Berat Horozu

Tellidir yavrum anam tellidir, tellidir amman 
Denizli&#;nin horozları bellidir
Ötüver de gül ibiğim bir yol ötüver
Geniş olan gam zamanı değildir

Asmam yıkıldı, suyu sıkıldı
Bugün goca gızı görmedim
Canım sıkıldı, amanın canım sıkıldı

Asmam çardaktan, suyu bardaktan
Bi yol atıver de gociman gız
İliman gobekten, amanın iliman gobekten

Telli gelin tüllü gelin geliyor, geliyor amman
Ganat açmış tüylerini beleyor
Ötüver de çil horozum bir yol ötüver
Telli gelin tasasından ölüyor
Tüllü gelin gahırından çürüyor

Özay Gönlüm’ün derlediği bu türkü, ünü sınırlarımızı aşan, 2 bin yıldan daha fazla geçmişi olan Laodikya Antik Kenti’nde kabartmaları bulunan, cüssesi, renkleri, tabiki uzun ve ahenkli ötüşüyle hayranlık yaratan Denizli horozunu anlatır.

Ancak, iddialara kulak verecek olursak, geçen zaman Denizli horozunun ırkını koruyamadığımızı, genetiğinin bozulduğunu gösteriyor. Bu sohbetimizde Denizli horozu yetiştiriciliği yapan Yücel Işık’ın “Saf ırk Denizli horozu yok denecek kadar az” iddiasıyla endişelendik. Dileriz bu söyleşi bundan sonra Denizli’nin simgesi olan horozun korunmasına daha bir ihtimam gösterilmesine vesile olur.

MOTOR BÖLÜMÜ MEZUNU AMA…
Yücel Bey, sohbetimize sizi tanıyarak başlayalım isterseniz…

Denizli doğumluyum. ’de Denizli Endüstri Meslek Lisesi Motor Bölümü’nden mezun oldum. Ancak bizim baba mesleği dişçilik. Ağabeyim (Mesut Işık) diş hekimi. Ben de diş teknisyenliği yaptım bir süre. Ancak gelişen teknoloji mesleği bırakmaya zorladı bizi. Ben de fabrikalarda çalıştım. Birçok yerde bölüm şefliği yaptım. Sonra da emekli oldum.

Denizli horozu merakı emeklilik sonrası mı sardı sizi?

Çocukluğumdan beri Denizli horozlarıyla iç içeyim. Onlarla büyüdüm desem abartı sayılmaz. Evlerin önü bahçeliydi eskiden. Birçok evde kümes bulunurdu. Bizim evde de vardı. Aynı zamanda Denizli horozu yetiştiriyorduk. yıl önce il dışından dostların yoğun şekilde Denizli horozu istemesiyle de yetiştiriciliğe başladım.

BUZDOLABINDAN KULUÇKA MAKİNESİ
Denizli horozu yetiştiriciliğini nerede yapıyorsunuz?

Denizli horozunun, Denizli horozu gibi yetiştirilebilmesi için bazı hususların yerine getirilmesi lazım. Git pazardan Denizli horozu ve tavuğu al, yetiştir ya da Denizli horozu yumurtasını al kuluçkadan çıksın… Öyle değil bu iş. Bir kere iri gövdeli, uzun ötüşlü ve diğer özellikleri taşıyan Denizli horozunu bulmanız gerekiyor üretim için. Sonra Denizli tavuğuyla çiftleştirip elde edeceğiniz yumurtadan çıkacak civcivleri büyüterek Denizli horozu yetiştireceksiniz.

Eğer piyasaya satış yapacaksanız mutlaka bir kuluçka makineniz olacak. Ancak kuluçka makineleri çok pahalı ya da istediğiniz özelliklerde olmuyor. Ben kendim birkaç yıl önce buzdolabından kuluçka makinesi yapmaya başladım. Eski bir buzdolabını ısıtıcı, nemlendirici ve fan gibi özelliklerle kuluçka makinesine dönüştürdüm. Ben, Denizli tavuğu ve horozunu kendi yaptığım kuluçka makinesinde üretiyorum.

