Türkiyede Esen Rüzgarlar

Atmosferdeki hava kütlelerinin akışı, değişik hızda ve kuvvette hava hareketi yaratır. Bu durum, rüzgar, kasırga ve fırtına oluşumuna yol açar. Yüksek bölgelerden gelen hava akışı, havada basınç oluşturmak için alçak basınçlı bölgelere gelerek rüzgar yönleri belirlemelerine neden olur. Ortalama hızda esen rüzgarlar, farklı varyasyonlara sahip esintiler yaratır. Her biri ayrı özelliklere ve isimlere sahiptir. Rüzgar yönleri ve isimleri nelerdir işte cevabı…

Rüzgar ve Yönleri Nasıl Oluşur?

Rüzgar, sıcaklık ve basınç farklılıklarının etkisi altında ortaya çıkar. Hava kütlelerin maruz kaldığı basınç ile paralel olarak hız, şiddet ve yön değiştirir. İki hava kütlesi arasındaki basınç farkı ne kadar büyük olursa rüzgar da o kadar büyük olur. Aksine, basınç sabit kalırsa (barometrik basınç), rüzgarlar zayıf kalır.

Yatay hava akımları, ortalama olarak dikey olanlardan çok daha büyüktür. Ortalama dikey rüzgar hızı, yatay hız için 10 m / s'ye kıyasla saniyede birkaç on santimetreyi geçmeyecektir. Bununla birlikte, yerel ölçekte, önemli yer şekillerinin varlığında ve konvektif sistemlerin içinde, 40 m / s'ye kadar aşırı değerlere ulaşabilir.

Rüzgarların özellikleri, aşağıdaki faktörlere bağlıdır:

funduszeue.info basıncı

2.Rüzgar enerjisi

funduszeue.info gazın yoğunluğu

Kuvvete ve yöne bağlı olarak, rüzgar şu şekilde sınıflandırılır:

1.Yüksek hızlı rüzgarların veya rüzgarların kısa patlamaları

2.Güçlü rüzgarlar veya fırtına

funduszeue.info süreli rüzgarlar

Rüzgar Yönleri ve İsimleri Nelerdir?

Türkiye'de görülen rüzgar yönleri ve isimleri aşağıda verildiği gibidir.

Poyraz

Bu rüzgarın yönü, Kuzey (N) = Yıldız Kuzeydoğu (NE) olarak gösterilir. Kuzeydoğudan (Rusya ve Balkanlar) başlayarak Adriyatik Denizi'ne, daha sonra Karadeniz, Yunanistan ve Türkiye üzerinden geçen rüzgardır. Özellikle kış mevsiminde oldukça sert ve soğuk bir hava dalgası meydana getirir. Kaynağı kuzeydoğu olduğu için beraberinde kar yağışını da getirir. Sertliği ve hızı, Karadeniz'in sahip olduğu basınç farklılığına göre değişir.

Lodos

Güney (S) = Kıble Güneybatı (SW) yönü ile Lodos, Poyraz'a göre daha sıcak bir etkiye sahiptir. Türkiye'ye güneybatıdan gelir ve bazı dönemlerde yağış bırakır. Hızı genellikle, 50 ve 60 Knots arasındadır. Özellikle yağmurlu havalardan sonra, sıcak bir hava dalgasının ortaya çıkmasına neden olur. Kış mevsiminin sonlarında ve ilkbaharda, karların erimesini sağlar. Bu durum engebeli bölgelerde, sel ve su baskınlarını oluşturur.

Keşişleme

Keşişleme rüzgarının yönü, Doğu (E) = Gündoğusu Güneydoğu (SE) şeklindedir. Güneydoğu ve Ortadoğu ülkelerinden esen sıcak ve kavurucu etkili rüzgarlardır. Ülkemizde en çok Güneydoğu ve İç Anadolu bölgesinde etkili olur.

Karayel

Yönü, Batı (W) = Günbatısı Kuzeybatı (NW) olan Karayel'in çıkış noktası, Kuzeybatı'dır. Kuzey Balkanlar ve Rusya'da meydana gelen alçak basıncın neden olduğu rüzgar türüdür. Fön rüzgarı özellikleri taşıyan Karayel, yüksek bölgelerden aşağıya doğru ısınarak eser. Hakim olduğu bölgelerde, kurak ve sıcak bir havanın oluşmasına neden olur.

Meltem

Kuzeybatıdan başlayarak Akdeniz sahillerini etkisi altına alan Meltem, Temmuz ve Ağustos aylarında yoğun olarak görülür. Özellikle, Doğu Akdeniz alçak basınç merkezi haline geldiğinde kendini gösterir. Hız olarak en fazla 15 ve 30 Knots'a çıkar. Bilinen bir diğer adı ise İmbat'tır. Öğleden sonra kuvvetlenmeye, akşam ise zayıflamaya başlar.

