Çukurova Üniversitesi Rektörü Kim

Удобно

НОВОСТИ, В КОТОРЫХ ВСТРЕЧАЕТСЯ ТЕРМИН «HALAY ÇEKMEK»

ССЫЛКИ

« EDUCALINGO. Halay çekmek [онлайн]. Доступно на <seafoodplus.info>. Июн ».

Rusya-Türkiye ilişkileri yılında Putin’in iktidara gelmesi, yılında da Erdoğan’ın seçimi kazanmasıyla bir anda farklı bir boyuta evrildi. Bu süreçte iki ülke ilişkileri daha çok ekonomik temelli olarak ilerledi. yılında Suriye’de iç savaşın başlaması sonrasında Türkiye-Rusya arasında bölgesel anlamda bir rekabet alanı oluştu. Bu rekabetin oluşmasında Türkiye-ABD koalisyonunun Suriye’de birlikte hareket ederek muhalifleri desteklemeleri bir etkendi. yılındaki Rusya-Ukrayna krizi, Kırım Tatarları dolayısıyla Türkiye-Rusya’nın rekabet alanlarını yeniden çeşitlendirdi. Ardından yılında Rusya’nın Suriye’ye müdahale kararı alması ve Türkiye sınırında harekâtı yoğunlaştırmasıyla 24 Kasım uçak krizi ortaya çıktı. Bu kriz Rusya-Türkiye arasında 15 yıldır oluşan ekonomik ve siyasi birikimi de geriye götüren bir durumdu. Rusya-Türkiye arasındaki kriz sürecinde ABD ve AB ülkelerinin Türkiye’yi yalnız bırakarak Suriye’de kendi politikalarını Türkiye’siz uygulama girişimleri dengeyi farklı bir boyuta getirdi. Çünkü Rusya-Türkiye arasında kriz olmasına rağmen hem Rusya hem de Türkiye, Batı açısından hedef ülke olmuştu. Rusya ve Türkiye arasındaki krizin iki ülkeye de yıkıcı zararlar vereceği anlaşılmasından sonra Putin ve Erdoğan arasında normalleşmeye dair önemli girişimler gerçekleşti. Putin-Erdoğan inisiyatifiyle ilerleyen bu girişimler sonucunda iki ülke arasında yeniden barış sağladı. Fakat bu barış 15 yıldır ilmek ilmek işlenen ilişkilerin eski seviyesine dönmesine henüz imkân sağlamadı. Batı’nın Rusya-Türkiye ablukasına karşı kazan-kazan politikası çerçevesinde Suriye başta olmak üzere Avrasya coğrafyasında işbirliğine yoğunlaşan iki ülke, ABD’nin politikalarının Orta Doğu’da başarısızlığında etkili oldular. ABD’nin Irak’tan Akdeniz’e ulaştırmayı çalıştığı terör koridoru Rusya-Türkiye işbirliğiyle akamete uğratıldı. İki ülke ayrıca ABD’den bağımsız Suriye’de siyasi barışı sağlamak amacıyla Astana Görüşmeleri ve Soçi Görüşmeleri adıyla bir dizi toplantılar organize ettiler. Böylece Suriye muhalefetini kendi etrafında toplayan Türkiye ile Esed üzerinde tam etkinlik kuran Rusya, bölgedeki inisiyatifi ele geçirdi. Suriye’de PYD-PKK üzerinde etkinlik kuran ABD ise Akdeniz’e açılan koridoru kuramasa da Ürdün sınırına kadar olan bölgede yeni bir koridor oluşturdu. ABD’nin PYD-PKK üzerinde kurduğu etkinlik ise Rusya açısından bir tehdit olarak görüldü. Bu tehdit algısını da Türkiye’nin Afrin’de düzenlediği Zeytin Dalı operasyonuna destek vererek bertaraf etmeye çalıştı. Suriye’de Türkiye- Rusya işbirliği ABD’nin sadece Suriye politikasını değil aynı zamanda İran, Karadeniz ve Kafkasya politikasını da olumsuz etkileyebilecek bir sürecin başlangıcıdır. Yeni dönemde ABD’nin Türkiye’yi Rusya’dan ayırmak için uygulamaya koyacağı uzlaşı veya sert politikaların tezahürünü göreceğiz. Bu kitabımızda döneminde Rusya-Türkiye merkezli oluşan uluslararası gündeme dair yazdığımız analizler bir araya toplanmıştır. Bu analizler ile sıcağı sıcağına değerlendirilen olayların zamanla gerçekleşme veya sonuçlarını görme bakımından önem taşıdığı, bu nedenle toplu biçimde yayınlanmasının bu alanlarda çalışanlar başta olmak üzere tarihe not düşülmesi açısından değer taşıdığı düşüncesindeyiz. Umarım okuyucularımıza faydalı olacaktır. Türkiye Tedbirini Aldı, Bu Kez Şakası Yok: Türkiye Kürtlerin Hamisi Olmalı Rusya’nın Kudüs Politikası Bağımsız mı? Rusya’nın Kudüs Politikası Sömürülen Ülkelerin Umudu Türkiye Kafkasya Üçüncü Dünya Savaşı'na Hazırlık mı? Karadeniz'de Stratejik Dengeler Değişiyor Tataristan Modeli Sona mı Eriyor? Türklerin Barbar Olmadığını Tüm Dünyaya Halil İnalcık Anlattı Milli Demokratlar Oyunu Bozacak mı? Historic high in Turkish-Russian relations Russia's Iran Policy and its Impact on Relations with Turkey Russia-Turkey-Iran Brokered Agreement on Syria Brings US' Ploys to Naught Putin: Russland bereit, SRaketenabwehrsysteme an Türkei zu liefern Professor Salih Yilmaz: "Moskau setzte zwischen den Regionalmächten eine Einigung durch" Западу трудно найти альтернативу военно-воздушной базе «Инджирлик» США шантажируют Турцию, вооружая сирийских курдов, считает политолог Турция поссорилась со второй половиной Встреча Путина и Эрдогана в Москве позволит продвинуться в решении ряда важных вопросов Стратегические балансы в Черном море меняются Это изменение не режима, а системы Реакция на убийство посла: Турция и Россия находятся под прицелом Запада Возможен ли тюрко-славянский союз в Евразии? Турция готова закрыть политическую дверь в Европу Россия в Сирии: взгляд из Турции Что можно ожидать от соглашения "Турецкий поток" Силы в Иране могут быть причастны к убийству российского посла Стравить сторонников светского образа жизни с исламистами не получилось Гюлен атакует Эрдогана? Почему в Турции была попытка переворота? Турецкий политолог считает, что отношения с Узбекистаном станут лучше Знали ли в России о готовящемся перевороте в Турции?

1 БАКЫ ДЮВЛЯТ УНИВЕРСИТЕТИ ИЛАЩИЙЙАТ ФАКЦЛТЯСИНИН ELMИ МЯЪМУЯСИ 05 (05) МАРТ (МАРТ)

2 BAKI DÖVLET UNİVERSİTETİ İLAHİYYAT FAKÜLTESİNİN ELMİ MECMUASI ONURSAL BAŞKAN Vasim Memmedeliyev EDİTÖR Abdullah KAHRAMAN Yardımcı Editör Ömer ASLAN YAYIN KURULU Abdullah Kahraman Hasan Cirit Ömer Aslan Malik Qarazade Salman Süleymanov HAKEM KURULU Celal Erbay Bedrettin Çetiner Orhan Çeker Saffet Köse Ramazan Altıntaş Ali Akpınar Ahmed Yaman Nadim Macit Süleyman Toprak Vasim Memmedeliyev Zahid Hüseyinov Zekeriya Güler Zeki Arslantürk Cemal Ağırman Emin Aşıkkutlu Ali Akyüz İzzet Er Mehmet Bayyiğit Suat Yıldırım Yakup Çiçek Abdullah Kahraman Mustafa Altundağ HABERLEŞME Ahmed Cavad 41A Tel: Fax/tel: ISSN: X БДУ Илащиййат Факцлтяси Елми Шурасынын тарихли 4 сайлы гярары иля чап олунмушдур. Mecmuamız hakemli bir mecmuadır. Yılda iki kez yayınlanır. Yayınlanan yazıların ilmî mesuliyeti müelliflerin özüne aittir. YIL 2 SAYI 2 BAKU (05) МАРТ

3 ИЧИНДE КИЛЕР EDİTÖRÜN NOTU 5 Dr. TAYYAR ALTIKULAÇ IN ÖZGEÇMİŞİ HATIRALARDA VE DUYGULARDA TAYYAR HOCA ИСЛАМ ВЯ ЭЯНЪЛИК АМЕА-нын бцхбир цзвц, проф. seafoodplus.infoялийев ЮNCELИKLER FIKHI Yazan: Prof. Dr. Yusuf el-kardavî Çeviri: Doç. Dr. Abdullah KAHRAMAN KUR ÂN TİLAVETİNDE MUSİKîNİN (SES SANATININ) MESNEDİ Ömer ASLAN ГЯРБ ФЯЛСЯФЯСИНДЯ ИСЛАМА ИКИ ФЯРГЛИ МЦНАСИБЯТ Prof. Selahaddin Xelilov ŞİƏ KƏLAM ELMİNİN ORTAYA ÇIXMASI VƏ İNKİŞAFI Dr. Adilə Tahirova VƏHHABИLИK Yаdulla Paşayev АШЫГ ШЯМШИРИН «ДЕДИМ-ДЕДИ» ВЯ «СЯНИН» ШЕИРЛЯРИНИН ИНЭИЛИС ДИЛИНЯ ТЯРЪЦМЯСИ ЩАГГЫНДА Вяфа Ибращимова GAZALİ VE İBN RÜŞD DE DİN-FELSEFE MÜNASEBETİ Rena QEDİROVA АЗЯРБАЙЪАН ВЯ ДЦНЙА ЮЛКЯЛЯРИ ГАРШЫЛЫГЛЫ ТАРИХИ-ЯДЯБИ ЯЛАГЯЛЯРИНИН ИНКИШАФЫНДА ЯРЯБ МЦЯЛЛИФЛЯРИ ВЯ ОНЛАРДАН БИРИ КИМИ БЯЛАЗУРИ Тарийел РЯСУЛОВ AZƏRBAYCANDA XIII-XV ƏSRLƏRDƏ TƏTBİQ EDİLƏN İSLAM HÜQUQUNDA MÜHARİBƏLƏR ZAMANI İNSAN HÜQUQLARININ QORUNMASI MƏSƏLƏLƏRİ Samir Hüseyn oğlu Məmmədov

4

5 EDİTÖRÜN NOTU Dergimizin beşinci ve aynı zamanda 3. yılın ilk sayasıyla karşınızdayız. Yine muhtevasıyla dopdolu olduğuna inandığımız bir sayıyı sizlere sunmanın sevincini yaşıyoruz. Bu sayımızda da farklı seviyedeki ilim adamlarının değişik konulara dair makalelerini bulacaksınız. Diğer sayılardan farklı olarak bu sayıda yayınlanan makalelerin İngilizce özetlerini de okuyabilirsiniz. Dergimizdeki bu yenilikle Azerbaycan ın en yüksek ilmî kuruluşu olan Âlî Atestasiya Komissiyası nın şartlarını da yerine getirmiş bulunmaktayız. Böylece dergimizin bu kurulun tasdikinden geçerek uluslararası nitelik kazanmasını umuyoruz. Her sayımızı Fakültemize emek vermiş bir hocamıza sunma geleneğimizi bu sayıda da sürdürdük. Dergimizin bu sayısını, Azerbaycan daki eğitim ve kültür hizmetleriyle tanınan, Fakültemiz başta olmak üzere pek çok eğitim ocağının kurulmasına öncülük etmiş bu vesile ile de haklı bir sevgi ve saygı kazanmış olan değerli büyüğümüz ve hocamız Sn. Dr. Tayyar ALTIKULAÇ a ithaf etmiş bulunmaktayız. Her bakımdan daha güzel sayılarda buluşmak dileği ile selam ve saygılarımı sunarım.