Kendim üretiyorum da her zaman kaliteyi yakalamak mümkün olmuyor. Mesela en çok tutulan horozun özellikleri nelerdir? saniye ötsün, iri yapılı olsun ve diğer özellikleri taşısın. Fakat her zaman beslediğiniz Denizli horozu ve tavuğundan elde edilen yumurtadan çıkan civciv istediğiniz sonucu vermiyor. Irkın birkaç nesil öncesine benzeyenler çıkabiliyor. Hiç ummadığınız civciv çok güzel bir Denizli horozu olabiliyor. Çok ümit ettiğiniz civcivler de kümeste tuttuğunuz horoz gibi olmuyor.

HER HOROZ HER KÜMESE KONULMUYOR
Kümesinizde şu anda kaç Denizli horozu ve tavuğu var?

Beş Denizli horozu, 30 Denizli tavuğu var. Özel korumalı bir alan. Kümesin olduğu alana kuşların bile girmemesine özen gösteriyoruz.

Yetiştiriciliği bunlardan aldığınız yumurtalarla mı yapıyorsunuz, dışarıdan da yumurta alıyor musunuz?

Kendime ait kümesten sağlıyorum yumurtaları.Çünkü hangi horoz ile tavuğun çiftleşmesinden nasıl bir civciv elde ediliyor onu bilmeniz gerekiyor. Öyle tavuk ve horozlar rastgele aynı kümese konulmaz. Mevsimi geldiğinde iyi horozlar ile iyi tavukları bir araya getirmek şart.

CİVCİV İÇİN SICAK DÖNEM ŞART
Çiftleşme dönemi var mı?

Şu anda havalar soğuk. Böyle dönemlerde istediğiniz yumurtayı elde edemezsiniz. Çoğu boş olur soğuktan dolayı. Mart’ın ortalarından itibaren havalar ısınmaya başlayınca çiftleşme için uygun ortam oluşur ve Eylül’e kadar devam eder. Yavrunun gelişiminde sıkıntı çekileceği için, Eylül’den sonra istediğiniz kalitede civciv üretmek zorlaşıyor.

İYİ HOROZU NASIL BİLECEKSİNİZ
Size baba bir Denizli horozunun özellikleri nelerdir diye sorsam?

Gözlerden başlar. Bir kere gözler boncuk gibi olmayacak. Yani kenarları kahverengi veya kırmızı, ortası siyah değil, komple siyah olacak. Diğer horozlardan bir farkı da gözlerinin üstü etli değil; kaşlıdır, tüylüdür. Artı gagası farklıdır. Ayaklarının da koyu siyah olması lazım. Gül ibikli horozların bile Denizli horozu olduğunu iddia ediyorlar. Bu alanda çalışmalar yapan Doç. Dr. Demir Özdemir, “Kesinlikle Denizli horozu gül ibik olmaz” diyor. Ya nasıl olacak? Balta ibik… Kuyruk dik, tüyleri parlak olacak. Zaten Denizli horozunun bir özelliği de siyah tüylerin güneş vurduğunda yeşil olmasıdır. Denizlispor’un da yeşil-siyah rengi alması buradan geliyor. Boylu olması gibi daha birçok özelliği seafoodplus.infoi horozunun kendi içinde türleri de var. Demirkırı, pamukkırı, pekmezkefi, al horoz, kürklü gibi…

Bu saydıklarınız içinde en baba Denizli horozu hangisidir?

Bunların hepsinden çok kaliteli Denizli horozu elde edilebilir. Bir al horozdan da saniye, davudi ötebilen horoz elde edilebilir. Demirkırından da çıkabilir. Bu tamamen besleyen kişinin göz zevkiyle ilgilidir. Kimisi demirkırından hoşlanır, kimisi daha fazla beyazı olan pamukkırından, kimisi komple kırmızı olan al horozdan hoşlanır. En iyisi şudur demek zor.

