T.C. MİLLÎ EĞİTİM BAKANLIĞI MEGEP (MESLEKÎ EĞİTİM VE ÖĞRETİM SİSTEMİNİN GÜÇLENDİRİLMESİ PROJESİ) AHŞAP TEKNOLOJİSİ ELDE DELİK DELME ANKARA Milli Eğitim Bakanlığı tarafından geliştirilen modüller; • Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığının tarih ve sayılı Kararı ile onaylanan, Mesleki ve Teknik Eğitim Okul ve Kurumlarında kademeli olarak yaygınlaştırılan 42 alan ve dala ait çerçeve öğretim programlarında amaçlanan mesleki yeterlikleri kazandırmaya yönelik geliştirilmiş öğretim materyalleridir (Ders Notlarıdır). • Modüller, bireylere mesleki yeterlik kazandırmak ve bireysel öğrenmeye rehberlik etmek amacıyla öğrenme materyali olarak hazırlanmış, denenmek ve geliştirilmek üzere Mesleki ve Teknik Eğitim Okul ve Kurumlarında uygulanmaya başlanmıştır. • Modüller teknolojik gelişmelere paralel olarak, amaçlanan yeterliği kazandırmak koşulu ile eğitim öğretim sırasında geliştirilebilir ve yapılması önerilen değişiklikler Bakanlıkta ilgili birime bildirilir. • Örgün ve yaygın eğitim kurumları, işletmeler ve kendi kendine mesleki yeterlik kazanmak isteyen bireyler modüllere internet üzerinden ulaşılabilirler. • Basılmış modüller, eğitim kurumlarında öğrencilere ücretsiz olarak dağıtılır. • Modüller hiçbir şekilde ticari amaçla kullanılamaz ve ücret karşılığında satılamaz. İÇİNDEKİLER GİRİŞ ÖĞRENME FAALİYETİ-1 seafoodplus.info KOLLARIYLA DELİK DELMEK Matkaplar Tanımı ve Önemi Delik Delmede Kullanılan Ağaç Matkaplarının Başlıca Çeşitleri Salyangoz Matkabı Merkezli Matkaplar Dalıcı Matkaplar Helisel Matkaplar Forstner Matkabı Tıkaç Matkabı Havsa Matkapları Pah Matkabı Panjur Matkabı Kaşık Matkabı Köşeli Delik Matkabı Ayarlı Daire Matkabı Matkap Dayamaları Kavela Mastarı Kesici Matkaplarla Çalışma Çalışırken Dikkat Edilmesi Gereken Hususlar Matkapların Bilenmesi Çelik (Elmas Uçlu) Matkapların Bilenmesi Matkap Kolları ve Ayar Aparatları Tanımı Matkap Kolları Derinlik Ayar Aparatları Derinlik Ayar Aparatlardan Başlıcaları Şunlardır Delme Aletlerinin Bakımı ve Korunması Aparatlar UYGULAMA FAALİYETİ ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME UYGULAMALI TEST ÖĞRENME FAALİYETİ– 2. PNOMATİK VEYA ELEKTRİKLİ EL DELİK MAKİNELERİYLE DELİK DELMEK 45 Kompresörler Pistonlu Kompresörler Vidalı Kompresörler Rotorlu Kompresörler Turbo Kompresörler Hava Kazanları Mobilya Atölyelerinde Kullanımı ve Bakımı i Basınçlı Hava Tesisatı Elemanları Şartlandırıcı Birimi Filtre Basınç Ayarlayıcı Yağlayıcı Boru Şebekesi Kullanılan Semboller Özellikleri Pnomatik El Delik Makineleri Elektrikli ve Şarjlı El Delik Makineleri Elektrikli El Breyizleri Şarjlı (Akülü) El Breyizleri UYGULAMA FAALİYETİ ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME UYGULAMALI TEST MODÜL DEĞERLENDİRME CEVAP ANAHTARLARI ÖNERİLEN KAYNAKLAR KAYNAKÇA ii AÇIKLAMALAR AÇIKLAMALAR KOD M ALAN Ahşap Teknolojisi DAL/MESLEK Ahşap Teknolojisi Alan Ortak Dersi MODÜLÜN ADI Elde Delik Delme Elde delik delme bilgi ve becerisini uygulama MODÜLÜN TANIMI yaparak öğrenme materyalidir. SÜRE 40/32 ÖN KOŞUL YETERLİK Elde delik delmek. Genel Amaç Gerekli ortam sağladığında; düzgün, ölçüsünde, kurallara uygun olarak elde delik delme işlemi yapabileceksiniz. Amaçlar MODÜLÜN AMACI 1. Uygun matkap ve matkap kolu kullanarak, ahşap malzemeye düzgün, ölçüsünde, kurallara uygun elde delik delebileceksiniz. 2. Düzgün, ölçüsünde, kurallara uygun bir şekilde Pnömatik ve El Delik Makinelerinin matkaplarını söküp takabilecek, el makinesinde delik delme işlemi yapabileceksiniz. EĞİTİM ÖĞRETİM ORTAMLARI VE Mobilya atölyesi donanımı sağlanmalıdır. DONANIMLARI iii 4 GİRİŞ GİRİŞ Sevgili Öğrenci, Ahşap teknolojisi alanı işlevsel değerleriyle mekânların kullanışlığını, estetik değerleriyle de yaşadığımız ve çalıştığımız yerlerin sıcak, sevimli ve renkli bir ortam haline gelmesini sağlar. Bu alan sanatı ve tekniği birleştirerek ürünü ortaya çıkarır. Alanda ahşap ve ahşap ürünleriyle birlikte boya, renk, cam, plastik, çelik ve metal gibi gereçler de kullanılmaktadır. Türkiye’de bu sektör hızla gelişmekte ve büyümektedir. Ülkemizde küçük ve orta ölçekli işletmeler giderek şirketleşmekte ve bu alanda ciddi miktarda elemana ihtiyaç duyulmaktadır. Gelişen ahşap sanayi ile beraber uygulama için gerekli olan konstrüksüyon teknikleride gelişmiş ve çeşitlenmiştir. Ahşabı birleştirmede kullanılan konstrüksüyonlar birleştirmenin sağlamlığı kadar estetiği için de önemli bir özelliktir. Teknolojinin getirdiği pratiklik ve kolaylık ahşap birleştirme tekniklerine çeşitlilik kazandırmıştır. Bu modülde iş parçalarına elde delik delme işlemleri ( menteşe yuvalarını delme, deliklere havşa açma, kulp deliklerini delme gb.) amaçlanmıştır. Böylece zamandan tasarruf sağlanmış olacak; zaman, sermaye ve işgücü kaybı önlenecektir. Modüldeki bilgiler sayesinde çok daha geniş iş imkânları ve kalite elde edeceksiniz. Dolayısıyla sektörün istediği nitelikteki teknik eleman ihtiyacını karşılamış olacaksınız. Elde delik delme şu anda birçok işletme ve üretici tarafından imalatta kullanılmaktadır. İşletmelerin taleplerine göre bu konstrüksüyonun özellikleri sürekli geliştirilmekte ve kullanım alanları artmaktadır. Bu modül sonunda modülü başarı ile alan öğrenci elde delik delerek delik delme işlemini yapabilecektir. Delik delerek iş parçalarını birleştirme, menteşeleri bağlama kulpları takma, yama yapma gb. İşlemler konstrüksüyonun kolaylığı, sağlamlığı, ucuz ve pratik oluşu üretimde kullanımını kaçınılmaz kılmaktadır. Elde delik delme işleminde kullanılacak el aletleri, el makineleri havalı (pnömatik) sistemler, şarjlı el makinelerini de bu modülle öğrenip uygulayarak kullanabilir yeterliliğe geleceksiniz. Elde delik delme işlemini yaparken kullandığınız matkapların, el aletlerinin ve makinelerin; özelliklerini, çeşitlerini, bakımını, bilenmesini ve elde delik delme için ayarlanmasını da öğreneceksiniz. Elde delik delmede kullanılan matkapların çeşitlerini özelliklerini kullanma yerlerini ve matkap yardımcı aparatlarını da bu modülle öğrenerek kavrayacaksınız. Bu modülü başardıktan sonra elde delik delme uygulamasını yapabilecek matkapları tanıyarak, matkap kollarını, matkap bilemeyi, matkap el makinelerini ve kompresörleri ayarlayıp kullanabilir duruma geleceksiniz. 1 2 ÖĞRENME FAALİYETİ-1 ÖĞRENME FAALİYETİ-1 AMAÇ Delik Delme Makinelerini ve gereçlerini tanıyarak doğru olarak kullanarak elde delik delme işlemini yapabileceksiniz. ARAŞTIRMA Bölgenizde bulunan işletmelerde kullanılan delik delme makinelerini araştırınız ve özelliklerini öğreniniz. Internet sitelerinden Delik Delme Makineleri, gereçleri ve kullanıldığı işletmeleri inceleyiniz. Ders öğretmeninden aldığınız ders notlarını öğrendiğiniz bilgileri uygulayınız. seafoodplus.info KOLLARIYLA DELİK DELMEK Matkaplar Tanımı ve Önemi Matkaplar dairesel delikler açan kesici takımlardır. Diğer bir tanımla silindirik veya köşeli deliklerin delinmesi, açılmış deliklerin genişletilmesi, delik ağızlarına havsa açma, silindirik kavela çıkarma ve kavela başlarına pah kırma gibi işlemlerde kullanılan kesicilere genel olarak matkap adı verilir. Delik delme işlemi, bir eksen etrafında dairesel hareketle yapılan kesme sonucunda gerçekleştirilir. Matkaplar, kullanma yerlerine göre değişik biçimlerde bulunmakla birlikte, delik delme işlemini gerçekleştirecek matkapların (kesicilerin) tamamı veya bir kısmı özel takım çeliğinden yuvarlak çubuklar şeklinde yapılmışlardır. Resim Çeşitli matkaplar 3 Delik Delme İşleminin Aşamaları Şunlardır • Merkezleme: Delme işlemi süresince matkap eksenini delik ekseni ile aynı doğrultuda, tutabilecek ve matkabın ilerlemesini sağlamak üzere uç kısmı özel olarak vidalı veya sivri uç şeklinde biçimlendirilir. • Ön kesici: Kesici ağızdan önce, delik çemberi üzerinde ağacı çizerek deliğin düzgün ve temiz delinmesini sağlamak üzere matkabın