6 Dergimizin bu sayısını Fakültemizin kurucusu ve baş emektaşı Sn. Dr. Tayyar ALTIKULAÇ Bey e ithaf ediyoruz.

7 Dr. Tayyar ALTIKULAÇ

8 БАКЦ ФОТОЬРАФЛАРЫНДА ТАЙЙАР ЩОЪА Дийанет Ишлери Башканы икен Бакц йц зийарети еснасында АМЕА Елйазмалары Енститцсцн де шереф дефтерини имзаларкен

9 БДУ Илащиййат Факцлтесинин илк юьренъилерине дерс вериркен, (аркада айакта) ТДВ Бакц Тцрк Лисеси идареъи ве юьретменлери иле, БДУ Илащиййат Факцлтесинин йемекщанесинде факцлте ве лисе персонели иле,

10

11 Dr. Tayyar Altıkulaç ın Özgeçmişi 11 Dr. TAYYAR ALTIKULAÇ IN ÖZGEÇMİŞİ yılında Kastamonu nun Devrekâni ilçesine bağlı Bıngıldayık köyünde doğdu. Dokuz yaşında hâfız oldu. İlk öğrenimini Devrekâni de, orta ve yüksek öğrenimini İstanbul da tamamladı. Yüksek öğrenimini İstanbul Yüksek İslâm Enstitüsü nde yılında bitiren ALTIKULAÇ, Temmuz ile Şubat tarihleri arasında İstanbul İmam-Hatip Lisesi nde öğretmenlik ve idarecilik; yine İstanbul da Pertevniyal Lisesi, Cağaloğlu Kız Meslek Lisesi, ve Baltalimanı Akgün Koleji nde öğretmenlik yaptı tarihleri arasında İstanbul ve Kayseri Yüksek İslâm Enstitülerinde öğretim elemanı olarak görevini sürdürdü. Bu arada öğretim yılında Bağdat Üniversitesinde Arap Dili ve Edebiyatı üzerinde çalıştı. Doktorasını Tefsir dalında veren ALTIKULAÇ ın daha sonraki görevleri sırasıyla şunlardır: - Diyanet İşleri Başkan Yardımcılığı ( ) - M.E.B. Din Eğitimi Genel Müdürlüğü ( ) - M.E.B. Talim ve Terbiye Kurulu Üyeliği ( ) - Diyanet İşleri Başkanlığı ( ) Diyanet İşleri Başkanlığı görevinden tarihinde kendi isteği ile emekliye ayrılan ve Azerbaycan Millî Akademisi tarafından profesörlük unvanı ve diploması verilen ALTIKULAÇ, emeklilik döneminde İstanbul Marmara Üniversitesi ve Bakü Devlet Üniversitesi İlahiyat Fakültelerinde öğretim görevlisi olarak hizmet etti; ayrıca Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Araştırmaları Merkezi (İSAM) Başkanlığı görevini yürüttü. ALTIKULAÇ 24 Aralık seçimlerinde DYP İstanbul Milletvekili olarak Parlamento ya girdi; TBMM Milli Eğitim, Kültür, Gençlik ve Spor Komisyonu Başkanlığı görevini yürüttü. Daha sora İSAM da müellif-redaktör olarak hizmete devam eden ALTIKULAÇ, AK Parti kurucuları arasında yer aldı, 03 Kasım seçimlerinde yeniden İstanbul Milletvekili olarak TBMM ye girdi; Milli

12 12 Dr. Tayyar Altıkulaç ın Özgeçmişi Eğitim, Kültür, Gençlik ve Spor Komisyonu Başkanlığı görevine seçildi. Halen bu görevini sürdürmektedir. Basılmış Eserleri: 1. Ebû Şâme el- Makdisî ve el-murşidu l-vecîz i, 2. Yüce Kitabımız Hz. Kur ân, 3. Tecvîdü l-kur ân 4. Zehebî ve Ma rifetü l-kurrâsı (4 cilt), 5. Hz. Osman a İzâfe Edilen Mushaf-ı Şerîf (Topkapı Sarayı Müzesi Nüshası), (IRCICA yayını olarak Baskıda), 6. TDV İslâm Ansiklopedisi nde XXX. cilde kadar yayımlanmış 65 adet te lif madde (Ayrıca çeşitli dergi ve gazetelerde yayımlanmış makaleler). ALTIKULAÇ halen İstanbul Türk ve İslâm Eserleri Müzesi nde bulunan ve Hz. Osman a ait olduğu ileri sürülen bir Mushaf la Kahire de el- Meşhedü l-hüseynî de muhafaza edilen ve Hz. Osman a ait olduğu kabul edilen bir başka Mushaf ı neşre hazırlama çalışmalarını sürdürmektedir. Uluslararası Toplantılarda Arapça Olarak Sunduğu Tebliğlerden Bazıları: 1. Hicrî XV. Asra Girerken İslâm Dünyası (Hartum, 28 Mart ). 2. Kur an Kırâati (Cezâyir, 01 Eylül ). 3. Hz. Peygamberin Örnek Ahlâkı (Cezâyir, Eylül ). 4. Hz. Peygamber Zamanında Kaza Müessesesi (İslâmâbad, 17 Eylül ). 5. Türkiye de Din Hizmetleri (Mekke, 23 Aralık ). 6. İslâm ın Barış Anlayışı ve Bulgar Zulmü (Lyon, 14 Aralık )

13 Dostlarınын Калеминден 13 Hatıralarda ve Duygularda Tayyar Hoca Dostlarınын Калеминден

14 14 Hatıralarda ve Duygularda Tayyar Hoca

15 Dostlarınын Калеминден 15 УНИВЕРСИТЕТИН БЮЙЦК ДОСТУ Профессор Тяййар Алтыгулаъы 15 иля йахындыр ки, таныйырам. Бу илляр ярзиндя ясл зийалы олан Тяййар бяй мяним цряйимдя юзцня мющкям йер тапыб. Онун зянэин мяняви кейфиййятляри она йанашманы бирмяналы йцксялдир. Тяййар бяй цнсиййятъил, йцксяк мядянийятя малик бир зийалыдыр. Зяннимъя, ону Азярбайъан зийалыларына ян мющкям баьлайан амил щамыйа олан сонсуз севэисидир. Цмуммилли лидермиз Щейдяр Ялийев Азярбайъан вя тцрк халгларыны айры дювлятлярдя йашайан бир милят адландырмышды. Чох мцдрик дейилмиш «Бир миллят ики дювлят» ифадяси санки Тяййар бяй кими тцрксевяр инсанлар цчцн нязярдя тутулмушдур. Ютян ясрин яввялляриндя вя сонларында халгымызын башына ачылан сийаси вя щярби ойунлар, язяли вя ябяди дцшмянляримизин торпагларымызы ишьал етмяк, миллятляри гырмаг щаггында олан хцлйаларынын гаршысыны алмаг Тцркийя тяряфиндян, гейрятли тцркляр тяряфиндян алынмышдыр. Биз бу тарихи унутмуруг. Анъаг халгын сойгырымы йалныз тарихи гырьынла, вящшилик вя вандализмля олмур. Мякрли дцшмянляримиз щяр дяфя олдуьу кими, ъы иллярин яввялляриндя дя мцхтялиф щийлялярля халгын башыны гатараг ону гаранлыгдан чыхаран, инкишафа вя тяряггийя апаран тящсилдян айырмаьа чалышырды. Мящз щямин дюврдя елмя, тящсиля мараьын азалдыьы, ъи илдя Тяййар бяй Азярбайъана эяляряк Бакы Дювлят Университетиндя йени бир факцлтя ачмаг, елмин, тящсилин инкишафына кюмяклик эюстярмяк, азалан мараьы бярпа етмяк арзусуну реаллашдырмаьа башлады. О дюврдя бюйцк чятинликлярля цзляшся дя, мцхтялиф манеяляря раст эялся дя, щакимиййятдя оланларын елмя-тящсиля марагларынын аз олдуьуна бахмайараг, Тяййар бяй истяйиня наил олду вя Бакы Дювлят Университетиндя йени факцлтянин ачылмасыны баъарды. Бу щадися щямин дюврдя, сюзцн щягиги мянасында гящряманлыг иди. Мцхтялиф дюврлярдя тцрк забит вя ясэярляринин эюстярдикляри ряшадятлярдян гат-гат бюйцк гящряманлыг! Тяййар бяй бу гящряманлыьы вахтында вя йериндя етмяйи баъарды. Профессор Тяййар бяй бу эцн дя диггят вя гайьысыны Бакы Дювлят Университетиндян, онун тялябяляриндян, цмумиййятля Азярбайъан

16 16 Hatıralarda ve Duygularda Tayyar Hoca эянълийиндян ясирэямир ъи илдя йаратдыьы Илащиййат факцлтяси 15 иля йахындыр ки, Тяййар бяйин гайьысы иля мцвяффягиййятля фяалиййят эюстярир. Бу мцддятдя бцтцн ирили-хырдалы проблемляри щялл етмиш, мадди вя мяняви дястяйини щяр заман эюстярмишдир. Тялябяляримизин Тцркийядя тящсиллярини давам етдирмяк арзусу, дцнйанын диэяр юлкяляриндя елми ишля мяшьул олмаг истяйи Тяййар бяйин гайьысы иля щямишя проблемсиз реаллашмышдыр. Тяййар бяй университетимизин йахын достудур. Бурадакы бцтцн проблемляри юз ваъиб мясяляси кими гябул едир, онларын щяллиня чалышыр. Тяййар бяй бир дост кими явязсиз инсандыр. О, достларына чох сядагятли, тямяннасыз вя мящяббятлидир. Онунла достлуг щяр бир инсан цчцн шяряфдир. Ону бир алим, зийалы, дост, мящарятли педагог, гайьыкеш инсан кими чох йцксяк дяйярляндирир, уъа Аллащдан она ъансаьлыьы, аиля хошбяхтлийи арзулайырам. Абел Мящяррямов БДУ-нун ректору, АМЕА-нын мцхбир цзвц, миллят вякили