Kıble

Sıcak ve çok nemli olan bu rüzgar, güneyden geldiği için Kıble adını almıştır. Kıble, Akdeniz'de alçak basınç meydana geldiğinde meydana gelir.

Gündoğusu

Soğuk ve kuru olmasıyla bilinen Gündoğusu, adından da anlaşılacağı üzere doğudan eser. Kafkaslarda yüksek basınç oluştuğu zaman, Türkiye'ye giriş yaparak özellikle Doğu Anadolu'yu etkiler. Bu rüzgarın bir diğer özelliği de yağışları kesmesidir.

Günbatısı

Marmara ve Karadeniz bölgesinde oluşan alçak basınç, Günbatısı rüzgarının oluşmasına zemin hazırlar. Beraberinde yağışları da getiren bu rüzgar, sıcak ve nemlidir.

Rüzgarlar

Rüzgâr, basınç farkına bağlı olarak oluşan yatay hava hareketidir. Rüzgârlar, yüksek basınç alanlarından alçak  basınç alanlarına doğru hareket eder.

Meteorolojide Kullanılan Alet ve Cihazlar bölümüne bakabilirsiniz)

Rüzgârların bazı coğrafi olayların meydana gelmesinde önemli etkileri vardır. 
*Estiği-oluştuğu enleme göre sıcaklığı ya düşürür ya da arttırmasını sağlar, 
*Bulutları taşıyarak yağışların oluşmasını sağlar,
*Hızı yüksek rüzgârlar  hasarlara yol açar, ekonomik kaynaklı zararlar verir,
*Sıcaklığı taşıyarak tarım ürünlerini olgunlaşmasını sağlar,
*Enerji elde edilmesinde kullanılır,
*Deniz turizmine olumlu-olumsuz etkileri vardır,

Rüzgârların yönünü belirleyen etmenlerin başında; basınç merkezlerinin konumu, Dünya’nın  günlük hareketi ve yer şekilleri etkiler.

*Basınç mekezlerinin konumu: Rüzgâr, yüksek basınç (YB) alanlarından alçak basınç (AB) alanlarına doğru eser.

*Dünya’nın  günlük hareketi: Günlük harekete bağlı olarak rüzgârlar; Kuzey Yarım Küre’de  sağa, Güney Yarım Küre’de sola doğru sapar.(Coriolis kuvveti, yer kürenin yüzeyi üzerinde hareket eden havayı, kuzey yarım kürede saat yönünün sağına, güney yarım kürede soluna saptırır)

Rüzgârın hızını basınç farkı, basınç merkezleri arasındaki uzaklık, sürtünme ve Dünya’nın günlük hareketi etkiler.

*Basınç farkı:Yüksek basınç ile alçak basınç arasındaki fark  ne kadar fazla ise rüzgâr o kadar hızlı eser.

*Basınç merkezlerinin birbirine uzaklığı-yakınlığı: Yüksek basınç merkezi ile alçak basınç merkezi arasındaki uzaklık arttıkça rüzgârın hızı azalır tersi durumda ise rüzgarın hızı artar.

*Yeryüzü şekilleri: Yeryüzünde dağlar-özellikle sıra dağlar, orman örtüleri, binalar, engebeli araziler sürtünmeden dolayı rüzgârların hızını azaltır. Denizlerde, çöllerde ve ova gibi düz alanlarda rüzgârlar daha hızlı  eser.

*Dünya'nın günlük hareketleri: Günlük hareketten dolayı rüzgârlar sapmaya uğrar, yol uzar ve rüzgârların hızları azalır.

SÜREKLİ RÜZGARLAR VE ÖZELLİKLERİ

- Alizeler, DYB alanlarından (30° enlemleri) TAB alanına (Ekvator) doğru eserler,

- Dünya'nın dönüşünden dolayı Kuzey Yarım Küre’de sağa, Güney Yarım Küre’de ise sola saparlar, yani Kuzey Yarım Küre’den kuzeydoğudan, Güney Yarım Küre’den güneydoğudan eserler.

- Alizeler her iki yarım kürede yıl boyunca doğudan batıya doğru hareket eder. Bu özelliklerinden dolayı bu rüzgârlara ticaret rüzgârları da denilmiştir.

- Üst alizeler (ters alizeler), tropikal bölgelerde troposferin üst kısımlarında 30⁰ kuzey-güney enlemlerine doğru eserler ve 30° enlemlerinde Dünya'nın dönüşüne sıkışmaya bağlı olarak alçalarak dinamik yüksek basınç alanı oluşturarak bu yerlerde çöllerin oluşmasına sebep olurlar.

-  Deniz üzerinde esen Alizeler, dağlara çarptıklarında ve buradan yamaç yukarı estikleri zaman bol yağmur bırakırlar. Bu özelliklerinden dolayı Tropikal bölgede karaların doğu kıyılarına bol yağış bırakırlar.

