim bir baĢka handikapla karĢı karĢıya kaldı. Gelenekçi ve anadil öğretimini taklit eden yabancı dil öğretim akımı Ģeklinde kutuplaĢan iki dil öğretim uygulamaları yerine, Arapçayı yön- 20 temsel ve daha geliĢmiĢ bir düzlemde ele alan “el-„Arabiyyetu li‟n- nâĢi‟în, el-„Arabiyyetu li`l-hayat, „el-Arabiyyetu beyne yedeyke, el- Arabiyyetu'l-muasıra” gibi anadili Arapça olan ve yabancılara Arapça öğretimi alanında uzmanların, genel olarak tüm yabancı uluslar için ha- zırladıkları setler büyük bir ümit kaynağı oldu. Bu kitaplar yöntem ve teknik olarak en son geliĢen yabancı dil öğretim yaklaĢımıyla hazırlandı- ğından yitirilen tüm ümitleri yeniden canlandırdı. Ancak bu defa da uy- gulamada görülen yöntemsel bilgi eksiklikleri, öğrencilerin yöntemi be- nimsemelerinin sağlanamaması, öğretim ortamının uygunsuzluğu, setle- rin baĢarısının da beklenen düzeyde gerçekleĢmesini engelledi. Yapılan araĢtırmalarla da bu setlerin Türk öğrencinin yetenek-ihtiyaç odaklı öğrenme eğilimine uymadığı ve öğretimde bir bütünlük içinde uy- gulanamadığı belirlendi. Hatta bu uyumsuzluğun giderilmesi için set bü- tünlüğünü bozan değiĢiklik ve metodik olmayan müdahalelerin yapılarak kendi Ģartlarına uyarlanmaya çalıĢanların varlığı da belirlendi. Uyumsuz- luk nedenleri ne olursa olsun, sonuçta Türk öğrencinin dil öğrenme tabia- tı ve ihtiyaçlarıyla örtüĢmeyen sistemin bir kısmına müdahale, sistemin uyumsuzluğunu arttırır. Bir yabancı dil öğretim seti rastgele yöntemi de- ğiĢtirme esnekliği tanımaz ve sisteme müdahale beklentilerin aksine olumsuz sonuçlar verir. Sonuçta öğrenen-öğreten memnuniyetsizliği, sis- temin belli bir yeriyle ilgili düzenleme çabalarıyla giderilmeye çalıĢılsa da genelde beklenen köklü çözüm yerine, çoğu defa hayal kırıklığı ve is- tenmedik durumlarla sonuçlanmıĢtır. Öğretimde her Ģeyden önce; öğrenim-öğretim hedefinin kesin belir- lenmesi, izlenecek uygun kitap ile yöntemin doğru seçimi olmasa olmaz bir zorunluluktur. Bu üçü vazgeçilemez esas olmakla birlikte, bazen ba- Ģarı için yeterli olmayabilir. Aslında düğüm, öğreticinin mütekâmil yön- tem bilgisiyle, öğreneni bilinçli uygulamaya hazırlaması, eğitim araçları 21 ile ortamı ihtiyaçlara uygun hale getirmesiyle çözülür. Bu noktada öğre- ten-öğrenen kaynaklı ortaya çıkan aksamalar ile problemleri çözmede öğ- reticinin en önemli yardımcısı ders kitabıdır. Bunun için kitap, bir yandan öğreten-öğrenen iliĢkilerini düzenlerken diğer yandan da her ikisine ku- sursuz bir kılavuzluk hizmeti verebilecek nitelikte olmalıdır. Öğreten ve öğrenen ihtiyaçlarını karĢılamayan bir ders kitabı eksik giderme ve prob- lem çözme görevi yerine, kendisi problem üretmeye baĢlar ve baĢarısız- lıkların günah keçisi ve tek suçlusu olur. Kitabın baĢarısızlıklar karĢısın- da kendisini savunamaması, öğreten ile öğrenenin hiçbir zaman kendi özeleĢtirisini yapmaya zorlayamadığından ve sözde sorumlusu belli baĢa- rısızlık kısır döngüsü tüm baĢarı ümitlerini yok ederek sürüp gitmektedir. Ders kitabı, geleneksel Arapça öğrenim-öğretim araçları içinde en önemli ve temel bir görev yüklenir. Bir yönüyle öğreten-öğrenen hedefle- rini gerçekleĢtirme programı gibi tüm uygulama ve etkinlikler, öğreten- öğrenen-kitap üçgeninde gerçekleĢir. Hatta bu üçlü arasında en ağır yük ve sorumluluğun kitaba ait olduğu dahi söylenebilir. Bunun için kitabın tüm öğrenci ihtiyaçlarını karĢılayan ve onu öğrenmeye motive eden, öğ- retenin eksiğini kapatan