17 Dostlarınын Калеминден 17 ЦРЯК СЮЗЦ Ифлэ Вбмдце Гтшмукышеуештшт шдфршннфе афлъдецыш съ ецвкшы шдштвц Фяцкифнсфт Куызгидшлфыэ Ецрышд Тфяшкдшнш, Ифлэ Вбмдце Гтшмукышеуеш, Еъклшнц Вшнфтце Мцйаш мц Шыефnигдвфлэ Ьцкьцкц Гтшмукышеуеш фкфыэтвф шьяфдфтьэж ьъйфмшдцнц цыфыцт ецышы увшдьшжвшк. Фяцкифнсфтвф 70 шдвцт фкеэй ишк ьъввце цкяштвц фзфкэдьэж феушяь ышнфыцештвцт ыщткф ишквцт- ишкц фдш ьцлецидцкшьшяшт адфйьфтэ Ифлэ Вбмдце Гтшмукышеуештвц иудц ишк ецвкшы щсфхэтэт фюэдьфыэ ецhышд ышыеуьшьшявц ибнъл ишк нутшдшл, ющч ецйвшкцдфншй ишк рфвшыц швш. Иг, ыбяът рцйшйш ьцтфыэтвф aддфрыэядэй ышнфыцештшт шадфыэ, ьшддш-ьцтцмш вцнцкдцкц йфнэвэжт ецтецтцыш швш. Ьцт щ яфьфт ИВГ-тгт ргьфтшефк афлъдецдцк ъякц зкщкулещкг мцяшацыштвц юфдэжэквэь сш шдвц Гтшмукышеуешьшяшт ишкштсш зкщкулещкг, щ яфьфт кулещк мцяшацыштш шскф увцт зкща. Фkша Йгдшнум мц ьцт шдфршннфе афлъдецыштшт ецышыш шдц цдфйцвфк ьъйфмшдцтшт ифхдфтьфыэ ъюът Еъклшнцнц уяфь увшдвшл. Кцыьш вфтэжэйдфк ифжф юфевэйвфт ыщткф ьъйфмшдцтш Еъклшнц ецкцаштвцт Еъкл Шыдфь Утышлдщзувшнфыэтэт ифж кувфлещкг, шдфршннфе удьдцкш вщлещкг Ецннфк Фдеэйгдфс, Фяцкифнсфт ецкцаштвцт шыц зкща. Флша Йгдшнум мц ьцт шьяфдфвэй. Гягт ьъввце Еъклшнц Вшнфтце шждцкш ифжйфтэ мцяшацыштвц юфдэжьэж, йфквфж Еъклшнцвц цт ьцжргк Йгкфт йфкудцкштвцт ишкш ыфнэдфт рбкьцедш Ецннфк ицн щ яфьфтвфт штвшнцвцл ИВГ-тгт шдфршннфе афлъдецыштшт ецжцллъдъ мц штлшжфаэтвф ьъыецытф чшвьце пбыецкьшж мц пбыецкьцлвцвшк. Шжштшт ющч щдьфыэтф ифчьфнфкфй Ецннфк ицн щ яфьфт ишк туюц шд фнвф ишк вцац Шыефьигдвфт Ифлэнф пцдцкцл шдфршннфе афлъдецыштвц шыдфь цчдфйэ мц Йгкфт йшкфцеш ацтдцкштвцт вцкы вуьшж, ьфкфйдэ ьърфяшкцдцк щчгьгжвгк. Шдфршннфе афлъдецыштвц нълыцл шчешыфыдэ лфвкдфк рфяэкдфтьфыэтвф, афлъдецьшяшт ьфввш- еучтшлш ифяфыэтэт ьбрлцьдцтвшкшдьцыштвц, еучтшлш ецсршяфеэтвф, ьцягтдфкэьэяэт Еъклшнцвц ецрышддцкштш вфмфь уевшкши шыдфьжътфыдэй ъякц ьфпшыек мц вщлещкдгй удьш вцкцсцдцкштц ншнцдцтьцыштвц Еъклшнц Вшнфтце Шждцкш

18 18 Hatıralarda ve Duygularda Tayyar Hoca Ифжйфтдэхэтэт ИВГ шдфршннфе афлъдецыш ъякц ецьышдюшыш Ецннфк Фдеэйгдфсэт ибнъл чшвьцедцкш мфквэк. Вщлещк Ецннфк Фдеэйгдфс иг път ьшддце мцлшдш, Еъклшнц Ибнъл Ьшддце Ьцсдшыштшт ецрышд лщьшыышнфыэтэт ыцвкш лшьш ьцыгд мцяшацдцкш нукштц нуешкьцыштц, рцввштвцт фкеэй пцкпшт шж куошьштц ьфдшл щдьфыэтф ифчьфнфкфй, нутц вц ьътецяць ыгкцевц афлъдецьшядц цдфйц ыфчдфнэк, еуя - еуя Ифлэнф пцдцкцл афлъдецьшядц ифхдэ ишк ыэкф ьцыцдцдцкшт рцдд увшдьцыштвц ишяц путшж нфквэь пбыецкшк, Еъклшнцвц ецрышд фдфт ьфпшыекфте мц вщлещкфтедфкэьэявфт бя йфнхэыэтэ цышкпцьшк. Йфквфж Еъклшнцтшт ефтэтьэж шыдфьжътфыэ, шсешьфш-ышнфыш чфвшьш, нфчэт вщыегьгя, рцьлфкэьэя, ьшддце мцлшдш, шдфршннфе удьдцкш вщлещкг Ецннфк Фдеэйгдфсф иг тцсши чшвьцедцкштц пбкц ъкцлвцт ецжцллък увшк, щтф гягт бьък, ьбрлць сфт ыфхдэхэ мц нутш-нутш гхгкдфк фкягдфнэкфь. Мфышь Ьцььцвцдшнум Йфайфя Ьъыцдьфтдфкэ Швфкцыш Удьш-Вштш Жгкфыэтэт ыцвкш, ИВГ Шдфршннфе афлъдецыштшт вулфтэ, ФЬУФ-тэт ьъчишк ъямъ, цьцлвфк удь чфвшьш, professor

19 Dostlarınын Калеминден 19 TÜRKИYƏ CÜMHURИYYƏTИNИN MИLLƏT VƏKИLИ, DR. PROF. TƏYYAR ALTIQULAC HAQQINDA ÜRƏK SÖZLƏRИM Çox hörmətli Təyyar bəyi cü ildən tanıyıram. O zamanlar onu teztez BDU-nun şərqşünaslıq fakültəsində görürdüm. Sonradan öyrəndim ki, o, Türkiyə Diyanət vəqfi Azərbaycan Respublikası Təhsil nazirliyi və Bakı Dövlət Universiteti arasında bağlanmış müqaviləyə əsasən BDU-nun nəzdində yeni bir fakültə - İlahiyyat fakültəsini təsis etmək üçün Bakıya gəlmişdir. Bu fakültənin açılmasında və fəaliyyət göstərməsində onun və fakültə dekanı AMEA-nın müxbir üzvü, f.e.d. seafoodplus.info Məmmədəliyevin çox böyük xidmətləri vardır. Bu fakültə prof.v.məmmədəliyevin sözləri ilə desək, onların şah əsəridir. Buna görə də onlar bu fakültənin uğurlu fəaliyyəti üçün əllərindən gələni edirlər. İstər fakültənin avadanlıqlarla, istərsə də dərs ləvazimatı ilə təmin edilməsində Təyyar bəyin xüsusi xidmətləri olmuşdur. Yadımdadır ki, fakültənin açıldığı ilk vaxtlarda fakültədə ərəb dili dərslikləri və başqa dərs vəsaitləri çatışmırdı. Biz Təyyar bəyə müraciət edib, bu sahədə bizə kömək göstərməsini xahiş etdik. O, dərhal o dərslikdən bir nüsxə götürüb Türkiyəyə döndü və iki həftədən sonra o, yüz nüsxə dərsliklə birlikdə Bakıya qayıtdı. Onunla bərabər Türkiyədən gəlmiş müəllimlərin dediyinə görə Təyyar bəy kitablar əzilib xarab olmasın deyə onları baqaja verməmiş, şəxsən özü ilə bərabər təyyarəyə qaldırmışdır. Hələ indiyə qədər bizim fakültə ilə bağlı elə bir istək və xahişimiz olmamışdır ki, Təyyar bəy onları yerinə yetirməmiş olsun ci ildə hazırda Azərbaycan Respublikasının Təhsil naziri (o zaman BDU-nun prorektoru) hörmətli prof. Misir Mərdanovla mən Türkiyə Diyanət Vəqfinin dəvəti ilə İslam Araşdırmalar Mərkəzinin fəaliyyəti ilə tanış olmaq üçün Türkiyə Respublikasında olduğumuz zaman Təyyar bəyin xalq arasında nə qədər böyük nüfuz sahibi olduğunun şahidi olduq. Onun xalq tərəfindən millət vəkili seçilməsi də bunun parlaq sübutudur. Təyyar bəyin ulu öndərimiz Heydər Əliyevin məşhur kəlamı ilə desək bir millət, iki dövlət olan Türkiyə xalqı ilə Azərbaycan xalqının daha da

20 20 Hatıralarda ve Duygularda Tayyar Hoca yaxınlaşması və birlikdə irəliyə doğru irəliləməsi yolunda əvəzsiz xidmətləri vardır. Təyyar bəy bir insan kimi çox sadə və mehribandır, böyüklə böyük, kiçiklə kiçikdir. O, tələbələrə xüsusi qayğı göstərir. Respublikamızda onu tanıyanların hamısı ona böyük hörmət bəsləyir. Təyyar bəyə şəxsi həyatında uğurlar, möhkəm can sağlığı və xalq yolundakı xidmətlərində müvəffəqiyyətlər arzu edirəm. dos. Malik Qarazadə Dillər kafedrasının müdiri