                              _________________________________________________

_________________________________________________

Şunu da söyleyeyim. Bir pamukkırı veya al horozlardan elde edilen civcivlerden bile değişik renkler çıkabilir. Yıllardır karıştığı, melezleştiği için;al horozla çiftleşen tavuğun yumurtasından al horoz çıkacak diye bir şey yok. Hepsi çıkabilir.

DENİZLİ HOROZUNUN IRKI KORUNAMADI
“Melezleşti” diyorsunuz… O zaman biz Denizli horozunun ırkının koruyamadık mı? Saf ırk Denizli horozu yok mu?

Denizlililer olarak bu ilin simgesinin ırkını koruyamamışız. Bunun kıymetini bilenler Sakarya, İstanbul, Antalya’dan ve diğer illerden gelmiş; parayı basın Denizli’nin en iyi horozlarını götürmüş. Bir de biraz daha uzun ötsün diye “berat horozu” ile kırmışlar. Berat, çok güzel bir horozdur, ötüşü de çok güzel. Fakat Denizli horozuyla bir alakası yok. Bembeyaz bir cins. Onunla kırılarak ötüş süresi yükselmiştir ama Denizli horozu ırkının saflığı kırılmış. O nedenle Türkiye çapında saf ırk Denizli horozu yok denecek kadar az.

Bizim de üç yıldır saf ırkı elde edebilmek için bir çalışmamız var. Kan örnekleriyle de desteklenecek bu çalışma en az beş yıl daha devam edecek. Bu çalışmanın sonucunda saf Denizli ırkını geri getiririz diye düşünüyoruz. Doç. Dr. Demir Özdemir’in yürüttüğü bu çalışma biraz zor bir çalışma. Hem imkan hem vakit istiyor.

KİMSE “BENİM DENİZLİ HOROZUM YÜZDE SAFKAN DENİZLİ HOROZUDUR” DİYEMEZ

Şunu mu diyorsunuz? Denizli horozu var ama bunların çoğu saf ırk Denizli horozu ırkından değil…

Yüzde saf ırk diyebileceğimiz çok az. Her Denizli horozu olan saf ırk diye iddia edemez. Bir kan tahlilinde ortaya çıkar zaten. Denizli horozu yüzde saf ırk olsa, ondan elde edilecek civcivlerin deaynı olması gerekmez mi? Ama olmuyor. Bir kırıklık var ki, çok değişik yavrular çıkıyor kuluçkadan.

Ne olmuşta bu ırk bozulmuş?

Her şeyden önce para… Bu tür özel canlıların ırkını koruyabilmek için valilik, belediye gibi kurumların sahip çıkması, destek sağlaması lazım. Diyelim ki elinizde çok güzel bir Denizli horozu var. Buna bakabilmek maliyetli. Yemi, hastalıklara karşı ilaç ve aşıları var. Bir destek olmayınca masrafları karşılamak kolay değil. Bunun altından kalkabilmek için ne yapıyorsunuz? Elinizdeki en iyi horozu satarak ihtiyaçlarınızı karşılıyor, civcivlerden yeniden kaliteli horoz elde etmenin çabasına giriyorsunuz. Ancak her zaman saf ırkı yakalamak mümkün olmuyor.

Horoz yetiştiricilerinin 60 üyeli bir derneği var. Hepsi saf ırk Denizli horozu yetiştirebilmenin çabasında ama bu horozlar ne kadar safkan ırk değil onu önümüzdeki günler gösterecek. Kan örnekleri alınıp tahliller yapıldığında ortaya çıkacak. Ama şu anda hiç kimse “Benim Denizli horozum yüzde safkan Denizli horozudur” diyemez.

GENETİK ÖZELLİKLERİNİN ORTAYA ÇIKARILMASI ŞART
Peki, bu safkan Denizli horozu ırkını Türkiye’de bulma olanağı var mıdır?