ve ona fazla yük yüklemeden daha rahat ve es- nek hareket alanı sağlayan bir nitelikte olması gerekir. Böyle bir ihtiyacı karĢılamada karınca kararınca bir katkı ümidiyle, Arapça – Türkçe Kar- Ģıtsal Çözümlemeli Uygulamalı AlıĢtırmalı Sistematik Nahiv Setinin ilk kitabı olan “Arapça Ġsim-Sıfat Tamlamaları ve Ġsim Cümlesi Kurulumu” kitabı, tüm yöntemsel problemlerin çözümüne odaklanarak Arapçanın sözdizimi esaslı bir yaklaĢımla hazırlanmıĢtır. Genel olarak kitabın Ģu özellikleri taĢıdığı gözlenebilir: • Kitap, Arapça dilbilgi öğretiminin ilk bölümü olup hazırlığı süren diğer “Arapça Ġsim Cümlesini Yeniden Yapılandıran Âmiller” ile set oluĢturacaktır. Her ikisi birlikte her düzeydeki öğrenciye basitten ileri 22 düzeye aĢamalı, tutarlı ve tezat oluĢturmayacak bir biçimde, temel baĢvu- ru kaynağı olabilecek nitelikte tüm nahiv konularını kapsayacak biçimde hazırlanmıĢtır. • Arapça öğretiminde, özellikle dilbilgisi öğretiminde bugüne kadar uygulanan, ancak hedeflenen sonuçlara götürmeyen parçalı-çeliĢkili öğ- retim sistemi yerine, dilin kendisini ve konularını bir bütün olarak öğre- ten bir yöntem geliĢtirilmiĢtir. Çünkü dil, parça ve gövde bağlantısı sağ- lanmadan öğretimi mümkün olmayan canlı bir varlıktır ve verimli öğre- timi ancak bu bütünlüğün sağlanmasıyla mümkündür. Dilin omurgasını dilbilgisinin oluĢturması ve baĢarılı dilbilgisi öğretimiyle tüm organların iĢlevsel kullanılabileceği gerçeğini odağına alan kitap, bilgileri bir bütün olarak sunarak esas kurallar ile detaylar arasındaki çeliĢkileri önlemiĢtir. Öğretimin önü açık sürdürülmesini sağlayacak olan dilbilgisi kurallarına uygun doğru ve akıcı konuĢmayı öğretecek gerekli tüm bilgiler verilir- ken, gereksiz ayrıntılardan sakınılmıĢtır. • Dilbilgisi konuları kademeli ve fonksiyonel örneklerle açıklanarak dilin teorisi ile pratiğinin aynı anda öğretilmesi hedeflenmiĢtir. Kitabın konusu dilbilgisi kurallarının öğretimi olmasına rağmen geleneksel “bir kural bir örnek” yolu izlenmemiĢ günlük hayatta kullanılan canlı iletiĢim kelime ve terkiplerinin öğretim yolu izlenmiĢtir. GeniĢ bir bölüm konu sonu alıĢtırmalara ayrılmıĢ, bunların öğrenme ve öğretmeye motive ede- cek farklı nitelikler göstermesine özen gösterilmiĢtir. Kuralların geribildi- rimle pekiĢtirilmesi, hedef dil ile doğrudan temas sağlanması için Arapça özetler verilerek basit bir yolla anlatım ve uygulama bütünlüğü içinde bilgilerin çok yönlü ve kalıcı öğrenilmesi için tüm gerekli yöntemsel öge- ler bir araya getirilmiĢtir. 23  • Nahiv terimlerinin Arapça asılları verilerek farklı adlandırmanın sebep olduğu terim karmaĢası önlenmeye çalıĢılmıĢtır. Her dilbilgisi ko- nusu iĢlenirken yapısal bilgiler konu bütünlüğü içinde örnek irap bilgile- riyle verilmiĢ ve bu yolla öğrencinin dilsel doğruluk becerisi edinmesine çalıĢılmıĢtır. Her konunun baĢında verilen Ģematik bilgilerle bir yandan konuya hazırlık yapılırken diğer yandan da konunun temel bilgilerinin kalıcı öğretim ve öğrenimi hedeflenmiĢtir. • Kitap, bir bakıma Arapça öğrenim ihtiyaç analizleriyle yıllardır sü- ren uygulamaların, öğrenme-öğretme yöntemleriyle teorik ile pratiğin bir sentezini yapmıĢtır. Bir gramer kitabı olmasına rağmen azamî ölçülerde dilin dört temel becerisinin öğretiminin atbaĢı götürülmesine gayret gös- termiĢtir. Tercümelerde yapı ve anlam eĢdeğerliği korunarak hedef dilin mantığının doğru ve en etkili yolla bilinçaltına yerleĢtirilmesine