R6sa

Türkiye Araflt›rmalar› Merkezi R.7 Osmanl› Devleti ve Avrupa haritas› R.8 Yerküre Kurtuluflun ‹ki Yüzü: Hakikat ve Siyaset 29 R.9 Rüzgar Gülleri R Kâinat R Ay ve Günefl tutulmas› (Di¤erlerinde hep eksiktir, daha k›ymetli olduklar› için jiletlenerek al›n- m›flt›r.) Bunlar saray nüshalar›ndan seçilmifltir. Tabii sultanî veya erkâ- nî nüshalar. Hangi nüsha kime takdim ediliyorsa ona göre süsleniyor. Bunlar da Cihannüma’da yer alan harita ve flekillerden baz› seçmeler: 30 Notlar 12 Türkiye Araflt›rmalar› Merkezi Kâtip Çelebi’de de koordinatlar, ölçekler, enlem boylam vard›, Mütefer- rika’da da var. fiunu itiraf etmek laz›m ki Kâtip Çelebi’nin üç eserini (Takvîmü’t-te- vârîh, Tuhfetü’l-kibâr ve Cihannüma) basarak onu herkese tan›tan Bas- mac› ‹brahim Efendi’dir. Kâtip Çelebi, dünyadaki bütün bu flöhretini Mü- teferrika ‹brahim’e borçludur. ‹bra- him Müteferrika, Kâtip Çelebi’nin bu üç eserini de adam ak›ll› düzenlemifl; haritalar, zeyller ve ekler ilave ederek bunlar› ’lardaki ça¤dafl› oldu¤u seviyeye getirmifl ve Kâtip Çelebi’ye bu flerefi sa¤lam›flt›r. Kâtip Çelebi’nin yirmi üç tane ese- ri var. Bugün on dokuzu mevcut. On sekizdi; ‹hsan Hocam Aritmetik kitab›- n› buldu, say› on dokuza yükseldi. Bu keflifler devam edebilir. Çünkü Kâtip Çelebi eserlerine “benim kitab›m” diye R.4 Kâtip Çelebi’nin kendi yazm›yor. Yani kendisinden sonra hatt› olan Cihannüma R.5 Cihannüma’da yer alan haritan›n ’de ‹. Müteferrika taraf›ndan bas›lan versiyonu Kurtuluflun ‹ki Yüzü: Hakikat ve Siyaset 23 nüshan›n sahibi olanlar “bu Kâtip Çelebi’nin hatt›d›r, bu Kâtip Çelebi’nin flu eseridir” diyor. fiu ana kadar müellif nüshalar› dahil olmak üzere onun kendi ismini yazd›¤›, benim dedi¤i bir fley ç›kmad›. ‹mza yok zaten, mühür bile henüz görülmüfl de¤il. Kâtip Çelebi’nin eserlerini, kendi devrindeki ilim anlay›fl›na ve özel- likle Keflfü’z-zünûn’daki ilimler taksimine göre grupland›rmak en do¤- rusudur. Bugün bilimleri biliyorsunuz üç ana bafll›kta fen, sa¤l›k, sos- yal diye özetliyoruz. Geçmiflte böyle bir s›n›flama yoktu. Sa¤dan sola pek çok fley de yaz›labiliyordu. Biz de Kâtip Çelebi’nin eserlerini tasnif edecek olursak tarihte 6, co¤rafyada 4, siyasette 3, antolojide 3 (antolo- ji dedi¤imiz ilm-i muhâdarât), biyografi ve bibliyografyada 2, matema- tikte 1 çal›flmas› -flu an için- mevcut bulunmaktad›r. Ayr›ca kendi sahip oldu¤u baz› müelliflerin nüshalar›n› kendi kalemiyle, ald›¤› notlarla zenginlefltirdi¤i 3, kopya etti¤i ancak bunu da derkenarlara bo¤du¤u 2 çal›flmas› mevcuttur. Kâtip Çelebi’nin sahip oldu¤u nüshalar her an ç›- k›yor. Tasnifi yap›lmam›fl yazmalar aras›nda veya yeni yap›lan tasnifler- de ç›k›yor. En son Gottfried Hagen Sipahîzâde’nin Kâtip Çelebi’ye ait Ev- zahü’l-mesâlik nüshas›n› Hollanda-Leiden’de bulmufltu. Keflfü’z-zünûn da Kâtip Çelebi’nin kendi hatt› ile mevcuttur. fierefet- tin Yaltkaya ve Kilisli R›fat Bilge eseri bu nüsha temelinde neflrettiler. Kâtip Çelebi’ye ait Tezkiretü’fl-flu‘arâ nüshas›nda da Kâtip Çelebi’nin yaz›lar› sa¤l› sollu yer almakta. (Bkz. R. 6) Sa¤da derkenarda fiah ‹sma- il diye bafllayan yaz›lar da Kâtip Çelebi’nin. Di¤er eserlerden al›p bura- ya aktard›¤›, ikmal etti¤i notlar bunlar. Kâtip Çelebi’nin üslubu nüsha üzerinde notlar toplamak. Sonra bunlar bir esere do¤ru ilerliyor. Eserlerini k›sa tan›t›mlarla anlatmaya çal›flaca¤›m. ‹lm-i muhâdarât- dakiler biyografik ve bibliyografik eserleri için malzeme toplarken me- rak sâikiyle al›p bir araya getirdi¤i notlar. Neler var? Mesela