Sakarya ve Antalya tarafında, buna Denizli dahil, buralardaki horozların genetik özelliklerine baktığımızda saf ırk Denizli horozu gibi görünüyor. Fakat böyledir diyebilmek için tahliller yapmak gerekir. Boy, renk, ötüş süresi itibariyle çok güzel horozlarımız var. Hakikaten saf denilebilecek kadar. Ama bunu belgeleyebilmek için genetik özelliklerini ortaya çıkarmamız lazım. Bu da zaman istiyor.

HOROZ ALMAK İÇİN NERELERDEN GELİYORLAR
Denizli horozu ilgi duyanlar için bu kenti çekim merkezi yapıyor. Size horoz almak için nerelerden geliyorlar?

Denizli horozu için telefonumda en az numara kayıtlı. Havalar biraz daha ısınsın, Türkiye’nin her bölgesinden aramaya başlarlar bizi, “Yumurta var mı? Civcivler çıktı mı?” diye. Daha çok Artvin, Sakarya, İstanbul ve Antalya’dan talep olur.

Ben bu işe ilk başladığımda bir Denizli horozu meraklısı İstanbul’dan özel aracıyla geldi. Çünkü Türkiye’de canlı hayvan taşınması hala sorun. Onun için özel aracıyla gelip iki horoz, dört tavuk alıp gitti.

ÖZEL ARABAYLA GÖTÜRÜYORLAR
Nedir fiyatı? Kaç liradan başlar, kaç liraya kadar çıkar?

Horozun ötüşüne, rengine, boyuna göre fiyat değişir. 10 saniye ötebilen hediyelik bir horozun fiyatı liradan başlar. Daha sonra ötüş süresine göre ile 2 bin lira arasında değişir. saniye davudi öten bir horozun değeri bin lira.

Bir de buraya kadar gelip alıp gidiyorlar değil mi?

Tabii… Daha önce de ifade ettiğim gibi canlı hayvan karosu sıkıntılı. Adam bin lira para veriyor. Doğal olarak onu sağlıklı bir şekilde götürmek istiyor. Bunu da kendisi yapıyor.

HER İKLİMDE YETİŞİR Mİ?
Denizli horozunu her ortamda, iklimde yetiştirmek mümkün mü?

Denizli ırkı diğer horozlara göre biraz daha nazik ama yetişiyor. Kırmalarının nedeni de biraz daha güçlenmesi için. Artvin’de, Trabzon, Antalya, İstanbul, Sakarya her yerde var. Hemen hemen yer yere uyum sağlıyor. Yeterki düzenli ve temiz kümes olsun, soğukta barınabileceği bir yer olsun, her yerde yetişir.

Denizli horozunu dövüştürüyorlar mı?

Kesinlikle olmaz. Denizli horozu, dövüş horozu değildir. O amaçla isteyen olursa liralık horoza 5 bin lira fiyat biçse de ben vermem.

HOROZ DA TAVUK DA DENİZLİ IRKI OLMALI
Denizli horozunu elde edebilmek için mutlaka Denizli tavuğuyla mı çiftleşmesi gerekiyor?

Denizli horozunun olduğu gibi, Denizli tavuğunun da özellikleri var. Genelde tavukların ayakları pembe, gözleri rengarenk olur. Denizli tavuğunun da gözleri horoz gibi siyahtır. Renkleri de Denizli horozunun özelliklerini taşır. Beyaz olur, kahverengi olur, sarımtırak olur, kırçıllı olur. Bu nedenle mutlaka Denizli tavuğuyla çiftleştirmek gerekir. Yoksa boydan, sesten fark eder. Bir de Denizli horozuna ses veren Denizli tavuğundan elde edilen yumurtalardır. Tavuğunuz iyi olmazsa Denizli horozu ne kadar iyi olursa olsun kaliteli horoz elde etmek zordur. Kuluçkadan çıkacak civcivler istediğiniz kalitede olmaz.

KAÇ AYDA ÖTMEYE BAŞLIYOR
Ötmeye başlaması için ne kadar zaman gerekli?

ayda ötmeye başlar. Yaşını doldurduğunda tam öter. Bir yaşından sonra ötüşünü daha ileriye götürmesini beklemek hayal kırıklığı yaratır. Bir yaşına geldiğinde ne ötecekse öter.