21 Talabelerиnин Йцреьинden 21 TALABELERИNИН ЙЦРЕЬИНDEN

22 22 Hatıralarda ve Duygularda Tayyar Hoca AZERBAYCAN VE TAYYAR HOCA Bilinen bir gerçektir ki, Tayyar Hoca ile Azerbaycan ı yan yana getiren dine, manevi değerlere ve İslam Medeniyetine hizmettir. Bağımsızlık sonrası Azerbaycan ı için kardeş ülkelerin her birisi bir yardım sahası seçmiştir. Türkiye Diyanet Vakfı, Diyanet İşleri Başkanlığı da Azerbaycan Türklerine din eğitimi alanında yardım etmeyi hedeflemiştir. Evvela verilecek eğitimin şekli ve esası düşünülmüş İlahiyat Fakültesi açılması kararlaştırılmıştır. Kısa sürede bu düşünce hayata geçirilmiş ve Bakü Devlet Üniversitesi bünyesinde açılan İlahiyat fakültesi kurulmuştur. Şu ana kadar kadar da mezun vermiştir. Bir müddet sonra da aynı fakülte bünyesinde ilahiyat temayüllü TDV Bakü Türk Lisesi açılmıştır. Bütün bu işlerin planlanması, gerekli alt yapının hazırlanması, hayata geçirilmesi ve fiilen işlemesi aşamalarında Tayyar Hoca hep baş rol oynamıştır. Bu hizmetlerin yapılmasında gecesini gündüzüne katmış, gerektiğinde hoca, gerektiğinde idareci ve yeri geldikçe de bir işçi gibi çalışmaktan geri kalmamıştır. İlerleyen yaşına ve pek çok işi olmasına rağmen buradaki hizmetlerin aksamamasına azami itina göstermiş, dikilen fidanların susuz kalmaması için elinden geleni yapmıştır. Azerbaycan makamları ve talebeleri onun bu hizmetlerinin şâhitleri olarak yapılanları takdir etmekte ve tayyar Hoca ya büyük saygı ve saygı beslemektedirler. Ben de yılından bu yana bu hizmetlerin ve Tayyar Hoca ya duyulan saygının bir şâhidiyim. Bizim neslin öncülerinden, ağabeylerinden, kilometre taşlarından biri olan Tayyar Hoca nın gayreti diniyyesinin, kıtalara sığmayan hizmet aşkının, İslam Medeniyetinin yeniden ihyasındaki ideallerinin ve bitmez enerjisinin büyük bir bölümünü görmek bana burada nasip oldu. Şahsen onun ufkundan, enerjisinden ve heyecanından çok etkilendiğimi ve nasiplendiğimi itiraf etmem gerekir. Fedakârlıklar yeri olarak tanımladığım Azerbaycan ı bizler için ancak Tayyar Hoca nın taşıdığı idealler câzip kılabilir.

23 Talabelerиnин Йцреьинden 23 Burada bulunduğum süre içerisinde Tayyar Hoca ile ilgili çok hatıram var. Ancak şimdilik sizlerle bir tanesini paylaşmak istiyorum. Тцркийеде докторасыны битирип факцлтемизде эюреве башлайан илк цч аркадашын юрнек дерс вереъеклерини, бунун ичин кендисинин де мутлака о дерсте щазыр олмасы эеректиьини бизлере сюйлемишти. Бен бу ише неден бу кадар юнем вердиклерини кендисине сордуьумда шюйле демишти: ««Факцлтейи ачтыьымызда бен Аллащ тан шюйле бир дилекте булунмуштум: Аллащым, бурадан мезун олан юьренъилерин йетишерек бир эцн факцлтеде дерс вермелерини эюрмейи бана насип ейле. Бу эцнц эюрмеден ъанымы алма». Иште бу эцн бу дуамын кабул олдуьуну, бурадан илк мезун оланларын щоъа оларак эюреве башладыьыны эюрмцш булунуйорум. Истийорум ки, илк дерслерини де динлейейим ве дуам тамам олсун». Нищайет, бу аркадашлар илк дерслерини вермелери ичин эерекли щазырлыклар йапылды, дерс башлады. Бу еснада Таййар щоъа нын сон дереъе щейеъанлы олдуьуну ве эюзлеринин адамакыллы йашардыьына шащид олдук. Конушма сырасы кендисине эелдиьинде келимелер боьазында дцьцмленмиш, щиссийатыны эизлийемемишти. Шуну да ифаде едейим ки, bütün bu hizmetlere koşturan Tayyar Hoca ya dergimizin bu sayısını kendisine ithaf edeceğimizi söylediğim zaman beklenmedik bir tepki gösterdi ve şöyle dedi: Hayır Kardeşim, olmaz, buna râzı değilim, ben insanlar hayatta iken onunla ilgili böyle şeylerin yapılmasını hoş bulmuyorum, vefat edince yazarsınız. Bu tepki karşısında bir an sarsılsam da kendimi toparladım ve şöyle dedim: Hocam kusura bakmayın hata ettik, size sormadan yapmalıymışız, çünkü diğer hocalara da sormamıştık, siz kabul etmeseniz de biz bu dergiyi sizin adına çıkaracağız. Fakat sonradan düşündüm Hoca nın bize vermesi gereken resim, biyografi gibi şeyler var. Yani, onun iznini almak zorundaydık. Israrlarımızı kırmayan Hocamız sonunda hem izin, hem resim hem de biyografisini lütfetti. Hocamıza bu vesile ile, sağlık, âfiyet, uzun ömür ve daha nice hizmetlerde muvaffakiyetler diliyorum. Doç. Dr. Abdullah Kahraman BDU İlahiyat Fakültesi Dekan Yardımcısı

24 24 Hatıralarda ve Duygularda Tayyar Hoca BİZİM ÜÇÜN TAYYAR MÜƏLLİM İlk qarşılaşmam Uzun boylu, sağlam, xoş sifətli, gülər üzlü, alnı geniş, gözəl geyimli və nurani bir görünüşü var idi. Sifətindəki cizgilər və qırışlar yaşlı olduğunu ortaya qoyurdu. Bir də sifətindəki xoş ciddiyyət, müəllim yürüşü və eynəkli olması onun elm adamı olduğunu göstərirdi. Bir Xatirə Yaman öskürürdü. Onun bu vəziyyəti müəllimini sevən bir tələbəsi olaraq məni çox üzmüşdü. Çünki ilk tanış olduğumda heç bu qədər öskürmürdü. İndi isə onunla tanış olduğumdan təxminən 2 il keçmişdi. Dərin xəstəliyi olan birinə də oxşamırdı. Lakin aradan zaman keçmişdi və öskürəyi gedərək dərinləşirdi. Bir gün dərsdən sonra dərman içdiyini gördüm. - Təyyar müəllim, Allah şəfa versin! dedim. Nə olub? Niyə dərman içirsiniz? Cavab verərkən mənə Bakının küləyindən şikayət etdi. BDU İlahiyyat fakültəsini açarkən Bakının soyuq və küləkli havasında həddindən artıq çox oyana-buyana getdiyini söylədi. Demək ki Bakının sərt və soyuq küləyi yaşlı, yorğun və lakin bir o qədər də dinamik olan bədənindən keçib sümüklərinə qədər nüfuz etmişdi. Bunun nəticəsində iki il keçməsinə baxmayaraq hələ də öskürdüyünü mənə dedi. Lakin çox gileylənmədi, şikayəti də küləkdən idi, oraya-buraya getdiyindən deyildi. Çünki etdiyi və gördüyü işin fərqində idi. Фядакарлыг нцмуняси Çox böyük fədakarlıqlar etmişdi. Onun yaşında olan insanlar təqaüdə çıxıb isti evlərində nəvə-nəticələri ilə oynayıb istirahət edərkən, o Bakımızın küləkli və soyuq olmaqla bərabər o gözəl küçələrində əlində çantası o qapı sənin bu qapı mənim deyib dolaşırdı. Hələ bu da yetmir kimi hər ayın axırında İstanbuldan təyyarə ilə Bakıya gəlirdi və bizə bəzən 2 gün bəzən də 3 gün dərs deyib yenə İstanbula qayıdırdı. Bütün problemlərimizlə

25 Talabelerиnин Йцреьинden 25 maraqlanırdı. Azərbaycanlı qardaşlarıma necə yardımçı ola bilərəm və xüsusən də biz, ilahiyyat fakültəsi tələbələri oxuyub alim olaq və vətənimizə və millətimizə xidmət edək deyə dəridən qabıqdan çıxırdı. Gördüyü işlərdə çox həvəsli və çox səmimi idi. Bütün bu etdikləri bizə həm ləzzət verirdi həm də böyük ibrət. Bütün bunlar yetmirmiş kimi bir gün sıradan bir fəhlə kimi əlində ağır kordon yeşiklər daşıdığını gördüm. Daha sonra yeşiklər açılarkən içində ilahiyyat fakültəsi üçün dərsliklər və kitablar olduğunun şahidi olduq. Bir neçə gün sonra isə o kitablar bizlərin əlində və evlərində idi. Bu hadisələrdən təxminən 12 il keçir. O kitablardan hələ də istifadə edirəm. Bütün bunları seyr edərkən hər zaman özüm-özümə soruşurdum: Nə üçün axı? Nəyə görə? Türkiyə Respublikasında nazir vəzifəsində işləmiş bir adamın küləkli və soyuq Bakı küçələrində bir fəhlə kimi işləməsinə nə lüzum var idi axı? Daha sonradan Qurani-Kərimi oxuduqda, Həzrəti Peyğəmbərin həyatı ilə tanış olduqda və Həzrəti Peyğəmbərin yetişdirdiyi o gözəl səhabələrinin dünyaya yayılış səbəbini öyrəndikdə Tayyar bəyin bu yaşlı vaxtında nə üçün belə davrandığını anladım və bu etdiklərinin səbəbini ona soruşmadım. Hələ bir gün gözü yaşlı İslam- qardaşlıq və fədakarlıq deməkdir və Siz mənim günahlarımın kəffarətisiniz dediyini eşitdikdə ona belə bir cavab verdim. Sevgili hocam inşallah sizlərə çox yaxşı bir sədəqeyi-cariyə olarıq. Bundan çox məmnun oldu. Bu duanı bir daha təkrarlayaraq bu xatirəmi tamamlamaq istəyirəm. Sevgili Tayyar hocamız! İnşallah hamımız Həzrəti Peyğəmbərin hədisində buyurduğu kimi sədəqeyicariyə, elmindən istifadə edilən alim və valideynləri və böyükləri üçün xeyir dua edən vətənimiz və millətimiz üçün əməli-saleh övladlar olarıq. Amin! Bu qədər əziyyət və zəhmət çəkdiniz. Halal edin. Əmin olun ki məhşər günü heç kim olmasa da Bakının sərt və soyuq küləkləri sizə və sizin etdiklərinizə şahidlik edəcəklər. Dualarımız sizinlədir. Bizləri də dualarınızda unutmayın. Bakı Dövlət Universiteti İlahiyyat Fakültəsi İslam Elmləri Kafedrasının Müəllimi Elşad Mahmudov