uçunda kesici uçlar bulunur (Bu kesici uçlar bazı tip matkaplarda bulunur.). • Kesici ağız: Esas delme işini gören kısımdır. Matkabın uçunda dönerek kesme yapan kesici ağızlardır. • Talaş boşaltma: Delme işlemi sırasında kesici ağızların delik içinde keserek kopardığı talaşların sıkışma veya sürtünmeye meydan vermeden dışarı atılması gerekir. Bu işlem gövde boyunca matkap üzerine açılan oluk veya helezon şeklindeki kanallarla sağlanır. • İlerleme: Matkap döndürme aparatına üstten, delik ekseni doğrultusunda yeterli derecede uygulanacak bir baskı kuvveti ile sağlanır. Merkezleme ucu vidalı biçimde olan matkaplarda ilerleme daha kolay olur. • Döndürme: Matkabın ekseni etrafında döndürülebilmesi için kaldıraç prensiplerinden yararlanılarak yapılmış özel aparatlarla sağlanır. • Dip kısmı: Matkabın döndürücü aparata bağlanmasını sağlayan kısımdır. Bazı matkaplarda gövdenin uzantısı olan dip kısım silindir biçiminde bazılarında ise kesik kare piramit şeklindedir. Bazı matkapların dip kısımları gövde kalınlığındadır- Bazıları gövdeden ince, bazıları da daha kalın yapılır. • Gövde: Üzerinde talaş boşaltma kanalı bulunan, dip kısımdan kesici uca kadar uzanan bütündür. Silindir biçiminde olan gövdenin çapı delinecek deliğin çapı ile anılır. Mobilya dekorasyon işlemde 1 mm ile 50 mm arasında değişen çaplarda matkaplar kullanılır. Daha büyük çaplı delikleri delebilmek için ayarlı matkaplarla delik testerelerinden yararlanılır. Delik Delmede Kullanılan Ağaç Matkaplarının Başlıca Çeşitleri Salyangoz matkapları Merkezli matkaplar • Düz merkez uçlu • Vidalı merkez uçlu • Ayarlı matkap Dalıcı matkaplar 4 • Dugias matkabı • İrvin matkabı • Levis matkabı Helisel matkaplar Fostner matkapları Tıkaç matkabı Havşa matkapları Pah matkabı Kaşık matkabı Kombine vida matkapları Ayarlı daire Köşeli delik matkabı Salyangoz Matkabı Tam delme İşlemi yapmayıp, vida, çivi gibi bağlantı elemanlarının ön deliklerini açmaya yarar. Matkabın dip kısmı, matkap koluna bağlanmak üzere kesik piramit biçiminde, veya doğrudan doğruya elle bastırılıp çevrilebilecek şekilde saplı olabilir. Matkap çapları 3 mm mm arasında değişir. Şekil Salyangoz matkabı Merkezli Matkaplar Genellikle büyük çaplı deliklerin delinmesinde kullanılan matkaplara merkezli matkaplar denir. Merkezlenme uçları üçgen, piramit veya vida seklinde yapılmış olup, bir yanında ön kesici uç, diğer yanında ise kesici ağız bulunur. 5 Resim Merkezli matkaplar Merkezleme Ucu Vidası Merkezleme vidası matkabın, delik ekseni doğrultusunda döndürüldükçe kendi kendine ilerlemesini (dalmasını) sağlar. Matkabın bir tam devir döndürülmesiyle, vidanın bir diş adımı kadar ilerleme yapılır. Hızlı ve kaba delmelerde büyük vida adımı, yavaş ve temiz delmelerde ise küçük vida adımı tercih edilir. Şekil Merkezleme uç vidaları Düz Merkez Uçlu Matkaplar Merkezlenme ucu piramit şeklinde düz olan merkezli matkaplara düz merkez uçlu matkaplar denir. Büyük çaplı deliklerin delinmesinde kullanılan matkapların merkezleme uçları üçgen şeklinde yapılmış olup; bir yanında ön kesici uç, diğer yanında ise kesici ağız bulunur. 6 Resim Düz merkez uçlu matkaplar Vidalı Merkez Uçlu Matkaplar Merkezlenme ucu vida şeklinde olan merkezli matkaplara vidalı merkez uçlu matkaplar denir. Vidalı merkez uçlu matkaplar, ayarlanabilen bir ön kesici ve talaş yontucu bölümü olan matkaplardır. Resim Vidalı merkez uçlu matkap Ayarlı Matkaplar Matkabın kesici kanadı, daha büyük delik çaplarına göre ayarlanabilecek durumda ve merkezlenme vidalı olarak yapılmış olan merkezli matkaplara ayarlı matkap denir. Çapı 14 mm’den 40 mm’ye kadar ayarlanabilir. 7 Resim Ayarlı matkaplar Merkez Uçlu Matkapların Bilenmesi Merkezli matkapların piramit biçimli merkezlenme uçları köreldikçe, ince dişli bir lama veya bıçak eğesi ile bilenir. Ön kesici uç, tipine göre, yarım yuvarlak eğe veya bıçak eğesi ile, ucu zayıflatmayacak şekilde ve iç yüzeyden bilenir. Kesici ağızlar da, bileme pahı tarafından ve uygun bir eğe ile bilenir. Şekil Merkezli matkabın bilenmesi Dalıcı Matkaplar Helis olukları nedeniyle talaşların akışını kolaylaştırdıklarından derin ve temiz delme yaparlar. 8 Şekil Dalıcı matkaplar Matkabın ağzındaki tırnaklar, kesici kenarlar, merkez uç ve zırh en önemli kısımlardır. ince helis şerit biçimindeki zırh, delik derinliğince sürtünmeyi azaltır ve burgu gibi malzemeye girer. Bu matkapların çeşitleri ve özellikleri aşağıda verilmiştir. Silindir Gövdeli, Tek Helisel Kanallı Matkaplar (İrvin Matkabı) Gövde yapısı oldukça sağlam, kırılma ihtimali az, bükülme ihtimali yüksektir. Delme sırasında talaşlar kolayca dışarı atılabilir. Her cins ağaçta kullanılır. Tek Helisel Kanalı Matkaplar (Levis Matkabı) Gövde yapısı, irvin matkabına oranla daha zayıf olmakla birlikte, bükülme ihtimali daha azdır. Yumuşak ağaçlarda kullanılır. Çift Helisel Kanallı Matkaplar (Duglas Matkabı) Duglas matkabı, deliği daha yavaş bir ilerleme ile; fakat oldukça kolay ve düzgün olarak deler. Sert ağaçlarda kullanılır. Şekil İrvin , levis, duğlas matkabı (dalıcı matkaplar) 9 Dalıcı matkaplarla çalışırken gövdenin sıkışmasını önlemek için helezon çapı, delme çapından biraz eksik yapılmıştır. Şekil Helezon ve delme çapı Helisel Matkaplar Ağaç. metal, demir, plastik ve diğer çeşitli gereçlerin delinmesinde ve zıvana deliği açma işlemlerinde kullanılır. Talaş boşaltma işlemi gövde üzerinde bulunan helisel kanallarla sağlanır. Helisin ön kenarı ince bir set şeklinde çıkıntılı ve keskin yapılmıştır. Bu set, delinen deliğin yan yüzeylerinin temizlenmesini sağlar. Piyasada, 1 mm ile 40 mm arasında değişen çaplarda bulunur. Delik makinesi ve el breyizleri ile kullanılabilir. Helisel matkaplar, ağız şekilleri yönünden bazı değişiklikler gösterebilir. Resim Helisel matkaplar Helisel Matkapların Bilenmesi Helisel matkaplar bileme taşlarında ve bileme makinelerinde 55 - 60 derecelik açılarla bilenir. İki kesici ağzın kesme açısı - derece arasında değişir. Şekil Helisel matkabın bilenmesi 10 Forstner Matkabı Budak düşürmede, düz tabanlı kör deliklerin açılmasında, deliklerin kadem elendirilmesinde veya büyütülmesinde kullanılır. Forstner matkaplarının çapı 6 mm ile 50 mm arasında değişir. Forstner matkabı köreldiğinde, ön kesici bileziğe genellikle hiç dokunulmaz; sadece kesici ağızları, aynen dalıcı matkaplarda olduğu gibi, uygun bir eğe ile bilenir. Resim Forstner matkabı Tıkaç Matkabı Tıkaç işlemlerinde, silindirik kavela ve budak yaması (tıkaç) çıkarma işlerinde tıkaç matkapları kullanılır. Başka bir deyişle tıkaç matkabı, forstner matkabının gördüğü işin tersini yapar. İçi boş olan silindirik gövdesinin uçunda kesici ağızları ve talaş boşlukları ile, gövde ortasında, çıkan tıkaç parçalarını dışarı atmaya yarayan bir yarığı bulunur. Bazı matkapların gövdesi içinde, kesilen tıkaç parçasını ağızdan dışarı itmeye yarayan yaylı bir piston düzeni bulunur. Resim Tıkaç matkabı 11 Havsa Matkapları Bu matkaplar delik ağızlarına havsa açmak için kullanılır. Tek veya çok kesici ağızlıdır. Gömme başlı vida deliklerinin veya kavela (ağaç çivi) deliklerinin ağızlarına, havsa matkabı ile konik havsalar açılır. Havşalı deliklerde vida başı tam gömülür. Kavela başı ise havşada biriken tutkalla daha sağlam yapışır. Ayrıca kavelanın deliğe rahat girmesini sağlar . Resim Havsa matkabı Pah Matkabı Kavela gibi silindirik parçaların başlarına pah kırmak (koniklik vermek) için kullanılır. Böylece, kavela, yuvasına kolay girer. Şekil Pah matkabı Panjur Matkabı Ortası boş olan bu matkaplar, panjur ahşapların başlarına kavela yapmak için kullanılır. Ahşap uçları bu matkapla istenilen ölçüde kavela haline getirilir. 