- Batı rüzgârları, DYB alanlarından (30° enlemleri), DAB alanlarına (60° enlemleri) doğru eserler,

- Bu rüzgârlar, Dünya’nın günlük hareketinden dolayı Kuzey Yarım Küre’de genellikle güneybatıdan, Güney Yarım Küre’de ise kuzeybatıdan eserler,

- Kutup rüzgârları, TYB alanlarından (90° enlemleri) DAB alanlarına doğru eserler,

- Oldukça soğuk ve kurudurlar,

- Bu rüzgârlar, Dünya’nın günlük hareketinden dolayı Kuzey Yarım Küre’de genellikle kuzeydoğudan, Güney Yarım Küre’de ise güneydoğudan eserler,

- 60⁰ enlemlerinde Batı rüzgârlarıyla karşılaştıkları yerlerde cephe yağışları oluştururlar.

- Karaların ve denizlerin farklı ısınma-soğuma özelliklerinden doğan mevsimlik (muson) rüzgârlardır. 
- Yaz ve kış mevsimlerinde oluşan basınç farkından dolayı yön değiştirdikleri için Yaz Musonu- Kış Musonu olarak adlandırılırlar.
-  Bu rüzgârlar en tipik hâliyle Güneydoğu Asya’da görülür.
- Yıl içinde Asya Kıtası ile Hint Okyanusu’nun farklı ısınmasına bağlı olarak meydana gelir.
 Yaz ve kış musonu olarak ikiye ayrılır.

- Yaz musonu, yaklaşık altı ay boyunca denizden veya okyanustan karalara doğru funduszeue.info zaman Asya kıtası sıcaktır dolayısıyla alçak basınç alanı oluşturur- Hint okyanusu ise nisbeten serindir ve yüksek basınç alanı oluşturur. Bundan dolayı Hint Okyanusu üzerinden Asya Kıtası’nın güneydoğu kıyılarına doğru esmeye başlar ve  bol yağış bırakır. Bu özelliği ile bu bölgede yaşayan insanların yaşam faaliyetlerinde belirleyici rol oynar.

Kış musonu, yaklaşık altı ay boyunca karalardan denizlere veya okyanuslara doğru eser. Bu zaman Asya kıtası serindir dolayısıyla yüksek basınç alanı oluşturur- Hint okyanusu ise sıcaktır ve alçak basınç alanı oluşturur. Bundan dolayı Asya kıtası üzerinden Hint Okyanusuna  doğru esmeye başlar. Kuru özelliklidir.

- Fön rüzgârları, dağları aşarak alçalan hava kütlelerinin hız ve sürtünmeye bağlı olarak ısınması ile oluşan sıcak ve kuru rüzgârdır.
 - Hava kütleleri yamaçtan yükselirken yağış oluşumu gerçekleşebilir. Bu hava kütleleri; yükseltileri aştıktan sonra aşağı yönlü harekete geçince, nem taşıma kapasitelerinin genişlemesine bağlı olarak yağış oluşturamaz. 

- Bu rüzgârlar, etkili olduğu yamaçlarda sıcaklığı arttırarak havanın kurumasına neden olur.

- Normal koşullarda yükseldikçe her metrede 0,5 °C azalan sıcaklık değerleri, bu rüzgârların etkili olduğu  yerlerde aşağı doğru her metrede 1 °C artar.

- Yazın etkili olduğu yerlerde kuraklığa, orman yangınlarına, tarım ürünlerinin erken olgunlaşmasına ve verimin düşmesine neden olur.

- Etkili oldukları yerlerde solunum yolu rahatsızlıklarına (astım, bronşit, nefes darlığı vb.) neden olabilir.

- Dağlık bölgelerde kar örtüsünün erken kalkmasına bağlı olarak hayvancılık faaliyetlerini olumlu etkiler.

- Bu rüzgarlara Kuzey Amerika'da ise şinok(chinook) adı verilir.

Kasırgalar;Sıcak kuşakta aşırı ısınan havanın ani yükselmesi sonucu oluşur. Okyanus üzerinde oluştuğu için yağışla birlikte karaya vurur ve büyük zararlar verir. Hızları bazen km/s bulan kasırgalar özellikle ilkbahar ve yaz mevsimlerinde görülür. Bu rüzgarlar çeşitli isimler almışlardır.
Tropikal kuşakta okyanuslar üzerinde  oluşan ve karalara doğru etki eden bu rüzgarların hızları çok fazladır. Bu rüzgârlara Asya Kıtası’nda tayfun (Çince büyük rüzgâr), ABD’de tornado (İspanyolca dönen rüzgâr, hortum), Meksika Körfezi’nde ve Antiller’de de hurricane (horikeyn) adı verilmiştir