26 26 Hatıralarda ve Duygularda Tayyar Hoca АНЛАТЫЛАМАЙАН ЩАТЫРАЛАРДА ТАЙЙАР ЩОЪА Tayyar Altıkulaç hocamın ufku Türkiye ile sınırlandılamayacak kadar büyüktür. Bunun en iyi göstergesi senesinde Bakü Devlet Üniversitesinin nezdinde açılmış İlahiyat fakültesidir. 14 senedir faaliyyet gösteren İlahiyat fakültesi bu sahada halkın dini ihtiyaçlarına cevap verecek ilim adamları yetiştirmektedir. Tayyar hocam yalnız Bakü İlahiyat fakültesiyle değil aynı zamanda bu fakülteden mezun olup, Türkiyenin değişik Üniversitelerinde mastır ve doktora eğitimi gören öğrencilerin de problemleriyle yakından ilgilenmektedir. Kendisinden her zaman baba şevkati gördüğümüz hocamız her hangi bir problem ile ilgili kapısını çaldığımız ilk kişi olmuştur. Hocamızla ilgili o kadar özel hatıralarımız var ki, biz onları burada yazarak kendisini rahatsız etmek istemeyiz. Allah için yaptığı bu iyiliklerin Allah ile bizler arasında kalmasını tercih ederiz. Hocama Cenab-ı Haktan uzun ve bereketli bir ömür dilerim. Namiq Abuzerov BDU İlahiyyat Fakültesi Müellimi

27 Talabelerиnин Йцреьинden 27 ЩАЙАТЫМА ЙЮН ВЕРЕН ЩОЪА Dr. Tayyar Altıkulaç. Bu adın benim beş senelik universite lisans ve sekiz senelik mastır-doktora hayatımda vazgeçilmez yeri vardır. Azerbaycan aşıkı olan Tayyar hoca, bu ülkenin manevi gelişimi için bütün gücü ile çalışmış ve bizlerden maddi-manevi hiçbir desteyini esirgememiştir. Şahsen ben bir çok kes hocanın bu gayretlerine şahid olmuşumdur. Çok hasta olduğu halde bile, sırf Bakü Devlet Univrsitesinin İlahiyat fakültesindeki faaliyetlerin aksamaması için İstanbul dan Bakü ye geldiyi olmuştur. İyi hatırlıyorum, İstanbul dayken doktora tez döneminde çalışmalarımda bazı noksanlar meydana gelmişti. Tayyar hoca beni yanına çağırdı, önce umumi meseleleri konuştu, sonra ise tezimdeki eksikliklerin sebebini sordu. Ben bir şeyler anlatmaya çalıştım. Beni dinledikden sonra hoca şöyle dedi: Bak oğlum, siz bizim ilk gözağrılarımızsınız. Sizin konunuzda hayal kırıklığına uğramak istemem. Azerbaycanın sizin gibi iyi yetişmiş ilahiyatçılara ihtiyacı vardır, iyi yetişmeniz lazım. Çalışın, kendinizi yetiştirin. Bir probleminiz olursa hiçbir şeyden çekinmeden gelin söyleyin, çözelim. Şimdi git ve ciddi şekilde araştırmalarına devam et. Acele edin, zamanımız azalıyor. Ben o günden sonra, doktora tez savunma gününe kadar büyük bir çalışma temposuna girdim. Hocanın güvenini kaybetmemeliydim. Savunmayı başarıyla bitirdikden sonra, Tayyar hoca beni tebrik etti ve bir an önce vatana, Azerbaycana hizmet için fakülteye gitmemi tenbih etti. Dr. Qoşqar Selimli BDU İlahiyyat Fakültesi Müellimi

28 28 Hatıralarda ve Duygularda Tayyar Hoca TƏYYAR MÜƏLLИMƏ ИTHAF OLUNUR Təyyar müəllimlə bizi bağlayan çox xatirələr var. Amma bunları dilə gətirmək, yazı ilə ifadə etmək çox çətindir. Çünkü, duyğu ilə hissləri ifadə etmək üçün sözlər yetərli deyil. Ancaq Təyyar müəllimə olan müsbət hisslərimizi, səmimi və doğma münasibətimizi hiss etdiyini güman edirəm. Bütün bu münasibətlər spektrini ifadə edə bilməsəm də onunla bağlı bəzi xatirələrimdən bəhs etmək istəyirəm. Təyyar müəllimi 14 ildir ki tanıyıram. O, Bakı Dövlət Universitetinin yenicə açılmış ilahiyyat fakultəsində islam dininin əsasları dərsini bizə tədris edirdi. Beləcə dinimizlə bağlı ilk məlumatları onun vasitəsiylə öyrəndiyimi söyləyə bilərəm. Onun bu fakultənin açılmasında oynadığı rol, haqqında uzun uzadı danışıla biləcək ayrı bir mövzudur. Təyyar müəllimin işlərinin çoxluğuna baxmayaraq tez tez Türkiyədən buraya bizə sırf dərs demək üçün gəldiyini, çox vaxt da kitablarla dolu ağır qutuları əlində daşıyaraq gətirdiyini bilirəm. Onun xüsusilə bizim-ilahiyyat fakultəsinin ilk məzunlarının- üstündə zəhməti, əməyi böyük olmuşdur. Fakultəyə daxil olub məzun olduğumuz günə qədər bizimlə olan münasibəti kəsilmədən sıx bir şəkildə davam etmişdir. Onun da iştirakı ilə bizlərə-ilk məzunlara- diplomların verilmə mərasimi keçiriləndə də nə qədər sevindiyinin şahidi olmuşam. Ancaq onunla olan daha yaxın münasibətlərimiz ilahiyyat sahəsində təhsilimizi davam etdirmək üçün - magistratura və doktorantura təhsili- Türkiyəyə getdikdən sonra başlamışdır. Özünün də dediyi kimi mənəvi ata kimi münasibət göstərərək bizdən mənəvi və maddi köməyini əsirgəməyən Təyyar müəllim, bizim həll edə bilmədiyimiz hər bir kiçik və böyük problemlərimizə müdrik çözümlər gətirmişdir. Onun həddindən artıq məşğul bir insan olmasına baxmayaraq bizimlə öz övladları kimi maraqlanır, tez tez görüşərək işlərimizin necə olduğunu soruşmağa vaxt tapırdı. Hətta İstanbulda, İslam Araşdırmaları Mərkəzində otaq yoldaşlarım olan Samirə və Mehribanla söhbət əsnasında Təyyar müəllimi bir müddət görməyəndə onun üçün darıxdığımızı söyləyəcək qədər onu özümüzə yaxın bildiyimizi demək istərdim. Bu münasibəti o, öz daimi diqqəti və qayğısı ilə qazanmışdır. Bir insana

29 Talabelerиnин Йцреьинden 29 məcburi olaraq bu cür münasibət bəsləmək mümkün deyil, bunu ancaq layiq olan, bu münasibəti qazanan insana hiss etmək mümkündür. Bizlərin Türkiyədəki təhsili bitirib bura qayıtdıqdan sonra simvolik olan ilk dərsin fakultəmizin konfrans salonunda müəllim heyəti və tələbələr qarşısında keçirilərkən (tədbirin başlanğıcından sonuna qədər) Təyyar müəllimi tanıdığım bu uzun müddət ərzində ilk dəfə gözlərinin yaşardığını və son dərəcə həyəcanlandığını gördüm. Çünkü təxminən 15 il əvvəldən başlayan bu layihə-belə demək mümkündürsə- artıq öz bəhrəsini verməyə başlamışdı. Bu cür qısa sayılmayacaq bir müddətdə nəticəyə varmaq üçün illərlə səbrlə, dözümlə, çətinliklərə sinə gərərək fəaliyyətini davam etdirən Təyyar müəllimin zəhməti danılmazdır. Hələ çox fikirləri, proyektləri olan Təyyar müəllimə Allahdan uzun ömür, can sağlığı və bu layihələrinin reallaşmasını arzu edirəm. Adиlə Tahиrova BDU İlahiyyat Fakültesi Müellimi

30 30 Hatıralarda ve Duygularda Tayyar Hoca ИДЕАЛ ВЕ ЩИЗМЕТ ИНСАНЫ Идеал сащиби юрнек инсанларын щайат щикайелерини, щизметлерини ве федакарлыкларыны окур вейа башкаларындан динлер, бюйлеъе кендимизи йетишдирмейе ве бу доьрултуда бир щайат анлайышы олуштурмайа чалышырыз. Иште беним ичин идеал бир инсан, сайгы деьер бир щоъа ве йорулма билмейен бир щизмет инсаны олан Таййар щоъайы анлатмак имкансыздыр. Бен садеъе онунла илэили бир кач щатырайы кайд етмек истийорум. Азербейъана бизлере дерс вермейе эелдиьи заманлар кимсейи ращатсыз етмек истемез ве дерс китапларындан олушан колилери кенди еллери иле ташыйарак щава аланындан отобцсе, орадан да метройа бинерек факцлтейе эетирир ве дерслерин аксамасына асла мцсаде етмезди. Факцлте бинасы йапылмадан юнъе БДУ-нун 8-ъи катында бир сыныфта дерс йапардык. Факат сынфын пенъерелеринин ъамлары кырыкты. Ъамлары найлонла каплар, дерсе эидеркен еллеримизде бирер тане електрик собасы ташыр, сыныфы ысытмайа чалышырдык. Таййар щоъа сыныфа эирдиьинде соьуктан дерсе консантре оламадыьымызы эюрцр ве дакика спор щарекети йаптырарак ысынмамызы саьлар ве дерсе девам едердик. лц йыллар савашын шиддетли олдуьу йылларды. Базан екмек куйруьунда саатлеръе беклер, анъак 2 тане екмек алабилирдик. Таййар щоъа Тцркийеден эелиркен щер сеферинде адет бцйцк Трабзон екмеьи эетирир ве бизлере икрам едерди. Бу себепле онун эелмесини сабырсызлыкла беклердик. Бу эцнлере эелмемизде бцйцк емеьи олан щоъама ъан саьлыьы ве узун юмцр дилерим. Кадир Бекташоьлу ТДВ Бакц Тцрк Лисеси мцдцрц