12 Şekil Panjur matkabı Kaşık Matkabı Elde ve breyizle ağaçlara delik açmakta kullanılan basit yapılı bir matkaptıseafoodplus.infoşık matkapları, ağaç gereçlere küçük çaplı delikler delmede kullanılır. Otomatik el breyizleriyle, veya nadiren matkap koluna bağlanarak kullanılırlar. Matkap çapları, otomatik breyizler için 1,5 mm ile 15 mm arasında; delik makinesi için de 4 mm ile 40 mm arasında değişir. Resim Kaşık matkapları Köşeli Delik Matkabı İç ve dış matkap olmak üzere iki elemandan meydana gelir. İç matkap dalıcıdır. Merkezlenme ucu vidasızdır. Dış matkap ise kare prizma biçiminde içi boştur. İçten pahlı dört kesici ağzı bulunmaktadır. İç matkap dönerek dairesel delik delerken dış matkap da 13 ilerleyerek bir tıraşlama yapar ve deliği köşelendirir. Çıkan talaşlar matkabın yüzeyinde bulunan kanaldan dışarı atılır. Şekil Köşeli delik matkabı Ayarlı Daire Matkabı Kontraplak, lif ve yonga levha gibi ince plaklara geniş çaplı dairesel oyukların açılmasında kullanılan bu matkap, bir merkez matkabı ile bir çevresel kesiciden ve bunları birleştiren ayarlı bir koldan meydana gelir. Şekil Ayarlı daire matkabı Çevresel kesicinin ucu, çizerek kazıma yapan bir çakı biçiminde bilenmiştir. Bu kesici uç ile merkez matkabının ekseni arasındaki uzaklık, istenilen delik yarı çapına göre ayarlanıp tespit vidası ile sıkıştırılır. Matkap koluna veya delik makinesine bağlanarak kullanılır. 14 Matkap Dayamaları Belli derinlikte olması gereken deliklerde matkabın ilerlemesin! Sınırlamak için çeşitli dayamalar kullanılır. Matkap dayamaları hazır olarak bulunabileceği gibi ahşaptan da yapılabilir. Şekil Matkap dayamaları Kavela Mastarı Bu mastar, çeşitli çaplarda havşalı delikleri olan demir bir lamadır. Deliklerin çevresi dişlidir. Ahşap kavela çubukları belli bir toleransla bu deliklere çakılarak geçirilir ve dişli ahşap çiviler haline getirilir. Daha sonra boyları istenilen ölçüde kesilerek kavela uçları pahlandırılır. Şekil Kavela mastarı Kesici Matkaplarla Çalışma Çalışırken Dikkat Edilmesi Gereken Hususlar Ağzı körelmiş, matkaplarla çalışmayın. Matkapları, ait olduğu işte kullanınız. Matkaplarla çalışırken matkabı sıkma ve gevşetmede mandren kullanınız . Kullanma sırasında matkapların ağızlarım sert yüzeylere ve metal parçalara çarpmayınız. Matkapları daima temiz ve kullanıma hazır bulundurunuz. İşi bittiğinde matkabı, takozuna, özel olarak yapılmış matkap çantasına veya meşin kılıfına yerleştiriniz. Haftalık bakımlarda matkabı temizleyerek ince yağ ile yağlayınız. Ön kesicileri körelmiş, kırılmış matkaplarla çalışmayınız. Merkezlenme uçları bozulmuş, matkaplarla çalışmayınız. Gövdesi eğilmiş matkaplarla çalışmayınız. 15 Matkabın ağız ve kanal kısımlarında birikmiş talaşları, reçine seafoodplus.infontileri temizleyiniz. Paslanmaması için matkabı nemden koruyunuz. Matkapların Bilenmesi Ağaç matkaplarının ağızları karmaşık olduğundan, zımpara taşma yanaşabilen matkap çeşitleri elde bilenebilir. Sert yüzeylerin delinmesinde kullanılan ve merkez ucu olmayan helis matkap ağızları ° uç açılı olarak bilenir. Bu açının sağlanması için matkap /2 = 70° eğik olarak zımpara taşma tutulur. a b c Şekil Matkapların bilenmesi Zımpara taşma matkabın tutulması. Sert metal uçlu matkap matkabı, zımpara tasının yüzü île 59° açı yapacak şekilde tutunuz (° ağız açışı için). Gözle kontrol kolaylığı sağlamak için, taşın siperi üzerine 59° açılı ve birbirine paralel çizgiler çiziniz. Bilenen matkabın ağızları, matkap ekseniyle 70° simetrik açı yapmalıdır. Çelik (Elmas Uçlu) Matkapların Bilenmesi Çelik matkaplar, sert zımpara taşlarında bilenir. Doğramanın monte edileceği taşı, mermer, beton ve seramik yüzeyleri için sert metal uçlu matkap kullanılacaksa yumuşak zımpara taşında bilenir. Şekil Çelik helis matkap ağzı 16 Şekil Helisel matkabın bilenmesi Makineyi çalıştırınız. Matkabın kesici ağzını, tam yatay konumda tasa dokundurunuz ve aynı anda matkap gövdesini aşağı doğru eğiniz. Ağız tamamen bilenene kadar bu hareketi tekrarlayınız. Matkap ağzının yanmasını önlemek için sık sık suya daldırınız. Matkabın diğer ağzını da aynı şekilde biledikten sonra, her iki ağzın da aynı açıda ve uzunlukta bilenmiş olduğunu matkap gönyesi ile kontrol ediniz. Boşluk açışı ortalama 10° olmalıdır. Ağızlar eşit açıda ve uzunlukta olmadığı zaman temiz ve eksenine paralel delik delinemez. Şekil 1 Matkap gönyesi Zımpara taşının dışında, matkap bileme işlemini kolaylaştırmak amacıyla geliştirilmiş aparatlar ve özel bileme makineleri de vardır. Silindirik dipli matkap üzerinde, matkabın çeliğinin niteliği ile, mm veya inç cinsinden çapı yazılıdır. Piramit dipli matkapların üzerinde ise, aynen dalıcı matkaplarda olduğu gibi mm veya 1/32 inç cinsinden çapı okunur. Matkap çapları genellikle 0,8 mm ile 50 mm arasında değişir. 17 Matkap Kolları ve Ayar Aparatları Tanımı Matkap kolları, matkaplara kesme hareketi vermeye yarayan el aletleridir. Matkaplar ise. Dairesel delikler açan kesici takımlardır. Matkap Kolları Çeşitli şekillerde yapılmaktadır. Bunlar; Düz Matkap Kolu Matkap kolunun kovanında, yassı veya dörtgen kesitli matkapların gireceği yuvalar vardır. Sade ve basit bir yapısı vardır. Sol el ile tutamak kısmından baskı yapılarak delik delme işlemi gerçekleştirilir. Dönme hareketi yanda bulunan dişliler yardımıyla sağlanır. Şekil Düz matkap kolu Cırcırlı Matkap Kolu Matkap kolunun uçunda mandren bulunur. Mandrenin içerisindeki çeneler, silindirik saplı matkapları, sıkmaya yarar. Cırcır düzeneği ise, matkap kolunun geri döndürülmesi durumunda, mandreni sabit tutar. Şekil Cırcırlı matkap kolu 18 Köşe Matkap Kolu Köşelerdeki seri işlemler için kullanılır. Çalışırken dik koldan destek verilir, Eğik kol ise dönme hareketini, kavrama mandrenin den matkap mandrenine iletir. Şekil Köşe matkap kolu Bireyiz Matkap Kolu Dişli çarklı döndürme koludur. Aynı zamanda piyasada göğüs matkabı olarak da adlandırılır. Dişliler yardımı ile matkaba hareket verir. Delme sırasında matkap kolunun arka kısmından göğüs ile baskı uygulanarak delme işlemi gerçekleştirilir. Resim Breyiz matkap kolu 19 Derinlik Ayar Aparatları Delik delme sırasında, iş parçasının diğer yüzeyinden çıkmayan deliklerin istenilen derinlikte delinmesini ayarlamaya yarayan aparatlardır. Matkapla delme işleminde önemli ayarlardan biri, deliğin derinlik ayarıdır. Delme sırasında, matkabın gereç içinde çalışan kesici ağızları gözle görülemediğinden, matkabı sık sık geri çekerek ince bir kavela ile derinliği kontrol etmek gerekir ve sonuçta; Zaman kaybı, Ölçü eşitsizliği ve duyarsızlığı, Deliğin, istenmediği halde, parçanın diğer yüzünden dışarı çıkması ihtimali gibi önemli sakıncalar ortaya çıkar. Bu sakıncaları gidermek amacıyla, matkapla birlikte çeşitli derinlik ayar aparatları kullanılır. Şekil Derinlik ayar aparatları Derinlik Ayar Aparatlardan Başlıcaları Şunlardır En basit ve kaba derinlik ayarı, matkabın ucundan (kesici ağzından) itibaren, gövdesi üzerine, istenilen delik derinliğinde tebeşir, boyalı kalem, vb. ile işaretlemek suretiyle elde edilebilir. Bu yöntem ölçü duyarlılığı gerekmeyen işlerde uygulanabilir. Şekil A’da görülen aparat, matkabın dip kısmından gövdesine takıldıktan sonra, matkap ucundan itibaren istenilen delik derinliğinde ayarlanır ve somunları sıkıştırılır. Şekil B’de, matkabın gövdesine tespit edildikten sonra, vidalı olarak ayarlanabilen bir ayar aparatı görülüyor. Herhangi bir aparat bulunmadığı durumlarda bir ağaç takoz alınır. Ortasından, elyaf boyunca ve matkap gövdesinin sıkıca girebileceği çapta bir delik delinir. Takozun köşeleri, daha emniyetli bir çalışma sağlamak için yuvarlatılır ve matkaba geçirilir. Sonra birlikte, matkap koluna bağlanarak, takozun gerisi kovan ağzına dayanacak şekilde delik derinlik ayarı yapılır. Şekli D’de, havşa matkabı gövdesine takılmış bir ayar aparatı görülmektedir. 