Hacivat Ve Karagözün Gerçek Resmi
Türk kültürünün en önemli parçalarından kabul edilen Hacivat ve Karagöz kimdir sorusunun en sık sorulduğu şahsiyetlerdir. Eğlenceli gölge oyunu ve çocukların keyifli zaman geçirdiği etkinliklerde karşımıza çıkan bu ikilinin kim olduğuna daha yakından bir göz atalım!
Geleneksel sanat anlayışının en önemli figürleri olan Hacivat ve Karagöz, Osmanlı Dönemi’nde yaşadığı kabul edilen iki ustadır. Rivayete göre Bursa Ulu Camii inşaatında çalışan Hacivat ve Karagöz’ün yaşadıkları dönem hakkında net bilgiler yoktur. Ancak caminin yapılış tarihi dikkate alındığında yüzyılın sonlarında yaşadıkları kabul edilmektedir.
Hacivat ile Karagöz’ün asırlar sonra bile adının bilinmesini sağlayan Karagöz’ün demircilikteki mahareti ya da Hacivat’ın duvar ustalığındaki becerileri değildir. Elleri nasır tutmuş bu iki ustayı farklı kılan cami inşaatı esnasındaki atışmalarıdır. Çevredeki herkesi güldüren ikilinin sonu maalesef çok da iç açıcı değildir. Sürekli gülüşme ve eğlencelere neden olan ikili kendileri çalışmadıkları gibi başka işçilere de engel olurlar.
Cami inşaatının zamanında bitmemesine neden olan Karagöz ile Hacivat’ın sultana şikâyet edildiği söylenir. Tabii bu şikâyet sonrasında idam kararı ile başları vurulur. Bu hikâyeyi anlatan ‘Hacivat ve Karagöz Neden Öldürüldü’ filmini izlemek ikiliyi daha yakından bilmek adına faydalı olacaktır.
Hacivat Aslında Kimdir?
Hacivat, ilk bakışta bir Türk ismi olarak düşünülmese de Hacivat karakterinin gerçek adı Hacı İvaz’dır. Bursa Ulu Cami yapımında duvar ustası olarak çalışan Hacivat’ın kişisel özelliklerine bakıldığında bilgili ve görgülü bir kimse olduğu söylenebilir. Açık ve anlaşılır belagati sayesinde herkesin anlayacağı dilden konuşur. Üstelik öğretici ve yapıcı konuşmaları ile de dikkat çeker.
Nazik, kibar ve anlayışlı oluşu yetiştirilme tarzının bir sonucu olurken söylemlerinde politik bir yan bulmak da mümkündür. Akıllı olması sayesinde daima olaylardan sıyrılabilen kurnaz bir kimsedir.
Karagöz Aslında Kimdir?
Trakya dolaylarında yer alan Samakol adındaki bir köyden olan Karagöz tıpkı Hacivat gibi Bursa Ulu Camii inşaatında çalışır. Demir ustası olan Karagöz’ün kişisel özellikleri Hacivat ile taban tabana zıttır. Kişisel özelliklerine bakıldığında okumamış ve cahil biri olan Karagöz’ün bu özelliğinin bir sonucu olarak kaba davranışlı olduğundan da söz etmek gerekir. Duygularıyla hareket eden ve çabuk tepki veren Karagöz, meraklı kişiliği ve konuşmadan önce düşünmemesi nedeniyle de dikkat çeker.
Saf olması ve dobra kişiliği nedeniyle Hacivat tarafından sürekli şakayla karışık ezilir. Üstelik kulakları ağır işittiğinden dolayı duymadıklarını uydurur.
Gölge Oyunu ve Hacivat Karagöz
Anadolu kültürünün en önemli unsurlarından bir tanesi olan gölge oyunu bu iki isimle birlikte doğar. Şakalar, düşündüren konuşmalar ve iğneleyici sözlerle gerçekleşen gölge oyununda amaç tamamen izleyiciyi eğlendirmektir. Bu noktada oldukça dikkat çekici olan gölge oyunu çocukların ilgisini cezbeder.
Gölge oyununun geçmişte Ramazan ayında çok sahnelendiği bilinmektedir. Bu bağlamda sünnet törenleri, doğum günleri ve diğer çocuk eğlenceleri için gölge oyunu tercih edilmektedir. Siz de Türk kültürünün en özel olgularından bir tanesi olan gölge oyununun sahnelenmesini mi istiyorsunuz? O halde çocuklarınızı oldukça mutlu edecek bir haberimiz olduğunu söylemek gerekir!