31 Ислам вя Эянълик 31 ИСЛАМ ВЯ ЭЯНЪЛИК АМЕА-нын бцхбир цзвц, проф. seafoodplus.infoялийев SUMMARY ISLAM AND THE YOUTH Azerbaijan, prof. seafoodplus.infoaliyev The corresponding member of the National Academy of Sciences of The last and the most perfect religion of the divine religions Islam admitted the important role of the youth on the forming of any society, on organizing of a Moslem community and greatly stated the value of the youth. Better knowing the youth to be the hopeful and motive forces of society, our Prophet (s.a.w.) led the main attention to the youth s training education and made good use of the youth s strength, talent, energy and abilities on forming of Islam community, saving and spreading of Islamic values. Our Prophet (s.a.w.) bequeathed the youth to think freely, to tell the truth, to speak in support of justice, to defend their upright thoughts bravely without hesitation. Пцтсдшл иъеът вътнфтэт, иъеът ицжцкшннцешт пцдцсцншвшк. Пцтсдшл щдьфнфт нуквц ецкцййш, нълыцдшж, шкцдшдцншж нщчвгк. Сцьшннцешт штлшжфаэ нфждэдфкэт ишдшнш мц ецскъицыш, пцтсдцкшт сцыфкцеш мц утукошыш ыфнцыштвц ьъьлътвък. Иг шлш йъммц ишкдцжвшнш яфьфт щтдфкэт йфкжэыэтвф рую ишк ыцвв, рую ишк ьфтуц вфмфь пцешкц ишдьця. Шдфрш вштдцкшт ыщтгтсгыг мц цт ьълцььцдш щдфт шыдфь сцьшннцешт ащкьфдфжьфыэтвф, ьъыцдьфт ъььцештшт ецжцллъдътвц пцтсдцкшт ьъръь кщдг щдвгхгтг уешкфа уеьшж, пцтсдшнц ибнъл йшньце мукьшжвшк. Шыдфь вштш Цкцишыефтвф ьунвфтф пцдцклцт Зунхцьицкшьшяц иг вштшт нфнэдьфыэтвф лбьцл увцтдцк цыфыцт пцтсдцквцт шифкце щдьгжвгк. Иг ифчэьвфт шыдфьэт ишк пцтсдшл рцкцлфеэ щдвгхгтг ыбндцьцл ьъьлътвък. Шыдфьвф шдл пцтсдцк фкфыэтвфрцякцеш Цдш (10 нфж), Яунв ишт Рфкшыц, Ецдрц ( ИВГ-тгт Шдфршннфе афлъдецыштшт вулфтэ

32 32 АМЕА-нын бцхбир цзвц, проф. seafoodplus.infoялийев 17 нфж), Цивъккцрьфт ишт Щма, Ыцв ишт Циш Мцййфы (17 нфж), Фивгддфр ишт Ьцы гв, Яъиунк ишт Цммфь (16 нфж), Фивгддфр ишт Бьцк (13 нфж), Ьъы ци ишт Ъьунк (18 нфж), Щыьфт ишт Цаафт (24 нфж), Циг Ъиунвц ишт Сцккфр (31 нфж) мц ифжйфдфкэтэт фвдфкэтэ юцльцл щдфк. (1, ; 2; 3, ; 4, ). Шыдфьэ шдл йцигд увцтдцк фкфыэтвф Зунхцьицкшьшяшт йэядфкэтэ, Бьцкшт ифсэыэ Афешьц ишт Чцеефиш, Циг Ицлкшт йэядфкэ Цыьф мц Фшжцтш йунв уеьцл щдфк. Иг пцтсдцк ющч мфкдэ, яцтпшт фшдцдцквцт щдьфдфкэтф ифчьфнфкфй фшдцдцкштш ецкл увцкцл Рцякцеш Ьцрцььцвшт (ы.ц.ы) нфтэтф пцдьшж, шыдфьэ йцигд уевшлдцкштц пбкц ибнъл юцештдшлдцкдц йфкжэдфжьэж, Фддфрэт ебмршв вштштц ыфвшй йфдфкфй Зунхцьицкшт цекфаэтвф бядцкштц нук фдьэжвэдфк (5, ). Пцтсдцкшт сцьшннцешт ъьшвмукшсш, рцкцлцемукшсш йъммцыш щдвгхгтг пбяцд ишдцт Зунхцьицкшьшя ифждэсф вшййцештш пцтсдцкшт ецдшь-ецкишнцыштц нбтцдеьшж, шыдфь шсьфыэтэт ащкьфдфжьфыэтвф, шыдфьш вцнцкдцкшт нфжфтьфыэтвф мц нфнэдьфыэтвф сфмфтдфкэт йъммцыштвцт, шыеувфвэтвфт, утукош мц ифсфкэхэтвфт путшж шыешафвц уеьшжвшк. Зунхцьицкшьшя ибнъл ьцыгдшннце ецдци увцт нълыцл мцяшацдцкц пцтсдцкшт рфяэкдфжвэкэдэи нуешжвшкшдьцыштш щтдфкэт ецишш рфййэ руыфи увшк, иг ьцыцдцнц ибнъл вшййце мукшк, рцееф пцтсдцкш иг шждцкц ецжмшй увшквш (5, ). Кцыгдш Цлкць (ы.ц.ы) пцтсдцкш сшввш шждцк пбкьцнц кгрдфтвэкьфхэт, щтдфкэ юцешт, ьцыгдшннцедш шждцкш рцнфеф луюшкьцнц сцыфкцедцтвшкьцншт цт пбяцд тъьгтцдцкштш рцнфеэ ищнг, тъьфншж уевшкьшжвшк. Зунхцьицкшьшяшт пцтсдцкш ецдшь-ецкишнц, удь ыфрцыштвц, удцсц вц рцкиш ыфрцвц шкцдш пуеьцнц ецжмшй уеьцыштшт ицяш бктцлдцкштш чъыгыш щдфкфй йунв уеьцл шыецквшл. Ьцрцььцв цдунршы-ыцдфег мцыыцдфь пцтсдцквц цйшвц-шьфт ьбрлцьдшнштшт нфкфвэдьфыэтф, вшт, цйшвц, мцецт, ифнкфй, рфйй, цвфдце гхкгтвф ьъифкшяц яфьфтэ щтдфквф яцацк ъьшвштшт йъммцедцтвшкшдшьцыштц чъыгыш црцьшннце мукьшжвшк. Щ, ишк ющч сшввш ыфмфждфквф ьъыцдьфтдфк фкфыэтвф ецскъицдш, нфждэ рцкиюшдцкшт щдьфыэтф ифчьфнфкфй, лщьфтвфтдэхэ пцтсдцкц рцмфдц уеьшжвшк. Щ, Ецигл мгкгжгтвф Ицтш-Тцссфк йцишдцыштшт ифнкфхэтэ 20 нфждэ Яунв ишт Жфишец, Йцвк мгкгжгтвф, Чуницк ыфмфжэтвф ифнкфэ ющч пцтс щдфт Цдшнц мукьшжвш. Удцсц вц Зунхцьицкшьшя Ицтш-Йъяфц ъяцкштц щдфт мгкгжвф, рцьюштшт Ишяфтыф йфкжэ ьърфкшицнц рфяэкдфжфт, ецклшиштвц Циг Ицлк, Бьцк, Циг Ъиунвц лшьш ецскъицдш ьъсфршвдцкшт нук фдвэхэ йэкч ьштдшл ьъыцдьфт щквгыгтгт лщьфтвфтдэхэ-

33 Ислам вя Эянълик 33 тэ 18 нфждэ Ъыфьц ишт Яунвц рцмфдц уеьшжвш. Ыцрфицдцквцт ицяшдцкштшт ющч пцтс щдвгхг ъюът лщьфтвфтдэхэт Ъыфьцнц ефзжэкэдьфыэтф уешкфя уеьцыштц ифчьфнфкфй, Зунхцьицк щтг ющч бньъж мц иг мцяшацнц дфншй щдвгхгтг вбтц-вбтц ишдвшкьшжвш. Игкфвф ишк ьъръь сцрцеш вц тцяцкц фдьфй дфяэьвэк. Ьцдгь щдвгхг лшьш, Ъыфьц Ьцрцььцв цдунршыыцдфьэт фяфв уевшнш лбдцыш Яунвшт щхдг швш. Зунхцьицкшьшя Ъыфьцтш щквг ыцклцквцдшнштц пцешкьцлдц шыдфьэт штыфтдфкэт ицкфицкдшнштш ецьшт уеьцыштш, ишк штыфтэт вшпцкштвцт ъыеът егегдьфыэтэт щтгт фяфв, нфчгв лбдц щдьфыэ шдц вуншд, ецймф вцкцсцыш, жцчыш лунашннцедцкш, ифсфкэхэ мц дцнфйцеш шдц ьъцннцт увшдвшнштш ишк вфрф ъььцец, удцсц вц иъеът ицжцкшннцец ицнфт уеьшжвш. Нгчфкэвф вуншдцтдцк Зунхцьицкшьшяшт пцтсдцкц ицыдцвшнш штфьэт, пцтсдцкц пбыецквшнш йфнхэтэт цт ифкшя тъьгтцдцкшвшк. Кцыгдш-Цлкць (ы.ц.ы) пцтсдцкшт удь ыфрцыштвц нуешжьцыштц ибнъл йфнхэ мц вшййце пбыецкьшж, щтдфкэ удьц рцмцыдцтвшкьшж, удьдц ьцжхгд щдьфдфкэ ъюът рцк сък жцкфше нфкфеьэж, пцтсдцквцт щдфт удь ыфршидцкштш нълыцл йшньцедцтвшкьшжвшк. Ьцыцдцт, ифжйфдфкэтф рцвшы нфяьфхэ йфвфхфт уевшнш рфдвф, Рцякцеш Цдшнц мц Фивгддфр ишт Цьк ишт цд-фыф иг шжш пбкьцнц шсфяц мукьшжвш. Зунхцьицкшт мцрн лфешидцкш цыфыцт пцтсдцквцт шифкце щдьгж, щтгт шыдфьф вцмце ьцлегидфкэ пцтсдцк ецкцаштвцт нфяэдьэжвэк. Зунхцьицкшьшя пцтсдцкш, щ съьдцвцт Яунв ишт Жфишеш цстциш вшддцкш, чъыгышдц ышкнфтш мц шикфтш вшддцкштш бнкцтьцнц ецжмшй уеьшжвшк. Щ бяъ шдц нцргвшдцк фкфыэтвф вфтэжэйдфк фзфкьфй ъюът Яунв ишт Ыфишеш удюш ецншт уеьшжвш. Зунхцьицк нутц вц пцтсдцкш удьц ецжмшй уеьцл ьцйыцвшдц бяъ рцнфевф шлцт ишк ыэкф сфмфт ыцрфицдцкц ацемф (жцкш ьцыдцрце) мукьцнш шят мукьшжвш. Щтдфкэт шюцкшыштвц Рцякцеш Цдштшт, Цивъккцрьфт ишт Щмагт, Фивгддфр ишт Ьцы гвгт, Яунв ишт Ыфишешт, Ьгфя ишт Сцицдшт фвдфкэтэ юцльцл щдфк. Ьцрцььцв цдунршыыцдфьэт «ьцт удьшт жцрцкшнць, Цдш шыц щтгт йфзэыэвэк. Жцрцкц пшкьцл шыецнцт йфзэвфт луюши пцдышт», «Цт нфчжэ йфяштшя Цдшвшк», «Ъььцешьшт шюштвц рфдфд-рфкфьфэ цт нфчжэ ишдцт Ьгфявэк» рцвшыдцкш щтгт пцтсдцкшт удьштш тц сък нълыцл йшньцедцтвшкьцнштц вцдфдце увшк. Ьцря удц игтф пбкцвшк лш, Кцыгдш Цлкць (ы.ц.ы) 21 нфждэ Ьгфя ишт Сцицдш Нцьцтц мфдш пбтвцкьшжвш. Ьцрцььцв цдунршы-ыцдфег мцы ыцдфь пцтсдцкшт ьцтцмш цчдфйш ецкишнцыштц вц ибнъл бтць мукьшжвшк.щ, пцтсдцкш кгрцт пъсдъ, ьцтцт яцтпшт щдьфдфкэтэ шыецьшж, шыдфьэт шдл шдцкштвц ецклшвътнф рцнфе луюшкцт,