20 Şekil E’de ise, bilezik biçiminde ve vida ile sıkıştırılan bir derinlik ayar aparatı görülmektedir. Yukarıda anlatılan değişik aparatlar, matkap gövdesine tespit edilerek, matkap ile birlikte matkap koluna bağlanır. Derinlik ayarı yapıldıktan sonra, bundan önce açıklanmış olan yöntemlerle delme işlemine başlanır. Ayar aparatının stop yüzeyi, iş parçasının yüzeyine değdiğinde, baskı kuvveti kaldırılır ve kol biraz boşta döndürülerek delik dibinin temizlenmesi sağlanır. Daha sonra matkap geri çakılır. Bu noktaya dikkat edilmezse ayar aparatı iş parçasının yüzeyini ezerek zedeler; aynı zamanda derinlik ayarının gittikçe büyümesine sebep olur. Derinlik ayar aparatlarından başka, delik yerlerinin duyarlı olarak hizalanmasını ve matkabın delik ekseni doğrultusunda çalışmasını sağlayan, delik kılavuz aparatları bulunur. Delik kılavuzunun başlıca özellikleri; • Çok az bir markalama gerektirmesi, • Deliklerin oldukça duyarlı olarak hizalanması, • Deliğin tam dik olarak delinebilmesidir. Kavelalı köşe birleştirmelerde kavela deliklerinin delinmesinde kavela delik kılavuzu kullanılmaktadır. Şekil Delik Kılavuzu Delme Aletlerinin Bakımı ve Korunması Her tür matkabı, ait olduğu işte kullanınız. Matkabın kesici ve sivri uçlarını metal parçalara çarpmayınız. Matkabın ağız ve kanal kısımlarında birikmiş talaşları, reçine vb. birikintileri sık sık temizleyiniz. İşi bittiğinde matkabı takım dolabındaki özel takozuna, özel olarak yapılmış matkap çantasına, veya meşin kılıfına yerleştiriniz. Ağızları ve ön kesicileri körelmiş, kırılmış, merkezleme uçları bozulmuş, gövdesi eğilmiş matkaplarla çalışmayınız. Paslanmaması için matkabı nemden koruyunuz ve haftalık bakımlar da ince yağ ile yağlayınız. 21 Şekil Matkap çanta ve kılıfları Aparatlar Sapları, sıkma ve döndürme düzeni bozuk aparatla çalışmayınız. Ağaç sap kısımları temiz ve cilalı bulundurunuz. Aparatların dönen yataklarını ve dişlilerini uygun yağlarla yağlayınız. Haftalık bakımlarda aparatların metal kısımlarını ince yağ ile yağladıktan sonra yeri- ne kaldırınız. 22 UYGULAMA FAALİYETİ UYGULAMA FAALİYETİ Matkap kolu kullanarak kavelalı en birleştirme uygulaması yapınız. Kavelalı en birleştirme uygulamasını yapınız. Bu birleştirme şekli çok fazla uygulama alanı olmayan en birleştirme şeklidir. Uygulamada kavela merkezleri arasındaki mesafe cm’yi geçmemelidir. Kavela kalınlığı minimum parça kalınlığının 1/3’ü kadar, maksimum ise parça yüzeyinde mm et kalınlığı kalacak şekilde uygulanmalıdır. Delik derinlikleri parça kalınlığı kadar yapılmalıdır. Kavela boyu toplam delik derinliğinden 1 mm kadar kısa olmalıdır. Delik ağızlarına havşa açılmalı, kavela uçları pahalandırılmalıdır. Geçmişte mobilyacıların kendi imkânları ile hazırladığı kavela; günümüzde ölçümlendirilmiş ve pahlandırılmış olarak kullanıma hazır hâlde satılmaktadır. Bu temrin çalışmasında çam iş parçası önce x65x25 mm ölçüsünde tek parça hâlinde verilecektir. 23 Rendeleme işlemi tamamlandıktan sonra iş parçası iki eşit parçaya bölünüz. İŞLEM BASAMAKLARI UYGULAMALAR Parçanın rende ile yüz ve cumbasını açınız. İşe başlamadan önce önlük giyiniz. İşleme uygun el aletini seçiniz ve iş parçanızı tezgah demirleri yardımı ile tezgaha seafoodplus.info ayarlarını kontrol ediniz. Rendeleme esnasında parçanın karşılık verip vermediğini kontrol ediniz. Parçaya yüz ve cumba işaretlerini koyunuz. Yüz ve cumba açılmış yüzeylere kurşun kalemle yüz, cumba işaretini seafoodplus.infoğer kenarların markalanmasında bu yüzeyleri esas alınız. Gönye ile kontrol yapınız. Rendeleme işlemi sırasında sık sık iş parçasının gönyesini kontrol ediniz. Gönyeyi çeşitli noktalardan ve açılardan yüzeye temas ettirerek yüzeyin tamamın gönyesini kontrol ediniz. 24 Ölçülere göre nişangeç ile markalayınız. Verilen ölçülere göre iş parçası üzerine denişlik ve kalınlık markalamasını yapınız. Nişangeç doğru ölçülerde ayarlanmalıdır markalama çizgileri düzgün olmalıdır . Parça boyunu kesmek için markalama yapınız. İş Parçasının boyunu kesmek için gönye ile markalama yapınız.. Markalanan boylarının eşit olduğundan emin olunuz. Parça boyunu testere yardımı ile kesiniz. Yüz cumbası açılan genişlik ve kalınlığı çıkarılan iş parçalarını Testere yardımı ile ortadan ikiye seafoodplus.info işlemi esnasında markalama çizgilerine paralel kesim yapmaya dikkat ediniz. 25 Cumbaların alıştırılması. İş parçalarını Cumba cumbaya alıştırınız. Alıştırılan kenarlara kurşun kalem ile alıştırma işaretini koyunuz . Resimdeki ölçülere göre delik yerlerinin 90° olarak gönye ile markalanması. Resimdeki ölçülere göre delik merkezlerini markalayınız . Delik merkezlerinin doğru markalanıp markalanmadığını kontrol ediniz. Resimdeki ölçülere göre markalanan yerlerin, delinmesi ve havsalarının açılması. Delik çapına uygun matkabı seçiniz. Deliklerin doğru delindiğinden emin seafoodplus.info kolunu dik ( 90 derce ) tutunuz . Derinlik ayarını kontrol ediniz. Deliklere havşa açınız. Kavela demirinin doğru kullanıldığından emin olunuz. Kavela demiri kullanarak kavelânın Uygun çapta kavela çıkartınız. yapılması. 26 Kavelaların yerine takılması. Kavelaların boylarını delik derinliğini göz önüne alarak kesiniz .Kesilen kavelaların uçlarını pahlandırınız. Kavelaları yerlerine tokmak yardımı ile çakınız. Parçaları birleştirmek. Kavelaları çakılan iş parçalarını alıştırılan yüzeyleri dikkate alarak birleştiriniz. Kavela boylarının büyük gelip gelmediğini kontrol ediniz. Gönye kontrolü. Bitmiş işin yüz, cumba ve makta gönyesini kontrol ediniz. Yüzeylere bozukluk varsa perdah rendesi ile rendeleyerek düzeltiniz. 27 Elde matkap kolu kullanarak iş resmine göre Kavelalı Gönye Burun Çerçeve Köşe Birleştirme uygulamasını yapınız. Kavelalı Gönye Burun Çerçeve Köşe Birleştirme uygulamasını yapınız. Çerçeve köşe birleştirmelerin çok çeşitli olduğu belirtilmişti. Maktaların görünmesinin istenmediği durumlarda, çerçeve köşe birleştirmeler gönye burun yapılır. Gönye burun çerçeve köşe birleştirmeleri, birleştirmede uygulanan konstrüksiyon bakımından çeşitlere ayrılır. Bunlardan biri de kavelalı gönye burun çerçeve köşe birleştirmedir. Bu birleştirme daha çok, kayıt genişliği dar olan birleştirmeler ile pahlı yada kordonlu işlerde tercih edilir. Kullanılan kavelanın çapı kayıt kalınlığının 1/3'ü ile 1/4'ü arasındadır. Kavela boyları ise çerçeveye pah ya da kordon açıldığında cumbadan kavela görünmeyecek şekilde belirlenir. Kavela delikleri gönye burun olarak kesilmiş yüzeye dik olacak şekilde delinir. Kavela boyları toplam delik derinliğinden 1 mm kısa yapılır. Deliklere havsa açılır. Havsa, parçaları birleştirmede kolaylık sağlar. Kavelalı gönye burun birleştirme işi makinelerde yada elde yapılabilir. Bu temrin çalışması elde yapılacaktır. Bu çalışma için öğrencilere x65x25 mm ölçüsünde çam parça verilecektir. 28 İŞLEM BASAMAKLARI ÖNERİLER Yüz ve cumbanın açılması. İşe başlamadan önce iş önlüğü giyerek gerekli takımları hazırlayınız. Rende ile iş parçasına yüz ve cumba açınız. Açılan yüzeylere yüz ve cumba işaretini koyunuz. Markalamanın nişangeç ile yapılması. İş resmine göre kalınlık ve genişlik markalamasını yapınız. Nişangeci doğru ölçülerde ayarlayınız. Uygun ve temiz tarafa işaretleme yapınız. Markalamayı yaptıktan sonra kontrol ediniz. İş resmindeki ölçülere göre genişliği, kalınlığı çıkarılan iş parçalarının baş taraflarına genişlik yönünde 45 derece markalama yapınız. Markalama yaptıktan sonra kontrol ediniz. 29 İş parçalarına 45 derece markalamalarının yapılması. Yüz, cumba açılan, kalınlık ve genişliği çıkarılan iş parçalarının baş taraflarına genişlik yönünde 45 derece markalama yapınız. Markalanan iş parçasını, markalanan çizgiden, kılavuz iş parçasından faydalanarak alıştırma testeresi ile kesiniz. Yardımcı parça bağlayarak iş parçalarının genişliklerinin 45 derece olarak kesim yapılması. İş parçasının boyunu markalayarak parçaları iki eşit parçaya bölünüz. Baş tarafları 45 derece kesilen iş parçasının boyunu kesmek için gönye yardımı ile markalama yapınız. Markalanan boylarının eşit olduğundan emin olunuz.. Markalama yapılan çizgiden alıştırma testeresi veya çekme el testeresi ile kesiniz. 