Dürer-i Müntesire’de gizli s›r, hasta ziyareti, satranç, fliiri kötüleme, haz›r cevap, havf u recâ, kanaat, sa¤l›kl› olman›n flartlar›, Kelam ilminin faydas› za- rar›, anne karn›ndaki cenin meselesi gibi bafll›klar var. Kendisi için top- lad›¤› notlar bunlar. Tuhfetü’l-ahyâr tam bir muhâdarât kitab›d›r, derlemedir yine. Ço¤u Arapça, pek az› Türkçe ve Farsça’d›r. Çeflitli anekdotlar, menk›beler, fli- irler, f›kralar, atasözleri, bilmeceler içermektedir. Tuhfetü’l-ahyâr da 24 Notlar 12 Türkiye Araflt›rmalar› Merkezi R. 1 Kâtip Çelebi’nin kabrinin ’lü y›llarda çekilmifl bir foto¤raf› ’lu y›llarda bile durdu¤unu göstermesi bak›m›ndan çok önemli. Kâtip Çelebi gibi Mîzânü’l-hakk’› yazm›fl, epey tart›flmal› konulara gir- mifl, yani ilm-i siyasete dalm›fl birisinin mezar›n›n durmas› kendisine itibar edildi¤inin iflaretidir. Baz› sadrazamlar›n dahi mezarlar›n› bula- m›yoruz. Bir sonraki devirde bir muhalif rüzgar o mezarlar› uçuruyor. Kâtip Çelebi’nin mezar›n›n durmas› bile bafll› bafl›na Osmanl›lar’›n ona itibar ettiklerini gösteriyor. Bir de ’da Eyice’nin çekti¤i foto¤raf var. (Bkz. R. 2) Art›k tafl›n›n yar›s› k›r›lm›fl, da¤›lm›fl durumda. Hazirenin yerini söylemeyi unuttum. Unkapan›’na inerken, sa¤ tarafta fiebsafâ Kad›nefendi Camii’nin biraz üstünde yer al›yor Kâtip Çelebi’nin meza- r›n› da içeren hazire. ’te Kâtip Çelebi için yeniden mezar yapt›r›l›yor. (Bkz. R. 3) Meza- r›n kitabesini Adnan Ad›var’›n yazd›¤› rivayet edilir. Kâtip Çelebi’nin ölümünün y›ldönümüydü. Bu mezar da, y›ldönümü çerçevesin- de bafllanan haz›rl›klar›n sonucu. Peki o mezar onun mu de¤il mi? Se- mavi Eyice “onun de¤il” diyor. “Oraya bir mezar yapt›lar ama alt›nda o yok” diyor. Yeni mezar tafl› böyle. yazm›fllar ama ’te dikildi¤i- ne dair kesin bilgilerimiz var. Enteresan olan, Osmanl›ca tafltaki yaz›lar- Kurtuluflun ‹ki Yüzü: Hakikat ve Siyaset 19 R.3 ’te Kâtip Çelebi için R.2 Kâtip Çelebi’nin kabirinin ’da S. Eyice taraf›ndan çekilen foto¤raf› yap›lan mezar dan hiçbirini okuyam›yoruz. Bizim kanaatimiz, yani ulaflt›¤›m›z netice Kâtip Çelebi’nin kabrinin ayn› oldu¤u fakat fiair Necati’nin onun yan›na tafl›nd›¤› fleklinde. Yan›nda fiair Necati için haz›rlanan mezartafl› var. Müfit Yüksel’i tan›rs›n›z, o bu hususlar› epey araflt›r›yor. Bu onun tespi- ti. Çünkü fiair Necati’yi takip etmifl bulmufl, “fiair Necati buraya tafl›nd›” diyor. Ben de ona kat›l›yorum. Yani Kâtip Çelebi yerinde duruyor bence. fiimdi eserlerinden önce kiflili¤inden, flahsiyetinden biraz bahset- mek istiyorum. Söyledi¤im gibi Kâtip Çelebi devrin ulemas› taraf›ndan be¤enilen, takdir edilen, sevilen bir flahsiyet. Viflnezâde’nin bildirdi¤i- ne göre -Viflnezâde’den bahsetmifltim: Rumeli kazaskeri ve Yahya Efendi’nin ye¤enidir. Kâtip Çelebi’nin terekesinden pek çok müellif hatt›n› sat›n alm›flt›r, çok iyi bir koleksiyonu vard›r- Kâtip Çelebi, gay- ret sahibi, güzel huylu, az konuflan bilgin yarad›l›fll› biri idi. Ço¤u za- manlarda perhiz üzereymifl. Salih ve mütedeyyin diyorlar, ilim ve ma- rifet ehli diyorlar. Yine Kâtip Çelebi’yle ça¤dafl olan Uflflâkîzâde onun için yazd›¤› fliirlerde vas›flar›n› aktar›yor. Kâtip Çelebi’nin rindle de zâ- hidle de uyum içerisinde oldu¤unu belirtiyor. Her iflte ahengi gözetti¤i- ni söylüyor. Yiyip içmeye meyilli olmad›¤›n›, ama en önemlisi küçükle küçük, büyükle büyük oldu¤unu ifade ediyor. Kâtip Çelebi kendi ifade- sine göre “Hanefî mezhebinde ve ‹flrakî” meflrebindedir. Tabii “‹flrakî” 20 Notlar 12

nest...

67191 67192 67193 67194 67195