34 34 АМЕА-нын бцхбир цзвц, проф. seafoodplus.infoялийев яфршвдшлвц шакфеф мфкфт, пътвъядцкш щкгс егеги, пусцдцкш тфьфядф sъrцn, йфвэтдфкэтэ ецкл уеьцл шыецнцт Фивгддфр ишт Цьк ишт цд-фы, Щыьфт ишт Ьця гт, Цигв-Вцквф лшьш пцтсдцкц, щтдфкэт ышьфыэтвф иъеът ьърфсшк мц цтыфкф шыдфьвф кфршидшл щдьфвэхэтэ фтдфеьэж, щтдфкф вштш мц вътнцмш рцнфевф бя ыъттцештц гнхгт щкеф ишк нщд егеьфхэ ебмышнц уеьшжвшк. Щ, унтш яфьфтвф иъеът ьъыцдьфтдфкэ, щ съьдцвцт пцтсдцкш яштфлфкдэй, цннфждэй мц зщяхгтдгйдф ьцжхгд щдьфйвфт юцлштвшкьшж, щтдфкф шыдфь йфнвф-йфтгтдфкэ цыфыэтвф фшдц йгкьфхэ, тцышд фкеэкьфхэ, нфчжэ щхгд-гжфй ибнъеьцнш мфсши ишк цьцд щдфкфй игнгкьгжвгк. Зунхцьицкшьшя пцтсдцкц ыцкицые въжътьцнш, рцйшйцеш ыбндцьцнш, рфййэ ьъвфашц уеьцнш, бядцкштшт вщхкг ашлшкдцкштш рую ишк жунвцт юцлштьцвцт, сцыфкцедц ьъвфашц уеьцнш ебмышнц уеьшжвшк. Иъеът иг вувшлдцкшьшя вштшьшяшт, Зунхцьицкшьшяшт пцтсдцкц муквшнш нълыцл йшньцешт, пцтсдшнц пбыецквшнш ибнъл йфнхэтэт фяыфндэ, лшюшл тъьгтцдцкшвшк. Ыщт щдфкфй щтг йунв уеьцл шыецншкшл лш, ишя шыдфьэт, Ьцрцььцв цдунршыыцдфьэт пцтсдшнц муквшнш нълыцл йшньцеш сфмфтдфкэьэяф юфевэкьфйдф нфтфжэ, Зунхцьицкшьшяшт бяътъ ибнъьцлвц щдфт тцыдц дфншйштсц ефтэеьфдэнэй. Йгкфтш Лцкшьвц ьбьштдцк ъюът цчдфйш ифчэьвфт «гымцегт рцыцтц» (пбяцд бктцл) фвдфтвэкэдфт, «Рцйшйцецт ыцт ибнъл ишк цчдфй ъяцкштвцыцт» вунц ьъкфсшце увшдцт Ьцрцььцв зунхцьицкшт (ы.ц.ы) лфьшд ишк штыфт, пъмцтшдцт фвфь, Фддфрэт ыумши-ыуювшнш ицтвц, тцрфнце ыщтгтсг зунхцьицк лшьш ецлкфкщдгтьфя цчдфйш лунашннцедцкштш ьшышдышя штыфтш ьцяшннцедцкштш пцтсдцкшьшяц юфевэкьфхэт щдвгйсф ибнъл црцьшннцеш мфквэк. Истифадя олунмуш ядябиййат 1. Рфнфеш Рблудулдш. Ря. Зунпфьиукшт сщсгл мц пцтсдцкц нфлдфжэьэ. - Ря. Ьгрфььув мц пцтсдшл, Фтлфкф, Фивгдьгеф фд цы- Ыфшвш. Жуифи уд-лгкунж, Йфршкц, seafoodplus.infomary Watt. Hz. Muhammed Mekkedу. Ankara Вщхгжвфт пътъьъяц ибнъл шыдфь ефкшчш. Шыефтигд, с Фивгдхфтш ув - Вфлфк. Цж- Жцифи аш црвшк - Кфыгд, Ьцсцддцегд Ьцсьцшд -Удьшнншд- Цкциш, ы

35 Юncelиkler Fыkhы 35 ЮNCELИKLER FIKHI (Fıkhu l-evleviyyât/dengeli Müslüman Anlayışın Temel Parametreleri) 1 Yazan: Prof. Dr. Yusuf el-kardavî Çeviri: Doç. Dr. Abdullah KAHRAMAN Law of priority In Islamic law there are some differences between the judgments and prohibitions. Some orders have priority than others. The priority orders are called as evleviyyat. For understanding Islam truly we need the thought of priority between judgments. For example, according to Islamic law for performing a sunnah (tradition of prophet) to leave a fard (compulsory judgment) is not true approach. In this article is studied the thought of priority and its principles. Hamd, sâlih amellerin ancak lütfuyla tamamlandığı Allah a aittir. Bu nimetlere bizi ileten O dur. Allah bize hidayet vermezse biz doğruyu bulamayız. Allah ın salat ve selamı, âlemleri hidayete erdiren Rahmeti ne yani efendimiz, önderimiz, örneğimiz, sevgilimiz Muhammed e, âilesine, ashabına ve kıyamete kadar onları hakkıyla (iyilikle) takip edenlere olsun. Size sunduğum bu çalışma, oldukça önemli saydığım bir konudan bahsetmektedir. Çünkü söz konusu çalışma, dînî bakış açısından hareketle, iş, eylem ve fikirlerin değerlendirilmesinde, oranların karışması ve ölçülerin dengesizleşmesi problemine çözüm getirmektedir. Yani bu çalışma, özellikle çağımız müslümanları nezdinde öncelikler terazisinde dengesizliğin ortaya çıkması sebebiyle, iş, eylem ve fikirlerin birbirine öncelenmesi; hangisinin önce, hangisinin sonra yapılmasının gerekli olduğu hususu ile İlahî emirler 1 Bu yazı, Yusuf el-kardavî nin Fî fıkhi l-evleviyyât Dirâse cedîde fî avi l-kur âni ve s-sünne Kâhire adlı kitabın Giriş ve birinci bölümünün tercümesidir. Kitabın tamamı tarafımızdan tercüme edilmiş ve yayına hazırlanmıştır.

36 36 Prof. Dr. Yusuf el-kardavî, Doç. Dr. Abdullah KAHRAMAN basamağında ve Hz. Peygamber in talimatlarında birinci sırada olanla yetmişinci sırada olanın belirlenmesi meselesini ele almaktadır. Daha önce bu kitaba Amellerin Mertebelerinin Fıkhı adını vermiştim. Ancak senelerden beri olduğu gibi, bu gün de Öncelikler Fıkhı terimini tercih ettim. Zira bu terim, daha kapsamlı, daha geniş ve maksada daha iyi işaret etmektedir. Bu çalışma, İslam Dininin getirdiği ve hakkında delil bulunan bir takım önceliklere (evleviyyât) ışık tutmaya çalışacaktır. Bununla, düşüncenin doğru hale getirilmesi, yöntemin düzeltilmesi ve fıkhın bu türünün temellendirilmesi umulmaktadır. Bu çalışmanın hedefi, İslamî sahada çalışanların ve onları izleyenlerin doğruyu bulmaları, dinin öncelediği ve sonraya bıraktığı, sıkı davrandığı ve müsamaha gösterdiği, önemli saydığı ve fazla önemsemediği hususların birbirinden ayrıştırılmasına aşırı hassasiyet göstermelerinin sağlanmasıdır. Bu çalışmanın, aşırılığa kaçanların aşırılıklarına, gevşek davrananların ihmalkârlıklarına biraz engel olması ve samimi çalışanların bakış açıları arasında yakınlık meydana getirmesi umulmaktadır. Elinizdeki çalışmanın çok kapsamlı ve mükemmel olduğunu iddia etmiyorum. Aksine bu, kapı açma ve yolu hazırlama kabilindendir. Bu konuda derinlik ve temellendirme bakımından daha fazla bir şey yapmak isteyeni Allah başarıya ulaştırır. Şüphesiz her çalışanın bir nasibi vardır. Sözlerimi Hz. Şuayb in Kur an ın bize naklettiği şu sözleriyle bitiriyorum: Ben sadece gücümün elverdiği kadar ıslah etmek istiyorum; ama bunda ne kadar başarı göstereceğim bütünüyle Allah a bağlıdır. Ben ona güvenip dayanıyor ve her zaman, her konuda O na yöneliyorum 2. Yusuf el-kardavî DOHA Rebiu l-evvel /Eylül Hûd, 11/