30 Gönye burunun alıştırılması. Gönye burunun alıştırılması yaparken alıştırma yapılan yüzeylerin kaymamasına dikkat ediniz. İşkence yardımı ile sıkma parçası bağlarken markalama çizgisini dikkate alınıseafoodplus.infoıştırma testeresi ile birleşim çizgisine testere çekiniz. Gönye burun birleştirme kavela deliklerinin markalaması. Gönye burun kavela deliklerinin markalamasını iş resmindeki ölçülere uygun olarak markalayınız Delik yerlerinin doğru markalanıp markalanmadığını kontrol ediniz. Kavela deliklerinin delinmesi ve havşa açılması. Delikler 90 derece dik olarak seafoodplus.infoeri delerken derinli ayar aparatı kullanınız. Delik derinliğini kontrol ediniz. Delme işlemi bittikten sonra havşa matkabı takarak deliklere havşa açınız. 31 Kavelaların takılması ve fazlalıkların kesilmesi. Kavelaları tokmak yardımıyla delinen deliklere çakınız. Kavela fazlalıklarını mastar ve testere yardımı ile kesiniz. Kavela uçlarını pahlandırınız. Kavelalı parçaların birleştirilmesi. Alıştırılan 45 derecelik gönye burun yüzeyler birbirine gelecek şekilde iş parçalarını birleştiriniz. Kavela boylarını, yüzeyleri kontrol ediniz. 90 derece iç açı gönye kontrolü. Gönye ile yüzeylerin, cumbaların, maktaların gönyesini; iç ve dış açının 90 derece olduğunu kontrol ediniz. Bozuk olan yüzeyleri rende ile perdah ediniz. 32 Elde matkap kolu kullanarak iş resmine göre Kavelalı Ayak-Kayıt Birleştirme uygulaması yapınız. Kavelalı Ayak-Kayıt Birleştirme uygulaması yapınız. Küçük ayaklarda tercih edilen bir birleştirme yöntemidir. Kavela çapları kayıt kalınlığının 1/3 'ü yada daha kalın, kayıt içinde kalan kavela boyları da en az kayıt kalınlığı kadar veya 2, cm yapılır. Kavelaların ayaklara giren kısımları ise eşit veya farklı uzunlukta yapılabilir. Bu birleştirme köşeli ayaklara uygulandığı gibi yuvarlak ayaklarda do seafoodplus.infolar kayıt ve ayağın iç kısmında kaldığından, görünüşlerde kesik çizgilerle belirtilir. Kavelaların delik merkezleri aynı doğrultuda olacağı için ayak içindeki köşede birleşme durumunda kavela uçlarının 45° eğimli kesilmesi ve bu durumun da üst görünüşte çift çizgi ile çizilerek gösterilmesi gerekir. 33 İŞLEM BASAMAKLARI ÖNERİLER Ayağa yüz ve cumba açılması. Kalınlık ve genişliğinin çıkarılması. Ayağın yüz ve cumbasını rendeleyerek; bir yüz ve bir cumba açınız. Kayıtların yüz ,cumba açılması. Kalınlık ve genişliğinin çıkarılması. Kayıt parçasının yüz ve cumbasını rendeleyerek bir yüz , bir cumba açınız. Ayak ve kayıtların genişlik ve kalınlıklarının çıkarılması. Ayak ve kayıtların genişlik ve kalınlıklarını nişangeç ile markalayınız. Genişlik ve kalınlığını istenilen markalama çizgilerini göz önüne alarak istenilen ölçüye getiriniz 34 Kayıtların markalanarak ikiye bölünmesi. Kayıtların boyunu resimdeki ölçüye göre markalayarak testere yardımı ile kesiniz. Kayıtların boylarının eşit olduğunu kontrol ediniz. Deliklerin markalanması. Ayak ve kayıtlara kavela deliklerinin markalamasını yapınız. Delik merkezlerini kontrol ediniz. Kavela deliklerin delinmesi. Ayak ve kayıt kavela deliklerini uygun çaptaki matkap ile deliniz. Deliklere havşa matkabı ile havşa açınız. Uygun boy ve çaptaki kavelaları çakınız. 35 Kayıtların ayağa takılması. Kavela çakılan kayıtları ayağa takınız Kayıt ile ayak üst seviyesinin aynı seviyede olup olmadığını kontrol ediniz. Dış açı kontrolü. Dış açıların 90 derece olduğunu kavelaların tam oturup oturmadığını ayak ile kayıtın birleşmesini kontrol ediniz. İç açı kontrolü. İç açıların kontrolünü gönye ile yapınıseafoodplus.infolliği ve kayıtların ayağa oturup oturmadığını kontrol ediniz. 36 Elde matkap kolu kullanarak iş resmine göre elbise askısı uygulaması yapınız. 37 İŞLEM BASAMAKLARI ÖNERİLER İş parçalarının boylarının ölçümlendirilmesi. Testere yardımı ile iş parçalarının boylarını net ölçüde çıkartınız. İş parçalarına yüz cumba açılması. Boyları ölçülen dirilen parçalara rende ile yüz cumba açınız ve yüz cumba işareti koyunuz. Şablonun çizilmesi ve hazırlanması. Bu işte olduğu gibi kenarı düzgün olmayan iş parçalarının hazırlanmasında şablondan faydalanılır. Önce şablon hazırlanır. Şablona göre iş parçaları kesilir ve temizlenir. Elbise askısının 1/1 ölçeğinde şablonunu eskiz kâğıdına çiziniz. 38 Şablonun kesilmesi. Şablon resmini bir kontrplâk üzerine yapıştırınız ve çizginin dışından kesiniz. Kontrplâk tercih edilmesini nedeni Törpü, eğe ve zımpara kullanarak çizgiye göre kenarlarını temizleyerek şablonu hazırlayınız. Hazırlanan şablonla markalama. Hazırlanan şablonu askı yapılacak iş parçalarının üzerine koyarak sivri uçlu sert bir kalemle markalayınız. İş parçalarının çürütme yöntemi ile kesilmesi Markalama yapılan iş parçalarını, şerit testere makinesine ince ve dar bir şerit testere takarak marka çizgisinin dışından kesiniz . Açılı kısımları baş kesme makinesini açıya göre ayarlayarak kesiniz Kesilen İş parçalarının şablona göre temizlenmesi. Askılık parçalarını şablona göre törpü, eğe, sistire ve zımpara ile temizleyiniz. 39 Kavela deliklerinin markalanması ve Her iki parçaya da resimde belirtilen açılması. ölçülere göre kavela deliklerini metre, nişangeç ve gönye yardımı ile markalayınız. Yatay delik makinesine 8 seafoodplus.info matkabı takınız. İş parçasının birini makinenin tablasına bağlayınız. Makinenin ayarını yapınız. Her iki parçaya da delikleri deliniz. Havşanın açılması ve kavelaların çakılması. Havsa matkabı ile deliklerin havşasını açınız. Uygun boyda 8 mm’lik kavela hazırlayarak parçalardan birine tutkallayınız. Kavelaların boyu toplam delik boyundan 1 mm kadar kısa olmalıdır. İş parçalarının alıştırılması ve birleştirilmesi. İki parçayı birbiri ile birleştirerek kontrol ediniz. Açık kalan yerler varsa alıştırınız. İşinizi resme göre kontrol ediniz. 40 Montaj ve İş parçalarının tutkallanması. İşinizi tutkallayınız. Tutkal akıntılarını temizleyiniz. İşinizi düzgün bir yere bırakarak tutkalın kurumasını bekleyiniz. Pantolon çıtasının hazırlanması ve Pantolon askı çıtasını balık sırtı bağlanması. formunda şekillendiriniz. Pantolon çıtasının boyunu resimdeki açıya göre keserek yerine alıştırınız. Breyiz yada matkap koluna uygun matkap ucu takarak vida deliklerini deliniz. Daha sonra pantolon çıtasını ağaç vidası ile yerine bağlayınız. Vida yarıklarının ağacın elyaf yönünde olmasına dikkat ediniz Temizlik ve zımpara İşinizi rende, eğe ve sistire kullanarak perdah ediniz. Elbise askılığının zımpara ile temizliğini yapınız. zımparalama işlemi sırasında kalın zımparadan inceye doğru geliniz. 41 ÖLÇME DEĞERLENDİRME ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME Bu faaliyet kapsamında kazandığınız bilgileri, aşağıdaki soruları cevaplandırarak değerlendiriniz. ÇOKTAN SEÇMELİ SORULAR 1. Matkaplar ile ilgili aşağıdakilerden hangisi söylenebilir? A.) A)Silindirik deliklerin delinmesinde kullanılır. B.) B)Köşeli deliklerin delinmesinde kullanılır. C.) C)Pah ve havşa açmada kullanılır. D.) D)Hepsi. 2. Aşağıdakilerden hangisi delik delmenin aşamalarından değildir? A.) Ön kesici B.) Yan kesici C.) İlerleme D.) Talaş boşaltma 3. Aşağıdakilerden hangisi matkap çeşitlerinden değildir? A.) Helisel matkap B.) Köşeli delik matkabı C.) Köşesiz delik matkabı D.) Havşa matkabı 4. Aşağıdakilerden hangisi merkezli matkaptır? A.) Düz merkez uçlu seafoodplus.infoıcı matkap. B.) Vidalı merkez uçlu matkap. C.) Ayarlı matkap. D.) Hepsi. 5. Havşa matkabı ile aşağıdaki işlemlerden hangisi yapılır? A.) Delik ağzı büyütülür. B.) Delik genişletilir. C.) Delik derinleştirilir. D.) Delik delinir. 6. Pah matkabı ile aşağıdakilerden hangisi yapılır? A.) Deliklere havşa açılır. B.) Deliklere pah açılır. C.) Silindirik parçalara koniklik verir. D.) Hiçbiri. 