çalıĢıl- mıĢtır. ĠletiĢim ve öğretimin vazgeçilmez araçları olan soru-cevap cümle- lerine imkânlar ölçüsünde ağırlık verilmiĢtir. Okuma becerisinin geliĢi- mini desteklemek için harekeli metinlere, yazı becerisinin geliĢtirilmesi için de yazı alıĢtırmalarına yeterli ölçüde yer verilmiĢtir. • Konunun genel sunumu özet bilgi tablolarıyla yapılarak kalıcı öğ- renme için Ģemalı öğretim yolu izlenmiĢtir. Gerektiğinde konuların daha kolay anlaĢılmasına katkı sağlayacak ek açıklamalar dipnotlarda daha geniĢ olarak verilmiĢtir. Örnek cümle sayı ve türleri konunun her yönden kavranmasına yeterli olacak miktarda olmasına özen gösterilmiĢ ve bö- lüm sonlarına farklı yönlerden bilgileri yoklayan alıĢtırmalar konularak hem ders kitabı sistemine uygunluk hem de sınavlarda öğretmene kolay- lık sağlaması hedeflenmiĢtir. • Kitap, Arapça öğrenmeye yeni ve doğru bir baĢlangıç yapmak iste- yen, belirli bir düzeyde Arapça bilgisine sahip olan veya dilbilgisi kural- 24 larını en geniĢ biçimiyle öğrenmek-öğretmek isteyenlerin tüm ihtiyaçla- rını karĢılayan baĢvuru kaynağı olacak niteliktedir. Ġlâhiyat Fakültesi, Arapça Öğretmenliği, Arap Dili ve Edebiyatı, Ġlköğretim Din Kültürü ve Ahlâk Bilgisi Öğretmenliği, Açık Öğretim Ġlâhiyat Ön Lisans Programı, Ġmam-Hatip Lisesi öğrencileri, Arapça-Türkçe çeviri yapmak isteyenler ile çeĢitli örgün ve yaygın öğretim kurumlarında Arapça öğrenenlere ders kitabı veya yardımcı baĢvuru kaynağı olabilecek nitelikte düzenlenmiĢtir. Arapçanın en etkili öğretimi için dilbilgisi araçlarının âdeta görsel, duyumsal ve nerdeyse dokunarak hissedilebilecek canlı bir tablo düze- yinde tasvir edilmesini gerektirir. Bu da öncelikli olarak dilsel özellikleri bilimsel tanımlamayı ve Arapça tasvirinin, Türkçeyle özdeĢleĢtirilen ir biçimde karĢıtsal çözümüyle aktarımını gerektirir. Türkçe-Arapça arasın- da engelsiz dinamik bilgi geçiĢi ancak böyle bir sistemle sağlanabilir. Dilbilgisi, dildeki biçimbirim ve kelimelerden anlamlı yapılar oluĢturmak için belirli kural ve kalıplara göre iletileri düzenler. Öğretim kitabı konu- ları sınıflandırma, sıralama ve anlatım yaklaĢımını belirleme, uygulama- da kullanılacak malzeme, izlenecek yöntemi belirlemede dilbilgisinin karĢıtsal çözümleme sonuçlarına ihtiyaç duyar. Çünkü Arapçada bir cüm- le içerisinde yapılan çok ufak bir ses değiĢikliği büyük bir anlam değiĢik- liğine sebep olabilir. Bundan dolayı dilbilgisi yapılarının açık anlaĢılır, kelimelerin harekeli doğru telaffuz edilir, tercümeleri verilerek anlam- biçim kaynaĢması ve kültürel içerik gibi temel dil konuları sistematik olarak verilmeye çalıĢılmıĢtır. Niyeti, Arapça ve Arapça hizmetkârlarına hizmet etmek olan bu na- çiz çabayı eleĢtiren makalelerinizi bekler, serinin ikinci kitabı benim im- zamı taĢısa da, eleĢtirileriyle katkıda bulunanlarla oluĢacak ortak aklın ürünü olarak Arapça öğrenme-öğretme gönüllülerine ulaĢacağını Ģimdi- den ifade etmek isterim. Kitabın sizlere ulaĢmasında tüm emeği geçenle- 25 re ayrı ayrı, özellikle tetkik ve tashihini yapan tecrübeli meslektaĢım, Yrd. Doç. Dr. Nusrettin BOLELLĠ’ye sonsuz Ģükranlarımı sunarım. Ese- rin Arapça öğrenim ve öğretiminde rehber arayanları hedefine baĢarıyla götüren bir kılavuz olmasını gönülden arzular ve üzerimde hakkı olan herkes için sadaka-i câriye olmasını Yüce Allah’tan niyaz ederim. Doç. Dr. Candemir DOĞAN Adıyaman Üniversitesi Eğitim Fakültesi Arapça Eğitimi Anabilim Dalı Öğretim Üyesi 26 