37 Юncelиkler Fыkhы 37 [I] ÜMMETİMİZİN ÖNCELİKLER FIKHINA İHTİYACI GИRИШ Bugün fıkhımızda önem arzeden kavramlardan biri de, benim pek çok kitabımda dikkat çektiğim ve öncelikler fıkhı (fıkhu l-evleviyyât) adını verdiğim kavramdır. Daha önce buna, özellikle es-sahvetü l-islamiyye beyne l-cuhûdi ve t-tatarruf adlı kitabımda Amellerin Mertebeleri Fıkhı (fıkhu merâtibu l-a mâl) adını vermiştim. Bu tabirle benim kastım, hüküm, değer ve amellerden her birinin adalet ölçüsüyle kendi sırasına konmasıdır. Daha sonra vahiy ve akıl nurunun -ki bu, nûr üstüne nûrdur 3 - ilettiği sahîh şer î ölçülere dayanarak bu hususlarda daha öncelikli olan diğerine takdim edilir. Mühim olmayan mühim olana, mühim olan daha mühime; tercih edilmeyen tercih edilene, faziletçe üstün olmayan üstün olana veya daha üstün olana takdim edilmez. Aksine takdim hakkı olan öne alınır, geri bırakılması gereken geri bırakılır, küçük meseleler büyütülmez, önemli olan basite alınmaz. Zarar vermeden ve haddi aşmadan, her şey en doğru kıstas ile yerli yerine konulur. Nitekim Yüce Allah şöyle buyurmuştur: Ve O (Allah), gökleri yükseltti ve (her şey için) bir ölçü koydu ki (siz ey insanlar,) asla ölçüden şaşmayasınız: Öyleyse (yaptıklarınızı) adaletle tartın ve ölçüyü eksik tutmayın! 4. Bunun esası şudur: Din nazarında değerler, hükümler, ameller ve teklifler birbirinden oldukça farklıdır: hepsi aynı mertebede değildir. Bunlar içerisinde büyük olanlar, küçük olanlar, aslî olanlar, fer î olanlar, rükün kabilinden olanlar ve tamamlayıcı (mükemmil) niteliği taşıyanlar, omurgayı teşkil edenler ve omurganın çevresinde bulunanlar, en üst seviyede olanlar, en altta bulunanlar, tercih edilenler ve tercih edilmeyenler vardır. 3 Nûr, 24/ 4 Rahman, 55/

38 38 Prof. Dr. Yusuf el-kardavî, Doç. Dr. Abdullah KAHRAMAN Bu durum bizzat nasslardan (Kur ân ve Sünnet ten) anlaşılmaktadır. Nitekim Yüce Allah şöyle buyurmuştur: [Bir tek] hacılara su vermeyi ve Mescid-i Haram ı onarıp gözetmeyi, Allah a ve âhiret gününe inanıp Allah yolunda elinden gelen her türlü çabayı gösteren biri(nin üstlendiği görevler)le bir mi tutuyorsunuz? Bu (görevler) Allah katında hiç de denk değildir. Ve Allah (bile bile) zulmeden topluluğa asla hidayet vermez. (Ama) inanan, zulüm ve tötülük diyarını terk eden ve Allah yolunda mallarıyla, canlarıyla her türlü çabayı gösteren kimseler (e gelince,) Allah katında en yüksek onur payesi onlarındır; ve onlardır, (sonunda) kazanacak olan! 5. Hz. Peygamber in konuyla ilgili bir hadisi şöyledir: İman yetmiş küsur şubedir: En üst seviyesi lâ ilâhe illallah demek, en alt noktası ise insanlara zarar veren şeyleri yoldan temizlemektir 6. Sahabe, o amelle Allah a yakın olabilme gayesiyle, amellerin daha öncelikli olanını öğrenmeye çok istekliydi. Bu sebeple onlar, hangi amelin daha faziletli olduğu ve hangisinin Allah a daha sevimli geldiği konusunda Hz. Peygamber e çok soru sordular. İbn Mesud, Ebû Zer ve diğerlerinin soruları ve Hz. Peygamber in onlara verdiği cevaplar bu kabildendir. Bu yüzden de hadislerde, amellerin en faziletlisi, Allah a en sevimli gelen amelşu şudur şeklindeki ifadeler çokça yer alır 7. Burada tek bir örnekle yetineceğim: Amr b. Abse (ra) den nakledildiğine göre bir adam gelip: - Yâ Resülellah! İslam nedir? Diye sordu. Hz. Peygamber: Kalbinin Allah a teslim olması, müslümanların senin elinden ve dilinden güvende 5 Tevbe, 9/ Bu hadisi Kütüb-i site imamları Ebû Hüreyere den nakletmiştir. Bk. Müslim, İman, 58; Buhari, İman, 3; Ebû Davud, Sünnet, 14; Nesâî, İman, 16; Tirmizî, Birr, 80; İbn Mâce, Mukaddime, 9. Hadisi, Buharî altmış küsür, Müslim yetmiş küsür, bir başka rivayetinde altmış küsür, Tirmizî yetmiş küsür şeklinde nakletmiştir. Nesâî, iman bölümünde bu varyantların tamamını vermiş, Ebû Davud hadise sünnet bölümünde İbn Mâce ise mukaddime de yer vermiştir. 7 Örnek olarak şu hadisler verilebilir: Sadakanın en faziletlisi, sağlam, cimri, fakirlikten korktuğun ve yaşamayı umduğun halde sadaka vermendir (Müslim, Zekat, 93), Cihadın en faziletlisi, zâlim sultan huzurunda hakkı söylemektir (Beyhakî, es-sünenü l-kübrâ, IV, ; el-müstedrek ale s-sahîhayn, IV, ), Allah nazarında amellerin sevimlisi, az da olsa, devamlı olanıdır, (İbn Ebû Asım, Kitâbu z-zühd, ), Dininizin en hayırlısı en kolay olanıdır (Ahmed b. Hanbel, Müsned, V, 32).

39 Юncelиkler Fыkhы 39 olmasıdır buyurdu. Adam başka sorular da sordu ve Peygamber onlara da aşağıdaki cevapları verdi: - İslam ı hangi şeyi daha faziletlidir? - İman. - İman nedir? - Allah a, meleklerine, kitaplarına, Peygamberlerine ve öldükten sonra dirilmeye inanmandır. - Hangi iman daha faziletlidir? - Hicrettir - Hicret nedir? - Kötülüğü terk etmendir - Hangi hicret daha faziletlidir? - Cihad. - Cihad nedir? - Kendileriyle karşılaştığın zaman kâfirlerle savaşmandır. - Cihadın hangisi daha faziletlidir? - Savaş için bindiği atın ayakları kesilen ve kanı akıtılan kişinin yaptığı cihaddır 8. Konuyla ilgili, bir sorunun cevabı ya da bir hakikatin beyanı kabilinden olan Kur an âyetlerini veya hadisleri inceleyenler, Allah katında daha faziletli, daha öncelikli ve daha sevimli olan değer, amel ve teklifleri açıklayan bir takım ölçülerin önümüze konulduğunu görürler. Aynı zamanda bu ölçüler arasında büyük farklılıkların bulunduğunu da farkederler. Nitekim bazı hadisler bunların oranını zikretmiştir. Mesela: Cemaatle kılınan namaz, tek başına kılınan namazdan yirmiyedi derece daha faziletlidir 9, 8 Münzirî, Terğib ve Terhîb adlı eserinde şöyle demiştir: Bu hadisi Ahmed b. Hanbel sahih bir senetle nakletmiş olup râvileri, sahih hadislerde kendileriyle delil getirilmeye elverişli kişilerdir. (Bk. Münzirî, II, ). Taberânî ve diğerleri de bu hadisi nakletmiş, Heysemî şöyle demiştir: Bunu Ahmed ve Taberânî rivayet etmiş olup râvîleri sahih hadislerin râvileridir. (Mecmau z-zevâid, III, ). Hadis için ayrıca bk. Ahmed b. Hanbel, Müsned, II, , III, ; Heysemî, Mecmau z-zevâid, I, 59, III, , V, ; Darimî, II, Buharî, Ezân, 30; Müslim, Mesâcid, ; Nesâî, İmâmet, 42; İbn Mâce, Mesâcid, Bu, İbn Ömer den ittifakla nakledilen bir hadistir. Bk. el-lü lüü ve l-mercân,

40 40 Prof. Dr. Yusuf el-kardavî, Doç. Dr. Abdullah KAHRAMAN Bir dirhem (sevapça) yüzbin dirhemi geçti 10, Bir gün ve bir gece sınır nöbeti tutmak, gündüzü oruçlu gecesi ibadetli geçirilen bir aydan daha hayırlıdır 11, Sizden birinizin Allah yolunda olması (cihad etmesi), evinde yetmiş sene namaz kılmasından daha faziletlidir Öte yandan kötü amellerin açıklanması hususunda da bir takım ölçüler getirilmiştir. Bu gibi amellerin Allah katında büyük günah, küçük günah, şüphe ve mekrûh olarak açıklandığı görülmektedir. Bazen de bunların bir kısmı arasındaki oran zikredilmiştir. Mesela bir hadiste şöyle buyurulmuştur: Kişinin bilerek yediği bir dirhem fâiz (ribâ), Allah katında günah olarak, otuzaltı kere zina etmesinden daha şiddetlidir Diğer amellere göre şer kabul edilen ve daha kötü bulunan bazı amellerden de sakındırılmıştır. Konuyla ilgili hadislerden bazıları şöyledir: Kişide olan (huyların) en şerlisi, tedirginlik veren cimrilik ve helak eden şiddetli korkaklıktır İnsanların en şerlisi, kendisinden Allah adına bir şey istenen ancak vermeyendir Hadisin tamamı şöyledir: İki dirhemi olan bir adam bunlardan birini alıp sadaka olarak verse (yani ona en çok ihtiyaçlı kendisi olduğu halde malının yarısını tasadduk etse), çok malı olan başka bir adam da malından yüzbin dirhem alıp sadaka olarak verse ihtiyaç sahibinin verdiği bir dirhem, zenginin verdiği yüzbin dirhemden sevapça daha üstündür. Hadisi, Nesâî Zekât, 49 (V, 95), İbn Huzeyme, hadis no: , İbn Hibban, hadis no: , Hâkim Ebû Hüreyre den nakletmiştir. Hakim hadisin Müslim in şartlarına göre sahih olduğunu bildirmiş Zehebî de (I, ) onun görüşüne katılmıştır. 11 Müslim, İmâre, ; Tirmizî, Fezâilü l-cihâd, 2; Nesâî, Cihâd, 39; İbn Mâce, Cihâd, Bu hadisi Tirmizî Ebû Hüreyre den nakledip hasen olduğunu bildirmiştir (). Hakim de hadisi nakledip Müslim in şartlarına göre sahih olduğunu bildirmiş Zehebî de (II, 68) onun görüşüne katılmıştır. Hakim in rivayetinde altmış yıl ifadesi geçmektedir. Ahmed b. Hanbel de hadisi Ebû Ümame den nakletmiştir. Ayrıca bk. Heysemî, Mecmau z-zevâid, V, Hadisi Ahmed ve Taberânî Abdullah b. Hanzala dan nakletmiştir. Ayrıca bk. Suyutî, el-câmiu s-sağîr, ). 14 Hadisi Ebû Hüreyre den Buharî et-tarih te ve Ebû Davud Sünen de (Cihad, 21) nakletmiştir. (Bk. Suyutî, el-câmiu s-sağîr, ). 15 Bu hadisi, Ahmed b. Hanbel, Buharî-Müslim, İbn Hibban ve Tirmizî İbn Abbas tan nakletmiştir. (Bk. Suyutî, el-câmiu s-sağîr,).

Daha göster