42 7. Aşağıdakilerden hangisi el matkap kolu değildir? A.) Cırcırlı matkap kolu B.) El bireyiz matkap kolu C.) Düz matkap kolu D.) Helisel delik matkap kolu 43 UYGULAMALI TEST UYGULAMALI TEST Örnek iş parçası üzerinde matkapla delik delme işlemini yapınız. Bu uygulamayı aşağıdaki kriterlere göre değerlendiriniz. AÇIKLAMA: AşağıdaKİ davranışları kendinizde gözleyemediyseniz “Hayır”, gözlediyseniz “Evet” şeklinde karşısındaki kutucuğa (X) işareti koyunuz. Değerlendirme Ölçütleri Evet Hayır 1 Parçaların delinecek yüzeylerini markaladınız mı? 2 Delik delme aparatına , gerekli ayarları yaptınız mı? 3 Matkap çapını kontrol ettiniz mi? 4 Matkap uygulama yapacağınız işe uygun mu? 5 Matkabı kontrol ettiniz mi? 6 Eldiven, iş önlüğünü giydiniz mi? 7 Maske kullandınız mı? 8 Havşa matkabı kullandınız mı? 9 Kazalara karşı tedbir aldınız mı? 10 Derinlik ölçüsünü belirlediniz mi? 11 Derinlik ayar aparatlarından faydalandınız mı ? 12 Matkap bileme işlemi yaptınız mı? 13 Deliği deldikten sonra bakım yaptınız mı? 14 Delikleri düzgün deldiniz mi? 15 Tekniğine uygun tam bir birleştirme yapabildiniz mi? DEĞERLENDİRME Cevaplarınızı kontrol ederek kendinizi değerlendiriniz, “Hayır” yanıtlarınız var ise bu yanıtlarınızla ilgili konuyu tekrarlayınız. Yanıtlarınızın tamamı “Evet” ise diğer öğrenme faaliyetine geçiniz. 44 ÖĞRENME FAALİYETİ–2 ÖĞRENME FAALİYETİ–2 AMAÇ Bu faaliyet sonucunda gerekli ortam ve ekipman sağlandığında Pnömatik ve elektrikli el delik makinelerinin matkaplarını söküp takabilecek, el delik makineleriyle ile delik delme işlemi yapabileceksiniz. ARAŞTIRMA Elektrikli ve pnömatik el delik makinelerinin çalışma alanları ve çalışma avantajlarını araştırarak not ediniz ve bu araştırmalarınızı sınıfta arkadaşlarınızla tartışınız. Çevrenizde bu alanla uğraşan işletmelerden, mesleki öğretim veren eğitim kurumlarından, konu ile ilgili bütün yazılı kaynaklardan, kütüphanelerden veya internet ortamından araştırmalarınızı gerçekleştirebilirsiniz. 2. PNOMATİK VEYA ELEKTRİKLİ EL DELİK MAKİNELERİYLE DELİK DELMEK Pnomatik Sistem ve Devre Elemanları Tanımı: Pnomatik, basınçlı hava demektir. Basınçlı hava ile çalışan sistemlere pnomatik sistem denir. Pnomatikte kullanılan hava atmosferden elde edilir. Havanın sınırsız olarak bulunması, pnomatik sistemi birçok alanda tercih sebebi yapmıştır. En önemli özelliği ekonomik olmasıdır. Pnomatik de hidrolikte olduğu gibi, itme ve çekme hareketlerinde kullanılır. İtme ve çekme hareketleri 4 ile 5 ton arasında sınırlıdır. Pnomatik hava anlamına gelen "PNOMA" kelimesinden meydana gelmiştir. Gelişmiş ülkelerde uzun bir süredir kullanılmaktadır. Bir pnomatik sistem; basınçlı havanın üretilmesi, neminin alınması, depolanması, taşınması, şartlandırılması (filtreleme, basınç ayarlama ve yağlama) , yön ve debi kontrolü, havanın kullanılması olmak üzere çok sayıda elemanın birleşiminden oluşur. İstek ve şartlara göre bu elemanların sayısı, adedi ve özelliği değişebilir. Bundan sonraki konularda; bu elemanların yapılarını, çalışma sistemini, bakım bilgileri ve sembolleri olmak üzere çeşitli bilgileri anlatmaya çalışacağız. Kompresörler Kompresör, pnomatik sistemde havayı atmosferden alıp sıkıştıran, sisteme basınçlı bir şekilde gönderen elemandır. Kompresörler sistemin kapasitesine göre seçilirler. Bu seçimde, 45 silindir sayılan ve dakikada tüketilecek hava miktarı, göz önünde bulundurulmalıdır. Kompresörlerin içinde meydana gelecek suyun alınması için tahliye vanası bulunması gereklidir ve iki üç günde bir su tahliye edilmelidir. Kompresörler, genellikle elektrik motoru veya içten yanmalı bir motorla çalıştırılırlar. Resim Kompresör Pistonlu Kompresörler Bir silindir boşluğu içinde hareket eden pistonun aşağı hareketi sonucu silindir içinde vakum oluşur ve emme supabı açılır. Atmosferden alınan hava kaba bir filtreden geçirilir ve silindir içine doldurulur. Pistonun alt ölü bölgeye hareketi boyunca emiş işlevi devam eder. Piston yukarı yönde harekete başladığında hem emme hem de egzoz supabı kapalıdır. Silindir içinde hapsedilen hava sıkıştırılmaya başlanır. İstenen orana kadar sıkıştırma işlemi devam eder. Daha sonra egzoz supabı açılır ve basınçlı hava sisteme gönderir. Şekil Pistonlu kompresör Gürültülü çalışmaları ve sık sık sorun yaratmaları nedeniyle pistonlu kompresörler çok tercih edilmez. En önemli tercih sebebi fiyatlarının düşük olmasıdır; bu nedenle küçük ve orta büyüklükteki işletmelerde tercih edilir. 46 Vidalı Kompresörler Vidalı kompresörlerde “vida grubu” adı verilen döner elemanlar kullanılır. Döner elemanların üzerinde vidaya benzer helisel oluklar bulunduğu için “vidalı kompresör” olarak adlandırılırlar. Vida grubunun dönmesi ile emiş ağzında vakum oluşur. Hava çıkış ağzına kadar vida boşluğunda taşınır. İstenen sıkıştırma oranına geldiğinde hava sisteme gönderilir. Vida grubundaki elemanlar birbirine temas etmeden döner. Bunun için vidaların alın kısmında dişli çarklar kullanılır. Sürtünme olmadığı için aşınma olmaz. Vidalı kompresörler sessiz çalışan ve bakım problemi çıkarmayan bir kompresör türüdür. Büyük ve orta ölçekli işletmelerde çok yoğun olarak kullanılır. Şekil Vidalı kompresör ve vida grubu Rotorlu Kompresörler Bu tür kompresörlerin iç yapılarında dönen elemanlara “rotor” adı verilir. Rotorlar farklı kesitlere sahip elemanlardan oluşur. Bazı kompresörlerde rotor kullanılırken bazı türlerinde ise üçgen, istavroz vb. profillere sahip elemanlar kullanılır. Şekil Rotorlu kompresör 47 Rotorlardan biri elektrik motorundan aldığı hareketle dönerken diğer rotor serbest olarak döner. Rotorların dönüşü ile emme ağzından içeri hava emilir ve çıkış ağzına doğru sürüklenir. Çıkış ağzında ise sıkıştırılan hava sisteme gönderilir. Turbo Kompresörler Pistonlu, vidalı ve rotorlu kompresör türleri havayı belirli oranlarda sıkıştırarak basınçlı hava üretiyordu. Dinamik kompresörlerde ise havaya kinetik enerji kazandırılır; daha sonra havanın kinetik enerjisinin azaltılması sonucu, kinetik enerji basınç enerjisine dönüştürülür. Turbo kompresörler, genellikle yüksek debi ve düşük basınç gereken yerlerde kullanılır. Hava kanatlar arasından geç tikçe sıkıştırılmaktadır. Bu tip kompresörler tek kademeli yapılabileceği gibi çok kademeli olarak da yapılabilir. Şekil Turbo kompresör Hava Kazanları Pnomatik enerjinin depolanması amacıyla kullanılan basınçlı kaplara denir. Kompresörün sürekli ya da yükte çalışmasını önler. Zaman zaman meydana gelebilecek yüksek hava ihtiyacını karşılar. Endüstriyel sistemlerde kullanılan hava kazanları üzerinde kazan içinde yoğunlaşarak sıvı hale dönüşen birikintinin boşaltılması için bir valf bulunur. Kazan içerisindeki basıncın değeri, basınç göstergesi ile belirlenir. Bu elemanların yanı sıra kazanın patlama riskini ortadan kaldırmak için her kazan üzerine en az 1 adet emniyet valfı konulmalıdır. Emniyet valfının basınç ayarı, maksimum çalışma basıncının üzerinde yakın bir basınç değerine ayarlanmalıdır. 48 Şekil Hava kazanları Mobilya Atölyelerinde Pnomatik kontrollü makine ve aparatları çalıştırmak, (havalı sıkma düzenleri, vernik tabancaları, çivi tabancaları, vb.) talaş ve tozları üfleyerek temizlemek amacıyla kullanılan basınçlı hava donanımının başlıca avantajları şunlardır: Parlama ve yanma tehlikesi yoktur. Basitçe ayarlanabilen yüksek çalışma ve sevk hızları sağlanır. (1 - 2 m/sn.) Su borularıyla, oldukça uzun mesafelere kolaylıkla taşınabilir. Kullanılmış hava kendiliğinden atmosfere karışır, herhangi bir dönüş hattı gerektirmez. Kolaylıkla depo edilebildiği için, kaynakta arıza ve aksama olsa bile, sistem uzun süre çalışmaya devam eder. Gerekli çalışma basıncının ayarlanması çok basittir. Aparatlar ve işler üzerinde her hangi bir kirletici etkisi yoktur. Temiz hava, hemen her sıcaklık ortamında sıkıştırılıp kullanılabilir. Kullanılan Pnomatik makine elemanlarımda sürtünme olmadığı için deformasyon arıza gb olumsuzluklar en aza indirilmiştir. Pnomatik ucuz ve sağlıklı bir sistemdir. Pnomatik sistem hava ve çevre kirliliğine neden olmaz. Kullanımı ve Bakımı Kompresörün bakımı, yağ değişimi ve temizliği katalogunda belirtildiği şekilde yapılmalı hava ve su filtreleri sık sık temizlenmelidir. Boru bağlantı yerlerindeki kaçak olamamalı kaçaklar onarılmalıdır. Kompresör kazanının içinde biriken suyun tahliye vanasından zaman zaman musluk açılarak boşaltılması sağlanır. hava ve su filtresi kompresörün çalışma sıklığına göre gerektiğinde yenilenmeli değiştirilmelidir. Eskiyen ve yıpranan kayışlarda zamanı geldiğinde yenilenmelidir. 