Sağlıklı bir horoz beslemek için neler yapmak gerekiyor?

Aşıları var, onları kullanmak gerekiyor. Yemlerine dikkat edilmeli. Arpa, buğday, mısır gibi karışık yemler vermek lazım. Ötüşünü düzenlemek için yeşil bitkiler önemli. Tere, nane, maydanoz, pırasa gibi bolca yeşillik verilmeli.

İL DIŞINDAN GELEN MERAKLILAR İÇİN SERGİLEME YERİ İSTİYORLAR
Meraklısı bu kadar çok. Peki, Denizli horozunu turizm amaçlı kullanabiliyor muyuz?

Maalesef yeterince kullanamıyoruz. Görsel anlamda birkaç yerde heykeller var ama canlılarıyla temas yok. İl dışından gelenler Denizli horozu ve tavuğunu görebileceği kümesler için Denizli Büyükşehir Belediyesi’ne müracaatımız oldu. Çamlık’taki Hayvanat Bahçesi’nden yer istedik. Yer tahsis edilirse kümes yapmak istiyoruz.

Denizli'deki horoz heykeli

Denizli horozu, Denizli iline özgü, yerel Tavuk Irkları'ndan biri ve horoz ırkıdır. Uzun ve ahenkli ötüşüyle diğer ırklardan ayrılır. Yöre halkının yetiştirmek için uzun öten horozları tercih etmesiyle zamanla kendiliğinden oluşmuş bir ırktır^[1].

Osmanlı zamanında Arnavutluk'tan getirilen uzun öten Berat horozunun Denizli'de yerli ırklarla karışması ile oluştuğu iddia edilmektedir. Fakat vücut yapısı, renk ve görünüş açısından bir benzerlikleri yoktur. Denizli çevresinde çıkarılan MS 2. yüzyıla ait yazıtlarda horoz motiflerine rastlanmaktadır. Denizli horozlarının birinci yıldaki ötüş uzunluğu sn uzunluğundadır^[1].

Canlı ağırlığı ,5&#;kg olan horozların gözleri siyah sürmelidir. Renk, ibik ve vücut yapısına göre üç gruba ayrılırlar.

• Renklerine göre altı tipi vardır: Pamukkır, demirkır, al, siyah, kınalı, kürklü.
• Vücut tipine göre: Yüksek boyun, küpeli, sülün olmak üzere üç tipi bulunur.
• İbik durumuna göre: Dar ibik, geniş ibik tipleri bulunur. Gül ibik tipi zamanla kaybolmuştur.

Horozların ses tonları üçe ayrılır; davudi, ince, kalın. Ötüş niteliğine göre; hüzünlü ses, net ses, dalgalı ses, cırtlak ses olarak dörde ayrılır. Ötüş sırasında vücut şekline göre; Kurt ötüşü, Aslan ötüşü, pus ötüşü, yiğit ötüşü gibi sınıflandırma yapılır^[1]. Kesik-kesik ötüş tipi yalancı ötüş olarak adlandırılır ve makbul değildir^[2].

Tavukları ,5&#;kg ağırlığında, yumurta verimi yıllık adettir. Yumurtlamaya 6. ayda başlarlar. Yumurta ağırlığı gramdır. Tüyleri genelde siyahtır, boyunlarda kirli beyaz, kırçıllı renk bulunabilir. Bacaklar gri, gözler sürmeli ve siyahtır. Civcivleri ilk başta siyahtır. Bir ay sonra tüylerini dökerler, 15 gün tüysüz kaldıktan sonra yeni tüyleri çıkmaya başlar. Yeni tüyleri siyah olanlar tavuk, renkli olanlar horozdur^[2].

Türkiye'de ünü oldukça yayılan Denizi horozu yoğun talep görmekte ve yüksek fiyata alıcı bulabilmektedir^[3][4]. Denizli horozu ırkının korunması ve çoğaltılması için çalışmalar yapılmaktadır^[5].

Kaynakça[değiştir

kaynağı değiştir]