Gölge oyunu ekibimiz ve Hacivat Karagöz sahne ekibi ile eğlencelerinize heyecan katmayı arzu ediyoruz. Sizlerden gelen taleplere uygun bir şekilde hem çocuklarınızı eğlendiriyor hem de kültürel mirasımızın yarınlara taşınmasını sağlıyoruz. İstanbul’da Hacivat Karagöz ekibi kiralamak istiyorsanız bizimle iletişime geçerek ekibimizin organizasyon için planlama yapmasını sağlayabilirsiniz.
İstanbul Hacivat Karagöz ekibimizle sizler için en özel süreçlere imza atacağımızı kesinlikle unutmamalısınız!
"Karagöz ve Hacivat" oyunlarında, Osmanlı İmparatorluğu'nda yaşayan ve toplumun farklı sosyal ve ekonomik katmanlarından gelen tiplerle (kabadayılar, uyuşturucu müptelaları, engelliler vb), İmparatorluk şemsiyesi altında yaşayan çeşitli milletleri temsil eden tiplemelerin (Yahudi, Rum, Arap, Kürt, Acem, Arnavut vb.) hemen hepsi yer alır. Bu tiplemeler temsil ettikleri kitlenin en temel özellikleri (kılık, kıyafet, davranış biçimleri, şarkılar, danslar, maniler vb.) ile ön plana çıkarlar ve perdede göründükleri anda bu özellikleri (işaretleri) ile anında fark edilirler.[3] Bu tiplemeler ve temel özellikleri şunlardır:
- "Karagöz": saçı olmayan başına “ışkırlak” adı verilen şapka giymektedir. Hiçbir zaman işleri düzgün gitmemiş ve gitmeyen Karagöz eğitim almamış cahil bir kişidir. Hacivat'ın ona bulduğu geçici işlerde çalışır. İçi dışı bir, olduğu gibi görünen, tepkilerini çabuk açığa vuran bir halk adamıdır. Halkın sağduyusunu temsil etmektedir. Merttir, cesurdur bu yüzden başı sürekli beladadır. Meraklı, patavatsız ve açık saçık konuşur. Bazen hile yaparak diğerlerini kandırmaya çalışır. Karısı ile sürekli didişir.
- "Hacivat": Yukarıya doğru kıvrık sivri bir sakalı olan Hacivat, kurnaz, içten pazarlıklı bir tiptir. Eğitim almış olduğu bellidir ve her konuda iyi kötü bilgi sahibidir. Herkesin nabzına göre şerbet verir. Karagöze göre daha kültürlü, aklı başında ve güvenilir bir tiptir. Arapça ve Farsça sözcükleri sıkça araya sokuşturduğu süslü bir dille konuşur. Bu nedenle Karagöz onun dediklerini çoğu zaman anlamaz ya da anlamazlıktan gelir. Oyunlardaki gülütler genelde bu söz oyunlarına ve yanlış anlaşılmalara dayanır.
- "Çelebi": İstanbul lehçesiyle konuşan kibar aile çocuğudur. Ailesinden kalan mirasla geçinir. İyi giyinip, güzel konuşur. Şiir okumasını sever.
- "Tiryaki": Uyuşturucu müptelası bir işsizdir. Bu nedenle hep uyuklar. Tütün, nargile, kahve, gibi keyif verici maddelere de düşkündür.
- "Beberuhi": Diğer adları “Altı kulaç” ve “pisbop”tur. Yılışık ve yaygaracı olan bu karakter hızlı hızlı konuşur, işi gürültüye getirir, sık sık ağlar.
- "Kayserili": Asıl adı Mayısoğlu olan karakter, Kayserili şivesiyle konuşur ve genellikle bakkal veya pastırmacı olarak perdede gözükür. Bir işareti de kolundaki yumurta sepetidir.
- "Kastamonulu": Asıl adı “Himmet Dayı” veya “Himmet Ağa” olan bu iri yarı adamın mesleği odunculuktur ve işareti elindeki baltasıdır. Kaba saba bir adamdır ve Kastamonu şivesiyle konuşur.
- "Laz": Tipik işareti elinde taşıdığı kemençedir. Hızlı konuşur, kimseye konuşma fırsatı vermez, çabuk öfkelenir, çabuk sakinleşir.
- "Kürt": Genellikle hamallık ya da bekçilik yapar, şiveli konuşur.
- "Acem" (Püser, Nöker): Ya İran’dan ya da Azerbaycan’dan gelmiştir. Mesleği genelde halıcılık, antikacılık ya da tefeciliktir. Bu zengin tip eğlenceye düşkündür ve etrafına para saçar.