49 Basınçlı Hava Tesisatı Elemanları Basınçlı hava donanımının başlıca elemanları şunlardır : Şartlandırıcı Birimi Basınçlı havayı çalışma şartlarına hazır hale getirmek için kullanılan devre elemanlarına şartlandırıcı adı verilir. Havanın kullanılmadan önce şartlandırıcı birimlerinden geçirilmesi gerekir. Şartlandırıcı birimi filtre, basınç ayarlayıcı ve yağlayıcı olmak üzere 3 ayrı devre elemanından oluşur. Şekil Şartlandırıcı birim, filtre ve sembolü Filtre Pnomatik sistemlerin birçoğunda kompresör çıkışından sonra filtre kullanılır. Fakat havanın kullanım yerine kadar taşınması sırasında basınçlı hava kirlenebilir. Filtre, havanın kullanılmadan önce hassas bir biçimde filtrelenmesi amacıyla kullanılır. Şekil Filtre kesiti 50 Basınç Ayarlayıcı Hava ihtiyacının zaman zaman artması ve azalması çalışma basıncının düşmesine neden olur. Kullanıcıların değişik basınç aralığında çalışması sonucu kuvvet kayıpları gibi istenmeyen durumlar ortaya çıkar. Kullanıcılara düzenli basınçta hava göndermek ve kullanım yerindeki çalışma basıncını sınırlamak amacıyla basınç ayarlayıcı adı verilen devre elemanı kullanılır. Şekil Basınç ayarlayıcı kesiti Yağlayıcı Sürtünme kuvvetini azaltmak, devre elemanlarının paslanmasını önlemek ve sızıntıları engellemek amacıyla Pnomatik sistemlerin yağlanması gerekir. Pnomatik sistemlerde yağlama işlemi, hava içine yağ damlatılarak gerçekleştirilir. Hava içine yağ karıştıran cihazlara yağlayıcı adı verilir. Yağlayıcı içinde bir noktada hava geçiş kesiti daraltılır. Hava bu kesite geldiğinde basıncı düşerken hızında artış meydana gelir. Şekil Yağlayıcı kesiti 51 Boru Şebekesi Kompresörün ürettiği basınçlı hava, atölye içindeki kullanma noktalarına, galvanizli sacdan veya çelikten yapılmış bir boru şebekesiyle dağıtılır. Boruların çapı, dönemeç ve bağlantıları, sistemin kapasitesine uygun büyüklük ve şekilde yapılır. Şekil Kompresör tesisatı Kullanılan Semboller Pnomatik sistemlerde kullanılan araç ve yardımcı aparatlar için kullanılan semboller geliştirilmiş ve kullanılmaktadır. Şekil Bazı pnomatik semboller 52 Özellikleri Ana borular, atölye tavanına yakın bir yükseklikte ve yoğunlaşan suyun akması için % 1 kadar akıntılı olarak yerleştirilir. Kullanma noktalarında, duvar veya kolonlar üzerinde, dikey borularla, yerden 1 m yüksekliğe kadar indirilir . Basınçlı hava,şartlandırma biriminden çıktıktan sonra genellikle plastik borular veya kauçuklu hortumlarla, pnomatik makine ve aparatlara iletilir. Resim Spiral hortum Hortumların boru çıkışlarına bağlanması, vidalı kavramalarla veya yaylı mandallı soketlerle sağlanır. Şekil Yaylı hortum bağlantı elemanları Pnomatik El Delik Makineleri Basınçlı hava ile çalışan delik delme ve vida sıkma makineleridir. Pratik ve küçük olması nedeni ile seri üretimde çok tercih edilir. Kompresör hattına spiral hortum ile bağlanır. Hava içerisindeki rutubet makinenin arızalanmasına neden olacağından boru hattında yağlama ünitesi olması şarttır. Kullanılan havanın 6,2 bar temiz ve kuru olması sağlanır. Resim Pnomatik el delik makineleri 53 Elektrikli ve Şarjlı El Delik Makineleri Elektrikle veya akü ile çalışan delme vidalama işlemlerinde kullanılan el makinelerine verilen genel addır. Şarjlı el breyizlerine akülü breyiz veya vidalama denir. Resim Elektrikli ve Şarjlı el delik makineleri Elektrikli El Breyizleri Elektrikli breyizler, normal makine ile delmenin mümkün veya verimli olmadığı durumlarda, her türlü vida, kavela, dübel v.b. delikleri delmede kullanılır. Yapısı ve tutuluş şekli tabancayı andırdığı için piyasada “tabanca matkap” veya “tabanca breyiz” şeklinde de adlandırılır. Şekil Elektrikli el breyiz Breyizlerin Başlıca Ortak Özellikleri Şunlardır Alüminyum veya plastikten yapılmış gövdenin içine yerleştirilen üniversal elektrik motorunun dönme hareketi, özel dişli düzeniyle azaltılmış olarak mile iletilir. Bazı tip breyizlerde bulanan vites düzeni yardımıyla, delik çapına ve delinecek gerecin sertliğine göre 2 veya 4 değişik dönme hızı elde edilebilir. Mandren kapasitesi, yani takılabilecek en büyük matkap camı makinenin büyüklüğünü belirler ve mm arasında değişir. Ağaç işlerinde genellikle 13 mm Mandren kapasiteli el breyizler kullanılır. 54 Breyiz, tipine ve işin özelliğine göre, tek veya iki elle tutularak kullanılabilir. Genellikle serbest elle çalışıldığı için, deliğin düzgün bir doğrultuda delinmesi, çalışan kimsenin beceri ve tecrübesine bağlıdır. Elektrik enerjisi bulunmayan veya elektrik kablosunun engel oluşturduğu yerlerde kullanılmak üzere, akü ile çalışan kablosuz breyizler vardır. El breyizlerinde, helisel matkapların yanı sıra, yatay ve dikey delik makinelerinde kullanılan diğer matkap türlerinin hemen hepsi kullanılabilir. Ayrıca, darbeli breyizlere takılan sert metal uçlu matkaplarla, tuğla, beton seramik gibi inşaat elemanlarına dübel delikleri delinebilir. El breyiz ile Delik Delmek Kullanılacak matkabın keskinliğini kontrol ediniz; Mandrene takarak sıkınız. Matkabın tam merkezde takıldığını ve ekseninin düzgünlüğünü kontrol ediniz. • Breyizin hız değiştirme düzeni varsa, uygun dönme hızında ayarlayınız. (Matkap çapı büyüdükçe, ve delinen malzemenin sertliği arttıkça, dönme hızını azaltınız.) • Sert metal uçlu matkapla duvar delinecekse, bireyzi darbe durumuna getiriniz. Bu ayar, breyizin tipine göre Mandren gerisindeki bir bileziğin çevrilmesiyle veya bir düğmenin basılmasıyla sağlanır. Darbeyi belirtmek için de genellikle bir çekiç resmi bulunur. • Derinliği sınırlı olarak delinecek delikler için matkap üzerine delik derinliğine uygun bir stop elemanı bağlanır. Delik yeri bız ile marka edilen iş parçası sağlamca tutularak delik delinir. Elle tutulması güç olan iş parçaları tezgaha mutlaka işkence yarımı ile bağlanmalıdır. Fiş ve kablolar kontrol edilerek el breyizi prize takılır. Matkap çalıştırılarak düzgün döndüğü kontrol edilir. Breyiz sağlamca tutularak marka yapılan yerden delik delinir. Breyizi hafifçe bastırarak şalteri açınız. Normal bir kuvvetle bastırarak delik delinir. Delik Delme İşlemi Sırasında Dikkat Edilmesi Gereken Hususlar Delik delme işlemi sırasında breyiz delik doğrultusundan saptırılırsa deliğin büyümesi ve matkabın kırılmasına sebep olur. Boydan boya delinecek parçalarda elinizi matkabın ucundan koruyunuz. Matkabın ucu parçanın diğer yüzünden çıkarken itme kuvvetini azaltınız aksi taktirde deliğin ağzı kırılıp parçalanır. Bu sakıncayı önlemek için deliğin çıktığı tarafa bir artık parça bağlayabilirsiniz. Matkabı gereğinden fazla bastırmayınız aşırı bastırma matkabın kırılmasına yol açar. Derin delikler delinirken matkap geriye çekilerek talaşın boşalması sağlanır. Büyük çaplı delikler delinirken ilk önce daha ufak çaplı bir matkapla kılavuz açmak işlemi kolaylaştırır. 55 Şarjlı (Akülü) El Breyizleri Akülü el breyizleri elektrik prizinden bağımsız yeni teknoloji ve kolaylık sunar.Hızla değiştirilebilen akü hızlı şarj cihazları ile kapsamlı işler seri olarak seafoodplus.infoım rahat güvenli ve kablonun verdiği rahatsızlık seafoodplus.infoik veya çalışma zorluğu olan yerlerde çalışmak için idealdir.