Arapça Yapılı Tamlamalar

Harf-i Ta’rîf

Türkçede iyelik ekleri ve bazı hâl ekleri kelimeleri belirli yapar (Çocuk camı kırdı. (Hangi cam olduğu biliniyor).

Arapçada kelimeyi belirli hâle getiren morfolojik unsur, harf-i ta’rîf denilen bir ön ektir. Elif+lâm اَلْ şeklinde yazılan bu ön ek, kelime başında olduğunda bazı kelimelerde el-, bazı kelimelerde ise kelimenin ilk harfi şeddeli olacak şekilde okunur:

الوطن el-vatan

الزمان ez-zamân

Güneş harfleri (Hurûfu’ş-şemsiyye)

Harf-i ta’rîf alan bir kelime el-beyt, el-bint, el-veled, el-kitâb şeklinde okunur. Ancak bir kısım harfler vardır ki, kelime bu harflerle başladığı zaman harf-i ta’rîfin lâm’ını kendisine benzeştirir. Güneş harfleri (hurûfu’ş-şemsiyye) denilen bu harfler şunlardır. Bunlara şemsî harfler de denir:

ت ، ث ، د ، ذ ، ر ، ز ، س ، ش ، ص ، ض ، ط ، ظ ، ل ، ن

Diğer harfler ise ay harfleri (hurûfu’l-kameriyye) adını alır.

Hurûfu’ş- şemsiyye ile başlayan harf-i ta’rîfli kelimelerden örnekler:

الشمس eş-şems “güneş” el-şems değil!

الدهر ed-dehr “dünya” el-dehr değil!

الرمضان er-Ramazân “Ramazan” el-Ramazân değil!

Ay Harfleri (Hurûfü’l-kameriyye)

Bu harflerden biriyle başlayan kelimelerde harf-i ta’rîfte herhangi bir değişiklik olmaz ve el-şeklinde okunur: el-beyt, elhakk,el-yevm ‘gün’vs.

رمضان المبارك ramazânu’l-mübârek “mübarek Ramazan”

لِهذا  li-hâzâ “bunun için”,  لذاته  li-zâtihi “kendiliğinden”,  لمؤلفه li-mü’ellifihi “müellifi tarafından”