- "Arap": İki farklı türü vardır, ya “Ak Arap” veya “Kara Arap” olarak perdede gözükür. Çoğunlukla halayık, uşak veya deveci rolündedir. Kına, kahve, fıstık satar. Ak Arap'ın diğer adları: Hacı Fitil, Hacı Kandil, Hacı Şamandıra'dır.
- "Arnavut" (Mestan Ağa, Bayram Ağa, Celo Ağa, Recep Ağa, Şaban Ağa, Ramazan Ağa): Bahçıvan, ciğerci, celep, korucu veya bozacı rolündedir. Cahil cesareti vardır. Çabuk öfkelenip hemen silahına davranır, bir kabadayı gibi davranır fakat sıkıyı görünce kaçar.
- "Rumelili" ("Muhacir"): Trakya şivesiyle konuşan ve adı çoğunlukla “Hüsmen Ağa” olan bu tip perdeye pehlivan ve arabacı olarak gelir. Güreşte yenilince mızıkçılık eder.
- "Yahudi" ("Çıfıt"): Korkak, yaygaracı ve geveze olan bu karakter eskici, sarraf veya tefeci olarak perdede gözükür. İnatçı ve pazarlıkçıdır.
- "Frenk" ("Rum"): Türkçe kelimelerin arasında sıklıkla Rumca kelimeler sarfeder. Mesleği çoğunlukla doktor, meyhaneci, terzi ya da tacirdir.
- "Ermeni": Müzik ve şiire düşkündür. Mesleği ya kuyumculuk ya da lağımcılıktır.
- "Çerkez": Başında kalpak ve belinde kılıç vardır.
- "Tuzsuz": Bu kabadayı tiplemesinin asıl adı "Tuzsuz Deli Bekir"dir. Kaba kuvvetine güvenir ve etrafındakilere sürekli çatar, gözdağı verir. Her an kavga çıkarmaya hazırdır.
- "Matiz": Rumca'da matiz sarhoş anlamına gelir. Elinde sürekli olarak şarap şişesi bulunan Matiz tasviri, sarhoş, külhanbeyi vb tipleriyle yaklaşık olarak aynıdır.
- "Zeybek": Adaletsizliğe, haksızlığa ve zulme uğrayanları korumak için halkın içinden çıkarak başkaldıran silahlı bir halk kahramanıdır. Eşkiyaya karşılık olarak da kullanılmaktadır.
- "Zenneler": Oyunun temasına göre farklı farklı rollerde gözükürler. Genelde az konuşurlar. Zenne Karagöz'ün karısı rolündeyse perdede gözükmez sadece sesi duyulur.
- "Çengi": Genelde oyunun sonunda ortaya çıkıp oynayan bu karakterin adı genelde “çengi kız” veya “Afet”tir.
- "Cazu": Uçmak ve insanları farklı kılıklara sokmak gibi doğaüstü yetenekleri olan yaratıklardır. Bir ejderin veya bir küpün üzerine binmişlerdir ve ellerinde yılan şeklinde kamçıları vardır.
- "Cin": Bir diğer doğaüstü bir yaratıktır.
Bunların dışında Osmanlı imparatorluğu sınırları içinde yaşamış her türlü tip perdede yerini almıştır. Bunlardan bazıları: "Rum", "Çingene" "Külhancı", "Pişekâr", "Kavuklu", "Kilci", "Tulumbacılar", "Bekçi", "İmam", "Haham", "Doktor", "Sünnetçi", "Bolulu Aşçı", "Hokkabaz", "Soytarı", "Curcunabazlar", "Köçek", "Cambaz", "Ayvaz Serkis", "Denyo", "Aşık Hasan", "İskele Kâhyası", "Seymenler", "Deliler", "Dansöz", "Bok Ana", "Hımhım", "Kekeme", "Fahişe", "Hermafrodit", "Canan", "Ferhat", "Tahir", "Yaşar (Karagöz'ün oğlu"), "Sivrikoz" (Hacivat'ın oğlu), Hacivat'ın kızı, Sirin'in annesi, Zühre'nin babası vb.[4]
Tiplemelerin gruplandırılması[değiştir kaynağı değiştir]
Yazılı bir metne dayanmayan yani doğaçlama (tulûat) sahnelenen ve bazıları halk efsanelerinden esinlenilen Karagöz oyunlarının otuz kadarı günümüze kadar gelmiştir. Genel olarak "Kâr-ı Kadîm" (eski oyunlar) ve "Nev icad" (yeni oyunlar) olarak iki ana gruba ayrılsalar da tamamının bugüne kalan metinleri Tanzimat sonrası döneme aittir.[9] Belli başlı Karagöz oyunları şunlardır:
|
|
|