Şarjlı el breyizleri , elektriğin olmadığı yerlerde ve özellikle menteşe, kilit vb. mobilya aksesuarlarının montajında pratik olması bakımından çokça tercih edilir. Delik delme işleri yanı sıra vidalama işlerinde de kullanılır. Şarjlı el breyizlerin dez avantajı aküleri bitiğinde şarj olma süresini beklemektir. Resim Şarjlı el delik makineleri Şarjlı El Breyizlerin Kısımlar İleri geri kilitleme düğmesi Hız tetiği düğmesi Akü kutusu Şarj aleti Mandren Kuvvet ayarlama halkası Mandren anahtarı (Sadece anahtarlı mandrenler için) Şekil Şarjlı matkap kısımları 56 Şarjlı El Breyiz İlerinin Özellikleri İleri, Geri ve Kilitleme Düğmesi Mandrenin çalışma yönünü ayarlar. Orta konumda bulunduğunda, aksesuar değişimi sırasında veya matkabın kullanılmadığı anlarda, matkabın çalışmasını önler. Şekil Sağ sol dönme yönü ayar düğmesi Hız Tetiği Düğmesi Matkap üzerinde bir hız tetiği düğmesi varsa, tetik düğmesine ne kadar asılırsa, matkabınızın hızı o kadar artacaktır. Hız tetiği düğmesi, matkabı hem delik delme hem de vida sıkmada kullanabilmenizi sağlar. Ayrıca matkabınızın hızını da ayarlar. Şekil Hız ayarlı tetik 57 Güç Ayarlama Halkası Delme işlem ayarını seçmek için: matkap sembolünün, matkap yuvasının üzerinde bulunan gösterge ile aynı hizaya gelene kadar halkayı döndürmeniz gerekir. Vidalama işlemi için güç ayarının yapılmasını sağlar. Şekil Delme ve güç ayarı halkası 58 UYGULAMA FAALİYETİ UYGULAMA FAALİYETİ Kompresörü çalıştırıp, kontrol ederek istenilen basınç ayarlarını yapınız. İŞLEM BASAMAKLARI ÖNERİLER İş önlüğü giyiniz. Elektrik ve hava bağlantılarını kontrol ediniz. Makine katalogunda önerilen yağları kullanınız. Filtre temizliğini ve yağ oranını kontrol ediniz. Azami ve asgari basınç ayarını yapınız. İhtiyaca uygun basınç ayarını yapınız. 59 Basınca dayanıklı uygun hortum kullanınız. Hortumun bir ucunu kompresör hava çıkış ucuna kelepçe ile bağlayınız. Amacınıza uygun olarak çalışmanıza devam ediniz. Bir ucu kompresöre bağlı olan hortumun diğer ucunu işinizin özelliğine göre uygun makine ya da püskürtme tabancasına bağlayınız. 60 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME ÖLÇME DEĞERLENDİRME Bu faaliyet kapsamında kazandığınız bilgileri, aşağıdaki soruları cevaplandırarak değerlendiriniz. ÇOKTAN SEÇMELİ SORULAR 1. Aşağıdakilerden hangisi kompresör çeşitlerindendir? A.) Rotorlu kompresör B.) Vidalı kompresör C.) Pistonlu kompresör D.) Hepsi 2. Aşağıdakilerden hangisi basınç ve hava tesisatı elemanlarından değildir? A.) Filtre B.) Piston C.) Yağlayıcı D.) Basınç ayarlayıcı 3. Aşağıdakilerden hangisi basınçlı hava donanımının avantajlarındandır? A.) Parlama ve yanma tehlikesi yoktur. B.) Gerekli çalışma basıncının ayarlanması çok basittir. C.) Aparatlar ve işler üzerinde her hangi bir kirletici etkisi yoktur. D.) Hepsi 4. Aşağıdakilerden hangisi el şarjlı breyizlerin kısımlarından değildir? A.) Hız tetiği düğmesi B.) Akü kutusu C.) Yıldız uç D.) Mandren 5. Basınçlı havayı çalışma şartlarına hazır hale getirmek için kullanılan devre elemanının adı aşağıdakilerden hangisidir? A.) Şartlandırıcı B.) Yağlayıcı C.) Piston D.) Filtre 6. Şarjlı el breyizlerin dezavantajı aşağıdakilerden hangisidir? A.) Aküsünün bitmesi B.) Güçsüz oluşu. C.) Kablosuz oluşu D.) Hepsi 61 UYGULAMALI TEST UYGULAMALI TEST Komprosörü, aparatlarını ve el aletlerini kullanıma hazırlayarak ayarlarını yapınız. Bu uygulamayı aşağıdaki kriterlere göre değerlendiriniz. Aşağıda listelenen davranışları kendinizde gözleyemediyseniz “Hayır”, gözlediyseniz “Evet” şeklinde karşısındaki kutucuğa (X) işareti koyunuz. Değerlendirme Ölçütleri Evet Hayır 1 Kompresörü çalıştırıp kullanabildiniz mi? 2 Şartlandırıcıyı kontrol ettiniz mi? 3 Kompresörün yağ ve filtresini kontrol ettiniz mi ? 4 Kompresörün biriken suyunu boşalttınız mı? 5 Pnomatik el delik makineleri kullanabildiniz mi? 6 Eldiven, iş önlüğünü giydiniz mi? 7 Maske kullandınız mı? 8 Elektrikli el delik makineleri kullandınız mı? 9 Kazalara karşı tedbir aldınız mı? 10 Şarjlı (akülü) el breyizleri kulandınız mı? 11 Derinlik ayar aparatlarından faydalandınız mı? 12 Yağlayıcının ne işe yaradığını kavradınız mı? 13 Filtrenin ne işe yaradığını kavradınız mı? 14 Kullandığınız el makinelerinin bakımını yaptın mı? 15 El makinelerini kullanırken güvenliği sağladın mı? DEĞERLENDİRME Cevaplarınızı kontrol ederek kendinizi değerlendiriniz, HAYIR yanıtlarınız var ise bu yanıtlarınızla ilgili konuyu tekrarlayınız. Yanıtlarınızın tamamı EVET ise diğer öğrenme faaliyetine geçiniz. 62 MODÜL DEĞERLENDİRME MODÜL DEĞERLENDİRME PERFORMANS TESTİ (YETERLİK ÖLÇME) Modül ile kazandığınız yeterliği aşağıdaki kriterlere göre değerlendiriniz. Evet Hayır Değerlendirme Ölçütleri Matkap Kollarıyla Delik Delmekiçin Kriterler 1 Matkap çeşitlerini öğrenebildiniz mi? Matkap çeşitleriyle ne tür işlemler yapabileceğinizi öğrendiniz 2 mi? 3 Delik delme işlem sırasını öğrenebildiniz mi? 4 Helisel matkap bileme işlemini yaptınız mı? 5 Havşa matkabı ile delik deldiniz mi? Budak(Tıkaç)matkabı ile delik delip budak tamiratı 6 yapabildiniz mi? 7 Kör matkapla çalışmanın sakıncalarını öğrendiniz mi? Matkaplarla delik delerken dikkat edilmesi gereken kuralları 8 öğrendiniz mi? 9 Matkap kollarının nasıl kullanıldığını öğrendiniz mi? 10 Delik derinlik ayarının nasıl yapıldığını öğrendiniz mi? Pnomatik veya Elektrikli El Delik Makineleriyle Delik Delme İçin Kriterler 11 Pnomatik sistemin ne olduğunu öğrendiniz mi? 12 Komresör çeşitlerini öğrendiniz mi? 13 Kompresör hava basınç ayarını yapabilirmisin iz? 14 Kompresör filtre temizliğinin önemini kavradınız mı? 15 Pnomatik el makine çeşitlerini tanıyabildiniz mi? 16 El breyizlerinin ortak özelliklerini öğrendiniz mi? 63 Şarzlı (Akülü) el breyizlerinin çalışma sistemlerini öğrendiniz 17 mi? 18 El delik makinelerinin bakımını öğrendiniz mi? Düzenli Çalışma İle İlgili Kriterler 19 El aletlerini amacına uygun kullandınız mı? 20 Makinelerde çalışırken dikkat edilecek kurallara uydunuz mu? Çalışma sırasında kol ağzı düğmeli ve lastikli iş önlüğü 21 kullandınız mı? 22 Mesleğinizle ilgili etik kurallara uygun davrandınız mı? Her çalışma sonunda çalıştığınız makineyi ve çevresini 23 temizlediniz mi? DEĞERLENDİRME Yaptığınız değerlendirme sonucunda eksikleriniz varsa öğrenme faaliyetlerini tekrarlayınız. Modülü tamamladınız, tebrik ederiz. Öğretmeniniz size çeşitli ölçme araçları uygulayacaktır. Öğretmeninizle iletişime geçiniz. 64 CEVAP ANAHTARLARI CEVAP ANAHTARLARI Öğrenme faaliyetlerindeki sorulara verdiğiniz cevapları cevap anahtarları ile karşılaştırarak kendinizi değerlendiriniz. ÖĞRENME FAALİYETİ-1 CEVAP ANAHTARI 1 D 2 B 3 C 4 D 5 A 6 C 7 D ÖĞRENME FAALİYETİ-2 CEVAP ANAHTARI 1 D 2 B 3 D 4 C 5 A 6 A 65 ÖNERİLEN KAYNAKLAR ÖNERİLEN KAYNAKLAR Konular ile ilgili bütün yazılı ve görsel kaynaklar Çeşitli şekillerde konuyla ilgili faaliyet yapan işletmeler AFYONLU seafoodplus.info, Ağaçişleri Takım ve Makine Elemanları Bilgisi, Devlet Kitapları Milli Eğitim Basımevi, İstanbul, GÜRTEKİN Ali, Mehmet Oğuz, Mobilya ve Dekorasyon İş ve İşlem Yaprakları IX. Sınıf, MEB Yayınları, İstanbul, ZORLU İrfan, Nazım Şanıvar, Ağaçişleri Gereç Bilgisi, MEB Yayınları KARTAL Faruk, Temel Pnomatik Modül CD, Ankara, Ocak ÖZKARA Hamdi, Meslek Bilgisi , Ankara Emel Matbaacılık, seafoodplus.info seafoodplus.info 66 KAYNAKÇA KAYNAKÇA AFYONLU seafoodplus.info, Ağaçişleri Takım ve Makine Elemanları Bilgisi, Devlet Kitapları Milli Eğitim Basımevi, İstanbul, GÜRTEKİN Ali, Mehmet Oğuz, Mobilya ve Dekorasyon İş ve İşlem Yaprakları IX. Sınıf, MEB Yayınları, İstanbul, ZORLU İrfan, Nazım Şanıvar, Ağaçişleri Gereç Bilgisi, MEB Yayınları KARTAL Faruk, Temel Pnomatik Modül CD, Ankara, Ocak ÇOLAK Murat Yayınlanmamış ders notları ÖZKARA Hamdi, Meslek Bilgisi , Ankara Emel Matbaacılık, CARPENTER’S DRİLL BİTS AND AUGERS seafoodplus.info seafoodplus.info 67